Erməni Berger ailəsi Osmanlı arxivlərini necə ələ keçirdi?
Türkiyədə sensasion bir iddia aranı qatıb.
Avropa.info xəbər verir ki, irəli sürülən iddiaya görə , Osmanlı arxivinə aid bəzi sənədlər 1931-ci ildə Vatikana satılıb. İddiaya əsasən, Bolqarıstan tarixi və erməni məsələsi ilə bağlı bəzi vacib sənədlər Bolqarıstana, oradan da Vatikana aparılıb.
"Yeddiqitə tarix və Mədəniyyət" jurnalı yanvar sayında İstanbul Maliyyə Şöbəsinə aid 200 tom maliyyə arxivinin Bolqarıstana satılması işinin adi bir hadisə deyil, planlı və uzun sürən kəşfiyyat işinin nəticəsində baş verdiyi yazıb. Osmanlı Arxivi mütəxəssisi Kasım Hızlı və Doktor Rəşid Gündoğdu tərəfindən hazırlanan " Topası üç quruşa tarix var" başlıqlı dosyedə diqqət çəkən məlumatlara yer verilir. Yazıda xüsusi xidmət orqanları tərəfindən yetişdirilən və çox yaxşı türkcə bilən, o vaxt polkovnik olan Panço Dorefin Osmanlı arxivlərininin bəzi sənədlərini erməni əsilli Berger ailəsinin kağız zavoduna satılmasında mühüm rolu olduğu vurğulanır.
Arxivləri tək-tək araşdırıblar
Qalatasaray Litseyinin məzunu olan Panço Doref, Osmanlı arxivlərinin olduğu yerə gedərək, həm Bolqar tarixi, həm də erməni məsələsi üzərində ciddi tədqiqatlar aparırmış. Tapdıqları sənədlərdən təsirlənərək bu haqda Bolqarıstan hökumətinə yazırmış . Bundan sonra, Dofer bəzi adamlarla işbirliyinə girərək, arxiv sənədlərinin Bolqarıstana göndərilməsinə nail olub.
Bu şuurlu bir xəyanət idi
Türkiyə Dövlət Arxivlərinin keçmiş Baş Direktoru Prof. Dr. Atilla Çətin, Panço Dorefin fəaliyyəti və arxiv sənədlərinin satılması barədə belə deyir:
"Bir bolqar polkovniki yetişdirib göndəriblər . O, maliyyə arxivi anbarlarına gələrək "bunlar işə yaramaz" və s. deyir. Halbuki polkovnik gəlib uzun müddət kəşfiyyat aparmış, onun bu fəaliyyətinə göz yumublar. Buradan mühüm sənədləri götürüblər . Sənədləri satmağın qarşılığında pul alırlar . Həmin zaman Maliyyə Nazirliyinin yüksək vəzifəlisi Dövlət bəy və bir də qubernator müavini Fazalı Gülərüz var idi . Onlarla görüşürlər. Onlar da , sənədləri satırlar. Bu şüurlu bir xəyanətdir.
Bolqarların yaxşı türkoloqları var, onlar dərhal arxiv sənədləri ilə maraqlanıblar, faydalı olan sənədləri ayırıb milli kitabxanalarına verdilər. Sonradan gördük ki, bolqarlar bu sənədlərə çox yaxşı sahib çıxıblar, bizdəkindən daha yaxşı qorumuşlar. Bütün xarici ölkələrdə türkoloqlar sənədləri çox yaxşı qoruyurlar. Öz malları kimi."
Erməni Sənədləri 40 milyona Vatikana satılıb
Jurnal , Osmanlı arxiv sənədlərinin Bolqarıstan tərəfindən Vatikana satılıb satılmadığı məsələsinə də aydınlıq gətirib. Məşhur fransız həftəlik xəbər jurnalı "Le Nouvel Observateur"ə istinadən verilən xəbərə görə, Vatikanın əlindəki ermənilərlə bağlı sənədlərin böyük hissəsi 1931-ci ildə bolqarlardan alınıb.
Vatikanın sənədlər üçün, bolqarlara 40 milyon ödədiyini qeyd edir. Dövlət Arxivlərinin keçmiş Baş Direktoru Atilla Çətin isə bu iddianı Osmanlı Arxiv sənədlərinin satışının dayandırılması üçün ən böyük mücadilə verən Muallim Cövdətə əsaslanaraq təsdiqləyir.
Panço Doref Kimdir?
Çox yaxşı türkcəsi olan, bolqar tarixi tədqiqatçılarından sayılan Panço Doref Qalatasaray Litseyinin məzunudur. Osmanlı dönəmində Makedoniyadan millət vəkili olub . Bu dövrlərdə türklərlə xristianlar arasında yaxşı münasibətlər qurmaq adı ilə Osmanlı İttihad və Tərəqqi Partiyasını qurub. 1910-cı ildə bu partiya Osmanlı hökuməti tərəfindən qapadılıb. Balkan müharibələri zamanı, Doref Bolqarıstanda yaşayıb.
Panço Doref, 1928 ildən sonra Osmanlı Arxivində işləmiş və Bolqarıstan tarixi və Ermənistan məsələsi ilə bağlı araşdırmalar aparıb .