Aşıqların dillər əzbəri – “Düşübdü”
(Aşıq Əhməd Sadaxlı ustadı Dədə Aşıq Hüseyn Saraçlı haqqında söyləyir)

“Aşıq Hüseyn Saraçlının atası Qurban Hasanoğlu Borçalı mahalında sayılıb-seçilən, varlı, savadlı, sözü keçən bir şəxs olduğundan satqınlar tərəfindən şərlənərək, Sovet hökümətinin qara siyahısına salınır və 1931-ci il fevral ayının 15-də aşıq Hüseyn Saraçlının doğum günündə Qara Qayanın döşündəki Qalxama arxının üstündə 54 yaşında güllələnir və elə orda da dəfn olunur. Qurban Hasan oğlu gülələnən zaman kiçik oğlu dünyaya gəlir və onun adını oğuluna qoyurlar – Qurban Qurban oğlu.
Qurban kişinin anası Fatma nənə isə güllələnən oğlunun başından qopan sümüyü götürüb, gizlincə evə gətirir. O gündən sümüyə baxıb, “oğul-oğul” deyə-deyə ağlamaqdan gözdən kor, qulaqdan kar olur. Güllələnmədən 3 gün sonra Tiflisdən: “Günahsızdır, güllələmək olmaz” – əmri gəlsə də daha gec idi.
Bu qanlı olaydan sonra ilk ustadı aşıq İsmayıl Saraçlının da həbs olunduğunu görən Aşıq Hüseyn Saraçlı kəndi tərk edərək aşıq İbrahim Quşçunun yanına şəyird gəlir. Və 3 il Quşçu kəndində qalıb aşıq İbrahimdən dərs alır. O, Quşçu kəndindən Saraçlıya qayıdan zaman Pəri adlı bir qıza vurulur və evdə ona elçi göndərmək istəyini bildirir. Aşıq Hüseynin bu sözünü eşdən Pəri xanım: “Mən sənə ərə gedib, qorxu içində yaşaya bilmərəm. Sizin ailə qalmaqallıdır, atan güllələndi, nənən ağlamaqdan kor oldu, evinizdə rahat yata da bilmirsiz, bolşeviklər pantürkist adı ilə sizi izləyir, elçi göndərsən də gələn deyiləm.”
Pəri xanımdan belə bir cavab alan Aşıq Hüseyn Saraçlı ürəyində: “Ey dili-qafil, həyatın işinə bir bax, Babam koxa, atam deputat olanda hər kəs biznən qohum olmaq istəyirdi, indi Pəri də bizi bəyənmir. Neyləyək, kişinin başına iş gələr, – deyib, evə gəlir. Bu əhvalatdan bir müddət sonra Dağ Borçalının Cücə (Cuci) kəndində yaşayan Tomarlı Qurbanın qızı, dağlar gözəli Şahnisə xanımla ailə həyatı qurur və bir neçə oğul-uşaq sahibi olur.
Aradan uzun illər keçir. Günlərin birində Aşıq Hüseyn təsadüfən Pəri xanımla rastlaşır. Pəri xanım aşıq Hüseyni tanısa da, Aşıq Hüseyn Pəri xanımı tanımır. Aşığın onu tanımadığını görən Pəri xanım yaxınlaşaraq soruşur:
– Aşıq Hüseyn, məni tanımadınmı?
Aşıq Hüseyn deyir:
–Yox, vallah, tanımadım.
– Niyə tanımadın, cavanlıqda elçi göndərmək istədiyin Pəri deyiləmmi? Bilsəydim belə şan-şöhrətli, tanınmış hörmətli bir aşıq olajaxsan, başqasına ərə getməzdim, elə sənə gələrdim. Ərə getdiym adamdan da yarımadım, təklifin yenə də keçərli olsa, günü bu gün sənə ərə gələrəm.
Pəri xanımın bu sözlərini eşidən Hüseyn Saraçlı bir özünə, bir saçı-birçəyi ağarmış Pəri xanıma baxıb: – Ay Pəri, cavannıx geri gəlməz, da qocalmışıq, nə mənim evlənən vaxtımdı, nə də sənin ərə gedən vaxtın. Keçmişi yadıma saldın, sinəmə üç xanə söz gəldi, qulaq as, gör nə deyirəm, – söyləyir
Götürüb, burada Aşıq Hüseyn Saraçlı “Baş sarıtel” havasında öz tərəfindən Pəri xanıma bədahətən nə deyir, biz ərz edək qulluğunuza, xoşbəxt olun.
Gözəl, sənin vaxtın keçib,
Saçlarına dən düşübdü.
Neçə öylər sən yıxıbsan,
Üstündə çox qan düşübdü.

Daha gözdən sən qalıbsan,
Cavanlıqda kam alıbsan.
Hayıf, sən də qocalıbsan,
Cavanlıq da yan düşübdü.

Saraçlı da tərif yazmaz,
Tellərini şana düzməz.
Boş-pətəksən, zanbur gəzməz,
Dodaqlardan şan düşübdü.

Aşıq bu şeiri bitirən kimi onlar ayrılıb, hərəsi bir yana gedir, şeir isə aşıqların dillərinin əzbərinə çevrilir”.
Qeyd: Bu şeiri Hüseyn Saraçlı ilk dəfə balabançı Azayın müşaiyətilə 1967-ci ildə “Baş sarıtel” havası üzərində oxuyaraq lentə yazdırmışdır.
Əhvalatı Aşıq Əhməd Sadaxlının 1997-ci ildəki lent yazısından
Rəşad Saraçlı qələmə alıb.
12.01.2024