Gözlərimi hövlnak açıram. Qarşımdakı saatın kəfkirinin taqqıltısı məcbur edir ki, ona baxım. Mən də bu taqqıltının “istəyini” müticəsinə yerinə yetirirəm. Saatın əqrəbi tam 5-i göstərir. Yarıyuxulu pəncərəyə yaxınlaşıram. Dünəndən dumana bələnmiş buludlar bu səhər boşalmağa başlayıb. Narın yağışın damcıları yanağıma çırpıldıqca oyanıram sanki, ayılıram elə bil. Məyərsə, mən hələ də yuxudaymışam, sən demə... Hansısa qütbdən əsən külək təkcə toz dənəciklərini gətirmir göz önümə. Onlar daha nələrsə deyir mənə. Elə bil, sillə çəkir üzümə, ağrı verir almacıq sümüklərim. Bilmirəm, sifətimi nəm edən yağış damcılarıdır, yoxsa kirpiklərimi isladan göz yaşlarım. Titrəyən ayağım müvazinətini itirməyə başlayır, dişlərim bir-birini elə döyəcləyir, elə döyəcləyir ki, elə bil, Dome Fuji dağının əzəmətli zirvəsindəyəm...


Bu gün fevral ayının 26-sıdır. Bəli, fevralın 26-sı. Daha nə gözləyirdim ki? Mənim bu səhər gözlərimi hövlnak açdıran qanlı tarix. Bəs 25 il öncə uşaqlarının vəhşicəsinə ölümünə şahid olan 63 ana nə etsin? Bəs, 25 yetim qalan uşaq nə etsin? Onlar hər nəfəsində bir dünya gəzdirirlər. Böyük dünya. Qan dolu dünya. Başdan ayağa erməni dığalarının olduğu dünya. Həmin gün ata-analarını öz yurdlarında gömdükləri dünya. Təkcə valideynlərini deyil, ümidlərini, arzularını, gələcəklərini gömdükləri dünya. Tək dayaqlı qalan 130 uşaq nə etsin? Onlar hər gün bir həsrət bəsləyirlər çiyinlərində. Mən də daxil. Hər gün də böyüyür bu həsrət. İndi o ağır yükü daşımaq necə çətindir deyə fikirləşək bir an.


Bu səhər hövlnak oyandım mən. Ancaq 25 il öncə itkin düşmüş 150 xocalılının yolunu gözləyənlərin gözləri yumulmur heç. Yaralı ümidləri hər göz qırpımında bir ayaq səsinə möhtacdır. O səs ki, bu kiminin oğlu, kiminin qızı, kiminin anası, kiminin atası, bacısı, qardaşı, lap qonşusu olacaq deyə gözlənti var. Səslər...Bax bu dairəvi saatın kəfkirinin səsi kimi. Səslər....Yağış damcıları.

Indi yağan yağışı torpaq çəkir canına, hopdurur qurumuş dənələrinə. Ancaq 25 il əvvəl o yağışla bərabər, neçə-neçə insan qanını sovurdu o torpaq. Neçə-neçə cansız bədənləri dərinliyinə çəksə də, bir o qədərini də sığdıra bilmədi qatlarına. Bir canlının həsrətinin arxasında ümid var ən azı. Bəs, bir ölünün həsrəti? Məzar yolu gözləyən ölünün həsrəti. Və bir gün o məzara gəlib baş çəkəcək ana həsrəti, ata həsrəti, bacı-qardaş həsrəti, nənə-baba həsrəti. Bax bu, buna səbəb olanların hər bir halda “ölmüş canlı” olmalarıdır... İndi həmin gün xatirimdə süjeti olmayan cızma-qara kimi qalıb. Ancaq o cızma-qaralar möhkəm iz qoyub təhtəlşüurumda. Həmin gün səmti bilinməz küləyin tozanağı, rabitəsiz pıçıltı səsləri bir anda atılan qırmalardan sonrakı fəryadlarla əvəzləşdi. Böyük dəmir parçaları şütüməyə başladı evlərimizin kandarından. Sonralar bildim ki, sən demə bu, zirehli tanklar imiş.


SSRİ dövründə Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası imiş. Heç vaxt o səsin kəsici gücü sarsılmadı qulaqlarımda. Anamın harayına qarışan körpələrin hıçqırıqları...Qardaşımın tək qollu cəsədi. Bax elə həmin gündən mənim də tək qaldı, qolum deyil; arzularım, ümidlərim, istəklərim. Atamın bir göz qırpımında yox olması isə məni əməllicə hönkürtdü. Uşaq qəlbimi kinlə doldurdu. 5 yaşlı uşaq 50 yaşlı kişiyə döndü sanki. O gün mən həm yaşlandım, həm də o gündən sonra hər dəm uşaqlaşdım. İslaq yanaqla, xırıltılı səslə. Və inildəyən körpə təki. Mən o gündən gələcəyi tək gözlə görər oldum. Eşitməz oldum daha. Anamın tükürpədici naləsi o gün tutdu qulaqlarımı. Atamın yoxluqla varlıq arasındakı sıxılmış ruhu yaralı ümidlərimi daha da irpəndirdi. Mən o gündən bir əskik yaşadım həyatı. Heç artmadı yaşım, nə də azalmadı. Mumlayandım 5 yaşa. Və hər isti göz yaşımda ərisəm də, o isti göz yaşına səbəb olan vəhşilik dondurdu qanımı. Mən beləcə, 5 yaşda əbədi qalası oldum. İndi iradəm xaricində olan ürəyimin dərinliyi sancır. Durmur bir an. Sancır ki, bir zamanlar məskənim olan Xocalı, indi sol köksümdə yaram olub. Hər nəfəs telimə ötürülən hava axınında ağrı verir canıma, o ağrını bərabər bölgüdə paylayır cismimin hər hüceyrəsinə. Mənim hər kəsin belə həsrət olduğu dağlıq rayonum vardı, bax bu gün o rayon, sinəmə çəkilən ən böyük dağdı. Mənim fısdıq, ağcaqayın, qaraağacla zəngin olan yurdumun indi həmin ağacları quruyub, qara lentlər bağlanıb hər budağından. Xocavənd və Şuşa ilə qonşu olan bir məskənim vardı mənim. Ancaq qonşuların qəbul etdiyi “qonaqlar” hər üç ev sahibini köçər etdi. Qızqala (2843m) və Qırxqız (2827m) kimi yüksək nöqtələrinə alçaq xislətli ermənlilər dırmaşmaq istəsə də zirvəsinə, diyirləndilər ətəyindən. Budara, Qarqar kimi əsas çayları olan guşəsində iyrənc ermənilər nə qədər yuyunsalar da ləkələr silinmədi bədənlərindən. Çünki, ruhlarına hopub çirkləri... İndi tez-tez büdrəyən dizlərim əsən əllərimi özünə çəksə də dayanıram. Rəsmi olaraq 29 yaşım olmasına baxmayaraq, bükülmüş belimin onurğa sütununda zəif dayanmasına rəğmən, yenə də dayanıram. Gizildəyən sümüklərimi saran gərilmiş əzələlərim dayanır hələ də. Necə ki, 25 il öncə şəhidlər də düşmən önündə yumruq kimi dayandılar. Və nə bu gün, nə də sabah unudulacaqlar. Nə onlar, nə də qanlı tarixi yazan rus ordusu və erməni işğalçıları. Necə ki, “Dağüstü park” belə unutdura bilmədi 1918-ci ilin verdiyi şəhidləri...

Qeyd: Xocalı faciəsi, yalnız fevrala sığacaq qədər kiçik deyil. Hər dörd ildən bir dəyişən o aymı bizə kömək olacaq?!

Azadə Bayramova