Türkiyənin Qafqaz və Özbəkistanın Al-Buhari Universitetlərinin təşkilatçılığı ilə beynəlxalq elmi konfrans keçirilib

Noyabrın 25-də Türkiyənin Qars Qafqaz (Əbül-Həsən Harakani Araşdırma ve Uyğulama Mərkəzi) və Özbəkistanın Al-Buhârî Üniversitetlərinin təşkilatçılığı ilə möhtəşəm beynəlxalq elmi konfrans keçirildi.
Konfransın onursal başqanları Qars Qafqaz Universitetinin rektoru professor Hüsnü Kapu, Al-Buhârî Üniversitetinin rektoru professor Muzaffar Axmadov, başqanı isə Qars Qafqaz Universitetinin dosenti Alparslan Kartal idi. Konfransın açılış yığıncağında məruzə ilə çıxış edənlər təşkilatçılara və iştirakçılara minnətdarlıq etdilər, belə konfransların türk dünyasının daha da yaxınlaşmasında rolunu vurğuladılar. Sonra Əbul-Həsən Harakaninin məzarı başından canlı yayınla birgə maraqlı slayd təqdim olundu, iştirakçılara bu böyük şairlə bağlı bir sıra yeni məlumatlar verildi. Çıxışçılar iştirakçılara uğurlar arzuladıqdan sonra konfrans öz işini 5 bölmədə davam etdirdi.

Biz də "Nəsimi yaradıcılığında Allahın təkliyinə inam və ilahi eşq məsələsi" mövzusunda məruzə ilə çıxış etdik. Bildirdik ki, görkəmli Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin şəxsiyyəti və yaradıcılığının əsas mahiyyəti sovet dövründə təhrif olunmuş, bu böyük şəxsiyyət siyasi-ideoloji səbəblərdən yanlış olaraq ateist şair kimi cəmiyyətə təqdim edilmişdir. Şairin yaradıcılığı və irəli sürdüyü fikirlər istər tarixçilərimiz və istərsə də ədəbiyyatşünaslarımız tərəfindən lazımınca araşdırılmamış, nəticədə Nəsimi yaradıcılığının mahiyyəti məqsədyönlü şəkildə gizlədilmiş, onun sufi və hürufi baxışları bilərəkdən İslam dininə və irfaniliyə zidd, Allahı inkar edən baxışlar kimi təqdim edilmişdir. Lakin son illərin araşdırmaları göstərdi ki, Nəsimi ateist təfəkkürlü olmamış, onun fəlsəfəsində Allahın qüdrətinə, ilahi məhəbbətə inam ən yüksək səviyyədə əks olunmişdur. Başqa sözlə, Uca Tanrının varlığını inkar etməmiş, əksinə, Allahı dərk etmək və ona qovuşmaq məsələsini özünəməxsus şəkildə irəli sürmüşdür.
İrfana görə, Allahın mövcudluğu heç bir səbəbdən asılı olmayan, yəni “vacibül-vücud”, ondan başqa hər şeyin mövcudluğu isə ilkin səbəblə bağlıdır. Yəni yer üzündə nə varsa, hamısı Allahın iradə və təcəllası ilə mümkündür, onun ad və sifətindən başqa bir şey deyildir. Nəsimi yaradıcılığında da insanlar məhz Allahı-ilkin səbəbi dərk etmək üçün kamilliyə çağırılır. Nəsimi düşüncəsində mövcudluğun ilkin səbəbini anlamayan insan Allahı dərk edə, onu anlaya bilməz. Yalnız Allahı dərk etmək, anlamaq yolu ilə ona qovuşmaq mümkündür.
Nəsimi:
Əzəl gündən Tanrı birdir, bir olaraq qalacaq da,
Sənin ruhun haqqın nuru, ağlın isə bir peyğəmbər.

misraları ilə uca Allahın birliyinə, onun əzəli və əbədi olmasına inam və etiqadını bildirir, insan ruhunun əsasını məhz haqqın nuru olaraq qəbul edir. Onun fikrincə, haqq nurunu bilib anlamayanlar mənadan uzaqdırlar ki, belə insanlar Allahı da dərk edə bilməz. Onların nəsibi yalnız cəhənnəm odudur:
Nəzmi-Nəsimi yəqin Allahi nurun şərhidir,
Ol nuru hər kim bilmədi, həqdən nəsibi nar imiş.
Şairin Allahı dərk etmək, ona qovuşmaqla bağlı fikirlərini, eləcə də Quran ayələrinə tez-tez müraciət edərək hər zaman İslam dininə bağlı bir şəxsiyyət kimi fəaliyyət göstərdiyini yaradıcılığından gətirdiyimiz çoxsaylı nümunələrlə izah etməyə çalışdıq. AR Prezidentinin fərmanı ilə Nəsimi ili elan olunmasından sonra bu istiqamətdə xeyli yeni araşdırmalar aparılmasına baxmayaraq, hələ də bu böyük şairin yaradıcılığının hərtərəfli və daha dərindən öyrənilməsinə ehtiyac olduğunu bildirdik.
Sonda bu dəyərli konfransın təşkilatçılarına fəaliyyət göstərdiyim Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin kollektivi, xüsusən də həmsədri olduğum Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyi adından salamlarımızı çatdırdıq, təşkilatçılara minnətdarlıq etdik. Belə konfrasların mütəmadi xarakter daşımasının, digər türk dövlətləri universitetlərinin də cəlb edilməsinin vacibliyini vurğuladıq.
Bizlərin konfransda iştirakına vəsilə olan dəyərli alim, Qars Qafqaz Universitetinin dosenti Alparslan Kartal bəyə minnətdarlıq etdik, növbəti konfranslarda da birgə iştirakdan məmnunluq duyacağımızı bildirdik.

Yeganə Qəhrəmanova
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
ADPU-nun dosenti,
Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyinin həmsədria

“KOROĞLUNUN QOCALIĞI” BOYUNDA DOSTLUQ TƏRBİYƏSİ

Azərbaycanlı dünyası binə tapandan, ağla qaranı seçəndən, yaxşıya yaxşı, pisə pis deyəndən bəri bu keyfiyyətləri şifahi xalq ədəbiyyatına, el-ağız sözünə, daha dəqiq desək, xalq pedaqogikasının təsir-üslubuna köçürüb. Yaratdığı hər bir ədəbi-bədii obrazın, pedaqoji təsir dairəsini də müəyyənləşdirib.
Kitabi-Dədə Qorqud dastanlarından başlayaraq, mifik tərəfləri ondan da qədimlərə gedib çıxan Koroğlu dastanları ( Koroğlu,Qor oğlu, Rövşən, Misri qılınc-krater parçası, Qoşa bulaq-Sehrli səs kanı; Qırat, Dürat-Dərya ayğırı və.s) da daxil olmaqla neçə-neçə xalq yaradıcılıq nümunələrində, həm də özünün tərbiyə sistemini, tərbiyəvi təsir üsullarını, insanın formalaşdırılması yollarını əks etdirmişlər.
Bu günlərdə bir tələbəmiz mənə dedi ki, müəllim, filan qəzetdə Koroğlu tarixi qəhrəman və tarixi şəxsiyyət kimi inkar edilir və üstəlik də onun haqqında çox pis ifadələr işlədilib.
Mən həmin qəzeti gətirtdirdim və oxudum. Çox təəssüf ki, bu gün artıq söz-söhbət olmasın deyə nə o qəzetin, nə də yazının müəllifinin adını çəkmirəm. Əgər ya o qəzetin yaradıcıları və yaxud o yazının müəllifi lazım bilərsə, polemikaya hazıram və bu yazını da məxsusi onlara birinci cavab kimi yazıram. Bəri başdan deyim ki, “Oddan kül törəyər” deyimində çox müdrikanə şəkildə ifadəsini tapmış mərddən də namərd törəyər və əslini danan o namərd məhz bu tipdə olan adamlar və ya xalqının söy-kökünə xor baxan cılız “qələmçi”lərdir.
Nəhayət, mətləbdən uzaq düşməyək. “Şir elə qocalanda da şirdir” deyən babalarımızın deyiminə qüvvət olaraq biz də Qoca Koroğlunun qoca dövrünü əks etdirən “Koroğlunun qocalığı” boyunda dostluq tərbiyəsindən, xalq pedaqogikamızın maraqlı bir səhifəsindən söhbət açaq.
Eh, tarix çox qocadır... Bəşər övladının hamısı yaranıb, yaşayıb qocaldığı kimi, “Koroğlunun da qoca zamanı, əldən düşən vaxtıydı. Dəliləri (dostları) başından dağılmışdı. Bir gün Qıratın belində yol gedirdi. Gördü bir kişi, qabağında bir yüklü öküz gəlir, çiynində də yarıağac, yarıdəmir bir şey var...” “Koroğlunun dastanı”nda deyildiyi dilnən desək, əlqərəz, Koroğlu təəccübünə səbəb olanın nə olduğunu qocadan soruşur və məlum olur ki, bu şey tüfəngdir və onunla adamı uzaqdan vurub öldürmək mümkün olur. Odur ki həmin gündən Koroğlunun “namərd zəmanəsi” qeydə alınır. O Koroğluluğunu ( burada igidliyini klassik mənada Koroğluluğunu) “yerə” qoyur. Elə buradanca yuxarıda xatırlatdığım yazı müəllifinə bildirirəm ki Koroğlu qocalana qədər hətta dostları ondan ayrılandan sonrada daim ədalətsizliklə barışmayıb və bu yolda mübariz olub ( bu bizə elin yaddaşından bəlli olur).
Qeyd etdiyimiz kimi, Koroğlunun “namərd erası” başlanmışdı. Artıq bir atılanla uzaqdan, qılıncın, nizənin, əmudun çatmadığı məsafədən insana həmlə ola bilirdi. Odur ki, Koroğlu da çəkilib onun üçün sonluğu mərdlik yuvası olan Çənlibeldə ömrünün sonunu gözləyirdi.
Elə bu vaxtlarda Koroğlunun köhnə dostlarından biri Xoca Əhməd xəbər gətirdi ki, “Can Koroğlu, bəs köhnə düşmənnərin qoşun çəkib üstünə gəlir”. Məqamındaca xatırladım ki, xəbər gətirən Xoca Əhməd tacirbaşıdır. Demək, Koroğlu və koroğluluq mənafeyi üçün deyil, var-dövlət üçün deyil, haqq-ədalət üçün yaranıb, çağlayıbmış, yoxsa tacirbaşı Xoca Əhməd talan olunar və sözügedən zaman Koroğlunun düşmənləri içərisində olardı. Baxın, Xoca Əhməd öz qoca dostunu necə duyuq salır:
“Sənə deyim Qoç Koroğlu,
Duşmannar güləcəy oldu,
Sonun olar puç Koroğlu,
Duşmannar gələcəy oldu.


Daldalama sən səsini,
Dumannan kəsmə bə(h)sini,
Keçmiş, köhnə qisasını
Dumannar alacaq oldu.

Əhmədəm, dildən düşübsən,
Bülbülsən, güldən düşübsən,
Qocalıb əldən düşübsən
Duşmannar gələcəy oldu”.

Özünün vəfalı dostunun xəbərini eşidən Koroğlunun ilk yadına düşən ona ən sədaqətli insanlar, keçmiş dostları, silahdaşları olur. Odur ki, tacirbaşıya ( burada dostuna) deyir:
“Sənə deyim tacirbaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!
Yenidən tutum savaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!..”
Burada məqsədim boyun bütün məqamlarını xatırlatmaq deyil. Məramım elimizə, obamıza, gəncliyimizə yaddaşımızdan örnək olan Koroğlu-xalq dühasındakı dostluq, sədaqət məqamlarını xatırlatmaqdır. Xoca Əhməd (yaxud Aşıq Cünun) Dəmirçi oğluna, o da Bəlli Əhmədə ( yaxud bir başqasına) xəbər verir.
“...Çənlibeldə yox söhbət, saz,
Çırpışmır göldə ördəy, qaz,
Hanı Əhməd, hanı Eyvaz?
Çənlibelə duman gəlir!...
... Yolda Koroğlunun gözü,
Qəlbində qocalıq közü,
Xoca Əhmədin budur sözü:
Çənlibelə duman gəlir!”
Köhnə dostunun dara düşdüyünü bilən Dəmirçioğlu tez Eyvazın sorağıynan atdandı. Rastlaşdığı həmkarına-qocaldığını zənn etdiyi Tanrıtanımaza ( bəlkə də qorxu bilməzə) məqsədini görün hansı ağrı-acıynan çatdırır və cavab istəyir:
“...Dəmirçioğlu bu sirləri biləndə,
Duşmannarı ağlayanda, güləndə,
Hərdən qəzəblənib qeyzə gələndə
Qabağda boz duran üzün necoldu?”
Dünyada dostluqda sədaqətlilik qədər insanı insanla bağlayan ikinci bir insani hiss, duyğu tanımıram. “Dost yolunda boran olar, qar olar” deyən ərənlər yanılmayıblar. Qoca Koroğlunun ( bu qoca xalqın) qoca dostları elə bu hissin, bu duyğunun sahibləridir.
“...Yağı duşmannarnan dava açmağa,
Hələ var qolumda qüvvətim mənim!
Qoşun gəlib Çənlibelə keçməyə
Qəbul etməz namus, qeyrətim mənim!...”
Deyən köhnə dostla daha başqalarının sorağına yollanırlar. Təki köhnə, sədaqətli dostları sarsılmasın, təklənməsin, sinsiməsin.
“...Eyvaz qolun gərməy istər,
Duşman qəsdə girməy istər,
Koroğlunu görməy istər,
Deyin görüm, nə xəbər var?”
Köhnə dostlarını, el-obanı xəbər alan Eyvaza Dəmirçioğlunun cavabı daha təsirlidir.
“...Koroğlu oxuyub, yazır,
Yalnız qalıb cannan bezir.
Haray salıb səni gəzir,
Qardaş, dur gedəy, dur gedəy!...”
Dostlar birgə atlanıb dağlara, daşlara ün salıb, köhnə igidləri haylayıb, haraylayıb Çənlibelə yol alırlar. Vəfalı dostlarını görən Koroğlunun ürəyi cuşə gəlməzmi?- Gələr!
“Genə ömür təzələndi,
Xoş gəldiniz, igidlərim!
Qurtardım hicrannan, qəmnən,
Xoş gəldiniz, igidlərim!”

...Zimistanım döndü yaza,
Qulaq verin sözə, saza,
Koroğlu yetdi muraza
Xoş gəldiniz, igidlərim!”
Bu halətdən sonra bir yox ha beş ordu da gəlsə nəinki Koroğlunu, heç adi adamı da məğlub etmək olmaz. Bu da “Koroğlunun qocalığı”nın bizə verdiyi məntiqi, ədəbi, pedaqoji nəticə. Kim istəyir Koroğlunun “bostanına” daş atsın. Amma unutmasın ki, “yel qayadan heç nə qopara bilməz”.
Qeyd: Yazıda 1938-ci ildə Aşıq Qəribin dilindən qeydə alınmış variantdan istifadə elədik.

Əlibala ZALOĞLU,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin baş müəllimi,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

Pərvin Etisami yaradıcılığında təmsil

XXəsr farsdilli Azərbyacan şeirinin görkəmli nümayəndəsi Pərvin Etisami mədəniyyət və sənət ocağı olan Təbrizdə doğulub və orada böyüyüb boya- başa çatmışdır. Bu sənətkar qadın haqqında çox sözlər yazılmış, çox xatirələr çap olunmuşdur. Onun şeirlərini çap etdirən, əsərləri haqqında fikir söyləyən məlliflər Azərbaycanın bu humanist və istedadlı şairəsinin ədəbi, ictimai-siyasi mühiti, onun ailəsi, doğulduğu yer, dünyaya göz açdığı, böyüyüb boya-başa çatdığı şərait, şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm rol oynamış şəxsiyyətlər barədəətraflı məlumat vermişlər. Belə müəlliflərdən biri olan Qulamhüseyn Təkmil Humayun Pərvin Etisamiyə həsr etdiyi və “Ettelat” qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində yazır: “Pərvin öz dövrünün saleh və inanc sahibi olan insanıdır. Hər bir şairin, yazıçının və ya sənətkarın düşüncəsini anlamaq üçün, şübhəsiz ki, həmin şəxsiyyətin, xüsusilə sənətkarın formalaşmasında bir qəlib rolu oynamış dövrün ictimai, siyasi, mədəni durumunu öyrənmək lazımdır. Belə ki, sənət fərdin, yaxud cəmiyyətə mənsub olan fərdlərin fərziyyə və düşüncə məhsuludur. Təbii ki, ictimai mühitin təsiri olmadan sənətkar ,formalaşmır”.
Pərvin Yusif qızı Etisami şəmsi tarixlə 1285-ci il isfənd ayının 25-də (M. 16 fevral 1906-cı il) Təbrizin Şeşgilan məhəlləsində əsil-nəcabətli bir ailədə dünyaya göz açmışdır.
Pərvin elə bir ildə dünyaya gəlmişdir ki, bu ildə İran xalaqlarının, xüsusilə İranın tərkibində Azərbaycan xalqının səyi ilə Müzəffərəddin şah konstitusiya elan etməyə məcbur olmuşdur. Bu illərdə (1906-1908-ci illər nəzərdə tutulur – M.M.) Təbriz əhalisi şahlıq rejimi olan istibdadla üz-üzə durmuş, demokratiyanın əsaslarının yaradılması, azadlıq və qanunun aliliyi uğrunda gecə-gündüz mübarizə aparmışdır. Bu mübarizənin nəticəsi olaraq Məhəmmədəli şahın əmri ilə 1287-ci il tir ayınını 2-də (M.1908, iyun) Milli Şura Məclisini topa tutmasından sonra qəhrəman Təbriz xalqı ayağa qalxır. On bir ay amansız döyüşdən sonra İranda yenicə pərvəriş tapmağa başlayan azadlıq və Nəsirəddin şahın atası Müzəffərəddin şahın imzası elan olunan konstitusiya tamamilə məhv olmaqdan xilas oldu.
Bir çox tədqiqatlarda Pərvin Etisaminin atası Yusif Etisamülmülk və onun övladına təsiri haqqında danışılmışdır. Lakin Pərvinin tərbiyəsində müstəsna xidmətləri olan anası haqqında az deyilmişdir. Əslində övladın, xüsusilə qız uşağının üzərində ananın təsiri atadan çox olur. Pərvin Etisami də anasının əli altında böyümüşdür, onun təsiri və tərbiyəsi ilə mədəni Azərbaycan qadınının simvoluna çevrilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, Pərvin anasının ona təsiri, anasının şəxsiyyəti, analıq məqamı haqqında çox saylı şeirlər yazmış, anasını həm bir insan, həm də tərbiyəçi kimi yüksək dəyərləndirmişdir.
Şeirlərinin birində o belə deyir:

Ananın ətəyi uşağın ilk məktəbidir.
Nadan ana necə alim uşaq böyüdər? (sətri tərcümə).

Pərvin Etisaminin anası İxtiyarüllmülk xanım Nəsrəddin şah dövrünün natiq və katiblərindən olan, Qəvamüddövlə adı ilə tanınan Mirzə Əbdülhüseyn Şuri Bəxşayeşin qızı idi. Şuri təhsilini Təbriz və Tehranda almışdı. Onun rəvan təbi və yaxşı xətti var idi. O, 1316-cı ildə (M. 1937) Təbrizdə vəfat etmişdir. Onun Qulaməli xan və Həsən xan iki oğlu, Xədicə Sultan və İxtiyarülmülk adlı iki qızı var idi.
Şeirlərində “Şuri” təxəllüsü ilə yanaşı “Qəvvam” təxəllüsündən də istifadə edən Şuri Bəxşayeşinin divanının bir nüsxəsi Təbriz Milli Kitabxanasında 3661 nömrəsi ilə saxlanılır. Bu divana 9 qəsidə, 193 qəzəl, 4 müsəmmət, 1 tərcihbənd, 3 təzmin, 3 məsnəvi, 11 rübai və 1 saqinamə daxildir”. S.4

Şuri Bəxşayişi fars dilində qəzəllər yazdığı kimi, Azərbaycan türkcəsində də qəzəllər yazmışdır.
Beləliklə, göründüyü kimi, Pərvinin anası mötəbər bir kişinin qızı olmuş və Pərvin ədəbiyyatsevər bir azərbaycanlı ailəsində böyümüşdür. Onun atası da dövrünün şair və ədiblərindən biri olmuşdur. Pərvin şairlik xislətini ana nəslindən irs olaraq almış və şairlik sənətini göylərə ucaltmışdır.
Pərvinin atası Yusif Etisamülmülk də 1253-cü ildə (M.1874) Təbrizdə dünyaya gəlmişdir. O, bu şəhərin sənətsevər mühitində böyük bir ədəbi və mədəni şəxsiyyətə çevrilmişdir. Fransız, türk, ərəb dillərini yüksək səviyyədə bilmiş, fars dili və ədəbiyyatına bir alim qədər bələd olmuşdur.
Təbii olaraq Pərvin kimi istedadlı bir uşaq belə bir sənətsevər mühitdə, belə bir mədəni ailədə elə tərbiyə olunub ki, gələcəkdə dünya səviyyəli bir insana çevrilib. O, hələ yeniyetmə yaşlarından atasının yanında böyük şair və yazıçılarla tanış olmuşdur və özü də uşaqlıqdan şeir yazmağı təcrübə etmişdir. Atası Yusif Etisami Pərvin haqqında demişdir:
“Pərvin xanım üslub, şəxsiyyət, fəlsəfi fikir, əxlaqi ifadə baxımından digərlərindən fərqlənməyi bacarmışdır. Pərvinin şeiri ovqat, əhval şeiri olamayıb fərdi deyil. Onun şeiri böyük tərbiyə, zarafat, əxlaq şeiridir. Onun şeiri nəğmədir, məhəbbət ruhiyyəsidir, duyğu, fəzilətdir. Onun şeiri çalışqanlıq, əməl, razılıq, fəalliq nəğməsidir. Bu şeirlər oyaqlıq, salehlik, xilas nəğməsidir.” s.14,16,19
Pərvin Etisaminin şəxsi taleyi ugursuz olmuşdur. Belə ki, o, 1934- cü ilin yayında atasının əmisi oğlu ilə evlənmiş, ömrünün sonuna qədər ailə qurmamış özünü bütünlükdə, şeir, sənət yolunda fəda etmişdir. O, 1941-ci ilin mart ayında vəfat etmiş. Qum şəhərində atası Yusif Etisamülmülkün məzarı yanında dəfn olunmuşdur.
Səməd Sərdarinaiya qeyd edir ki, bu fəzilətli şairə haqqında bir çox şairlər, o cümlədən ustad Şəhriyar diqqətə layiq olan əsərlər yaratmışlar.
P.Etisami poeziyası barədə yüksək fikirdə olan S.Ə.Kəsrəvi “Ədəbiyyat haqqında” adlı əsərində yazır: “Məşrutə hərəkatından sonrakı dövrdə həyatın poeziya qarşısına qoyduğu tələblərə öz yaradıcılığı ilə cavab verən şairlərdən biri Pərvin Etisamidir… O, yüksək fikirlər ifadə edən şerlər yazmış, beləliklə dərin məzmunlu, səmimi və dolğun əsərləri ilə xalq ruhunun tərcümanına çevrilmişdir”.
F.ü.e.d, professor İslam Qəribli doğru olaraq qeyd edir: “feodal mütləqiyyətinin ədalətsiz qanunları qarşısında məzlum kökə salınmış, qazandığının ondan birinə sahib olmağa belə hüquqi olmayan kəndlinin-rəncbərin taleyi P.Etisami şeirinin əsas mövzularındandır. s.136-137
“Pərvin yaradıcılığını əhatəli və sistemli şəkildə təhlil edən Sevil xanım Novruzova Pərvin haqqında indiyə qədər söylənmiş mülahizələr tənqidi surətdə nəzərdən keçirilmiş, onun fars poeziyasında mövqeyi müəyyənləşdirilmiş, şairənin həyatı və yaradıcılığı işıqlandırılmışdır. Pərvinin kədərli həyatı şairənin öz şeirləri və habelə onun müəllimlərinin, ailə üzvlərinin xatirələri əsasında və eyni zamanda dövründə baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqəli şəkildə öyrənilmiş, elmi tərcümeyi-halı verilmişdir”
Mürtəce qüvvələrin və ictimai bərabərsizliyin kəskin tənqidi şairin təmsillərində ustalıqla verilmişdir.
Fars ədəbiyyatında Pərvin qədər gözəl, dərin mənalı təmsil yazan ikinci bir şair göstərmək çox çətindir, bu mənada o, nəinki öz dövrünün, hətta öz xalqının yeganəsidir. Təmsillər şairin yaradıcılığının böyük bir qismini əhatə edir. Satirik və nəsihətamiz məzmunlu, təsviri xarakter daşıyan, həcmcə o qədər də böyük olmayan 100-dən artıq təmsilində Pərvin qarşısına qoyduğu məqsədi yığcam şəkildə, poetik ümumiləşdirmələrlə verə bilmişdir. Heyvan, bitki və əşyaları nitqləndirməklə şair tənqid hədəfinə atəş açır. Oxucu isə istər-istəməz şeirdə kimlərin tənqid olunmasını dərhal başa düşür. Pərvinin məharəti də ondadır ki, qarşısına qoyduğu məqsəd və mənanı elə təsvir edir ki, o məsələnin həqiqəti bizim gözümüz qarşısında canlanır. Şairin təmsilləri həmişə nəsihətamiz nəticə ilə qurtarır.
Pərvin Etisaminin təmsilləri çox dərin, siyasi, ictimai, əxlaqi qiymətə malikdir.
Məlumdur ki, təmsilin tarixi hər bir xalqın ədəbiyyat tarixi qədər qədimdir, Təmsilə müraciət olunmamış ədəbiyyat tapmaq çətindir. Qədim zamanlardan başlayaraq nəbatat, heyvanat aləmindən və təbiətdən aldıqları əhvalatlarda insanlar öz həyat və yaşayışının bu və ya digər cəhətini ifadə etmişdir. Hər bir xalqın nağıl, dastan və məsəllərində heyvanlarla, nəbatat və təbiətlə bağlı təşbehlərə rast gəlmək olar. Xalq öz nağıl və məsəllərində söhbəti zahirən it və çaqqallar, tülkü və canavarlar, ağac və otlar haqqında salsa da, əslində insan həyatının bu və ya digər hadisəsini əks edir və həmişə müəyyən ibrətamiz nəticə ilə qurtarır. Çox zaman bu nağıl və misallar, maraqlı və əyləncəli səciyyə daşısa da, həmişə çox mənalı və məzmunlu olur. Onlarda insan həyatının bu və ya digər nöqsanı göstərilir. Hər hansı hadisə istehzaya qoyulur və mütləq müəyyən bir əxlaqi nəticə çıxarılır. Məsələn, “it-itin ayağını basmaz”, “ilan-ilanı vurmaz” və s. yüzlərcə bu tipli məsəllər heç də yalnız itə, ilana aid deyildir. Bu məsəllər dərhal bizim fikrimizdə geniş mənalar və təsəvvürlər oyadır. Biz bunlardan anlayırıq ki, yəni eyni təbiətli və xasiyyətli insanlar bir-birinin günah və qüsurunu deməzlər.
Pərvin Etisami təmsillərini yazarkən heyvanların timsalında ictimai mühitin hansı bir qüvvəsin isə tənqid etməyi nəzərdə tuturdu. Xalq isə təsvir edilən tülkü, ayı, keçi, bülbül və b. timsalında kimlərin tənqid olunmasını çox yaxşı başa düşürdü. Böyük rus təmsilçisi Krılovun “Tülkü və qarğa” təmsilində heyvanlar, Sabirin “Ağacların bəhsi” təmsilində ağaclar, yenə də Krılovun “Balıq şorbası” təmsilində qonaq və ev yiyəsi, Q.B.Zakirin və S.Ə.Şirvaninin qiymətli təmsillərində təsvir edildiyi kimi, şair də bu yolla dövrünün yaramazlıqlarını, ictimai quruluşun çirkinliklərini, hakimlərin özbaşınalıqlarını, rüşvətxorluqlarını, fırıldaqlarını satirik bir qələmlə ifşa edir.
Pərvin Etisaminin təmsilləri onun dövrü, mühiti və yaşadığı cəmiyyətdəki ədalətsizliyi və s. məsələləri ifşa etmək işinə xidmət edən yüksək, bədii formada yazılmış, ictimai məzmun cəhətdən zəngin əsərlərdir.
Gövhərin qiyməti, Uzaqgörən ana, Ey pişik, Bülbül və qarışqa, Ox və kaman, Tuti və şəkər, Bez və almaz, Dağ və saman, Qurd və it, Qurd və çoban, Gül və tikan, Qarışqa və ilan və s. təmsilləri bu cəhətdən xüsusilə maraqlıdır.
“Şairin humanizm hissləri ilə bağlı olan ibrətamiz təmsillərindən biri də Uzaqgörən ana əsəridir. Bu əsər toyuğun cücələrinə nəsihəti ilə başlayır. Toyuq balalarına deyir ki, artıq iş vaxtı yetişmişdir, boş gəzmək əbəsdir. Odur ki, azuqə, dən tapmaq üçün tədbir görməlisiniz, zəhmət çəkməsəniz, heç kəs sizə dən verməz, mənsiz heç yerə getməyin, hər yer yırtıcı quşlarla, ov yerləri isə ox və kamanla doludur. Azacıq ruzi ilə kifayətlənin. Artıq tamahın zərəri çoxdur. Heç vaxt ruzi üçün yadlara əl açmayın. Sizə bacardığım nəsihəti etdim. Məndən deməkdirsə, sizdən də nəsihətə əməl etməkdir .s.44
Əsərin qısa məzmunundan aydın olur ki, “Uzaqgörən ana” şeirində toyuğun timsalında şair zəmanəsinin insanlarını veyil-veyil gəzməkdən, mənasız həyat sürməkdən, tamahkarlıqdan çəkindirməyə çağırır. Toyuğun öz cücələrinə üz tutub avara-avara gəzməməyi, vaxtında özlərinə dən tapmağı, az ruzi ilə kifayətlənməyi və s. tövsiyə etməsi adi bir məişət məsələsi çərçivəsində qalmayıb, ictimai məna kəsb edir. Şair tövsiyə etmək istəyir ki, insanlar yadlara ağız açmaqdan, asılı olmaqdan daşınmalı, həyatda yalnız öz zəhmətinin bəhrəsi ilə yaşamalı, başqasının əməyindən sui-istifadə etməməlidir.
Pərvin Etisaminin Tamahkarlıq tapdağı şeiri də aşıladığı nəsihətamiz fikirlərə görə maraqlıdır. Müəllif əsərdə göstərir ki, bir qarışqa cüssəli, qüvvətli filə həsəd aparır. O özü də fil kimi olmaq arzusundadır və daima buna can atır. Fil onun arzusunu yersiz hesab edir və bu fikirdən daşınmağı məsləhət bilir. Lakin qarışqa təmənnasından əl çəkmir. Bir gün filin ardınca gedir, birdən filin ayağı altında qalır, həm özü, həm də arzusu puç olur.
Əlbəttə, şair burada qarışqanın timsalında qürrələnən, dikbaşlıq göstərən, özündən müştəbeh və son dərəcə razı adamların aqibətini, yersiz və saxta hisslərin qurbanı olmasını göstərir. Qarışqa qüdrət və qüvvət cəhətdən səviyyəsinə əsla çata bilmədiyi fillə rəqabətə girir və axırda məhv olub gedir.
Şair göstərir ki, qüvvəsi çatmadığı, bacarmadığı sənət və məqam dalınca qaçan adamların da aqibəti qarışqanın aqibəti kimi olacaqdır.
Pərvin Etisaminin təmsillər vasitəsilə təbliğ etdiyi bəşəri fikirlər, ali qayələr onu bir əxlaq mürəbbisi səviyyəsinə yüksəltmişdir.
Pərvinin elə bir təmsilini tapmaq olmaz ki, o, öz oxucusuna təzadlı bir səhnə təsvir etməsin. Bu səhnədə oxucu nəyisə sevməyə, nəyəsə nifrət etməyə, nəyəsə nail olmağa, nədənsə çəkinməyə bilmir. Oxucu mənəvi saflaşma prosesi keçirməli olur. Pərvin Etisamini müasir İran poeziyasında təmsil ustası kimi şöhrətləndirən və onun poeziyasına həyalilik verən başlıca amillər hər şeydən əvvəl məhz bunlarla bağlıdır.
Şairin Dağılmış yuva əsərinə diqqət yetirək. Bu əsərdə bir quşun sərgüzəşti verilmişdir. Pərvin burada göstərir ki, səhər çağı bir quş yuvasından dən və azuqə toplamaq üçün çəmənə uçur. Çəməndən bostana, bostandan bağa uçaraq gülləri və meyvəni dimdikləyir. Nəhayət, yorulub yatır. Zalım ovçu yatmış quşu vurub yaralayır və onu evə gətirib uşaqlarına verir. Elə ki, səhər açılır, quşun balaları analarını yuvada görmür. Deməli, artıq quşların anası məhv olmuşdur. O gündən etibarən rahat, işıqlı yuva ruzigarın pisliyi üzündən xaraba qalır və bir daha abad olmur.
Müəllif təmsil vasitəsilə təlqin etmək istədiyi fikri poetik şəkildə öz oxucusuna belə çatdırır:
“Dünyanın qoca saqisi bir piyalənin
Qanla dolu olduğunu görüb sevindi,
Bir əl üstə tor qurdu,
Bir başı o tora saldı,
Bir rahat ailəni dağıtdı.
Bir kitabın şirazəsini qırdı.
Zülmün baltası ilə bir rişəni kəsdi.
Fitnə ilə bir qapını bağladı.
Neçə uşağın boğazına qan axıtdı.
Bir ananın büsatını pozdu.
Məgər o ovçunun övladı yox idimi?”
Burada şair insanları ədalətə, kimsənin evini yıxmamağa, zülmə əl atmamağa, insan qədrini bilməyə, həyatda qəddar olmamağa çağırır. Ovçu tərəfindən bir quşun yuvasının viran olması və vurulması onun balalarının anasız qalmasına səbəb olur. Bu təmsildə şairin “məgər o ovçunun övladı yox idimi?” bədii sualı nə qədər dərin təsir bağışlayır. Axı ovçu öz balalarına azuqə tapmağa getdiyi kimi, ovçu tərəfindən vurulmuş o quş da öz balaları üçün azuqə və dən gətirməyə getmişdi. Şair bunu ictimai şəraitlə əlaqələndirir, çünki insan həyatının, güzəranının xoş keçməsi onu əhatə edən mühitdən asılıdır. Mühitdə olan çatışmamazlıq insanların birinin-digərini məhv etməsinə gətirib çıxarır.
Pərvinin bu təmsili İranın ictimai mühitində baş verən haqsızlığın simvolu kimi görünür. Ovçunun evi - istibdad yuvası olan bir mühitin, rəhmsiz ovçu - müstəbidlərin, ana quş-haqqı tapdalanan millətin, zindanlara atılmış, zəkasının, fikrinin gücü ilə, azadlıq arzusu ilə quş kimi qanadlanan, bir parça çörək qazanıb, ailəsini, uşaqlarını dolandırmaq üçün məşəqqətli həyat sürən zəhmətkeş insanların rəmzi təsirini bağışlayır.
Pərvin öz təmsillərində ailə məsələsini cəmiyyətin ayrılmaz, üzvi bir məsələsi kimi qoyur. Bakir mənəviyyat, təmiz əxlaq, əməyə məhəbbət kimi nəcib sifətlər ailə tərbiyəsinin əsasını təşkil edir. Şair qəflət yuxusuna gedərək hər şeyə biganə olmağı pisləyir. Həyatda mübarizliyi, dünyaya ayıq nəzərlə baxmağı tövsiyə edir. Bu cəhətdən şairin Ey quşcuğaz şeiri səciyyəvidir.
Müəllifin bu təmsilində kiçik bir quşa xitabən deyilir ki, ey quşcuğaz, uçmağı öyrən, nə vaxta kimi uşaqlıq hərəkətləri edəcəksən? Bilməlisən ki, sən həyata tabe olmamalısan, həyat sənə tabe olmalıdır. Gündüzlər su və dən fikrində ol, gecələr isə istirahət etməyi öyrən. Bir gün olacaq ki, sən də öz yeniyetmələrin üçün rahatlıq yaradacaqsan. Nəhayət quş bövüyür və çəmənənliyə gedib yuva tikmək üçün çör-çöp gətirir. Bir müddət yuvada məskən salandan sonra balalayır və onları özünün mehriban qanadları altına alır. Quş körpə balalarını pərvazlandırır, onlara uçuş qaydalarını öyrədir. Həyatın hər məşəqqətindən, fitnəsindən qoruyur. Ana quş balalarına iş günündə həyətdə avara-avara gəzməməyi, bağlarda, çəmənlərdə vaxtsız uçmamağı məsləhət görür. Həyatda çox zəhmət çəkən ana öz təcrübəsini balalarına öyrədir.
“Ey quşcuğaz” təmsilinin yuxarıda nəql etdiyimiz qısa məzmunundan aydın olur ki, şair burada insanlara böyük məhəbbətlə yanaşır, eyni zamanda onlara həyatın bütün sirlərinə yiyələnməyi, təcrübə qazanmağı tövsiyə edir.
İncə hislərlə çırpınan qəlbə malik olan şair bu təmsilində ananın öz balalarına nəsihətini, ana nəvazişini, səmimi ana qayğısını çox gözəl bir şəkildə təsvir etmişdir. Quşun öz balalarına etdiyi nəsihətamiz sözlərlə, balaya olan sonsuz məhəbbətlə sanki şair İranda olan milyonlarla anaların öz balalarına verdiyi təsirli nəsihəti, analıq mehrini göstərmişdir. Bu şeir səmimiyyətlə, nəcib və incə duyğularla doludur. Burada ana məhəbbəti hərarətlə, şairanəliklə verilmişdir.
Pərvin Etisami əsərlərinin ədəbi qiyməti hər şeydən əvvəl onların dolğun məzmunu, irticaya, ictimai bərabərsizliyə qarşı barışmazlığın poetik şəkildə tərənnümü ilə əlaqədardır.

Mahmizər Həmid qızı Mehdibəyova
AMEA Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutu Cənubi Azərbaycan
Ədəbiyyatı şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fil.ü.f.d.

28 saylı Laçın məktəbində Subut Mehdiyevin “TARİXİN ZƏFƏR YOLU” kitabının təqdimatı keçirildi

Bu gün Xətai rayonunda yerləşən 28 saylı Laçın rayon məktəbində yazıçı-jurnalist Subut Mehtiyevin “Tarixin zəfər yolu “kitabının təqdimatı oldu. Bu “Zəfər tarixinin qəhrəmanları” layihəsi çərçivəsində oxucuların ixtiyarına verilən növbəti kitab idi.Tədbirin orta məktəbdə keçirilməyi kitabın məzmun və qayəsinin nə qədər əhəmiyyətli olmasından xəbər verirdi. Zəfər tarixi haqqında yazılan kitabların məqsəd və məramı gənc nəsllərə vətən sevgisinin aşılanmasıdır. Tədbirin təhsil müəssisəində keçirilməsi zəfəri qazanan şəhid və qazilərimizin şərəfli döyüş yolunun məktəbdə gənclərə təbliğ olunmasının vacibliyini ortaya qoyur.

28 saylı Laçın rayon məktəbinin tərbiyəvi işlər üzrə direktor müavini Sevinc Əliyeva tədbiri giriş sözü ilə açaraq mahiyyəti barədə geniş məlumat verdi. Əvvəlcə bir dəqiqəlik sükutla şəhidlərin xatirəsi anıldı, sonra isə dövlət himni səsləndirildi. Daha sonra kitabın müəllifi Subut Mehdiyevə söz verildi. Müəllif iştirakçılara kitab haqqında məlumat verərək qeyd etdi ki, biz Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin Vətənpərvərliyin tərənnümü, ölkəmizin müdafiəsində qəhrəmancasına həlak olmuş ŞƏHİDLƏRİN, həmçinin qazilərin keçdiyi şərəfli döyüş yolu barədə vətənpərvərlik nümunələrinin gənc nəsillərə çatdırılması, vətənin müdafiəsində qəhrəmanlıqlara imza atmış döyüşçülərin döyüş yolunun təbliği istiqamətindəki çağırışlarına qoşularaq, yazıçı–jurnalist Səhər Manafova ilə “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları” layihəsinə başladıq. “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları”, “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları-Qax Şəhidləri” və “Tarixin Zəfər yolu” kitablarının nəşr olunduğunu bildirdi. O, qeyd etmişdir ki, “Tarixin Zəfər Yolu” kitabında Müzəffər Ordumuzun inkişaf tarixi və bu istiqamətdə görülən işlər, müasir silahlarla silahlanma barədə məlumatlar ətraflı şəkildə təhlil olunmuşdur.

Müəllifin sözlərinə görə, bu layihədə Azərbaycan Ordusunun inkişaf tarixi və Müzəffər Ali baş komandan İlham Əliyevin apardığı uğurlu və balanslaşdırılmış siyasət, bunun nəticəsi olaraq 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılan tarixi qələbə barədə də məlumatlar yer alıb. Bu kitabda vətənpərvərlik nümunələrinə geniş yer ayrılmışdır. Onun sözlərinə görə, “Tarixin Zəfər Yolu” kitabında Ali Baş Komandan İlham Əliyev Laçının Qarabağın açarı olduğu və strateji əhəmiyyəti, mineral su ehtiyyatları, təbiətinin ekoloji faydalılığı barədə tarixi çıxışı yer alır. Kitabda eyni zamanda tarixçi alim Şikar Qasımovun Laçının tarixi barədə geniş araşdırma yazısı öz əksini tapır. Tarixdə adı fəxarətlə çəkilən tarixi şəxsiyyətlər barədə də məlumatların olması bu kitabın nə qədər maraqlı və oxunaqlı olmasını bir daha təsdiq edir. Daha mühüm və vacib məqamlardan biri də odur ki, kitabda millət vəkili Mahir Abbasın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunun tərkibinə daxil olmuş Laçının region və Qarabağ, bütövlükdə isə Azərbaycan üçün hansı iqtisadi yükü daşıması barədə ətraflı yazısı vardır. Həmçinin Babək Aslanovun rəhbərliyi altında cəmlənmiş 30 nəfər bələdçi-kəşfiyyatçı kimi minlərlə gənclərə örnək ola biləcək qəhrəmanların fədakarlığı barədə məlumatlar kitabda qeyd edilmişdir. Kitabda həm Birinci Qarabağ, həm də 44 günlük Vətən savaşında döyüşmüş bir neçə qəhrəman döyüşçü haqqında da geniş və ətraflı məlumatlar var. Eyni zamanda Birinci Qarabağ savaşında canlarını fəda etmiş 305 nəfər şəhid, 44 günlük Vətən savaşında şəhid olmuş 15 hərbçi və 4 nəfər mülki şəhid barədə də geniş məlumatlar bu kitabda verilir. Kitabın ərsəyə gəlməsində müasir dövrün diqtə elədiyi yeni üsullardan da istifadə olunmuşdur. Belə ki, Şəhidlər barədə çəkilmiş videolar mantaj olunaraq “Əsgərtv” adlı yotube kanalında yerləşdirilmiş, k-kodları isə məqalələrin başlığında verilmişdir.

Daha sonra söz Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri ictimai birliyinin sədri Mehdi Mehdiyev çıxış çıxış edərək kitabın əhəmiyyətindən danışmışdır .
Millət vəkili Müşfiq Məmmədli geniş çıxış edərək tarixdə qalan böyük şəxsiyyətlərin xalqına yönəlik xidmətlərindən danışdı. Millət vəkili qeyd etdi ki, tarixi zəfərin əhəmiyyəti bu gün çox böyükdür, Bu şanlı zəfər xalqımızın milli kimliyini özünə qaytardı. O, kitabın müəllifinə də təşəkkürünü bildirərrək belə vacib layihələrin əhəmiyyətinin böyük olduğunu bir daha öz çıxışında vurğulamışdır.

” Laçın yurdu” jurnalının baş redaktoru Arif Məmmədli, Laçın rayon icra hakimiyyəti başçının müavini İctimai-siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri Aynurə Həsənova öz çıxışlarında bu gün şanlı zəfərimizin əldə olunmasında Azərbaycan ordusunun keçdiyi tarixi və şərəfli döyüş yolundan söhbət açmış və bu şərəfli tarixin yaşadılması baxımından kitabın nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını vurğulamışdı. Daha sonra Səhər Manafova çıxış edərək layihənin yaranma zərurətindən və görülmüş işlər barədə tədbir iştirakçılarına məlumat verdi.

Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri ictimai birliyinin laçın rayon şöbəsinin sədri Babək Aslanov çıxış edərək “Tarixin Zəfər yolu” kitabının əhəmiyyəti barədə söylənilən fikirlərə əlavə edərək bildirdi ki, zəfər tariximizin təbliği baxımından kitab gələcək nəsillərə ən gözəl hədiyyədir.
Sonda 28 saylı Laçın rayon orta məktəbinin direktoru Nofəl İsmayılov çıxış edərək Subut müəllimə yaradıclılq uğurları arzuladı və bu kimi tədbirlərin tezliklə Laçında təşkil olunmağını arzu etdi.
Tədbirin sonunda müharibə iştirakçıları və qazilərə fəxri diplomlar verildi , xatirə şəkilləri çəkildi.


Yaqut Zeynalova

Səsin sorağında...


“Söz var qəlbə yol açmayan adi bir səs.
Quru nəfəs.
Səs də var ki, sözün deyə bilmədiyi sözü deyir.
Elə səsin özü şeir, sözü şeir.
Söz qəlbdəki bir mətləbin öz səsidir.
Nəğmə səsin şeiriyyəti,
Şeir sözün nəğməsidir.”
(Bəxtiyar Vahabzadə)

Ön söz

Fateh, fatehlər...
Fatehlər öz əməllərinə görə fərqlənirlər: - Qılınc vuranları torpaqları fəth edir...
Söz ustadları qəlbləri ovsunlayır...
Səs fatehləri isə ruhlarımızı, qəlblərimizi ofsunlayır, bizləri ecazkar səslərinin qanadları üzərində ülvi bir aləmə çatdırırlar. Öz musiqi korifeyləri ilə dünyanı heyrətə gətirən bu qədim diyarın, doğma yurdumuz Azərbaycanın musiqi mədəniyyətini əlçatmaz zirvələrə ucaldırlar.
Əvəzsiz səs ifaçılıqları ilə tamaşaçıları “əfsunlayan” Keçəçioğlu Məhəmməd, Cabbar Qaryağdıoğlu, Şəkili Ələsgər, Seyid Şuşuniski, Xan Şuşuniski, Ağabala Abdullayev, Zülfü Adıgözəlov, Mütəllim Mütəllimov, Əbülfət Əliyev, Yaqub Məmmədov, Arif Babayev, Hacıbaba Hüseynov, Süleyman Abdullayev, Sabir Mirzəyev, Qədir Rüstəmov, Səxavət Məmmədov, Razi Şükürov, Alim Qasımovun və onlarla xanəndələrimizin səs telləri, “boğazı” harda var görəsən?!..
O səs, o boğaz bizim Azərbaycanımızda, Qarabağımızda, Şirvanımızda, eləcə də yurdumuzun digər bölgələrində şahlanır, dünyaya yayılır. Səsimizi, sənətimizi allah qorusun!
Növbəti yazımda silsiləli şəkildə ustad sənətkarlarımızdan biri, məşhur muğam ustası, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, Şöhrət ordenli mərhum xanəndə Süleyman Abdullayev (Dədə Süleyman) haqqında söhbət açacağam...

Ecazkar səs sahibinin ziyarətində!

Çoxdan istəyirdim ki, ecazkar, şaqraq və rəvan səsi ilə dinləyiciləri məftun edən məşhur muğam ustası, hər zaman xalq tərəfindən daimi sevilən xanəndəmiz Süleyman Abdullayevin (Dədə Süleyman) ziyarətinə gedib görüşüm, ətraflı söhbət əsnasında geniş müsahibə alım.
Gənclik illərindən onun səsinin vurğunu olmuşam. O dövrdə, tək mən deyil, yaşıdlarım, ahıl yaşlılarımız, saysız-hesabsız dinləyicilər də radioda, televizorda sevimli xanəndəmiz Süleyman müəlimin ifalarını səbirsizliklə gözləyir, sevgi ilə qulaq asırdılar. Pərəstişkarları da asudə vaxtlarında bir yerə toplaşıb gənc xanəndənin ifa etdiyi mahnıları öz aralarında həvəslə müzakirə edər və qürur hissi ilə deyərdilər: - Bu cavan xanəndənin səsi elə bil ki, dağ çayının təlatümlü dalğasıdır, hayqırtı ilə qayalara çırpılır, ildırım təki gurultu qoparıb çaxır! Allah saxlamış səsi ilə bizi heyran etməyi bir yana qalsın, ifa edəkən qəzəli, şeiriəti elə aydın səsləndirir ki, sanki qiraət edir. Adam ilk dinləmədən sonra mahnını tam mənimsəyir.
Heç yadımdan çıxmır, orta məktəblərdə səsi olan şagirdlər də mahnıları onun kimi oxuyur və ifaları ustad xanəndənin səsindən heç də fərqlənmirdi.
Altmışıncı illərin ortalarında dəbdə olan “Vesna” və “Volna” maqnitofanların mağazalarda
satışına böyük tələbat yarandığı vaxtlarda gənclərimiz çətinliklə əldə etdikləri təzə maqnitofonlarda Süleyman müəllimin efirlərdə, el şənliklərində, toylarda ifa etdiyi mahnıları həvəslə kasetlərə yazdırıb oxutdurur və geniş yayırdılar. Xanəndənin repertuarlarında səslənən muğam, xalq və bəstəkar mahnıları evlərdə dinləyicilər tərəfindən maraqla dinlənilir, qəlblərə şirin məlhəm təki yayılırdı...
Və bir gün istəyim həyata keçdi. Çox çətinliklə Süleyman müəllimin telefon nömrəsini öyrənib ona zəng edə bildim.
Telefonda həzin, mehriban, doğma bir səs:
- Bəli, eşidirəm, - deyə ilk andaca məni məftun etdi.
Doğrusu nə deyəcəyimi anidən unutdum. Özümü bir təhər ələ alıb:
- Süleyman müəllim, istəyirəm sizinlə görüşüm və çox-çox illər öncə ustadınız Seyid Şuşuniski ilə bağlı bir tarixi görüş haqqında söhbət edib aydınlaşdırım.
Süleyman müəllim:
- Hə, nə olar. Gəlin, gözüm üstə yeriniz var! Siz jurnalistsiniz?
- Xeyir! Müəlliməm. “Qaçaq Süleyman” romanının müəllifiyəm.
- Ay maşallah! Nə qəşəng xəbər oldu bu. Çox böyük bir iş görmüsünüz ki, Qaçaq Süleyman haqqında bir kitab yazmısınız! Allah sizi sevindirsin. Beş-altı il bundan əvvəl məclislərin birində onun qəhrəmanlığı haqqında qəzetlərdə yazılanlardan xəbərdar olmuşam. O qəzeti oxuyanlar Qaçaq Süleyman haqqında həvəslə danışırdılar. Eşitdiklərim məni çox sevindirirdi. Qaçaq Süleyman elin oğluydu. Allah ona rəhmət eləsin!
- Amin! Düz deyirsiniz, müəllifi olduğum o yazılar ardıcıl olaraq Bütöv Azərbaycan qəzetinin səhifələrində çap olunurdu. Və çox-çox sonralar da o yazdıqlarım kitab halında işıq üzü gördü. Süleyman müəllim sizinlə görüşməkdə məqsədim Seyid Şuşuniskiylə Qaçaq Süleymanın bir tarixi görüşünə aydınlıq gətirmək istəyimdir. Bu tarixi görüş daimi məni intizarda saxlayır. Mənbələrin birində oxumuşam ki, ustad xanəndəmiz, sizin sevimli müəlliminiz Seyid Şuşuniski gənclik illərində Qaçaq Süleymanın dəvəti ilə, Ərgünəş dağının ətrafında keçilməz meşədə düşərgəsində keçirdiyi məclisdə xalq mahnılarını, muğamları çox gözəl ifa edib. Seyidin ifasını dinləyən Qaçaq Süleyman, qaçaqlar və qonaqlar feyziyab olub çox razı qalıblar. Ona yetərincə çoxlu ənamlar, hədiyyələr verib hörmətlə evlərinə yola salıblar! Siz Seyidin tələbəsi olduğunuz vaxtlarda yəqin ki, onun öz dilindən eşitmiş olduğunuz bu tarixi görüşlə bağlı ətraflı aydınlıq gətirə bilərsiniz?..
Süleyman müəllim:
- Elədir müəllim, düz deyirsiniz! O görüş haqqında Seyid həmişə Qaçaq Süleymandan söhbət düşəndə çox böyük həvəslə danışdıqlarını mən də dinləyib yadımda saxlayırdım. Bu elə-belə xatirə deyil, uzun əhvalatdır. Telefon danışığı ilə bildiklərimi təsvir etmək çətindir. Hələ ki, evdəyəm, gəlmək istəsəniz ünvanımızı deyim, buyurun gəlin bizə. Qapımız hər zaman sizin kimi yazarların üzünə açıqdır. Oturaq, çay içə-içə eşidib bildiyim o görüş haqqında ətraflı söhbət edək!
Telefonda ustad xanəndədən eşitdiklərim məni çox sevindirdi, kövrəldim. Səsindəki məlahətli doğmalıqda muğam sənətimizin incisi sayılan zabulun - segahın ahəngi duyulurdu. Bu səs məni əfsunlamışdı. Sanki Süleyman müəllim, adaşı, xalq şairimiz Süleyman Rüstəmin nisgillə yazmış olduğu Cənub həsrətli - “Mənə qalsa” qəzəlini segah üstə ifa etdiyi muğamı dinləyirdim. Ünvanı öyrənib dərhal taksiyə əyləşərək yola düşdüm. Yolboyu şürətlə irəliləyən taksidə onun ecazkər səsi xəyalımda dolaşırdı. Və öz-özlüyümdə: - “İlahi, insan övladının səsi, nitqi bu qədər rəvan olarmı!” - deyə düşünürdüm. Süleyman müəllimlə beş dəqiqəlik ilk telefon danışığımda onun rəvan səsi, nitqi sanki segah üstündə köklənmişdi!
Bir azdan xanəndənin yaşadığı ünvana yetişdik. Səliqəli, xudmani həyət evində özü gülərüzlə məni qarşıladı. Mehribanlıqla görüşüb evinə dəvət etdi. Sadə, istiqanlı davranışında doğmalığı görüb heyrətlənmişdim. Onunla görüşməyim məndə xoş təəssürat yaratmışdı. Çox sevinirdim. Sevincimin həddi-hüdudu ərsəyə gəlmirdi.
Söhbətə Süleyman müəllim özü başladı:
- Vaqif müəllim, Qaçaq Süleymanın sorağıyla məşhur, dünya şöhrətli xanəndə, Üzeyirin, Cabbarın yadigarı Seyid Şuşinskinin əziz tələbəsi, Dədə Süleymanın bu balaca evinə xoş gəlmisiniz. Xəstəliyimin bu anında məni yad edib gəlməyinizdən çox şad oldum. Allah sizdən razı olsun! Nə yaxşı ki, sizin kimi ziyalılar həyatımızda varsınız! Telefonda deyəndə ki, Qaçaq Süleyman romanını siz yazmısınız, vallah çox sevindim. Allaha çox şükür ki, Qarabağımız da alınıb. Torpaqlarımız erməni işğalından azad olunub. Cənab Prezidentimiz İlham Əliyevin canı sağ olsun. Bu tarixi qələbə onun qətiyyətli siyasəti hesabına oldu. Vətənimiz Azərbaycanın hər bir guşəsi cənnətdir. Qarabağımız, doğulduğum, boya-başa çatdığım Qoç Əhmədli kəndi də başdan-başa güllü-çiçəkli bir diyardır. O kəndi görənlər də həmişə deyərdi ki, vallah gözəllikdə bu obanın tayı-bərabəri yoxdur. İnşallah, azad olmuş yurd yerlərimizdə tezliklə abadlıq işləri görülər, kəndlərimiz, qəsəbələrimiz, şəhərlərimiz də təzədən inşa edilər, hamılıqla el-obamıza qayıdarıq, - deyə dolxusunaraq gözləri yol çəkirmiş kimi xeyli duruxdu...
Süleyman müəllimin fəxrlə, sevgi ilə ustadlarının adını çəkməsi, öz dilindən eşitdiyim Dədə Süleyman kəlməsinə heyranlıqla təəcüb etsəm də, mən bu ifadələrə rəğbətlə yanaşdım. Və özlüyümdə qərara gəldim ki, bu andan etibarən ustad sənətkara Dədə deyə müraciət edim. Bir azdan Dədə Süleyman söhbətinə davam edib uşaqlıq dövrünü, erkən yaşlarından kənd həyatında ailələrinə kömək etməyindən, çəkdiyi əziyətlərdən danışırdı. Yeniyetmə yaşlarında Qoç Əhmədli kəndində el şənliklərində, toy məclislərində oxuyan məşhur xanəndə Ağabala Abdullayevin ifalarından bəhrələndiyini yada saldıqca keçmişə qayıdırdı. Dədə aşıq dəstələrinin, sazəndələrin, məşhur xanəndələrin ifasını dinləməsini şövqlə danışırdı. Cəbrayıl elindən Daşkəsənli aşıq Məşədi Humayın şaqraq səsinin vurğunu olduğunu təsvir etdikcə sevinclə gülümsünürdü. Dədə sözünə ara verib yadna düşmüş kimi, açıq səma altında Füzuli rayonunun mədəniyyət evindən gəlmiş musiqiçilərin, xüsusən də xanəndə Ağabala Abdullayevin ifasında Leyli və Məcnun, Əsli və Kərəm operasından oxuduğu muğamları maraqla dinləməsini danışdıqca kövrəldi. O, bir qədər nəfəsini dərib, səhnədə Ağabala Abdullayevin qəlb yanğısı ilə “Segah Zabul” muğamını şövqlə oxumasını təsvir etdikcə dərindən köks ötürdü.
Mən isə Dədəni diqqətlə dinləyir, bloknotumda qeydlərimi edirdim. Çalışırdım ki, hər bir kəlməsini yazım. O, sözünə aramla davam edir, hərdən də pəncərənin açıq hissəsindən həyətdəki iri şaxəli tut ağacına baxır, gözünü ondan çəkmədən asta-asta danışırdı.
Dədə Süleyman:
- Uşaqlıq dövrüm keçməkeçli olub. Mənim əsl adım Rəvandır.
- Dədə, necə dediniz, Rəvan, - deyə təəcüblə soruşdum.
- Bəli, əsl adım Rəvan olub. Doğulduğum, boya-başa çatdığım Qoç Əhmədli kəndində qonşu kənddən gəlib işləyən kolxoz sədrinin oğlunun da adı Rəvan olubdur. Bir gün kənddə eşitdik ki, Rəvan idarə etdiyi “Palturka” maşınıyla Qarğabazarında qəza törətdiyi yerdə dünyasını dəyişib. Bu hadisəni eşidib-bilənlər o dövrdə çətin olsa da minik tapıb hadisə yerinə, Qarğabazara getdilər. El-oba hörmət-izzətlə rəhmətliyi öz kəndlərində dəf etmişdilər. Bu hadisədən sonra atam, anam bir yerdə qərar tuta bilmirdilər. Pərtliklərini büruzə verməsələr də yaman tutulmuşdular. Atam bir gün ailəmizdə bizə heç nə demədən, rayon mərkəzinə gedir və adımı dəyişdirib Süleyman yazdırır. O, istəmirmiş ki, el-oba içində məni Rəvan deyə çağırsınlar. Bu sirri çox-çox sonralar, yetkinlik yaşımda özümü dərk edən zamanlarda anlamışam ki, atam düz hərəkət edib. Allah atama, anama və dünyasını dəyişən bütün əməli saleh insanlara da qəni-qəni rəhmət eləsin! Atam çox ifallı, Allah adamı olubdur. Kəndimizin camaatı həmişə ona hörmətlə yanaşardı. Elə o vaxtdan da Süleyman adıyla çağrıldım və el arasında da bu adla tanındım! Kolxoz quruculuğunun ilk illərində atamın mal-mülkünü, demək olar nəyi varsa hamısını əlindən alıb kəndimizdə təzə-təzə yaranmış kolxoza təhvil vermişdilər. Atamın dediyinə görə, bundan sonra quru yurdda qalan ailəmizin güzəranı çox ağır keçib. Sonralar evin ağırlığı mənim üzərimə düşmüşdü. Qoyun-quzuları dərə-təpələrdə, dağ yamaclarında otara-otara səsim getdikcə radiodan, qramofon vallarından Seyid Şuşuniskinin, Ağabala Abdullayevin, Qulu Əsgərovun ifa etdikləri xalq mahnılarını, muğamları öyrənib oxuyardım. Səsim dağlarda əks-səda verirdi. Yeniyetmə vaxtlarımda oxuduğum mahnıdan səsimi eşidənlər uzaqdan tanıyırdılar. Uşaqlıq yoldaşlarım, tay-tuşlarım, kənd camaatı səsimi çox bəyənirdilər. Oxuduğum məktəbimizdə keçirilən tədbirlərdə tez-tez çıxış edirdim. Müəllimlərim, şagirdlər, valideynlər ifamı alqışlarla qarşılayırdı. Səsimin olmasından mərhum xanəndəmiz Ağabala Abdullayev də hardansa eşidib xəbərdar olmuşdu. O, bir dəfə kəndimizdə toy məclisini apararkən məni ona göstərib demişdilər ki, - bu uşağın səsini bir dinləyin görün necədir? Mağarın baş tərəfində sazəndələrlə bir yerdə əyləşən ustad xanəndə, məni görüb yanına çağıraraq, - hə, hamı sənin səsini təərif edir, bir özünü göstər görüm necə oxuyursan. Mən çəkinmədən “Qarabağ Şikəstəsi”ni ifa etdim. Oxuyub qurtarandan sonra, o, əlini çiynimə qoyub ifamı bəyəndiyini bildirdi və ciddiyətlə: - Allah saxlasın səni! Afərin! Deyilmişcən varsan! Səsini qoru! - dedi.
Dədə danışdıqca xəyalı keçmişə qayıdırdı. Bir anlıq susub nəyi isə yadına salmağa çalışırdı. Nurlu gözlərində, çöhrəsində nikbin baxışlar aydın görünürdü. Dodaqlarındakı təbəssüm, sanki sevincli bir xatirənin müjdəsindən xəbər verirdi. O, diqqətlə məni süzərək, gülümsünüb söhbətinə davam etdi.
- Bir gün, yazın təravətli, ətirli günlərində, may ayında kəndə hay düşdü ki, Bakıdan Seyid Şuşunski gəlib.

Vaqif Rüstəmov
Davamı var...

YUSUF ZİRVƏSİ

Əziz oxucular, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Şair Təbibin "Yusuf zirvəsi" poeması işıq üzü görüb. Akademik Yusuf Məmmədəliyevin şərəfli ömür yoluna həsr edilmiş əsərdə böyük alimin uşaqlıq illərindən ömrünün sonunadək şəxsi həyatında və yaşadığı mühitdə baş verən elmi, ictimai-siyasi hadisələr ustalıqla qələmə alınıb. Əsərin maraqla qarşılanacağına inanaraq Butov.az-ın oxucularına təqdim edirik:

Proloq

Dahi zəkasının bir damla nuru,
Zülmət gecələri işıqlandırar.
Onun düşüncəsi, ağlı, şüuru,
Möcüzələr dolu bir aləm qurar.

Zirvələrə doğru hey yüksəlirlər,
Elmi çox dərindən duyan dahilər.
Deyirlər dünyaya az-az gəlirlər,
Zamanı arxada qoyan dahilər.

Qədim Ordubadın qarlı qış günü
Bir körpə dünyaya açdı gözünü.
O körpəni görən gözlər sevindi,
Dərələr, təpələr, düzlər sevindi.
Bərəkətli bağlar xoş gəldin dedi,
Buz bulaqlı dağlar xoş gəldin dedi.
Bu şad gündə təbrik eylədi hamı,
Hacı Heydər ilə Gülsüm xanımı.

Sonbeşiyin adı Yusuf qoyuldu,
Böyüdükcə daha sevimli oldu
Mehriban, səmimi olmağı ilə,
Zəhmətdən, işdən zövq almağı ilə.

Elə bağlanmışdı kitablarına,
Dərsləri öyrənib çıxmamış sona
Gözlərinə yuxu gəlməzdi hələ,
Uşaqlıq illəri ötürdü belə...

Maraqlı keçirdi onun həyatı -
Ana sinəsindən axan bayatı,
Şeirli, nəğməli anlar xoş idi,
Bir də dönməyəcək günlər xoş idi.

Fəqət çox çəkmədi bu sakit zaman-
Arzu yollarını bürüdü duman.
Araya dövrün sərt havası düşdü,
Erməni-müsəlman davası düşdü.
Üz-üzə dayandı xeyir ilə şər,
Arvad-uşağını yığıb birtəhər
Hacı Heydər kişi keçdi Arazı,
Qaldı sinəsində övlad yarası-
Arazda ömrünü bitirdi İlyas,
Ailəyə kədər gətirdi İlyas...

Əssə də illərin sərt küləkləri,
Yusuf öz yolundan dönmədi geri-
Təhsil almağına o davam etdi,
Təbriz şəhərində məktəbə getdi.
Müəllimlər ona valeh oldular,
İti zəkasına heyran qaldılar.

O vaxtlar İran da çalxalanırdı,
Azadlıq müjdəli işıq yanırdı.
Boğuldu inqilab, qanlar töküldü,
Nə qədər azəri türkləri öldü.
Şahid olub xeyli günaha, aha,
Ordubada döndü Yusufgil daha.

Təsiri altında son zamanların,
Təlatüm içində keçən anların
Yusuf o qaranlıq günlərə dair
On altı yaşında yazdı ilk şeir:-
“Uzaq ölkələrdən, dərdli ellərdən,
Üzünə üzümü sürtməyə gəldim.
Yalçın qayalardan, azğın sellərdən
Adlayaraq səni görməyə gəldim.

Öksüz cocuqların yanıq səsindən,
O yaslı qızların inləməsindən,
Ümidli gəncliyin son nəfəsindən
Uğursuz xəbərlər verməyə gəldim.

Dinlə dərdlərimi ey canlı xəyal,
İniltimi susmuş rübabında çal.
Sehrli bağçadan şanlı, ideal
Bir dəstə ağ çiçək dərməyə gəldim.

Uzaq ölkələrdən, dərdli ellərdən
Uğursuz xəbərlər verməyə gəldim.
Bağçada dərdiyim pəmbə güllərdən
Qurtuluş çələngi hörməyə gəldim...”

Bir az müəllimlik edib dərs dedi,
Sonra o, Bakıya getmək istədi
Ali təhsil almaq arzusu ilə,
Elm ilə ucalmaq arzusu ilə.

Onu yola saldı yamyaşıl çəmən,
Ətirli bənövşə, şehli yasəmən,
Həm qırx pillə çeşmə, həm qoşa çinar,
Yayda əriməyən dağ başında qar,

Dağların qoynuna baş qoyan Göygöl,
Bir gündə dörd fəsil yaşayan Göygöl.
Xeyir-dua verdi el-oba ona,
Öz doğma yurdunu sevən oğluna...

Yusuf pedaqoji institutun
Qəbul oldu kimya fakültəsinə.
Qədrini bilərək hər ötən anın,
Kitaba, dəftərə bağlandı yenə.

Fitri-istedadlı tələbələrdə
Gözlər yorulsa da, beyin yorulmur.
Yazıb oxuyurdu o gecələr də,
Əsil tələbənin yuxusu olmur...

Sadiq müəllimin məsləhətiylə
Baş vurdu kimyanın sirr dünyasına-
Təhsil aldı əla qiymətlər ilə,
Amma bəs etmədi bu bilik ona.
Elmini artırmaq üçün yenə o,
Üz tutdu Moskva şəhərinə o.

Universitetə daxil olandan
Müəllimləri zövq alırdı ondan.
Taledən olmuşdu sanki hədiyyə,
Məşhur akademik Zelinskiyə.



Elə böyük idi kimyaya həvəs,
Elə bil onunla alırdı nəfəs.
Elmi axtarışa vermədən ara,
İlk gündən başladı tədqiqatlara.

Deyirdi kimya sıx meşəyə bənzər,
Hər bir tədqiqatçı möcüzə gəzər.
Çox şeyi anlamaq, dərk etmək üçün,
Daha düzgün fikir yürütmək üçün
İnamla, inadla çalışmaq gərək,
Çətin yol keçməyə alışmaq gərək.

Zelinski ona tək şagirdi yox,
Baxırdı məsləkdaş kimi daha çox.
Sabahın dahisi alim görürdü-
Yusufa çox böyük qiymət verirdi...

Təhsili bitirib diplomu aldı,
Kimya zavodunda əməkdaş oldu.
Başladığı işlər çatmamış sona,
O, dəvət olundu Azərbaycana.



Bakı...
Neft Tədqiqat İnstitutu-
Böyük sürət ilə gərgin iş gedir,
İş yerində keçir onun həyatı-
Əsil alim ömrü bir əfsanədir...
İdeyalar verir, təcrübələri
Aparır təmkinlə, iradə ilə.
Aldığı biliklər illərdən bəri,
Onu qane etmir, bəs etmir hələ.
Odur ki, çalışır, öyrənir yenə,
Töhfə vermək üçün kimya elminə.

İyirminci əsrin əvvəllərində
Orta Asiyanın bir çox yerində,
Cənubi Qafqazda bəla yayılmış,
Minlərlə insanın ömrünü almış.
Ağır yoluxucu xəstəliklər çox,
Ona təsir edən güclü dərman yox.

Professor Popov elə bu ara,
Üz tutdu xahişlə kimyaçılara:
“Dördxlorlu karbon olmasa əgər,
Bu ölüm küləyi durmadan əsər.
Ondan düzəldərik dərmanları biz,
Yalnız sizə qalıb ümidlərimiz.”

Heç kəs söz vermədi əməl etməyə,
Bu iş tam mümkünsüz sayılır deyə.
İllərcə fransız alimi Düma,
Çalışıb, məqsədə çatmayıb amma.
Karbohidrogeni xlorlaşdırmaq,
Ondan yeni-yeni maddələr almaq
Birbaşa partlayış yaradır deyib,
Özündən sonraya ümid bəsləyib...

Yusufun beynində suallar dolu,
Durmadan axtarır bir çıxış yolu.
İş yerində açır gözün sabaha,
Gecənin, gündüzün fərqi yox daha.

Təcrübələr qoyur bir daha, yenə,
Təki nail olsun istədiyinə.
Onun çox humanist bir niyyəti var-
Ölüm caynağından çıxsın insanlar...
Gərgin axtarışlar geridə qaldı,
Axır ki, ən uyğun üsul tapıldı.
Dördxlorlu karbon alındığından,
Sağ qaldı yüz mindən daha çox insan.

Zəhmət hesabına artdı şöhrəti,
Uzaq ölkələrə çatdı şöhrəti.
Elmi işlərinə diqqət eyləyib,
Alimlik adına layiqdir deyib,
Elmlər namizədi dərəcəsini,
Kimyaçı alimlər verdilər ona.
Qazanıb növbəti qələbəsini,
Döndü Moskvadan Azərbaycana...

Konservatoriya...Bir gözəl qız var,
Çiçəklər çələngi, ətirli bahar.
Musiqi təhsili alan tələbə,
Ziyalı nəslindən olan tələbə
Ürəyə girmişdi bilmədən özü,
Ondan ayrılmırdı Yusufun gözü.
Gənc Bilqeyisə eşq elan olundu,
Əvvəlcə duruxdu, bir anlıq dondu,
Sonra...Bu sevgi səs saldı aləmə,
Hər ikisi gizli sevirmiş demə.

O vaxtlar gedirdi repressiya,
İki dayısı, bir əmisi guya
Bilqeyis xanımın xalq düşmənidir-
İblislər, şeytanlar hakimlik edir...
Təhlükəli illər olsa da belə,
Ailə qurdular cəsarət ilə.

Bürüyüb dünyanı faşizmin səsi,
Gedir Böyük Vətən müharibəsi.
Hitler ordusunun qəddarlığından
Danışanda donur damarlarda qan.
İnsanları qazla boğub yandırmaq,
Əsirlər üstündə təcrübə qoymaq,
Bəşəri cinayət adi hal olmuş-
Qocaya, körpəyə yoxdur qurtuluş...

Düşmənə layiqli cavab verməyə,
Partlayıcı maddə alınsın deyə,
Xammal kimi xeyli toluol gərək, -
İstehsalı üçün bir üsul gərək.

Məşhur kimyaçılar axtarış edir,
Yusuf ön cəbhədə, elmi iş gedir.
İti düşüncəsi, ağlı nur saçır,
İşıq hücum çəkir, qaranlıq qaçır.

Bir yerdə olursa istedad, əmək,
İnsan istəyinə çatacaq demək.


Yeni üsul ilə toluol aldı,
O, kimya elmində əbədi qaldı.
Bu doktorluq işi böyük kəşf idi,
Ona professor adı verildi...
Dincəlməyə vaxtı yoxdur bircə gün,
Hər şey cəbhə üçün, qələbə üçün.

Mühərrikdə yaxşı yanan, gec donan,
Yüksək keyfiyyətli benzin yaratdı-
Havada üstünlük tez-tez qazanan
Bizim təyyarələr məqsədə çatdı.

Növbəti kəşfini eyləyib yenə
Güclü yandırıcı qarışıq aldı,
Əsgərlər işlətdi tank əleyhinə,
Düşmənin canına vəlvələ saldı.
Lakin bu yazıldı özgə adına,
“Molotov kokteyli”- dedilər ona...

Ad-san düşündürmür fəqət Yusufu,
Qələbəyə xidmət edir hər kəşfi.
Göstərərək fitri-istedadını,
Göylərə qaldırır xalqın adını.


Moskvadan qərar verməkdən yana,
Komissiya gəlib Azərbaycana.
Akademiyanı yaratmaq üçün,
Müzakirə gedir artıq neçə gün.
Görüşürlər yerli alimlər ilə,
Son sözü tələsik demirlər hələ.

Dördxlorlu karbon, toluol alan,
Elmin yollarında fədai olan
Kimyaçı alimlə görüş zamanı,
Hamı gözləyirmiş sanki bu anı...

Məşhur akademik Komarovu da
Heyran edir Yusuf Məmmədəliyev.
Baxır ki, layiqdir ən yüksək ada,
Bir dahidir Yusuf Məmmədəliyev.
Deyir:-belə bircə alimi olan
Respublikada qərar verərək,
Böyük ümid ilə vaxt uduzmadan
Akademiyanı yaratmaq gərək.

Bakıda açıldı akademiya,
Mötəbər yer oldu akademiya.
Yusuf da oranın üzvü seçildi,
Ona akademik adı verildi.
Artdı bir qədər də məsuliyyəti,
Yaratmaq, qurmaqdır yalnız niyyəti.
Axır bulaq kimi ideyaları,
Axır ki, yetişdi vətən baharı.
Bizim döyüşçülər qələbə çaldı,
Sevinc sədaları göyə ucaldı.

Moskva şəhəri...o vaxtki paytaxt...
Qələbə paradı keçirilən vaxt
Məmmədəliyevə olubdur qismət,
Əməyinə layiq xüsusi hörmət-
Paradı izləyir fəxr ilə o da,
Dayanaraq əsas tribunada...

Nə qədər sevsə də ədəbiyyatı,
Kimyaya bağlanmış artıq həyatı.
Böyük xalqımızın böyük alimi
Səmimi etiraf etdiyi kimi:
“Vuruldum gözəlliklərə, təbiətə,
Meyl etdim sənətə, şeiriyyətə.
Vurğun poeziyası gərəyim oldu,
Bu mənim əzəli diləyim oldu.
Yetirdim əlimi elmin camına,
Düşdüm mən kimyanın tor girdabına.
Bu toru doğrayıb aça bilmədim,
Kimya tilsimindən çıxa bilmədim.”

Çox şöhrətli alim olmuşdu artıq,
Lenin ordenini almışdı artıq.
Dövlət mükafatı verildi ona,
Bir vəzifə layiq görüldü ona-
Prezident kimi sözünü demək,
Akademiyanı idarə etmək.

Qarşıda çox çətin şərəfli bir yol,
Zirvələrə doğru davam edir yol.
Diqqəti artırır o gündən-günə,
Elmin daha vacib sahələrinə.

Qısa müddətə çox məqsədə çatdı,
Hətta Əlyazmalar Fondu yaratdı.
Toplandı mənəvi, maddi irsimiz,
Ulu babalardan gələn səsimiz.

Qobustana gedən ekspedisiya
Yerinə yetirir elmi missiya.
Qayalar üstündə olan şəkillər,
Qədim zamanlardan qalan şəkillər,
Keçmişlə bağlı hər şey varaqlanır,
Tarixin yaddaşı hey varaqlanır...

Tədqiqat, təcrübə...Gərgin iş gedir,
Akademiyada yüksəliş gedir.
Yusuf dayaq durur aspirantlara,
İdeyalar verir aspirantlara.

Bəzən gecələr də iş otağında
Müzakirə gedir, işıqlar sönmür,
Əzəldən əminlik yaranıb onda-
Zəhmətsiz işıqlı sabah görünmür.

Evdə də tərbiyə məktəbidir o,
Qarşılıqlı hörmət güc verir ona.
Bilqeyis xanımla dostluq edir o,
Dostudur Gülarə, Sevda, Rəna.

Evə yayıldıqca royalın səsi,
Zövqünü oxşayır gözəl mahnılar-
Bir ürəkdən axan sevgi nəğməsi
Sevən bir ürəyə beləcə dolar...

Hərdən məzuniyyət vaxtı olanda
Gözəl Sevda ilə məktublaşardı.
Atadan hər yeni məktub alanda
Qızının sevinci aşıb-daşardı.
Ata da doymazdı onu məst edən
Övlad məktubunun şirinliyindən...

Məmmədəliyevin xalqı sevməsi
Nankor, nadanları qıcıqlandırır.
Mərdliyi, qeyrəti, haqqı deməsi,
Dilimizə geniş yer istəməsi,
Onların beynində tonqal yandırır.
Milli düşüncədən, əxlaqdan uzaq
Məmurlar hökm edir, meydan sulayır.
Xalqına zülm edən bir sürü alçaq
Yadlar qarşısında quyruq bulayır.

Mircəfər Bağırov göstəriş verib,
İşdən azad etdi bir şəxsiyyəti.
Güclü təqib edib, təzyiq göstərib,
Tamam məhv etməkdir əsil niyyəti-
Budur cəlladların hakimiyyəti.

Cəllad bilmirdi ki, zaman gələcək,
Öz başı üstünə duman gələcək.
Nürnberqdə çıxış etdiyi kimi,
Faşizmin üstünə getdiyi kimi
Məşhur prokuror Rudenko yenə,
Qiymət verib faşist əməllərinə,
İttiham edəcək Bakıda bir gün,
Qəddar, qaniçəni ədalət üçün.
Dərd, bəla bilərək Azərbaycana,
Hakim ölüm hökmü verəcək ona...

Fəqət indi ağır günlər yaşanır,
İnsanlığa qarşı zülmün həddi yox.
Nurlu adamlara hücum başlanır,
Mənəvi terrorun bir sərhəddi yox.

Yusuf dostlarına vəfalı olmuş,
Vaxtilə sürgünə gedənin belə,
Qeydinə qalaraq hey maraqlanmış
Övladları, həyat yoldaşı ilə.
Ancaq onun xəstə olduğu zaman
Baş çəkməyə az-az adam gələrdi...
Musiqidən qida aldığı zaman
Əhval-ruhiyyəsi çox yüksələrdi-
Yayılanda evə Bülbülün səsi,
Astadan oxunan “Ölkəm” nəğməsi.

Səmimi olmayan çətin dost olar,
Dostluğun hər günü bir imtahandır.
Dostluq - dağ yolları - yoxuş, yağış, qar,
Zirvəyə kim çatsa, o, qəhrəmandır!

...Açıldı göy üzü, buzlar qırıldı,
İllərcə bulanıq sular duruldu,
Akademik Yusuf Məmmədəliyev
Universitetə rektor oldu.

Dəyişdi tələbə, təhsilə diqqət,
Elmi işlərə çox verildi qiymət.
Əlaqə yarandı xariclə belə,
Aparıcı ali məktəblər ilə.
Tikildi tələbə yataqxanası,
Vacib olan yeni tədris binası.
Yenidən quruldu təhsil ocağı,
Bir bayraqdar oldu təhsil ocağı.

Son illər ərzində Yusufun yenə
Töhfəsi olmuşdu dünya elminə -
Kosmosun fəthinə yaxın getmişdi,
Raket yanacağı icad etmişdi.

Bu yanacaq ilə birinci dəfə,
Yerin sünii peyki çatdı hədəfə.
Bu yanacaq ilə gələcək zaman,
Kosmosa uçacaq ilk dəfə insan...

Etdiyi kəşfləri alıb nəzərə,
Elmi dairələr çox haqlı yerə,
Məmmədəliyev – o böyük alimi
İrəli sürdülər namizəd kimi
Ona layiq Nobel mükafatına,
Lakin müzakirə etməkdən yana
Mərkəzi komitə iclas eylədi,
Xruşşov bəyənib xoş sözlər dedi.
Çox yüksək fikirlər səsləndi, fəqət
Oxundu anonim məktub nəhayət.
Guya dövlət sirri olduğu üçün,
Bu kəşflərə aid məlumat bu gün
Stokholma getsə təhlükəsi var,
Hərbi sirlərimiz aşikar olar.
Əslində bu kəşflər haqqında çoxdan
Hətta Amerika mətbuatından
Xəbər yayılmışdı dünyaya, amma
İclasda danışan bir iblis sima
Qərəzli olaraq haqqı yandırır,
Şeytanın sözünə haqq qazandırır.
Beləcə, namizəd olmadı Yusuf,
Nobel mükafatı almadı Yusuf.

Bakı nefti ilə qazanılan pul,
Xarici banklara axıb dolan pul
Mükafat verildi yadlara, ancaq
Sahibi almadı – qismətə bir bax!

Yenidən seçildi Məmmədəliyev –
Prezident oldu Məmmədəliyev.
Akademiyada həyat dəyişdi,
Hər şey axarına, yoluna düşdü.
Yarandı Şamaxı rəsədxanası –
Böyük fədakarlıq, iş hesabına.
Düşmənlər Yusufa mane olsa da,
Həsəd apardılar hər zaman ona.

Rus, fars, ingilis, alman dilində
Sərbəst danışırdı həmsöhbət ilə.
Lakin təbliğ edir, əzizləyirdi,
Öz ana dilini məhəbbət ilə.

Ömrünü həsr etdi xalqa xidmətə,
Bağlandı gözəllik, şeiriyyətə.
Ürəyindən axan sözlər səmimi,
Yazdığı şeirdə dediyi kimi:
“Kim deyir bu dünyaya
şöhrət üçün gəlmişəm,
Yaxşılıq yolçusuyam
hörmət üçün gəlmişəm.
Uzaq bir məmləkətin
aşaraq dağlarını,
Vətənimə, xalqıma
xidmət üçün gəlmişəm.”

Şərəflə yaşadı həyatını o,
Vaxtdan yüyrək sürdü öz atını o.
Elmin yollarında heç yorulmadı,
Odur ki, zirvəyə ucaldı adı...

Qış günü yayıldı acı bir xəbər,
Kədər libasına büründü şəhər.
Uçdu, Ordubadın sevinci uçdu,
İnsanlar bir anda qəmə qovuşdu.

Təbiət hönkürüb qan ağladı, qan,
Zülmətə qərq oldu bütün Naxçıvan.
Yusuf öz ömrünü tez vurdu sona,
Ağır itki oldu Azərbaycana.
Elə bil dünya da boşluğa döndü,
Elmin fədaisi, günəşi söndü...


Epiloq

Ölmür həyatını elmə bağlayan,
Kəşfləri dünyaya səs salan dahi.
Bəşərin qəlbində yaşayır hər an,
Ölmür zirvələrə ucalan dahi.

Yurdunun başını uca eyləyən,
Çiynində el yükü daşıyan ölmür.
Əsil insan kimi sözünü deyən,
Vətən, xalqı üçün yaşayan ölmür...

Şair TƏBİB

2021 - 2022

"Nur ocağı" ədəbi məclisi Həvva Nazimin şeirlərini təqdim edir:
QƏLƏBƏLƏR ÇALA HA
Yaradanım gözəlliyi bol versin,
Gül yaraşar hər yamaca, yala ha.
Hər insana hamar, dümdüz yol versin,
Düzülməsin daş cığıra, yola ha.
*
Acı sözlər kövrək qəlbə bir oxdur,
Söz getdimi, dönməsinə yol yoxdur.
Dünyamızda dərdli insan nə çoxdur,
Yığ dərdləri, ver atəşə, qala ha.
*
Kasıba nə varlıların dəbindən?
Qazanc çıxır sanki dəniz dibindən,
Heç bir cavan utanmasın cibindən,
Dost -tanışdan qoy qalmasın dala ha.
*
Bu dünyada anılarsan rəhmətlə,
Hər kəs ilə bil, davransan hörmətlə,
Halal çörək qazanılar zəhmətlə,
Qüvvət versin Rəbbim ələ, qola ha.
*
Hər alına zəhmət təri bulana,
Halal ömrə, Həvva, ömür calana,
Yer üzündə haqq-ədalət dolana,
Xeyir şərə qələbələr çala ha.
GEDİR
Günlər yarpaq-yarpaq qopur təqvimdən,
Payız xəzanıtək tökülüb gedir.
Bir ucdan toxuduq həyatımızı,
Bir ucdan ilməsi sökülüb gedir.
*
Göz atıb dünyaya boylansaq hara,
Sözümüz boğulur, çəkilir dara,
Çatmayır əlimiz xoş arzulara,
Ürəyin küncünə bükülüb gedir.
*
Görmədik həyatda sultanlıq, xanlıq,
Qismətdə olanı etdik yavanlıq.
Bir vaxtlar hay-küylə gələn cavanlıq,
Yavaşca aradan əkilib gedir.

A DAĞLAR
Dolanbac cığırlar belini qucar,
Öpər yanağını duman, a dağlar.
Düşdükcə yadıma kəndim, el-obam,
Yaman darıxıram...yaman, a dağlar.
*
Yalçın qayaların yenilməz durar,
Yamyaşıl saçını küləklər darar,
Ürəyim o eşqlə, həsrətlə vurar,
De, varmı görüşə güman, a dağlar?!
*
Könlümün qumrusu qürbətdə ötməz,
Möhtəşəm duruşun gözümdən getməz,
Vəsfinə qurduğum cümlələr yetməz,
Yazılsa böyük bir roman, a dağlar.
*
Vətəndə qardaşın acısa canı,
Ağrıyar bacının burda sol yanı,
Gözündə qor ilə qarşılar danı,
Tapammaz rahatlıq, aman, a dağlar.
*
Həvva, o dağlara yetməyir əlin,
Qoxlaya bilmirsən çiçəyin, gülün,
Gəlsə yamacından əzizdi, bilin,
Quşun dimdiyində saman, a dağlar.
KİM OĞURLADI?
Könlümün sultanı, söylə bir görüm,
Üzündən gülüşü kim oğurladı?
Atəşin isitdi hey gülə-gülə,
Közündən gülüşü kim oğurladı?
*
Qəhqəhə atardı xoşbəxt kəlmələr,
De, nədən onlara çöküb kölgələr?
Yad gəlir sözlərin, daha özgələr...
Sözündən gülüşü kim oğurladı?
*
Ürəyim qanadlı quş oldu hər an,
Qəlbin aynasına boylanan zaman.
Nəmli gözlərinin nəminə qurban,
Gözündən gülüşü kim oğurladı?
ÜRƏYİM
Susqundur qələmim indi, a dostlar,
Yanır bağrımbaşı, qordu ürəyim.
O qədər ağlayıb hər şəhidinə
Tor gəlib gözünə, kordu ürəyim.
*
Xiyaban bəzəyən qərənfilə bax,
Laylay şəhid balam, deyən dilə bax,
İçimdə yas tutan simə, telə bax,
Mizrabı ağlayan tardı ürəyim.
*
Torpağın qoynuna verdik neçə can,
Nə zaman bitəcək... söyləyin, haçan?
Nur üzlü şəhidim, ruhuna qurban,
Söyləyən anadı, yardı ürəyim.
BİR "RUHANİ" ÇAL
Aşıq qardaş, köklə kövrək sazını,
Buz qəlblərin ərit, axıt buzunu,
Qoy yayılsın dərə-təpə uzunu,
Dağı-daşı bir lərzəyə sal görək,
Çal, ay aşıq, bir "Ruhani" çal, görək.
*
Nənə, baba havasıdır o bəstə,
Qol qaldırıb sındırarlar ahəstə,
Dinlədikcə şəfa tapar hər "xəstə",
Ruhumuza təbib, loğman ol görək,
Çal, ay aşıq, bir "Ruhani" çal, görək.
*
Babalardan miras qalıb telli saz,
Vur mizrabı, bizi bizdən al bir az,
Dur meydanda hünər göstər, dastan yaz,
"Ruhani"ylə könüllərdə qal, görək,
Çal, ay aşıq, bir "Ruhani" çal, görək.
YAZDIM
Vəsf etdim yurdumun hər qarışını,
Sözümü Gədəbəy elinə yazdım.
Yazda məcrasından çıxıb gurlayan,
Coşğun çaylarına, selinə yazdım.
*
Yazdım çəmənində qoyduğum izə,
Dərdli bənövşəyə, gülən nərgizə,
Sevgilər sığdırdım könlümdə sizə,
Hər bir çiçəyinə, gülünə yazdım.
*
Dağları vüqarla səf-səf düzülər,
Yolları bir yumaq olub çözülər,
Vıyıltı səsləri gendən sezilər,
Əsən küləyinə, yelinə yazdım.
*
Yayılsın hər yana "Baş Sarıtel"in,
Koroğlu yurdudur yurdum, siz bilin,
"Ağrın alem" deyən o doğma elin,
Şirin ləhcəsinə, dilinə yazdım.
*
Hüsnünə aşiqdir köksümdə vuran,
Vətən sevgisidir ruhumu saran,
Həvva, xatırlasan inləməz haran?!
Ötən aylarına, ilinə yazdım.
YAŞA, ƏLVAN KƏLAĞAYIM
Tarixlərdən birlikdə yol gəlmişik,
Həm kövrəlib, həm sevinib gülmüşük,
Bir ucunla gözümüzü silmişik,
Qız-gəlinlər qoy bağlasın başa hey!
Yaşa, əlvan kəlağayım, yaşa hey!
*
Xonçalara nur saçan gün, ay idin,
Xoş xəbərçün muştuluğa pay idin,
Sandıqlarda cəvahirə tay idin,
Ol könlümə yenə sultan, paşa hey!
Yaşa, əlvan kəlağayım, yaşa hey!
*
Butaların gülümsəyə, naz edə,
Könüllərdə zimistanı yaz edə,
Qanad açıb hər yana pərvaz edə,
Səs-sorağın sərhədləri aşa hey!
Yaşa, əlvan kəlağayım, yaşa hey!
*
Babəkləşək, düşmən bağrın dağlayaq,
Al qırmızı kəlağayı saxlayaq,
Əsgərimçün darvazaya bağlayaq,
Tuş gəlməsin sevincimiz daşa hey!
Yaşa, əlvan kəlağayım, yaşa hey!
*
Arzumdur ki, qaranlıqlar dan olsun,
Kəlağayım millətimə şan olsun,
Təbriz, Bakı bütövləşib can olsun,
O tay, bu tay olaq birgə, qoşa hey!
Yaşa, əlvan kəlağayım, yaşa hey!

OLA BİLMƏZ
Ha töküb çınqılı qalaq eyləsən,
Məğrur, əzəmətli dağ ola bilməz.
Sındırıb o kəsi hədyan söyləsən,
Qan ağlar ürəyi, sağ ola bilməz.
*
Deməyin məhəbbət quru ad imiş,
Sızlayan könülə sevinc yad imiş.
Uşaqlıq damaqda şirin dad imiş,
Ondan gözəl əyyam, çağ ola bilməz.
*
Böyüdür arzular, qocaldır istək,
Tumarla başların, oxşa, sığal çək.
Söyüdlər gözəldir həyalı qıztək,
Amma bar-bəhrəli bağ ola bilməz.

OLDUM
Sən mənim ruhuma aşiq bağbanım,
Mən könül bağında süsənin oldum.
Sevgindən azacıq uzaq düşəndə,
Hərdənbir inciyib küsənin oldum.
*
Səmadan nur saçan ulduzlar dərib,
Sevgimin yoluna, izinə sərib,
Tufana, borana hey qanad gərib,
Ruhuna nəsimtək əsənin oldum.
*
Bir dəli sevdanın dalınca getdim,
Azdım yollarında...ömürlük itdim,
Ömrümdən pay verib, hədiyyə etdim,
Günümdən qurbanlar kəsənin oldum.

Tural Abbaslı: «Tələbimiz Zəngəzur olmalıdır»

2020-ci il sentyabrın 27-si başlayan və 44 gün davam edən, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunması ilə nəticələnən tariximizin parlaq səhifəsinə çevrilmiş İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrini dünya ölkələri fərqli cür qarşıladılar. Müharibə bitdikdən sonra isə Azərbaycanın mövqeyinin dəyişməyəcəyi açıq şəkildə bildirilsə də, status məsələsi əsas müzakirə mövzusuna çevrildi. Son zamanlarda Rusiyanın Ermənistandakı səfiri Sergey Kopırkinin “Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini gələcək nəsillərə saxlamaq lazımdır”-deyə səsləndirdiyi fikir mübahisələrə səbəb olub. Bu mövzu barədə münasibətini öyrənmək üçün Ağ Partiyasının sədri Tural Abbaslıya müraciət etdik:
O bildirdi ki, Qarabağın statusu məsələsinin gələcək nəsillərə saxlanılması fikri Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ortalığa atdığı ideya olub:
“Bu, əslində hazırkı vəziyyətdə qalib Azərbaycanın növbəti addımlarının qarşısını almağa yönəlib. Aydındır ki, Azərbaycan artıq 44 günlük müharibədə güclü tərəf olduğunu sübut edib. Bir tərəfin əzici üstünlüyü, qalibiyyəti digər tərəfi reallıqlarla barışmağa və təslim olmağa məcbur edir. Lakin hazırda Ermənistan süni şəkildə oyunda saxlanılır, yəni bəzi ölkələr başda Rusiya, sonra Fransa və nisbətən ABŞ olmaqla Ermənistanın bu prosesdən məğlub kimi çıxmasının qarşısını almağa çalışırlar. Dərinə endikdə bu ölkələrin niyyəti qətiyyən Ermənistan xalqına olan sevgi deyil. Həmin ölkələr Cənubi Qafqazda təsir imkanlarını saxlamaq üçün konfliktin sonlanmasını istəmir, çünki münaqişə bitsə həm Azərbaycana, həm də Ermənistana təsir etmək mümkün olmayacaq. Bu, regionda qalmaq istəyən Rusiyaya və regiona daxil olmağa çalışan ABŞ və Avropaya sərf etmir.”
Tural Abbaslının fikrincə, statusun gələcək nəsillərə saxlanılması fikri olduqca absurddur:
“Məsələni bu gün həll etməsək, gələcək nəsillərə daha ağır formada çata bilər. Bu fikrin səslənməsinin tək səbəbi Azərbaycanın qalib olmasıdır. Azərbaycan sona qədər bu məsələlərin bitdiyini bəyan etməlidir və edir. Prezident İlham Əliyev Vladimir Putinlə görüşdən öncə keçirilən brifinqdə mətbuata verdiyi açıqlamada da qeyd etdi ki, Qarabağ problemi artıq tarixdir və biz bu barədə danışılmasının tərəfdarı deyilik. Bu, status eləcə də Azərbaycanın erməni vətəndaşlarına veriləcək heç bir ayrıcalıqdan söhbət gedə bilməz deməkdir. Çünki Azərbaycanda kifayət qədər etnik millətlər var. Hər birinə ayrı-ayrı status verməklə dövlətçilik ənənəsini pozmaq olmaz. Bu baxımdan Azərbaycan öz mövqeyində möhkəm durur. Nəzərə alsaq ki, beynəlxalq aləmdə də Rusiya, Fransa, ABŞ və s. ölkələrin qarşısında tək deyilik. Türkiyə kimi dünya gücünə çevrilməkdə olan müttəfiqimiz var.”
Partiya sədri həmçinin bildirdi ki, Azərbaycan bu və ya digər məsələləri həll etmək gücünə malikdir:
“Növbəti mərhələdə tələbimiz Zəngəzur olmalıdır. Zəngəzur Azərbaycanın tarixi torpağı olmaqla bərabər Naxçıvan və Azərbaycanın əsas hissəsi arasında əlaqə yaradan, Sovet dönəmində xalqın iradəsi nəzərə alınmadan qoparılan torpaq parçamızdır. Bununla da ədalət yerini tapmalı və ölkəmiz bütövləşməlidir».

Gülay Məmmədova,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Ömrümə doğmayan “Soyuq Günəş”

Son illərdə Azərbaycanın tamaşaçı marağına səbəb olan filmlərin sayı elə də çox deyil... Bəzən bunu ssenarilərin bayağı olması, kadr kasadlığı və maliyyə çatışmazlığı ilə əlaqələndirirlər. Lakin insanların sevgisini qazanmaq üçün külli miqdarda puldan daha çox real hekayələrin olduğu kimi təqdimatı yetərlidir.
Azərbaycanın belə uğurlu filmlərindən biri də ssenaristi Sədaqət Kərimova olan "Soyuq Günəş"dir. Filmin baş qəhrəmanları Yarqunat və Yarmətdir. Film müharibə problemləri və məhəbbət mövzusunda lentə alınıb. Əsərin baş qəhramanları olan Yarmət və Yarqunat bir-birlərini sevirlər, ancaq Yarqunatın anası və atasının söhbətindən aydın olur ki, onlar qızlarını kənddə varlı ailədən olan Osmanla evləndirmək istəyirlər. Yarqunat buna qarşı çıxaraq Osmana arvad olmayacağını bildirməyinə rəğmən, anası qərarından dönmür, belə olan halda bir-birini sevən iki gənc qaçmaq qərarına gəlirlər. Ancaq onların bu cəhdi də uğursuz sonlanır. Osman vasitəsilə xəbər tutan Yarqunatın qardaşı Həmdullah onları tapır və Yarqunatı geri qaytarır. Bundan sonra Osmanla Yarqunatın toyu tezləşdirilir…
Nəhayət , toy günü çatır, Yarmət gəlib Yarqunatı aparmaq istəsə də, o, ənənəyə qarşı çıxıb gedə bilmir. Həmin vaxt kənddə xəbər çıxır ki, müharibə başlayır, əli silah tutan hər kəs müharibəyə yola düşür. Yarmət də bunlardan biri olur. Yarqunata nə qədər təzyiqlər olunsa da, o, Osmanın ona toxunmasına icazə vermir, yatağına xəncər qoyur, Osmana arvad olmur.
Yarmətin müharibəyə getdiyindən xəbər tutan Yarqunat huşunu itirir, ölümdən dönür, bundan sonra onu atası evinə gətirirlər. Yarqunatın ailəsi elədiyi əməldən peşman olur, Həmdullah kənddə qala bilməyib evini tərk edir.
Müharibə bitsə də, gətirdiyi fəlakətlər çoxunun evini işıqsız qoyur. Yarmət müharibədən qayıtmır, anası oğlunun həsrətinə dözə bilməyib dünyasını dəyişir. Yarqunat bundan sonra Yarmətin evinə köçür, onun bacısı uşağını övladlıq götürüb, min cür əzab-əziyyətlə boya-başa çatdırıb oxudur. Yarmət oğlu Sadir alimlik dərəcəsinə yüksəlir, Türkiyədən elmi konfransa dəvət alır. Bütün əsas hadisələr bundan sonra baş verir. Sadir Türkiyədə kafedə olarkən bir qızın ifasında Yarqunat mahnısını dinləyir, həmin xanımla söhbətindən aydın olur ki, qız Yarmətin övladıdır.
Ləzgiyyə ilə Sadirin arasında az müddət ərzində bir doğmalıq yaranır və Ləzgiyyənin ailəsi ilə Sadir tanış olur. Sadirin Ləzgiyyənin anası ilə söhbətindən Yarmətin illərdən bəri vətən həsrəti çəkdiyi, amma müharibə dövründə alman dustaqlığından qurtulmuş əsgərlərin vətənə qayıtmasına icazə verilmirdi. Sadir Ləzgiyyə ilə sağollaşıb Azərbaycana qayıdır və tezliklə, onları Azərbaycanda gözlədiyini bildirir...
Ləzgiyyəgilin Azərbaycana gəlmək üçün sənəd düzəltmələri tam 1 il çəkir, bu müddət ərzində Sadir bunu anasından gizlədir, nəhayət, 40 ildən sonra Yarmət doğma torpağına yola düşdü. Və uzun illərin həsrətindən sonra Yarmət və Yarqunat bir-birlərinə qovuşurlar. Bu vaxta qədər Yarməti gözləyən Yarqunat fikirlərini belə ifadə edir:
-Mən elə bilirdim ki, sən mənim həyatıma isti günəş kimi doğacaqsan, sən demə, sən “soyuq günəş”sənmiş. Köhnə xatirələri yada salan Yarmət və Yarqunat sağollaşırlar, bu zaman Yarmət qəbiristanlıqda ana və atasının yanında özünə yer ayırıb vəsiyyət edir. Yarqunat isə cavabında deyir:
«Görürsənmi etibarını, o biri dünyada da məni yanında istəməmisən, orda mənə yer yoxdurmu?! Get,Yarmət, get, ömrümə doğmayan, mənə xoşbəxtlik bəxş etməyən soyuq günəş. Həyatıma ikinci dəfə soyuq günəş kimi doğdun, ümidlərlə dolu qəlbimi buza çevirdin”.
Və yenə səslənir Yarqunat mahnısı.
-Get,Yarmət,get... Mənə sənlə bağlı xatirələr yetər.
Bunu deyən Yarqunatın son istəyi Yarbulağın suyu olur, bir ağacın altına çökən Yarqunat gözlərini əbədi yumur...
Uzun illərin ayrılığından sonra bir-birini tapan iki insanı həyat yenidən ayırır. Belə bir deyim var: “hər kəsin həyatı öz əlindədir, istəsə, yaxşı həyat sürdürər, istəsə, pis”. Bəzən heç də belə olmurmuş, valideynlərimizin səhvinə görə bir ömür boyu əziyyət çəkirmişik, xoşbəxtliyi var-dövlətdə görən ailələr bilmirlər ki, övladlarını pula qurban verirlər. Valideynlərin övladlarına böyük sevgisi və xoşbəxtlik arzusu bəzən onlara reallığı görməyə imkan vermir, ürək, qəlb məsələlərində övladlarla valideynlərin milli adət-ənənələrin təsiri altında bir-birinə güzəştə getmələri bir sıra hallarda acı nəticələrə gətirib çıxarır. Qızlarına duz yükü kimi baxan, “Tez evlənənlə tez yuxudan duran qazanar” şüarını əllərində bayraq edən valideyinlərin sonrakı peşmanlığı heç bir fayda vermir. Digər tərəfdən isə, qadın vəfasına, sadiqliyinə, şərəfinə şahid oluruq. Ssenarist Yarqunat obrazı vasitəsilə əsl Azərbaycan qadınını nümayiş etdirir.
Fikrimcə, hər bir ailənin təməli saf məhəbbətdir. Valideynlər bunu unutmamalı, övladlar isə öz xoşbəxtlikləri uğrunda mübarizə aparmağı bacarmalıdır. Əgər adət-ənənələr bizim xoşbəxtliyimizə kölgə salırsa, həmin adət-ənənələri məhv edin, getsin.

Şahanə Tağızadə,
BDU Jurnalistika fakultəsinin tələbəsi

"Nur ocağı" Sevinc Azadlının şeirlərini təqdim edir

Eşq nə bilir
Niyə məni bağladın ki, özünə,
Daşürəklim, axı niyə beləsən?
Ümid verib, xilaf çıxdın sözünə.
Qəsdin nədir, bəlkə mənə deyəsən?!
Eşq nə bilir ağa nədir, kölə nə,
Qəlbim alıb, çevirmisən kölənə,
Bax, razıyam yanım, dönüm külünə,
Lap istəsən sovur məni göyə sən.
Mən bilmirdim nəzər nədir, nəhs nədir,
Yanaqlarım göz yaşıma təşnədir,
Bu etdiyin zülüm deyil, bəs nədir?
Kim öyrədib belə özün öyəsən?
Qurban oldum, bu sevgiyə tələsən,
Mən ov oldum, bu sevdada tələ sən,
Çox gözlədim sən insafa gələsən,
Demədim ki, parçalayıb, böləsən.

Bilirsənmi
Sən gedəndən viran olmuş hislərim də pərən -pərən,
Azıb qaldım lal duyğular arasında, bilirsənmi?
Rəhm etmədən aparmısan huzurumu, dincliyimi,
Buz bağlamış ürəyinin parasında, bilirsənmi?
Xatirəni əziz tutub, yaşatmışam yaddaşımda,
Çirklənməyib ürəyimin yarasında, bilirsənmi?
Sənə qədər hürr yaşadım, səndən sonra suç işlədim,
Əsir oldum gözlərinin qarasında, bilirsənmi?
Bilirsən ki, xəyalımın ən əl çatmaz yerindəsən,
Bəs mən sənin xatirənin harasında, bilirsənmi?

Uşaq illərim
Hardasan, ay mənim uşaq şağlarım,
Darıxdım bilirsən, yaman darıxdım.
Hər yaşım artdıqca bağrımın başın,
Əritdi illərim aman, darıxdım.
Ömrümə biçilən yaş hədlərimin,
Qayğısız, sevincli, qısası oldun.
Yük altda əzilən yorğun ruhumun,
Özləmi, həsrəti, tasası oldun.
Ay mənim ağlımda möhürlənənim,
Yerin zaman keçib, amma dolmayıb.
Nə qədər bəxtəvər həyat sürsəm də,
Sənintək qayğısız illər olmayıb.
Ağzımın dadı da, duzu da səndin,
Ləzzətin hələ də damağımdadır.
Nə qədər yaşamaq eşqim sönsə də,
Gülüşüm yenə də dodağımdadır.

Olmadı
Niyə məndən pərən düşdü xoş həyat,
Nə etdim ki, hər şey getdi tərsinə.
Çat veribdir isti ocaq, təndirim,
Badı qopub, lavaş gəlmir ərsinə.

Duz atsam da bişirdiyim aşa mən,
Əllərimin dadı, duzu olmadı.
Dilbilməzi salammadım başa mən,
Sözlərimin tək bir düzü olmadı?

Çox dolandım pir sandığım daşa mən,
Nəzir dedim, qurban kəsdim olmadı.
Düçar oldum haqsız yerə yaşa mən,
İncitməkçün bir gün qəsdim olmadı.

Gəlib çatdım əlli, altmış yaşıma,
Çətin oldu yolum, hamar olmadı.
Çox iş gəldi bu bəlalı başıma,
Bir əl gəlib mənə tumar olmadı.

Payız
Yenə gəldi yetişdi saçları xəzan payız,
Neçə min arzuları gözlərdə qoyan payız.
Ümidləri devirən, pərgarı pozan payız,
Xəzəlinin üzəri qan ilə doyan payız.
Barlı -bəhərli idin fəsillərin içində,
Toy-büsatlar keçərdi sevinclərin içində.
Ayrıca yerin vardı nəsillərin içində,
Qırx dörd günə o nəsli özündə boğan payız.
Xəzəlində bərq vuran al qırmızı qanımdır,
Üzərini örtdüyün qardaş, ata, yarımdır,
Qayıdan torpaqlarım şəhid yadigarımdır,
Doğa bilməzsən birin, sancıdan doğran, payız.
Yağışında, qarında, çiskinin, sazağında,
İslanaraq yanmayan odunda, ocağında,
Yurd eşqiylə alışan, yanan ogullarımdı,
Qanlarıyla torpağı Vətən yoğuran, payız.

Vətən
Yenə ağır yollardan sayseçmə oğlun gəlir,
Dur qarşıla balanı, dur qarşıla, can vətən!
Payızına girməmiş, qışından çovğun gəlir.
Şəhid karvanlarından bağrınbaşı qan vətən.
Yenə səf-səf düzülüb köksündə məzarların,
Səninçün şəhid olub, dönüblər sənə vətən.
İgidliklə veriblər düşmənə cavabların,
Fəxarətlə geyiblər bayrağı kəfən vətən.
Buraxmayıb düşmənin tapdağında yurdunu,
Oğulların bu yolda keçdi, canından keçdi.
Dəmir yumruq elədi, bu yenilməz ordunu,
Hər döyüşə girəndə torpağına and içdi.
Bir ölər, min dirilər, yenə fəda olarıq,
Torpağından, ey məni oğul yoğuran vətən!
Daşıdı yurd sevgisin oğullar qucagında,
Anaları aslan tək oğul doğuran vətən!

OLUBDUR
Bu nə vaxtın gəlişidir gəlmisən,
Səni bura çağıranmı olubdur?!
Çoxdan tutub kor bayquşlar yerini,
Sən verdiyin ümid çoxdan solubdur.

Sən o sənsən, mən daha o deyiləm,
Kor-koranə bir sevdaya əyiləm,
Nə avara, nə sərgərdan, veyiləm,
Səbr kasam tükənibdir, dolubdur.

Lal dəryaydım, coşqun selə dönmüşəm,
Gur ocaqdım yanıb, yanıb sönmüşəm,
Sən gördüyün o qadını gömmüşəm,
Göməndə də saclarımı yolubdur.

Mən sevgimin odda yanmış əliyəm,
Sən istədin, səni məndən əliyəm,
Görən deyir divanəyəm, dəliyəm,
Nə vecinə, olan mənə olubdur.

Məktub yazmıram
Sənə məktub yazmıram,
Yazmıram ki bağışla.
Nə faydası yazmağın
aram da yox kağızla.
Sənə məktub yazmıram.
Yazmıram ki bağışla.
Səndən ayrılan gündən
səngimədi yağış da.
Gün doğmadı üzümə
gəl məni az qarğışla .
Getmə dediyin gündə
qalmışam hələ də mən.
Dünyanı dolaşsam da
veyil-veyil və sərsəm,
yenə həmin gündəyəm.
Ordan tərpənməmişəm.
Ruhum səndə qalıbdır,
onu götürməmişəm.
Yazım nə deyim axı?
İndi xoşbəxtdir çoxu,
səndən, məndən savayı.
Ömrüm bada gedibdir
günlərimsə havayı.
Sənsiz pəncərəmin də
pərdəsini çəkmirəm.
Özgə qadınlar kimi,
ildə bir ev tökmürəm.
Yuyub yığışdırmıram,
Ara bir əsəbləşib,
heç qabı da qırmıram.
Bişirmirəm ləzzətli
yeməkləri bayramlar.
Bəzəmirəm süfrəni,
axı mənim kimim var?
Yox, bezməyib təklikdən
o soyuyan yataq da.
Gecəm, gündüzüm keçir
İş odamda, qoltuqda.
Xiffətini çəkmirəm
Ilin, günün, ayın da.
Buz bağlayıb nə vaxtdan,
onsuz isinmir qəlbim
Allahın bir yayında.
Yazım nə deyim axı?
Deyim sənsiz bitmişəm?
Deyə bilmirəm axı.
Gör neçə illərdir ki
Içimdə saxlamışam.
Qorxmuşam , özümə
də etiraf etməmişəm.
Sənə məktub yazmıram.
Yazmıram ki, bağışla.
Səni xoşbəxt etmədim,
mən də xoşbəxt deyiləm,
gəl məni az qarğışla.
Boyüklük səndə qalsın,
Mən bizə rəhm etmədim,
Sən insaf et bağışla.

Açıq olsun
Varlığım yorubdur deyəsən səni,
Gedirsən, yolların qoy, açıq olsun.
Qorxutmur nə şaxta , nə boran məni,
Vurduğun yaranı oy, açıq olsun.

Deyirsən, dözmərəm hicran dəminə,
Mən ki alışmışam eşqin qəminə,
Get axtar ayrı bir liman, gəminə,
Altında süzdüyün göy, açıq olsun.

Gedib dönərsənsə, qapımı vurma,
Təsadüf çıxdığın yolumda durma,
Səni əhv edərəm xəyalın qurma,
Elə bir qapı döy, o açıq olsun.

Güya ki buraxmaq gəlir arına?
Bəs necə sığdırdın dağ vüqarına,
Gəl davran qoy necə gəlir karına,
İstərsən bəxtini söy, açıq olsun.

Yetər davrandığın bu qədər saxta,
Nə vermisən, ala bilmirsən baxta?
Tutduğun ürəkdə, qurduğun taxtda,
Boya vurarsansa, göy, açıq olsun.

Gəl ey qadın
Gəl ey qadın, gəl ey başımın tacı,
Kimə ana, kimə yar, kimə bacı.
Dursun bəşər pişvazına dayansın,
Gəl, ey mələk, bəxti açıdan acı.
Gəl, ey ağır yüklər altda qalanım,
Sən olmasan bu yükləri kim çəkər?!
Hər bir dərdi ürəyinə salanım,
Tab gətirməz bu dərdlərə bir tək ər.
Zərif çiynin möhnətlərə alışıb,
Ağır-ağır zillətləri daşıyır.
Gülümsəyir, sezdirmirsən dərdini,
Görən deyir bəxtəvər də yaşayır.
Zamanından öncə saça dən düşüb,
Qara bəxtin altda bəyaz neynəsin.
Yersiz gələn şaxta vurub baxçasın,
Dondurubdur üstə qora meynəsin.
Danışmıram hələ qırışlarından ,
Söz düşəndə yaşını artırırsan.
Gözlərində gizlədiyin həsrətlə,
Dərdə salır, xəyala daldırırsan.
İncik düşən könlün səsdə titrəyir,
Çox ağrını səssiz, sözsüz udursan.
Gecələri acıların bitməyir,
Qəribədir, gündüzlər unudursan.
Sənin hansı cəhətindən danışım?
Qürurunun önündə mat qalmışam.
Çox çək-çevir eləmişəm özümü,
Mən deyəsən gücü səndən almışam.

Avara qalmışam, adam
Mən axı avara qalmışam, adam,
Bu yolda var ilə yox arasında.
Buz kimi baxışın, nifrətin, kinin,
Təklənib qalmışam çox arasında.
Üşüyüb vücudum sərt baxışından,
Təpədən dırnağa buz bağlamışam.
Dərd tapıb taleyin tərs axışından,
Qoymuşam yarama duz, bağlamışam.
Çox zaman gözlərim üzündə qalıb,
Ən adi dəyərə möhtac olmuşam.
Verdiyin vədlər də sözündə qalıb,
Acı kəlmələrdə hey boğulmuşam.
Yıxıb sürümüsən soyuqluğunla,
Alıb göydən -yerə vurduğun olub.
Mən həsrət qalmışam sədaqətinə,
Eşqi özgə taxtda qurduğun olub.
Nə səndə günah var, nə də ki məndə,
Talehi, qisməti yazan yazıbdır.
Dünyanın amansız məngənəsində,
Yolun tapan tapıb, azan azıbdır.

Boya rəssam
Al fırçanı boya, rəssam, bu dünyanı
Bütün körpə uşaqlarçün,
Boya onu yeddi rəngə
Ruhu uşaq olanlarçün.
Günəşi sarıya boya,
Səma yenə mavi qalsın.
Göyqurşagındakı rənglər
Həmən yenə yerin alsın.
Yaşıl boya meşələri
Qurumasın bir dənəsi.
Şəffaf rəngli sular axsın
Yaşıllaşsın hər dərəsi
Açsın əlvan çiçəkləri.
Boya rəssam çiçəkləri qırmızıya
Tökülməsin ləçəkləri.
Qoxsun bütün aləm çiçək
Üzərində börtü-böcək
Uçsun əlvan kəpənəklər
Gözəlliyi, zərifliyi sevgi saçsın.
Bütün doğulan körpələr
Belə dünyada göz açsın.
Boya uzun gecələri qara rəngə
Hüzurla girsin ahəngə
Ana ayla ulduzları
Qızılıya çalsın bari
Səpələnsin göy üzünə,
Zülməti dönsün gündüzə.
Yenə sabahlar açılsın
Günəşinin gün üzüynən
Aydınlansın bütün dünya
Əlvan rənglərin özüynən.
Mavi dəniz ləpələnsin,
Sevinc, gülüş səpələnsin
Yer üzünə.

Kəlağayım
Bir üzük içindən asanca keçən,
Mədəni irsimdə var kəlağayım.
Xalqımla bərabər əsrlər keçən,
Nənəmə, anama yar kəlağayım.

Təbiət örnəyi, ar nişanəsi,
Barama qurdunun bar nişanəsi,
Hər eldə, obada var nişanəsi,
Bəyazı başımda qar kəlağayım.

Rəngini sumaqdan, narıncdan alan,
Qarağat, zəfəran, zirincdən alan,
Heyrəti, soğanı, yeləni olan,
Adıyla dünyaya car kəlağayım.

Naxışı incədən, incə olanım,
Saya butasında, şah doğulanım,
İpək saplar ilə tül yoğrulanım,
Örtüm mən başımı, sar kəlağayım.