Bakıda mərkəzi yollardan biri bağlandı

Xətai rayonu, 8 Noyabr prospekti ilə Mərkəzi Bulvar küçəsinin kəsişməsində təmir işləri aparılır.
Bbu barədə DİN-in Nəqliyyatı İntellektual İdarəetmə Mərkəzi məlumat yayıb.
Bildirilib ki, nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə yol polisi əməkdaşları tərəfindən mərkəz istiqamətində qısamüddətli məhdudiyyət tətbiq edilib.

COP29-la bağlı 11 saxta informasiya resursu bloklanıb

Hazırda COP29 tədbirləri ilə bağlı müxtəlif saxta resursların yaradılması müşahidə olunur. Onlardan bir qismi informasiya manipulyasiyasına hədəflənmiş resurslar olsa da, bir çoxu kiberdələduzlar tərəfindən yaradılmış saxta resurslardır.
Bu barədə Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidmətindən (XRİTDX) bildirilib.
Məlumata görə, kiberdələduzlar qeydiyyat, eləcə də tədbir çərçivəsində müxtəlif iş yerlərinin açılması ehtimalından sui-istifadə edərək məşğulluq platformalarında saxta məlumatlar yerləşdirməkdədirlər.
“Oktyabr ayı ərzində idarəetmə mərkəzi ilə birgə 11 belə saxta informasiya resursu aşkarlanaraq ölkə üzrə bloklanması təmin edilib. Hal-hazırda digər dövlət qurumları ilə yanaşı Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti də COP29-la bağlı imzalanmış “Ev sahibi ölkə” sazişinin icrasının təmin edilməsinə cəlb olunub. Qeyd olunan sazişdə tədbirlərin keçiriləcəyi dövr ərzində hökumətin kifayət qədər ciddi öhdəlikləri qeyd olunub. Xidmət üzərinə düşən öhdəlikləri Əməliyyat Şirkəti ilə birlikdə uğurla həyata keçirmək və belə mötəbər tədbirin yüksək səviyyədə başa çatması üçün bütün lazımi tədbirləri görəcək”, - deyə XRİTDX-nin məlumatında vurğulanıb.

“Hizbullah” İsrail kəşfiyyat bazasına zərbə endirib

Livanın “Hizbullah” hərəkatı Tel-Əviv yaxınlığındakı İsrail kəşfiyyat bazasına raket zərbələri endirib.
Bu barədə hərəkatın Telegram-dakı bəyanatında deyilir.
Qeyd edilib ki, yerli vaxtla saat 02:30-da “Hizbullah” döyüşçüləri “Təl-Əviv ətrafında yerləşən 8200 saylı Hərbi Kəşfiyyat Bölməsinin Qlilot bazasına yaylım atəşi açıblar.

Prezidentin köməkçisi yeni icra başçısını təqdim etdi

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Ağdaş Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin olunan Orxan Rüfət oğlu Hüseynzadə bu gün kollektivə təqdim olunub.
Təqdimatı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi – Ərazi-təşkilat məsələləri şöbəsinin müdiri Zeynal Nağdəliyev rayon ictimaiyyətinin nümayəndələrinin iştirakı ilə edib.
Zeynal Nağdəliyev çıxış edib və ölkə başçısının tapşırıq və tövsiyələrini çatdırıb.
O.Hüseynzadə ona göstərilən etimada görə minnətdarlıq edib.

Bakıda məşhur prokurorun qardaşına cinayət işi açıldı

Xətai rayonunun sabiq prokuroru Yusif İldırımzadənin qardaşı Rasim İldırım barəsində cinayət işi başlanılıb.
İttihama əsasən, Rasim İldırım jurnalist, “Bakutime.az” saytının təsisçisi olan Zaur Mirzəzadə və Qoşqar Məmmədovla əlbir olaraq bir nəfər zərərçəkən şəxsə qarşı xüsusilə külli miqdarda dələduzluq etməkdə təqsirləndirilir.
Onlar barəsində Cinayət Məcəlləsinin 178.4-cü (dələduzluq, xüsusilə külli miqdarda törədildikdə) maddəsi ilə ittiham verilib.
İş üzrə aparılan ibtidai istintaq başa çatdırılıb və baxılması üçün Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə göndərilib.
Cinayət işi hakim Fəxri Məmmədovun icraatında araşdırılacaq.
Qeyd edək ki, Rasim İldırımın bir qardaşı da "Əmrahbank"ın təsisçisi Yunus İldırımzadədir.

Heydər Əliyev Mərkəzində məşhur heykəltəraşın sərgisi açılıb

Noyabrın 1-dən Heydər Əliyev Mərkəzində tanınmış italiyalı monumental heykəltəraş Lorenso Kuinnin (Lorenzo Quinn) sərgisi təqdim olunur.
Sərginin BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının Bakıda keçiriləcək 29-cu sessiyası (COP29) ərəfəsində təşkil olunması təsadüfi deyil.
Belə ki, “Təbiətdə tarazlıq” (Equilibrium in Nature) ekspozisiyası ictimaiyyətin diqqətini bir daha ekoloji məsələlərə yönəldir.
Bakı sərgisinin konsepsiyasının əsasını ətraf mühitin dərk olunması, təbiətə qayğı ideyası təşkil edir.
Sərginin açılışında çıxış edən Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru Anar Ələkbərov qısa müddət ərzində öz sərgisinin Azərbaycanda keçirilməsi üçün göstərdiyi dəstəyə görə Lorenso Kuinnə təşəkkürünü bildirib. O, Heydər Əliyev Mərkəzində cari il ərzində bir neçə italyan heykəltəraş və rəssamın təqdimatlarının keçirildiyini bildirib, hazırkı sərgidə çox gözəl heykəltəraşlıq nümunələrinin nümayiş olunduğunu deyib.
Anar Ələkbərov L.Kuinnin əsərlərinin COP29 tədbiri çərçivəsində Azərbaycana gətirildiyini, yaxın günlərdə ölkəmizdə keçiriləcək COP29 konfransına gələn qonaqların da bu incəsənət nümunələrini bəyənəcəyinə ümidvar olduğunu bildirib. Eyni zamanda, Heydər Əliyev Mərkəzində də çoxsaylı tədbirlərin təşkilinin nəzərdə tutulduğu diqqətə çatdırılıb.
"365 Art” şirkətinin təsisçisi, sərginin kuratoru Olqa Daniele tədbirin yüksək səviyyədə təşkilinə görə Heydər Əliyev Mərkəzinə minnətdarlığını bildirib.O qeyd edib ki, Lorenso Kuinn öz əsərlərində eşqə, məhəbbətə, planetimizə olan vurğunluq hisslərini əsas tutur. Bu baxımdan, müəllifin qeyri-adi bacarıqlarını özündə əks etdirən fikirləri məhz onun incəsənət əsərlərində hiss olunur.
Sərginin müəllifi Lorenso Kuinn Bakının çox gözəl şəhər olduğunu deyib, paytaxtımızda keçiriləcək COP29-a çox az vaxt qaldığını bildirib. Möhtəşəm bir məkanda sərgisinin keçirilməsindən şad olduğunu söyləyən L.Kuinn əsərlərinin təbiətin gücünü təcəssüm etdirdiyini bildirib.
“Biz Yer kürəsini sevməliyik. Necə ki, ana övladına o cür yanaşır, biz də elə yanaşmalıyıq. Yer kürəsinə hörmət etməliyik, necə ki, öz anamıza hörmət edirik. Bizim yaşamaq üçün başqa məkanımız yoxdur. Bunu mütləq nəzərə almalıyıq. Çünki başqa yolumuz yoxdur”, - deyə Lorenso Kuinn diqqətə çatdırıb.
Sərginin açılışı ilk olaraq “Sevgi birliyi” əsərinə baxışla baş tutub. Həmin kompozisiya dünyaya qarşılıqlı sevgi və dəstək çağırışıdır. Çünki bəşəriyyətdə mükəmməl harmoniya içində əbədi bir əlaqə qurmaq imkanı məhz bu hisslər sayəsində mümkündür.
Lorenso Kuinnin əsərləri 2025-ci il mayın 11-dək Heydər Əliyev Mərkəzinin parkında və foyesində təqdim ediləcək.
Bakı sərgisində ziyarətçilər italiyalı heykəltəraşın “Balanslaşdırılmış dünya” (Balanced World), “Təbiətin gücü” (Force of Nature), “Tanrının əli” (Hand of God), “Bəxş et və al” (Give and Take) və “Birlikdə” (Together) əsərləri ilə Mərkəzin park ərazisində, “Eros”, “Paralel dünya” (Pharalel Universe), “Özünü sev” (Love Yourself) və müəllifin digər əsərləri ilə Mərkəzin foyesində tanış ola biləcək. Ümumilikdə Bakı sərgisində müəllifin 15 incəsənət nümunəsi təqdim edilir.
Heykəltaraşın “Özünü sev” (Love Yourself) əsəri özünə sevgi vasitəsilə sevgini əks etdirmək, bu hissi dünya ilə paylaşmaq, düzgünlük yoluna işıq saçmağa çağırır.
“Perspektivdə” (İn Perspective) adlı heykəltəraşlıq nümunəsi isə dünyamızın nə qədər zərif və kainatla müqayisədə çox kiçik olduğunu əks etdirir. Bununla Lorenso Kuinn insanları yaşadığımız dünyanı perspektivdə qiymətləndirməyə çağırır.
Eksponatlar arasındakı “Tanrının əli” (Hand of God) heykəltəraşlıq nümunəsi müəllifin şedevrlərindən hesab olunur. Əsərdə bükülmüş halda olan adam yorğun şəkildə qollarını aşağı salaraq, onu dəstəkləyən nəhəng bir əlin ovucunun içərisində oturur. Lorenso bu əsərini oğluna həsr edib. “Tanrının əli” ziyarətçilərin diqqətini uşaqların real həyatda üzləşdiyi təhlükələrə cəlb edir. Bu əl sonradan Kuinnin digər monumental işlərində mərkəzi elementə çevrilib. Həmin əl sevgi, nifrət, yaratmaq hissi və məhv etmək gücünü təsvir edir.
Lorensonun Bakıya gətirilən digər işi isə “Birlikdə” (Together) adlanır. Məhz bu kompozisiyanın Gizada nümayişi ilə ilk dəfə müasir incəsənətin piramidaya yaxın olmasına icazə verilmişdi. Sözügedən monumental kompozisiya 2021-ci ildə Kann şəhərində, 2023-cü ildə isə Dubayda sənətsevərlərə təqdim olunub. İndi isə bu əsər 6 ay ərzində Bakı sərgisində Heydər Əliyev Mərkəzinin parkında yer alacaq. Əsərdə insana həm yaratmağa, həm də məhv etməyə imkan verən əllər təsvir edilib. Bununla rəssam hər şeyin öz əlimizdə olduğuna inanır.
Müəllifin Bakıda sərgilənən digər əsəri isə “Təbiətin gücü”dür (Force of Nature). Əsər kövrək, lakin çox güclü qadın obrazını təcəssüm etdirir. Burada ana təbiətin özü canlandırılır. Ümumiyyətlə, rəssamın yaradıcılığında “Təbiətin gücü” heykəllər silsiləsi mühüm yer tutur. Bu seriyadan bir çox kompozisiya dünyanın müxtəlif ölkələrində nümayiş etdirilərək böyük şəhərlərin görməli yerlərini bəzəyib.
“Balanslaşdırılmış dünya” (A Balanced World) əsəri də müəllifin həssas bir ideyasının daşıyıcısıdır. Eksponat “bəzən dünyalarımız bir-birinə əks qütblərdə görünsə də, mən həyatımda yalnız səninlə mükəmməl tarazlıqdayam” söyləyir.
Heydər Əliyev Mərkəzinin binasının önündə dünya sənətsevərlərini heyran edən “Bəxş et və al” (Give and Take) əsərini də izləmək mümkündür. Həmin əsərlə heykəltəraş diqqəti həyatda, o cümlədən təbiətdə tarazlığın önəminə yönəldir.
Oskar mükafatına layiq görülmüş aktyor Entoni Kuinn və geyim dizayneri, aktrisa İolanda Addolorinin ailəsində doğulan Lorenso Nyu-Yorkda İncəsənət Akademiyasında təhsil alıb, rəssam olmağı planlaşdırsa da, enerjisini və orijinal ideyalarını daha yaxşı ifadə etmək üçün taleyini heykəltəraşlıqla bağlamaq qərarına gəlir. Lorenso Kuinn aktyor kimi də tanınaraq filmlərdə rol alıb.
“Hisslərin yaradıcısı”, “emosiyaların rəssamı” kimi tanınan Lorenso son dövrlərdə ən çox tələb olunan heykəltəraşlardan biridir. Lorenso Kuinnin əsərləri dünyaya sülh, harmoniya, “yaratmaq və ya məhv etmək yalnız öz seçimimizdən asılıdır” kimi ismarıcları çatdırır. Əsərləri insan təbiətinin müsbət və mənfi cəhətlərinin tarazlığını nümayiş etdirir.

Böyük düşüncələr şairi

Şair Tofiq Salehin poeziyası şeirlərindən birinin obrazı olan, vaxtı ilə qışın oğlan çağında Avey dağında, Damcılı bulağında, Qarın içindən boy verib, çiçəkləyən Ərik Ağacı kimi ana torpağın nəfəsindən güc alır, bu gücün möcüzəsi kimi üzə çıxıb, adamı ona diqqət kəsilməyə məcbur edir. O, təbiətin bu möcüzələr hadisəsindən duyduğu heyrəti oxucu ilə bölüşür.
Ana təbiətin gen qucağında,
Dağların gözündən yuxu qaçıbdır!
İşə bax, yanvarın oğlan çağında,
Bir ərik ağacı çiçək açıbdır!

Şair qəlbi daim nigarançılıq, narahatçılıq keçirir. Ona görə ki, ana yurdun hər daşı, çınqılı, ağacı, çiçəyi ona doğmalar qədər əzizdir. Ona görə bu doğmaların hər biri üçün narahat olmaya bilmir! İllər keçəndən sonra da həmin o, ərik ağacını xatırlayaraq yazır:
Eybi yox, buz görüm, üşüyən görüm,
Eybi yox, tək görüm, aşiyan görüm,
Təki bu dünyada yaşıyan görüm,
Görən nə haldadı, “Ərik ağacı”?!
Mənimçün dünyadır “Ərik ağacı”!

Tofiq Saleh təbiətə, ana yurdun möcüzəli gözəlliklərinə bax, belə vurğundur. Onlardan bax belə nigarandır. O, birinci növbədə saflıq və halallıq, təbiilik və düzlük, ləyaqət tərəfdarıdır. Ona görə cəmiyyətdə rast gəldiyi riya və paxıllığa, xəyanət və üzüdönüklüyə, haqsızlıq və zalımlığa üsyan edir, bəzən də “Gəl, oğlum gəl, kəndimizə qayıdaq” deyə şəhərin boğucu mühitindən qaçmağa çalışır. Ona görə ki, özünü millət vəkili, dövlət xadimi kimi gözə soxub, ac nəfsini doydurmaq üçün hər şeyi – Vətəni də, xalqı da hər dağa qoymağa hazır olan “Məhlə vəkilləri” ilə maskalı, qondarma adamların razılığı ilə barışa bilmir. Belələrini lənətlədiyi kimi, oğlu Ümmanın şəxsində gənc nəsli bu cür pislik və alçaqlıqlardan uzaq olmağa çağırır. Azadlığı bütün nemətlərdən uca tutur. Ona görə “Məhlə vəkilləri”nə müraciətlə yazır:

“Vəkillər”!
Mən bu şeiri ona görə sərbəst yazıram ki, şeirim kimi, sərbəst olsun yollarımız,
Yol gedək, aydın sabaha,
Qızıl günəşə doğru!

Şair bu qənaətdədir ki, nəfsgirliyin, satqınlığın, vəhşiliyin ucbatından “Nə qədər dəhşətdir göylərin altı”. Məhz belələrinin üzündən dünyanın çarxı dönüb, hər yerdə evlər dağılır, qanlar tökülür, bellər bükülür, “Dünyanınsa ayaqları səkkiz yazır”. Bu qanlı-qadalı dünyanın içində həyəcanla “Öz-özünü qoru Vətən!” deyə üzünü ana yurda tutur. İnanır ki, bütün məziyyətləri zəngin potensial imkanları ilə onun Vətəni buna qadirdir. Şair bildirir ki, əgər...

Canımızda dözüm yoxsa?!
Ötkün andım, sözüm yoxsa,
Odda külüm, közüm yoxsa?!
Ocaq daşım qan ağlayar!

Bir də dönüb, dağlara bax,
Ac buludlar bir ağ bayraq,
Əldən getsə Ana torpaq,
Dağım, daşım qan ağlayar!

Odur ki, qaçqınların, şəhidlərin dərdi şairi rahat buraxmır. Yanıb-yaxılır ki, belə getsə: “Bu xalqın fəryadı min illər çəkər”. Vəzifə hərislərinin hər şeyi öz nəfslərinə qurban vermələrinin sirrini tapa bilməyən şair özünün də vəzifə sahibi olduğunu, lakin saxta adamlar kimi dondan-dona girib sərvət yığa, özünə rahat güzəran düzəldə bilmədiyini, hətta ehtiyac ucundan bir zamanlar ən əziz sərvətini, şeirlərini belə nadanlara satdığını ürək ağrısı ilə xatırlayır. Bu zaman korun-korun tüstülənən Tofiq Saleh qızlara məsləhət görür ki, “Şairə ərə getməyin”, çünki:

Şairin həyatı min oddan çıxır,
Xəyalı el olur, ev yaddan çıxır,
Hayfını dünyadan, həyatdan çıxır,
Ay qızlar, şairə ərə getməyin,
Şairlər həyatda kasıb olurlar!

Şair bəşər övladının dərdləri ilə doğulduğu üçündür ki, Tofiq Saleh tarixin uzaq qaranlıqlarındakı xəyanətlə yaxın tarix arasında əlaqə axtarır. Vaqifin Şuşada, Cıdır düzündəki edamı ilə XX əsrin böyük tatar şairi Musa Cəlilin zindandakı taleyi arasında olan fəlakət fərqlərini üzbəüz qoyur və bu amansız tarixi dövrləri qamçılayaraq şair taleyinə acıyır. O, hər kəsi mənən ən ali mərtəbədə görmək həsrəti ilə alışıb yanır. Bildirir ki, bu günkü nəsillər müdriklərin hikmətlərinə layiqdirsə “Kitab oxunmursa faciəmizdir” elmə, dühaya, sənətə yüksək qiymət verən şair Tofiq Saleh şeir yazsa da şair ola bilməyən nadanları ifşa etdiyi kimi dünyanın əsl istedadlarının, o cümlədən Şıxlı kənd sakini, bilik və istedadına görə həmsənətləri arasında “Dərya Məhəmməd” kimi tanınan Aşıq Məhəmmədin sənəti qarşısında baş əyir, onu vəsf edir, odu sönməz bir ocağa, nur çeşməyə, saf bulağa bənzədir. Özü vətəndaşlıq yanğısı ilə şeirə sarılır. Bu şeirlərin hər birinin öz tarixi, doğum günü və yeri-yurdu var. Bu tarixlər və günlər hər birinin sonunda göstərilmişdir. Həmin poetik nöqtələr şairin həm də ömür yolunun ayrı-ayrı anları kimi tarixləşir. Yer kürəsini ana yurdun poetik bir “xəritəsinə” çevirir. Biz Tofiq Salehi gah Qazaxda, Şıxlıda, gah Bakıda, Daşkənddə, Mərdəkanda, Aveydə, Kür çayının sahilində, Damcılı bulağının füsunkarlığında görürük. Ana üçün keşikdə dayanan əsgərin qanunu pozan görürük. Bu narahat ömrün, valideyn önündə uşaq saflığı, övlad qarşısında valideyn dəyanəti, dünyagörüşündəki nəsihətamiz müdriklik, xarakterindəki pisliklə, xəyanətlə, ləyaqətsizliklə, mənəviyyatsızlıqla, düşmənlərə barışmazlıq, onlara qarşı üsyankarlıq keyfiyyətlərinin şahidi oluruq.
Böyük vətəndaş, alim Firudin bəy Köçərliyə, onun ömür yolunun vaxtsız qırılmasına həsr etdiyi “Kimdir, axı, Liberman?” poemasında daşnaqların xain və yırtıcı simasını açıb göstərirsə, başqa bir şeirində Qazağın Bağanis-Ayrım kəndində bir neçə ailəni, iki aylıq bir çağanı tonqalda yandıran vəhşi xislətli ermənilərin daha dəhşətli və bəşəriyyət üçün təhlükəli xüsusiyyətlərindən xəbər verir, onların arxalandıqları qüvvələrə də meydan oxuyur. “İldırım” şeirində zər qılıncını çəkib, “Səmanın köksünü çalan” ildırımın əməli və taleyi ilə sanki düşməni də xəbərdar edir. Bildirir ki:

Göydən yerə qədər onun ömrü var,
Torpağa endimi ölər ildırım.

Bu orijinal poetik deyim sərrast müşahidəyə əsaslandığı kimi dərin mənaya da malikdir. Tofiq Saleh hansı mövzuya əl atırsa ona uşaq kimi can verir, qan köçürür, ətə-qana gətirir, hüsn bəxş edir, böyüdür, sonra da ictimaiyyətin sevimlisinə çevirir. Şair, Milli Məclisin üzvü, bəstəkar Hüseyn Abdullayevə yazdığı “Əslən Prometey Dankodur insan” şeirində insanları şər Allahı Zevsin dərgahından bəşəriyyətə, yer üzünə od gətirən Prometey kimi xeyirxah olmağa, insanları qatı zülmətdən, qaranlıqdan işığa, səadətə aparan Danko kimi olmağa çağırır. Bu da şairin yaradıcılıq platformasının çox geniş bir məna kəsb etdiyinə dəlalət edir.
Tofiq Saleh müəllim ailəsində boya-başa çatsa da, bir sıra məsul vəzifələrdə çalışsa da hər zaman maddi ehtiyac içində yaşamışdır. Özünün dediyi kimi, köksündə ərik ağacı tək çiçək açan arzularını həyata keçirə bilməmişdi. “Satılan” şeirlərində şair yazır: “Gah qoyun qoyladım, naxır hayladım, çörək tapmayanda şeir payladım” deyir və sonra da özünə ümid verərək yazır ki, “Siz ey mənim şeirlərim, darda da, gendə də öz adımsınız. Harda olsanız da, övladımsınız” deyərək özünə təsəlli verir. Şair demək olar ki, dost dediyi dırnaqarası şairlərə dörd kitablıq şeir bağışlamışdır. Şair o acı həqiqətləri, özünün sadəlövhlüyünü belə təsvir edir:

Yarandınız qəlbin neçə qatında siz,
Mənə görə cəvahir də, altun da siz.
Gedirsiniz özgə imza altında siz,
Hayıf sizə, yazıq mənə, atdım sizi!
Kasıb idik, bir varlıya satdım sizi!

Bu şeirləri oxuduqca şairin nə qədər maddi ehtiyac içində yaşadığının, sıxıntılarının və dırnaqarası şairlərin Tofiq Saleh şeirlərinin özününküləşdirdiklərinin şahidi olursan.
Tofiq Saleh yaradıcılığı geniş və çoxşaxəlidir. Şair qırxdan çox poemalar müəllifidir. O, monumental əsərlərin yazılmasına daha çox üstünlük verir. Şair yaradıcılığının birində sənətkar və sənət haqqında yazır ki, böyük Nizamini, Füzulini, Nəsimini, Ə.Xəqanini, Vaqifi, Vidadini, XX əsrin böyük dahisi Səməd Vurğunu, rus klassiklərindən Puşkini, Mayakovskini, Yesenini, Lermontovu, Şərq ədəbiyyatını, Hafizi, Böyük Şəhriyarı, klassik irsimizi mənimsəmədən və folklorumuzu, şifahi xalq ədəbiyyatını öyrənmədən dünyada əbədi yaşayan şeirlər yazmaq qeyri-mümkündür.
Şairin “Dərdi böyük bir millətin şairiyəm” kitabında “Ana və uşaq”, “Dekan”, “Heydər babaya salam”, “Vaqif”, “Təlimatçı” poemalarında cəmiyyətin içində gedən ictimai-siyasi hadisələr öz əksini tapmışdır. “Ana və uşaq” poemasında şair yazır ki, “ana ağlayırdı söz demək üçün, uşaq ağlayırdı bir yemək üçün”. Poemada belə bir qənaətə gəlir ki, nə üçün dünyanın ən ləziz xörəkləri balaya və dünya fondunun çörəkləri anaya çatmasın. Əgər biz belə bir dünyada yaşayırıqsa qoy onu sellər-sular aparsın!
Şair “Dekan” poemasında rüşvətxor dekanın simasını elə real, dəqiq cizgilərlə təsvir edir ki, dəllal dekana nifrət etməyə bilmirsən. Şair bu poemada bu günkü ali məktəblərdə tələbə və müəllim arasında, elm və təhsil sistemində gedən antaqonist ziddiyyətlərin təsvirini vermişdir.
“Kimdir, axı, Liberman?” poemasında erməni daşnaqı Libermanın qəddarlığı, zalımlığı və amansızlığı, vəhşi hərəkətləri ürək ağrısı ilə təsvir olunur. Belə ki, o, Azərbaycanın böyük maarifpərvəri, elm fədaisi F.Köçərlini hansı əzablarla öldürdüyünü, ona necə işgəncə verdiyini və “ey qoca, sənin saçın-saqqalın sanı neçə müsəlman öldürmüşəm”, - deyə onu əbədi susdurduğuna şair təəssüflənir və qeyri-adi hisslər keçirir. Bu hissləri biz “Vaqif” poemasında da görürük. Şairi yaradıcılığı böyu izlədikdə görürük ki, o, insanda qeyri-adi saflıq, ülvilik, ucalıq, böyüklük və ilahi zəriflik, gözəllik axtarır. Şair bu labüdlüyü insanda tapmayanda kədərlənir, bədbinləşir və öz aləminə çəkilir.
Tofiq Saleh Vətənə də, Ana təbiətə də, sevgiyə də sadiqdir. Onun lirik qəhrəmanı öz Leylasına bağlı olduğu kimi, bəzən gözəlliyin sükutu önündə, od içində çırpınan pərvanələri xatırladır. Tanrının insana bəxş etdiyi gözəlliklər, onu heyrətləndirdiyi kimi, şairin qəhrəmanı olan sarışın timsalında bu zərifliyə və müqəddəsliyə uzanan murdar əllər görəndə sarsılmaya, qəzəbindən kükrəməyə bilmir. Şairin poemalarında da ədalətsizliyə, rüşvətxorluğa, möhtəkirliyə və rəzilliyə qarşı çox ciddi, tənqidi və ifşaedici poetik nümunələr verilmişdir. Onun yuxarıda xatırlatdığımız “Ərik ağacı” şeiri aşağıdakı misralarla qurtarır:
Mənim də arxamda dursaydı dağlar,
Mən də ərik kimi çiçək açardım.

Tofiq Saleh öz şair ömründə dağlara söykəndiyi kimi, onun poeziyası da ərik ağacının möcüzəli çiçəkləri kimi torpaqdan aldığı enerji ilə oxucunu valeh edir.

Alxan Bayramoğlu,
filologiya elmləri doktoru, professor.

Mən Odlar Yurduyam, Tofiq Salehəm

Məndən yer soruşdun, məkan soruşdun,
Qoy deyim haralı olduğumu mən.
Vətən deyə-deyə, el deyə-deyə,
Göylər tək boşalıb, dolduğumu mən.

Göyəzənəm zirvələrdən baxıram,
Yaxınları, uzaqları seçirəm.
Burulğan Xramam, kükrəyən Kürəm,
Qarayazı meşəsindən keçirəm.

Gözlərimdə kipriklərim ox olub,
Gözlərimin yaşlarına toxunub.
Başım üstə ildırımlar çox olub,
Dağlarıma, daşlarıma toxunub.

Bitdik palıd kimi, torpağın üstə,
Qürbətdə qalanım, min itənim var.
Məndən yer soruşdun, ay mömin insan,
Mənim yer üzündə bir Vətənim var.

Bu dağlar, qayalar yaşımdır mənim,
Anam Azərbaycan ömrüm-günümdür.
O mavi dondakı Göygöl, gölümdür,
Gözümdən tökülən yaşımdır mənim.

İnsanam, torpağa qarışımışam mən,
Bərəni bölmə sən, bəndi bölmə sən.
Düzü, bir Vətənə alışmışam mən,
Şəhəri bölmə sən, kəndi bölmə sən.

İstərəm bahara, mən yaza dönüm,
Cənnətə döndərim bütün dünyanı.
Mən zaman deyilən Araza dönüm,
Bölüm, Odlar yurdu Azərbaycanı.

Üstümdən yel kimi, ötübdür zaman,
Günəşəm, torpağam, suyam, mən mehəm.
Məndən yer soruşdun, ay mömin insan,
Mən odlar yurduyam, Tofiq Saleh!

Rəsul RƏXŞANLI

AĞBİRÇƏK
Geniş həyətimizdə ağbirçək peyda oldu. Canı sulu, zirəng arvad idi. Adamın gözünün içinə elə baxırdı ki, çaş-baş qalırdı. Elə bil onun ürəyindəkini, başındakını öyrənmək istəyirdi. İki-üç ar-vadın, qız-gəlinin yığışdığnı görəndə az qala yüyürürdü onların yanına. Qulaq asır, sual verir, əlavə edirdi. Onlarla danışarkən gözləri yan-yörəsində nəsə axtarırdı. Gözünə dəyəndə ki, üç-dördü o biri küncdə-bucaqda pıçıldaşır, becid yeriyirdi oraya. Arvad dükanda, bazarda gözümə dəyirdi.
Bu yaraşıqlı ağbirçək örpəyindən, üst-başından kənd adımına oxşayırdı. Dedilər ki, filan-kəsin qayınanasıdı. Əri dünyasını dəyişdiyindən kənddə tənha qalıb. Oğlu gətirib yanına.
Balacaları bağçaya qoyub qayıdırdım. Arvadla üz-üzə gələndə salam verdim. Salamımı alıb gözlərimin içinə elə baxdı ki, sanki məni nədəsə təqsirləndirəcəkdi:
– Ay gəlin, işləmirsən, bütün günü evdəsən. İki balana niyə evində baxmırsan? Niyə uşaq bağçasına verirsən?
Özümə tez gəldim, sual asan idi:
– Bağçada uşaqlar çoxdu, oynayırlar. Onlara şeir əzbərlədirlər, mahnı oxudurlar, şəkil çəkdirirlər. Günləri xoş ötür.
Mən danışdıqca onun sanki təqsirləndirici baxışı gözlərimə zillənmişdi. Sözümü bitirəndə düşündüm ki, görəsən dediklərimdə hansı pürçürlüyü tapacaq.
– Dediklərin düzdüsə dəyər, – deyib aralandı.
Onun gəliniylə görüşəndə arvaddan söz açdım. Qaynanası gələndən işi yüngülləşib. Dü-kan-bazarı boynuna götürüb. Biş-düşə də əl atır, bir işi olmaya da.
– O nə işdi?
– Gördüyü, eşitdiyi hər adama, hər şeyə şübhəylə yanaşır. Mən də səksəkədə qalıram.
Ağbirçək haqda pahatsızlığım bir qədər seyrəldi. Deməli, təkcə mənə qarşı belə deyilmiş, adətkərdə imiş.
Uzaqdan onu görəndə özümü yığışdırdım. Görəsən bu dəfə nə deyəcək, nə soruşacaq? Düz tapmışdım, soruşdu.
–Pəh-pəhlə şəhər dediyiniz bu yerdə necə yaşayırsız? Havasını almaq olmur, suyunu iç-mək. Səhərəcən maşın səsindən göz yummaq mümkün deyil. Qız-qadınlar orda-burda topa-topa yığışıb qiybət qırır. Nədəndi? Hamısı bekarçılıqdan. Bunların hərəsinin bir həyətlik toyuq-cücəsi, bir- iki baş heyvanı olsaydı qiybətə vaxt tapılmazdı. Süfrələri də bərəkətli olardı. Təzə ət yedizdirərdilər evdəkilərə, donmuş əvəzinə. Burada necə yaşayırsız? Anlamıram.
Gülümsədim:
–Alışmışıq. Neyləyək? Çörəkpulumuz burada çıxır.
– Kənddə məgər çörəkpulu çıxmır? Qollarınızı çırmalasanız çıxar, artıqlamasıyla. Kənd camaatının hər şeyi var. Soyuducusu da, televizoru da, maşını da, camaşıryuyanı da. Şəhərdə olan bir şey də var ey, televizora bənzəyir, adı yadımda qalmır. Otururlar qarşısında, şəhərdəki qohum-əqrabayla danışırlar, bir-birini görürlər, əl eləyirlər. Çox gözəl şeydi. Bəziləri lap elə xarıçdəki qardaş-bacısıyla da görüşüb danışır. Ona nə deyirlər? Bir təhər adı var, dilimə də yat-mır.
– Kompüterimi deyirsən?
–Hə, hə, onu deyirəm, hə. Həqiqətən, çox gözəl şeydi.
Çörək dükanından birgə qayıtdıq. Ağbirçək qızları göstərərək:
– Sən bir bunlara bax, - deyib sifətini turşutdu, - birisi sinəsini açıb, o birisi göbəyini qo-yub bayırda, ta birisi budlarını göstərir. Məgər şəhərdə qızı bayırda qoyduqlarına görə alırlar? Nəzakətdən də kasaddılar. Metroya minirəm, avtobusa minirəm, oturanların əksəriyyəti qızlardı. Yaşlıya, qocaya yer verən yoxdu. Guya görmürlər, hərəsi bir cür başını qatır. Düşün-mürlər ki, bəlkə yetmiş yaşlının yeddi, səksən yaşlınınsa səkkiz azarı var. Ayaq üstə güc-bəlayla dayanırlar. Bir qalxaq, yeri onlara boşaldaq, insaf da yaxşı şeydi. Məgər özləri qocalmayacaq? Televizorda veriliş vardı. Araşdırırdılar ki, niyə oğlanlar evlənmək istəmir. Əksəriyyət maaşın azlığından gileylənirdi. Nəzakəti, tərbiyəni dilinə gətirən tapılmadı. Sanki dilimizdə belə sözlər yoxmuş. Məni çağırsaydılar gördüklərimi, bildiklərimi söyləyərdim. Guya oxumuşları, ağıllıları çağırırlar. Böyük həyat təcrübəsi olan ağıllı-kamallı ağsaqqallar, ağbirçəklər qalır qıraqda.
Gözləyirdi mən də nəsə deyim. Onun sözünün qabağında söz desəydim bir mız qoya-caqdı. Mız deyəndə ki, özünün ağlı kəsəni. Ağlı kəsənsə az deyil. Deməyə söz axtaranlardan deyil.
–Hansı ağıllı oğlan abırsız qıza evlənər? Hə, mən də eşidirəm, bilirəm, düzdü, var-dövlətə görə lap elə əxlaqsıza da evlənən tapılır. Bizdə eləsini kişi saymazlar. Nə yaxşı ki, belələri tək-tük-dü. Onların da qarşısıını kəsməliyik, saflığımızı qorumalıyıq.
–Neyləyəsən, meşə çaqqalsız olmaz,- dedim.
Arvad bu sözümə də cavab tapdı, qətiyyətlə dedi:
– Meşə çaqqalının ayağını şəhərdən kəsməsək kəndə də ayaq açar.
Susduqsa da onun üz-gözü hələ danışırdı.
–Qayıdacam kəndimə, - arvadın daha nələr deyəcəyi maraqlı idi,- balalarımın buradakı ev-eşiyini gördüm, güzəranını gördüm. Şükür olsun, babat dolanışıqları var. Yanıma qayıtmaq istəyəni hələ ki, yoxdu. Bacımın sonbeşiyi nişanlıdı, bir mərifətli oğuldu. Kəndin abırlı qızları arasından da ən abırlısını seçib. Kişim rəhmətlik həyətdə sıra-sıra evlər tikdirmişdi övladları-mıza. Deyəcəyəm sonbeşiyə gəlini gətirsin bizim evə. Otaqlarımızdan necəsini istəsə verəcəm. Toyuq hinini, heyvan damını da. Gəlin həkimdi, amma göz dəyməsin, əlli-ayaqlıdı. Ata evində toyuq-cücəyə də baxır, heyvana. Əsil kənd qızıdı, gəlinidi. Bizdə beləsinə deyirlər ki, yıxılı evin dirəyidi. Şəhərdə evlənən oğlan düşünür ki, qızın atası hesabına varlanacaq. Ərə gedən qız da fikirləşir ki, qaynata kölgəsində sərinlənəcək. Xəyallar puça çıxan zamanda boşanırlar. Kənddə necədi? Oğlanla qız əl-əl verib dolanırlar, ömürlərinin axırınacan. Mən cavanlarımıza göz olaram, onlar da mənə həyan durar.
– Bəs bacının sonbeşiyi nəçidi?
– O da oxyub kəndimizə qayıdıb. İşıq işinə baxır, mühəndisdi, yaxşısından. Camaatımızın işinə yarıyır. Təmir də əlindən gəlir. Soyuducu, ütü, paltaryuyan, hər şey.
Bu söz-söhbətli ağbirçəyin kiminləsə danışığının səsi arxadan qulağma çatanda özümü yı-ğışdırdım. Yaxınlaşanda:
– Evlərinizin dörd bir yanında qəssab dükanı var, - dedi- , bəs əti hansından alırsan?
Düşündüm nədən xəbər alır, tapa bilmədim:
– Binamızla üz-üzə olandan. Nəsə baş verib?
– Günbatandakı qəssab gözümə salamat adam təki dəyməyir.
– Niyə, ay ağbirçək?
– Onu da sizə açıqlayacam. Həyətinizin gəlinləri, ağbirçəkləri nədənsə beləsinə göz qoy-mur, ya fikir verməyir. Deyəcəyəm ki, arxamca danışanların dilinə yaxşılığa da bir söz gəlsin.
– İndi niyə demirsən?
– İndi desəm yarımçıq olar. Yaxşılığı bütöv eləməlisən. Hövsələn olsun, axırına çıxacam, sonra geyəcəm.
– Niyə gedirsən? Qalsan sən də alışacaqsan.
– Əsla! Əsla alışmaq fikrimdən keçməyir. Çörəyindən, suyundan mədəm qıcıqlanır, hava-sından burnum. Sanki çörəyi qatqılıdı, suyu təmişlənmir, havasının hayına qalınmır. Hayıf deyil-mi kəndimiz?!
Deyəsən axı hirsləndi, azca da olsa. Dil tökməkdən çəkindim, amma getməsini istəmir-dim. Sakitcə ayrılanda son zamanlar dillərə düşmüş bir bəlaya toxundu:
– Kəndlərdən gəlirlər iri şəhərə. Burada tünlükdü, necə deyərlər it yiyəsini tanımır. Atalar boşuna deməyib ha, ara xəlvət olan yerdə tülkü bəy olar. Dəb düşüb, burada imkanlılar soy adına bəyli, xanlı sözü əlavə elətdirir. Yəqin bu da bəzilərinin əl çirki adlandırdığı şeylə başa gə-lən işdi.
– Bunu hardan bilirsən?
– Niyə də bilməyim? Adam nə qədər çox bilsə bir o qədər yaxşıdı. Bizdən biri var burda. Camaatımız babasına o qədər daş atdı ki, meşənin qırağında ev tikib köçdü, bayquş təki dolandı. Nəvəsi gəlib burada necəsə vəzifə başına keçib, soyadını abıra salıb, axırına bəyli əlavə eləyib. Əl çirki hesabına bəyli, xanlı mümkün olan şəhərdə...
Ağbirçək sözünü bitirmədən məndən gen oldu. Nə deyəcəyini anlayacağıma yəqin əmin imiş.
Bütün günü həyətdə elədən-beləyə, belədən-eləyə dolaşan ağbircək gözə dəymirdi. Qaynanan görsənmir deyəndə gəlini təəssüfləndi.
– Hə, bura alışa bilmədi. Bizdə qaldığı müddət ərzində həm də ağzımız dada gəlmişdi.
Tam anlamadım, gerisini deməsiyçün ona baxanda səbəbini açıqladı:
–Mən asan hazır olan, tez bişən xörəklərə üstünlük verirəm, - o özünə güldü,- arvadsa ləzzətli xörəklər bişirtdirirdi. Unudulmağa gedən xörəklərdən bişir, deyirdi. Gələcəkdə səni həm-çinin dadlı bişirən ana, nənə təki xatırlasınlar. Qadın deyilsənmi? Həvəsim olmayanda qaynanam özü qollarını çırmalayırdı. Ədviyyatı da əlaltda saxlayırdı. Barmaqlarımızı yalamayınca boşqab-dan-kasadan əlimizi çəkmirdik ha. Adamı silkələyən sualları, şübhəli baxışı olmasaydı, tayı olmazdı.
Arvadın gəlini nə deyəcəyimi gözləsə də dinmədim, qaynanası haqda onun daha nələrsə deyəcəyini istəyirdim. Gəlin dilə gəldi:
– Arvad bir dəfə nə desə yaxşıdı? Bişirəndə qızını da yanında saxla, elə indidən öyrənsin. Ailəsinin ağzını dadlı saxlasın. Bu nədi? Şəhərdə gəlinlər sosisi suda bişirib, kolbasanı yağda qızardıb xörək əvəzi ərinə, balalarına yedizdirir. Guya vaxt yoxdu. Televizor qarşısında lövbər salmaq, söhbətgahda boşboğazlıq etmək vacibdi, yoxsa doğmalarına dadlı xörək bişirmək?
Gəlinindən soruşdum ki, onu saxlamaq mümkün deyildimi? Cavab verdi ki, yox. Qaynananın dilincə desə, pəh-pəhlə şəhər adlanan, amma çənnətdən uzaq bu yerdə ürəyi sıxılırdı. Adı Cənnətməkan olmasa da əslində cənnət təki məkan olan kəndinə qayıdacaq. Am-ma bir iş var, istədiyini elədi, sonra getdi. Bir qəssabın alverini bağlasa da yazanı tapdı, bizə tanıtdı.
–Hə, yadıma düşdü,- dedim,- o tərəfdəki qəssabla bağlı nəsə deyəcəkdi.
– Deməmiş yola düşmədi ha. Nə desə yaxşıdı? Oradakı, - əliylə göstərdi,- qəssab ət satar-kən kürək sümüklərini alıcıların gözü qabağında baltalayıb atmır. Arvad qəssabların hamısından ət alıbmış, buna da diqqət yetiribmiş. Bu da elə-belə deyilmiş. Əti soyulmış kürək sümük-lərinin də alıcısı varmış. Onu yazanlar sifariş verirmiş.
– Nəə? Yazanlar? Hansı yazanlar?
– Cadu-piti yazanlar, bədlik gətirənlər, bəxt bağlayanlar. Yazanlar bəd əməllərini kürək sü-müyü üstündə yazırmış, qayda belədi. Beləsi keçərli olurmuş. Arvad tənbəllik eləməyib, həmin küpəgirən qarının kimliyini öyrənibmiş. Şəhər kənarındakı iri kənddən imiş. Belə adamlar ca-maat arasında tanınmaqdan qorxur. Bir-iki etibarlı adamı vasitəsiylə kürək sümüyünü alır, ca-maatla əlaqə saxlayır, yazdırlarını da onların vasitəsilə sifarişçilərə çatdırır.
– Bəs qaynanan küpəgirənlə necə görüşüb?
– Qaynanamı elə-belə arvad bilmə. Küpəgirənin etibarlı adamını tanıyanda heç bilirsən nə eləyib? Deyib onun sifarişi eləsindəndi ki, yazana özü deməlidi. İnandıra bilib, yazana çıxa bilib. Onun kimliyindən həyətimizdəkiləri xəbərdar edib. Onun haqqında səs yayılsa qaçacaq, İtib batacaq.
– Sağ olsun. Ağbirçək mənə demişdi ki, bir yarımcıq işi qalıb, bunu nəzərdə tutubmuş. Onu başa çatdıranda kəndə qayıdacaq. Arxasınca qırıldadanlar az olmayacaq. Bəlkə bu işini də dilə gətirən bir nəfər kişi qızı tapıla. Ömrü uzun olsun beləsinin. Arvad mənimlə danışanda özü-mü yığışdırırdım. Bir dəfə qaş-gözünü işə salmaqla mənə iradını bildirmişdi. Yəni ucu-bucağı bilinməyən məhəlləmizdə nə bir yaşlı, nə bir cavan tapılmayıb ki, qəssablara göz qoysun. O qəs-sab ətdən qazandıqlarına qane olmaq istəmir. Nəfsinə sahib çıxa bilmir. Kürək sümüyünə də göz tikir. Arvadın şübhəli baxışları yersiz deyilmiş.
– Düz deyib, - gəlin qaynanasına tərəfkeşli elədi, - bəxt bağlayan birisinin olduğunu eşidirdik, amma bu haqda düşünmürdük. Kürək sümüyündə yazıldığını bilmədiyimizdən. Qaynanamsa, necə deyərlər, bir güllə ilə iki dovşan vurdu. Tərsəməssəb qəssabı da, əli qələmli küpəgirəni də müflis etdi.
Arvadın gəlinini süzürdüm. O qaynanasıyla fəxr edirdi. Təəssüflə başını yellədi:
– Hayıf getdi. Ondan çox şey öyrənirdim. Kəlləli arvaddı ee. Bir gün mənə nə desə yaxşıdı? Hər bir adam necə düşünürsə eləcə də iş görür, danışır. Adam düşündüyü kimi hərəkət etdiyindən onun düzgün düşünməsinə nail olmağın vacibliyi aydınlaşır. Bu işdə bezməyə, yorğunluğa yol verməyə qətiyyən yaramaz. Bu səbəbdən də iş görməli, kiminləsə danışmalı olanda tələsmə, yaxşıca ölç-biç, sonra düşündüyünə uyğun danış, işini gör. Uşaqları da indidən belə öyrət, düzgün düşünsünlər. Onda yaxşı işləri çox olar.
– Gör nələrə fikir verir, nələr bilir. Hələ oxumayıb belə şeylər bilir, oxusaydı...Ay qız, heç belə qaynananı da əldən buraxarlar?
– Neyləyəydim? Özüm də, ərim də olmazın dil tökdük. Uşaqları öyrətdik yalvarsınlar. Dedi ki, burada ürəyi sıxılır. Nə varsa kənddə var, nə qalıbsa kənddə qalıb.
–Sən də əl çəkdin, hə?
–Yox, yox, əsla yox. Sonuncu ümidgahıma əl atdım. Onu and verdim ərinin ruhuna. O ərini çox istəyirdi, özündən də çox, dünyalar qədər istəyirdi. Cavab verdi ki, onun ruhuna qurban olaram, əmma baş-qulağımı aparma, şəhər mənlik deyil.

Nuranə İSMAYILOVA,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Başlanğıcdan sona doğru: mənim səyahətim

Məzuniyyətə doğru irəlilədikcə, belə həssas anlarda, universitet həyatımı formalaşdıran təcrübələrimə geri dönərək düşünürəm. Universitet illəri, yalnız akademik biliklərin əldə edildiyi bir dövr deyil, eyni zamanda dostluqların qurulduğu, yeni maraqların kəşf olunduğu və şəxsi inkişafın baş verdiyi bir zaman dilimidir. Yaşadığım hər an-istər həyəcan dolu olsun, istər əyləncəli anlar mənim bugünkü kimliyimi formalaşdırıb. Bu yazıda yadımda qalan sevinclərimi, kədərlərimi, öyrəndiyim dərsləri və qurduğum dostluqları sizinlə paylaşacağam. Çalışacağam ki, universitet macəramın canlı mənzərəsini sizin üçün "çəkim".
Təəssüf ki, mən universitet həyatıma pandemiya vaxtı başladım. İlk semestr dərslərimiz hibrid formada keçirilirdi. Bu səbəbdən bəzi müəllimləri çox az tanıdım. Bu müddətdə həm yaxşı, həm də müəyyən mənada qəliz müəllimlərlə qarşılaşdım (yəqin ki, ifadəmə görə inciməzlər). Həqiqətən də dərsləri maraqlı və mənalı edən, mənə motivasiya verən yaxşı müəllimlərim oldu. Univerisitet illərimdə xüsusilə Mübariz Göyüşlü və Qərənfil Dünyaminqızı kimi sevimli müəllimlərimin rəhbərliyi və dəstəyi mənim üçün böyük bir ilham mənbəyinə çevrildi.
Mübariz müəllim sadəcə mənim yox, demək olar, fakültədəki bütün tələbələrin ən sevimli müəllimidir. Deyərdim ki, hər dərsi bir-birindən maraqlı idi. Bu yaxınlarda Beynəlxalq jurnalistika və informasiya siyasəti kafedrasının müəllimi Mübariz Göyüşlünün "II Qarabağ müharibəsinin Türk ölkələrinin mətbuatında əks olunması" mövzusunda elmi seminarı keçiriləcək. Bu səbəbdən müəllimimizə uğurlar diləyirəm. Digər əziz müəllimim Qərənfil Dünyaminqızının mühazirələrindəki təqdimatı və tələbəlik illərindəki jurnalistika fəaliyyəti ilə bağlı xatirələrindən bəhs etməsi məni təhsil aldığım sahəyə çox həvəsləndirdi. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, ötən həftələrdə Türk dünyası üçün əlamətdar hadisələrdən biri-Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 530 illiyinə həsr olunan və Bakı Ekspo Mərkəzində keçirilən X Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi baş tutdu. Bu əlamətdar hadisə içində digər bir tarixi ana fakültəmiz timsalında cəmiyyətimiz, xalqımız şahidlik etdi. Əli bəy Hüseynzadənin 160 illiyinə həsr olunan "Füyuzatçılar" kitabının təqdimetmə mərasimi oldu.

Əlbəttə, müəllif bizim dəyərli müəllimimiz Qərənfil Dünyaminqızı idi. Tədbirə qtıldım və müəllifin kitabını imzalı şəkildə əldə etdim. Qarşıda bizi sonuncu semestr imtahanı gözləyir. Və hər dəfə təqvimdə yanvar ayını gördükdə tanış bir gözləmə və narahatlıq hissi içimi bürüyür. Mənə görə bu ay sadəcə qiymətlərdən ibarət deyil; biliklərimi, vaxtımı düzgün idarə etmək üçün bir dövrdür. Hər il bu dövr gecə-gündüz dərs hazırlığı və məsuliyyətli anlarla dolu olur. İmtahandan "A" aldığımda yaşadığım sevinc, bütün zəhmətimin qarşılığının simvoludur. Universitet illərimdə klassik dünya ədəbiyyatına marağım artdı. Dünya ədəbiyyatını daha çox mütaliə etdikcə müxtəlif mədəniyyətlər ilə tanış oldum. Hər bir klassik mənə yalnız fərqli dövrlər və cəmiyyətləri tanıtmadı, eyni zamanda sevgi, mübarizə və kimlik kimi mövzular üzərində düşündürdü. Bu əsərlərin zamansızlığı, həyatımın növbəti mərhələsinə hazırlıq görərkən mənə ilham verməyə davam edir.
Tələbəlik müddətində qrup yoldaşlarımla çox yaxın olmasam da ilk illərdə bir neçə qrup yoldaşımla dərsdən sonra bəzən kinoya və ya restorana getmək üçün bir araya gəlirdik. Bu qeyri-rəsmi qarşılıqlı əlaqələr, dərindən şəxsi olmasa da, universitet təcrübəmə əyləncə qatdı və dostluqlarımı, necə olursa-olsun, qiymətləndirməyimə kömək etdi. Gələcəkdə bu anları yaddaşımda daşıyacaq, sadə, amma mənim üçün dəyərli anların verdiyi sevinci unutmamağa çalışacağam.

Çingiz Qaraşarlı
professor

İşğalçı kim idi? Türklər, yoxsa bizanslılar

Hazırda öz gerçək tarixlərini ya unutmuş, ya da bilərəkdən saxtalaşdıran yunanlıların bəşəriyyəti inandırmağa çalışdıqları mifə görə, Konstantinopol da, onun yerləşdiyi Anadolu da tarixən bizanslılara məxsus olmuş və bu əraziyə ilkin olaraq Osmanlı dönəmində gəlmiş türklər onların yurdlarını işğal etmişlər.
Anadolunun Bizans imperiyası tərkibinə daxil olmasından çox-çox əvvəllər bu bölgədə mövcud olmuş qüdrətli Troya və onun əhalisinin mənşəyi haqqında isə onlar susmağı üstün tuturlar. Halbuki, bu ərazinin daha qədim sakinləri troyalıların türk olduqlarını VII-XIV əsrlərə aid Avropa yazarları açıqca qeyd edirlər. VII əsrə aid Fredeqar Xronikasına görə, Türklər Troyanın istilasından sonra iskit torpaqlarında yerləşmişdilər (E.Afyoncu, Truvanın intikamı).
Troyalıların türk olduqlarını XII-XIV əsr Avropa müəllifləri Nikole Gilles, Tireli Vilyam, Andrea Dangalo, Brakkiolini, İsidor, Feliks Fabri və digerleri yazırlar.
İstanbulu fəth edən Sultan Mehmed 1462-ci ildə Midillinin fəthi zamanı Çanakkaledə Troya xarabalıqlarının olduğu yerə gələrək, qəhrəmanların məzarlarını araşdırmışdı. Troya haqqında bütün yazılanlardan xəbərdar olan Fateh Sultan Mehmed Troya xarabalığındaykən başını aşağı əyərək demişdi: «Allah məni bu şəhərin və xalqının müttəfiqi olaraq bu zamanadək qoruyub saxladı. Biz bu şəhərin düşmənlərinə qalib gəldik. Yunanlıların biz asiyalılara qarşı etdikləri pis davranışların intiqamını aradan uzun zaman keçməsinə baxmayaraq, onların nəsillərindən aldıq» (E.Afyoncu, Truva‘nın intikamı).
Sultan Mehmedin dediyindən göründüyü kimi, İstanbulun fəthini o, işğal deyil, qisas hesab etmiş, vaxtilə yunanlıların işğal etdikləri bu torpağı gec də olsa qurtardığını dilə gətirmişdi.
Troyalılarla türklərin eyni şəxs adlarını daşımaları da qədim Avropa mənbələrinin məlumatlarını təsdiq edir:
Priam troyalıları qədim türklərlə bağlayan ilginc bir şəxs adıdır. O, Troyanın sonuncu çarı olmuş və Troya onun çarlığı dövründə süquta uğramışdır.
Priam şəxs adına qədim türk (qazax) eposunda («Priyamın hekayəti») rast gəlirik. Burada Priyam Turan ölkəsinin qəhrəmanı, Əfrasiyab bahadırı kimi təsvir olunur.
Troya – türk onomastik paralelləri arasında çox sayda şəxs, tayfa, yer və mifoloji surətlərin adlarını aşkar edirik. Həmin adların türk variantları qədim türk dilində, eləcə də qədim türk adlarını qoruyub saxlamış qazax, qırğız, tatar, başqırd, çuvaş və Sibir türklərinin dillərində aşkar olunur:
Alber. Troyalı döyüşçüyə məxsus Alber şəxs adı qə¬dim türk antroponimiyasındakı Alper, Alp er, Alp ər şəxs adının fonetik variantıdır. Türkoloq N.A.Baskakov Alper şəxs adının alp («igid», «qəhrəman») və er («ər», «bahadır») sözlə¬ri əsasında yarandığını yazır.
Əfsanəvi Turan ölkəsinin hökmdarı Alp er Tonqa eyni adı daşımışdır.
Alp qədim türk dilində bir neçə mürəkkəb şəxs adının da tər¬kibində işlənmişdir: Alp Tarxan, Alp Teqin, Alp Turmuş.
Askan. Homerin «İliada» poemasında troyalılardan biri bu adı daşıyır. Bu şəxs adının tam qarşılığına qədim hunlarda və müasir altay türklərinin dilində rast gəlirik.
Türk dilləri əsasında bu şəxs adının aydın etimoloji yozu¬mu var: çuvaşca askan sözü «şux», «dəcəl», «çoşğun», «az¬ğın», «güclü» mənalarını ifadə edir.
Paris. Troya çarı Priamın oğlanlarından biri olmuş Paris xa¬kas türklərinə aid Paris kişi adı ilə müqayisə edilə bilər. Bu şəxs adı başqa türk dillərindəki Baris, Barıs, Barış, Bars variantlarında işlənmiş kişi adının xakas variantıdır. b