Xocalıda azı 3813 nəfər qətlə yetirilib.
Onlardan 613 nəfəri cəsədləri əlimizə gələn, ictimaiyyətə məlum olanlardır, qalanları barədə erməni mənbələrində məlumat verilir. 2000-ci ildə nəşr olunmuş “Xaç naminə” kitabında Daud Xeyriyan yazırdı:
“Bu şaxtalı qış səhərində Daşbulaq yaxınlığında bir kilometrlik bataqlıqdan keçmək üçün insan meyitlərindən körpü salmalı olduq. Mən meyitlərin üstü ilə getmək istəmirdim. Mayor Ohanyan işarə elədi ki, qorxmaq lazım deyil, müharibənin öz qanunları var. Mən ayağımı qan içində olan 9-11 yaşlarında qız uşağının sinəsinə basıb irəlilədim. Çəkmələrim, şalvarım tam qana batmışdı. Bu qaydada 1200 meyitin üzərindən keçib getdim.
...Martın 2-də “Qaplan qrupu” (bu qrup meyitlərin yandırılması ilə məşğul idi) 2000-ə yaxın iyrənc monqol (Xocalı türklərini nəzərdə tutur) meyitini topladı və onları ayrı-ayrı topalarla Xocalının təxminən bir kilometrliyində yandırdı.”
Yuxarıda qeyd olunanlardan da görünür ki, yer üzündən silinmiş bir şəhərin qırılmış əhalisinin sayı qəsdən az göstərilib. O zaman Xocalıda 8 min yerli əhali olub, 2 min nəfər də Ermənistandan qovulanlardan pənah gətirib. İndi deyə bilən varmı 10 min əhali hardadır?! Düşmənin dezinformasiya təxribatı burda da işləyib.
P.S. 1992-ci ilin aprelində Xocalı İcra Hakimiyyətinin başçısı Elman Məmmədovdan müsahibə alırdım. Dedi:”Öldürülənlərin, yaralananların, itkin düşənlərin, girovluqdan qutara bilənlərin sayı dəqiqləşdirilir”.
Belə məlum oldu ki, Xocalı soyqırımından 40 gün keçməsinə baxmayaraq 5 min nəfərdən xəbər-ətər yoxdur…
Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU
“Bütöv Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru,
“Hərbi Jurnalistlər Birliyi”nin sədri,

.

* Miraslan Bəkirli: Nədən tənqid yox dərəcəsindədir?
Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında məddahlıq yarışı var sanki.
*Tənqidçi niyə “bir parça çörək” üçün “boğazdan yuxarı” söz demək məcburiyyətindədir?
* AYB-də yeni reformalar olmalıdır, yeni heyət fəaliyyətə başlamalıdır;
*Şəxsi maraq, vəzifə, təmənna olan yerdə ədəbi-bədii dəyərlərdən söhbət gedə bilməz;
*AYB-nin işi təkcə bilet, fəxri ad, təltif, ev-mənzil verməkdən ibarət deyil;


SÖZƏ TƏMƏNNASIZ XİDMƏT UCALIQDIR
Yazıçılar qurultayı(?) ərəfəsində hesabat

“Hər yazarın qələmindən ağ vərəqlərə düzülənlər onun ürək döyüntüləridi, könül sevincləri, qəlb çirpıntılarıdı-özüdü, insanlara demək istədiyi sözüdü... Bu söz təmənnadan, haramlıqdan, yaltaqlıqdan, boşboğazlıqdan uzaq olanda milli-mənəvi dəyərlərimizə, el malına çevrilə bilir. Bu, hər qələm əhlinin, hər yazarın arzu elədiyi ən yüksək zirvə və ucalıqdı.
Hər təmənnadan uzaq o ucalıq üçün qələm “çaldım”, ilhamımı qəlbim duyan gözəlliklərdən aldım. Ad, vəzifə, pul-para üçün kiminsə qabağında əyilmədim, amma gündə neçə kərə Allahımın qabağında qulu kimi əyildim və bundan da qürur duydum. “Qələm əhli” adımı, mənliyimi hər şeydən uca tuta bildim”-nə vaxtsa qələmə aldığım bir yazıdı bu.
Bu gün az qala bütün qayğılardan uzaq olan ədəbiyyatımıza namusla xidmət eləmişəm (oxucuları itirdiyimiz bir zamanda). Amma peşiman deyiləm, çünki hər şeydən uca bildiyim sözə xidmət eləmişəm. İlk dəfə ana layla və yalvarıçlarından eşitdiyim sözə.
Məni tanıyanlar tanıyır, tanımayanlar üçün deyirəm ki, mənim bu yazımda da heç bir təmənna və qərəzliyim yoxdur, əksinə bir yazar kimi də, jurnalist, ziyalı kimi də, zamanın haqsız gərdişində Azərbaycan torpağı kimi əzilən olsam da, milli mənəviyyatımıza və ədəbiyyatımıza şərəflə xidmət etmişəm, sözə söz müqəddəsliyi ilə xidmət etmişəm. “Hər kəsin yazısı onun özüdür”, - demişdim. Yazılarımı oxuyan bunu duymaya bilməz...
SSRİ-nin çökməsi ilə AYB-yi də çökdü. Sovet dönəmindəki, ideologiyanı bir tərəfə qoysaq, yazarlara da, birliyə də böyük hörmət, yüksək maddi dəstək vardı və hər şeydən qabaq bədii sözə qiymət vardı. Bəyənmədiyimiz SSRİ-nin bu münasibəti tərifə layiq idi (kommunist rejiminin tələbləri bir yana). Anar Rzayev onda bu birliyə rəhbərlik edirdi, indi də edir. Anar elə bir mühitdə, ailədə boya-başa çatmışdı ki, bu iş onun boyuna biçilmişdi...
Mən hələ “ermənistan” adlandırılan dədə-baba yurdlarımızda yaşayanda “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetindəki gənc yazarların yığıncaq bildirişini oxuyanda, yazmağa təzə başlayan gənc kimi, gəlib o yığıncaqlarda iştirak edirdim. Onda heç mətbuata yazı da vermirdim, o yığıncaqlarda da əsər oxumurdum. Dinləyici kimi, ab-havanı duymaq üçün gəlirdim. Onda əksər vaxtlarda Anarın özü də o yığıncaqlarda iştirak edirdi və o vaxtdan özlüyümdə fəxr edirdim ki, millətimizin belə ziyalısı var və bu insan sözə, yazılara olan münasibəti, dediyi tərif-tənqidə görə ona əsl söz adamı kimi baxırdım... bir də 1988-ci il hadisələrində biz orda yaşayanlar Anara Azərbaycan xalqının mənəvi lideri, qəhrəman oğlu kimi baxırdıq. Yazıçı kimi də, ittifaqın (o vaxt “Yazıçılar İttifaqı” idi) rəhbəri kimi də, ziyalı kimi də öz sözünü deyirdi. Z.Balayan hayların lideri kimi meydanlarda ağzı köpüklənəndə Anar təmkinlə, müdrikliklə onun cavabını verirdi. Biz Azərbaycandan kənarda yaşayanlar Anarın, B.Vahabzadənin, S.Rüstəmxanlının yazılarını, çıxışlarını xüsusi həssaslıq və ümidlə gözləyirdik, izləyirdik...
Sonra zamanın təlatümləri, haqsızlıqları tüğyan elədi, təsadüfi deyil ki, elə ilk şəhidlər (sözün əsl mənasında) Azərbaycan yazarından, söz adamlarından oldu- F.Kərimzadə, X.Məmmədov, H.Baxış. Təəssüflər olsun ki, onda və ondan sonrakı dövrdə yazarlar da, Yazıçılar Birliyi də öhdəsinə düşənləri lazımı səviyyədə edə bilmədilər. F.Kərimzadə onda totalitar-kommunist rejiminə qarşı mübarizə aparır, İrəvan və onun ətrafından vəhşiliklə qovulanların təəssübünü çəkir, millətlər arasındakı ayrıseçkiliyə qarşı üsyan edirdi. Bir qrup qaşqın ziyalılarla haqlı tələblərlə Moskvaya da getmişdi. Sonda ürəyi tab gətirməyib şəhid oldu. AYB ona qarşı son dərəcə biganəlik göstərdi, nəinki cənazəsinin AYB götürməyı təşkil etdi, heç onun dəfn mərasimində də layiqincə işrirakı təşkil etmədi. Bu, AYB-nin Moskva xofu idi, yoxsa kimdən, hardansa icazə almalıydı? Onda ermənilər “Ocaq”ları çap edirdi. Bu vaxtlar dar günün sınağı dövrü idi.
İndi çox bəhanələr, “sitatlar” gətirmək olar. Amma nə eləmək lazım idisə, onda eləmək lazım idi. “Gen gündə” yaxanı açıb “mənəm” deməyə nə var ki... O sınaq, çətin günlərində xalqa, millətə xidmət lazım idi-min cür haqsızlıq köynəyi geyindirilən millətə ziyalı sözü onda lazım idi, özü də beynəlxalq müstəvidə. Sözdən söz gedirsə yenə öndə AYB olmalı idi. “Maliyə” bəhanəsi lazım deyil, təpər, istək olanda millitaleyüklü məsələlərin həlli çətin olsa da müşkül olmur. Mən demirəm ki, zori kimi Xocalı vəhşətlərindən qürurlanasan, heç olmasa o dığanın on üç yaşlı qızın başına açdığı əmələ görə onu AYB adından beynəlxalq məhkəməyə vermək lazım idi. Əsası Moskva tərəfindən qoyulan Birlik elə bil yenə hər addımında Moskvadan ya izn, yz maliyə gözləyirdi. “Bizim səlahiyyət”i də bəhanə gətirmək lazım deyil, qəhrəmanlar üçün bütün qanun və səlahiyyətlər onun atdığı müqəddəs addımdan keçir-Mübariz İbrahimov kimi.
Bəli, AYB o çətin günlərdə mübariz və Mübariz olmalı idi. Amma olammadı. Hansı bədii və publisistik əsərlər Birlik tərəfindən tərcümə olunub dünyaya yayıldı?! Hansı, bayaq dediyimiz, qəhrəmanlıq addımı atıldı, hansı əzilən, işgəncələrə məruz qalan, haqsızlıq girdabında çatlayıb ölən, şəhid olan “qaşqın” yazarı dünya müstəvisinə çıxarıb onun hüququnu istədi AYB?!
Bəli, döyüş meydanında qələm silahdan güclü olur, nədən “korşaldı” bizim qələmimiz? O “qələmlərin komandanı” AYB deyildimi? Mən və mənim kimiləri çox şeylər umurduq Birlikdən. O müthiş 1988-ci il hadisələrindən sonra gözlədiklərimi, umduqlarımı görmədim. Bax, onda ermənilər bizi çox qabaqladılar. Elə o vaxtdan sonra AYB-nin nüfuzu da, fəaliyyəti də get-gedə azalmağa başladı. Düzdü, SSRİ dövründə yazarların və birliyin geninə-boluna imtiyazı, səlahiyyətləri, qədir-qiyməti vardı. 90-cı illərdə bu imtiyazlar, demək olar ki, bitdi. Yazarlara adlar, evlər verildi, hansı qaçqın yazarın qolundan tutdu AYB. Olmazdımı ki, vaqon evcikdə yaşayan Bəhmənə (bəhmənlərdən bir-ikisinə) ev verəydi və mənə elə gəlir dövlət rəhbərinə təqdim olunan bu təklif rəğbətlə qarşılanardı.
O vaxt dəfələrlə Aztv-də AYB-nin problemləri ilə bağlı verilişlər də hazırladım, onda bədii jurnallarımızın iki sayı birləşdirilib bir nömrədə çar edilirdi. Onda baş redaktorlar da, əməkdaşlar da əsl fədakarlıq və vətəndaş yanğısı ilə çalışıb-əlləşdilər... O vaxt ermənilər bədii yazılarla, saxta “erməni tarixi”ni yaymaqda tüğyan edirdilər və hardasa “haqlı” olduqlarına inandırmağa(daha doğrusu yalanları sırımağa) müəssər də ola bilirdilər. Onların da yazarlar birliyinə daha Moskva pul ayırmırdı, amma onlar buna vəsait tapırdılar. Mənə elə gəlir Moskvanın qərəzli münasibətindən sonra AYB-i də, yazarlarımızın bir hissəsi də ruhdan düşdülər. O çətin və sınaq dövründə AYB-i öz sözünü deməliydi. Birliyin hörməti, nufuzu, adı, əlaqələri vardı və o bundan istifadə edə bilərdi. Dövlət rəhbərlərinə milli mənafeyimiz naminə proyektlər, çap olunacaq dəyərli əsərlər, təkliflər, tarixi materiallar təqdim etməklə nələrsə eləmək mümkün idi. “İdi” deyirəm, daha ondan keçib... (Buna cəhd edilmədi demək insafsızlıq olardı, amma lazımı səviyyədə iş görülmədi.)
Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının ən böyük itkisi oxucudu. Oxucusu olmayan ədəbiyyat kimə lazımdı? Bu gün AYB-ni narahat edən ümdə məsələ bu olmalıdı və bunun yollarıni tapmaq birbaşa birliyin borcudu.
Nəinki tərcümələr, zamanın “nəbzinə uyğun” əsərlər nə layiqincə araşdırıldı, nə də Azərbaycanın özündə düz-əməlli təbliğ olundu. Düzdü, bəzi “sitatlar” deyəcəklər. 2012-ci ildə “Sürgün” tarixi romanım Azərbaycanda və Türkiyədə Türk Dünyası Araştırmaları Uluslararası İlimlər Akademisi tərəfindən nəşr olundu. Onlarca türk söz adamları bu roman haqda yazdılar, fikirlərini dedilər. Azərbaycanda heç o haqda bir fikir belə söyləyən olmadı(“Ön söz” yazanlardan başqa). 2015-ci ildə Milli Qəhrəmanımız M.İbrahimov haqqında roman yazdım. AYB-dən bir reaksiya olmadı. Bu nə giley deyil, nə özünütəbliğ, nə də umacağım bir şey yoxdu. Bir də o əsərlərin nəşrindən artıq səkkiz-on il keçir. Bunu kim eləməlidi? Bəzi “yazarlar” kimi özüm qapı-qapı düşüb özümü təbliğ eləməliyəm? Bizim çox samballı tənqidçilərimiz, ədəbiyyat, söz yolunda, sözün əsl mənasında, can qoyan ziyalılarımız var. Onları yönləndirmək, yeri gələndə sifarişlər, tapşırıqlar vermək birliyin işi deyilmi? Hansı əsərin geniş müzakirəsi olub və onun əhəmiyyətindən, bədii sözün çəkisindən, zamanın tələbinə cavab verməsindən danışılıb, yaxud tənqid edilib. Bir-iki əsər yox, bu, müntəzəm olmalıdı. Televiziya məkanında AYB-nin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə hansı daimi ədəbi verilişlər var? (ayri-aryı müəlliflərin təşəbbüsündən söz getmir) Tək Anarın ona nə vaxtı çatmaz, nə enerjisi əvvəlki enerjidi. Amma birliyin sədri kimi təşkilati işləri zamanın, şəraitin diktəsinə uyğun eləməlidi.
Artıq Anarın istirahət vaxtıdı. Vaxtında öz işini namusla görə bilib. Milli mənafe, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı naminə dövlət rəhbərliyinə edilən təkliflər hər vaxt müsbət nəticələr verib. Nədən bu təkliflər yox dərəcəsindədi? Qırx dörd günlük şanlı zəfərimizdən il yarım vaxt keçir. Nədən AYB bütün sahələr üzrə müsabiqələr elan etmədi (ən yaxşı poema, şeir, roman, povest, hekayə, ssenarilər)? “AYB-nin maliyyəsi yoxdu”,-deməyin, ölkə rəhbərliyinə bu təşəbbüslə müraciət edilsə və mənə elə gəlir bu təklif də rəhbərlik tərəfindən rəğbətlə dəstəklənər. Çünki mədəniyyətimizin, incəsənətimizin, musiqimizin inkişafı naminə dövlət rəhbəri də, H.Əliyef fondu da heç nəyə qızırğalanmayıb.
Bu yaxınlarda Bakıda eyni vaxtda iki məkanda kitab satış-sərgisi təşkil olunmuşdu və açıq-aydın hiss olunurdu ki, hansısa nazirliyin, təşkilatın təşəbbüsü ilə keçirilən“xala xətrin qalmasın” naminə “üzəngi parıldatmaq”dan başqa bir şey deyil. Bura da oxucudan çox yazarlar gəlmişdi?! Bunu daha urvatla, daha layiqli eləmək mümkün idi və təbii ki, bunu təşkil edənlər AYB-nin xeyir duası, təklifləri əsasında edilməliydi, heç olmasa “itirilən oxucularımızı” qaytarmaq cəhdi olmalıydı. Birliyin atacağı addımı başqaları atanda belə də olmalı idi-yazarların və onların beş-üç tanışlarından başqa demək olar ki, oxucu-alıcı yox idi. AYB-nin işi “Yazıçılar Birliyi” bileti, fəxri ad, təltif, ev-mənzil vermək deyil, millətinə, dövlərinə yaxşı əsərlər yarada bilən yazara qayğı, hörmət və onların təbliğidi, dünya ədəbi mühitinə çıxarmaqdı. Hələ də imkan və səlahiyyət sahibləri təbliğ olunmaqdadı, buna görə də itirən ədəbiyyatımızdı. İstedadlı cavanlar, sanballı əsərlər yaradanlar mükafatlandırılmalı, sanballı ekran əsərləri yaratmaq üçün birliyimiz tərəfindən müsabiqələrə əsərlərin təqdim olunması təşkilatlandırılmalıdır. Burda “bizim səlahiyyət” arxa planda olmalıdı və artıq “səlahiyyət sınır-sərhəddi” olmamalıdı, təkrar deyirəm, bədii söz olan yerdə AYB hər sahədə lokomotiv rolu oynamalıdı. Bu qədər zəngin irsi, istedadlı sənətkarları olan ölkənin ortaya qoyduğu sanballı bədii filmlər yox dərəcəsindədi. Bəli, bu missiyanı da AYB həyata keçirməlidi, bitib artıq köhlə “səlahiyyətlər”. AYB-yi zamanın tələbinə uyğun və son dərəcə çevik fəaliyyətə keçməsə itirdiklərimiz daha çox olacaq. Bədii söz olan yerdə ölkənin bütün taleyüklü işləri və fəaliyyətləri AYB-nin təklifi, xeyir-duası ilə olmalıdı.
Təhsil Nazirliyində dərsliklərə elə əsərlər salırlar ki, bəzən adam oxuyanda utanır və düşünürsən ki, bunun əsas səbəbi AYB-nin fəaliyyətsizliyindən, səlahiyyətsizliyindən, biganəliyindəndi. Sanballı əsərləri seçmək, təbliğ eləmək, o əsərləri ssenari kimi lazımi yerlərə təqdim eləmək, gərəkli olanları müxtəlif dillərə tərcümə etmək, dərsliklərə salına biləcək dəyərli əsərlər yalnız və yalınız AYB-nin “süzgəc”indən keçməlidi və inanmıram ki, ölkə rəhbərinə Birlik tərəfindən verilən bu milli-mənəvi dəyərlərimizə xidmətə biganəlik olsun. Çünki, istər ölkə rəhbəri, istərsə də H.Əliyev fondunun rəhbərliyi tərəfindən bu məsələlərə çox həssas yanaşılır.
Mənə elə gəlir ki, günün, zamanın tələbinə uyğun olaraq AYB-də yeni reformalar olmalıdı, yeni heyət fəaliyyətə başlamalıdı (xüsusilə cavan və təmənnasız söz qədri bilən bacarıqlı söz adamları), zamanın ab-havasına uyğun işlərini qurmalıdırlar. Şəxsi maraq, vəzifə, təmənna olan yerdə ədəbi-bədii dəyərlərdən söz gedə bilməz. Bu gün bizim filmlərə, ekran tərcümələrinə baxanda adam ət tökür. Türk dili nədən “tərcümə” olunmalıdı? Başqa vaxtlar iki dövlət, bir millət demirikmi? Buna AYB reaksiya verirmi? Nə vaxta kimi tanışı, “adamı”, pulu olanlar meydan sulamalıdır? Bədii sözü nüfuzdan salanlar da elə budur. Ona görə də ədəbiyyat meydanında elzalar, tellilər at oynadırlar. Bu, Şeyx Nizamiyə, söz sərrafı Füzuli babamıza, Dədə Ələsgərə, S.Vurğuna, M.Müşfiqə və hər şeydən qabaq müqəddəs saydığımız sözə hörmətsizlikdi. Sanballı Azərbaycan ədəbiyyat nümunələrinin təbliğı, seçimi xalqın malı olan gözəl ekran əsərləri, mənəvi aləmimizə nufuz, balalrımızın sanballı vətəndaş kimi yetişməsi deməkdi. Bu baxımdan AYB-i öz sözünü deməlidi. Bədii söz olan yerdə Birliyin “səlahiyyət dairəsi” olmamalıdı.
AYB-i bədii sözlə bağlı efirə də, mətbuata da müdaxilə etməyə haqqı var və bu onun halal haqqı, ədəbiyyatın keşiyində duran təşkilat kimi vətəndaşılıq borcudu. Sən, mən, o, birlik, təşkilatlar susanda həyasızlar, nadanlar ucuz yolla gündəmə gəlməklə özünə gün-güzaran düzəldənlər “itsiz yerdə əliağaclı” gəzirlər. Deməyək ki, “bu, o, o biri” birliyin səlhiyyəti deyil, məhz o “səlahiyyəti” və səlahiyyətləri bərpa etməyincə birliyin də dəyəri və hörməti olmayacaq, nə də bədii əsərlərimiz öz oxucularını tapacaq. Əvvəllər AYB-nin üzvü olan yazarların əsərləini oxuyanda sözün çəkisini, sanbalını da hiss edirdin. İndi Birliyin üzvü olan müəlliflərin cızma-qaralarını oxuyanda sözdən utanırsan. Buna ki, maddi dəstək lazım deyil... Nə yaxşı ki, bu gün bədii sözümüzə bütün etibarı, zəhməti, varlığı ilə xidmət edən “Azərbaycan”ımız, “Ulduz”umuz, “Ədəbiyyat qəzeti”miz və onların cəfakeş, söz qədri bilən əməkdaşları var. Nədən hər sözlə bağlı hər meyarımız belə olmasın?!
Bizim çox istedadlı, cəfakeş tənqidçilərimiz var. Onlara qayğı (xüsusən maddı dəstək) birbaşa AYB-nin işi deyilmi? Mən “Mübariz” romanını tamamlayandan sonra “Ön söz” yazmaq üçün tənqidçilərdən birinə verdim ki, Mübarizin ad gününə qədər kitabı çap edə bilək. O mənim dövrü mətbuatda çap olunan əsərlərim haqqında tənqidi soz deyəndən sonra əsəri ona oxumağa verməyi qərara aldım. Amma oxuyub çatdıra bilmədi, hər dəfə bir ali məktəbdə onunla görüşdüm. “Çasavik” kimi burdan ora, ordan bura qaçır ki, ailəsini dolandırsın. Elə insanlar bizim mənəvi sərvətlərimizin “cilalayıcılarıdı”. Onları kim dolandırmalıdı? Nəyə görə “bir parça çörək” naminə “boğazdan yuxarı” söz demək məcburiyyətində qalmalıdı? Elə insanları göz üstə saxlamalıdır ki, sözə təmənnasız xidmət eləsin, dolanışıq dərdi çəkməsin. Bunu kim eləməlidi? Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında yersiz tərif, məddahlıq yarışı var sanki. Nədən tənqid yox dərəcəsindədi? Bəlkə yazan yoxdu? Bunu kim koordinə etməlidi?!
Heç kimdən nə umacağım var, nə çəkinəcəyim. Qırx il gecələr yuxum, gündüzlər narahatçılığım da millətimizin, dövlətimizin ağrıları oldu və bu ağrılardan da yazdım. Duyumlu, sözə urvatla yanaşan oxuculardan (indi oxucu da qəhətə çıxıb), sözə, sənətə qiymət qoyan barmaqla sayılan qədər ədəbi tənqidçilərdən və ziyalılardan başqa bir istilik görmədim və düşünürdüm ki, yaşantılarımızı, başımıza gələn faciələri bədii dillə əbədiləşdirə biləcəm. Baxıram bu, indiki zamanda bu, xəyaldan başqa bir şey deyilmiş. Heyfim gəlmir o əzablı gecələrimə, narahatlıq və bəzən də rahatlıq gətirən bədii əsərlərə verdiyim vaxta, çünki nə vaxtsa ədəbiyyata, bədii sözə qiymət verilən zaman gələcək, bədii söz zamanın xəlbirindən “ələnib” arıtlanacaq. İnanıram ki, onda mən olmasam da yenidən yaşayacam və həmin yuxusuz gecələrin bəhrəsini balalarımız, ədəbiyyatımız görəcək. Tarixi faciələrimizdən, ağrılarımızdan yazdım-“Kəlbəcər ağrısı”, “Sürgün”, “Tanrı yazısı”, “Bir gecənin gəlini”, “Mübariz” romanları, “Yiyəsizlər”, “Qara canavar”, “Kəndim-kədərim”, “Kərənti səsi” povestləri, onlarla hekayə, esse və mənsur şeirlər...
Elə bir telejurnalist olmadı mənim qədər dərdlərimizdən, itirilən torpaqlarımızdan danışsın. Zəngəzur bu gün gündəmə gəlib, ancaq Aztv-də 1992-cü ildən Zəngəzurdan Ağbabaya, Göyçədən, İrəvandan Şuşaya, Xocalıya, Kəlbəcərə qədər ağrılarımıza işıq tutdum ki, unudulmasın ata-baba yurdlarımız. Həyatıma risq edib baba yurdumuz Qərbi Azərbacana gedib özüm çəkib efirə verdim (90-cı illərdə), I Qarabağ savaşında “qaynar” yerlərdən verilişlər hazırladım. Sözün əsl mənasında “Şəhid köynəyi” geyindim, amma o mübarək köynək mənim boyuma biçilmədi. Taleyim belə imiş. Dərdlərimizdən danışdım, yazdım, güllənin qabağına, düşmənin üstünə getdim, onu həm ekrana, həm ədəbiyyata gətirdim. Mən təmənna üçün çalışmadım, insan canını risqə gedən yerdə təmənna olmur, öz vətəndaşlıq, yazıçı, jurnalist borcumu yerinə yetirdim və peşiman da deyiləm. Allaha xatir, balalarım, babalarım, itirilən torpaqlarım naminə elədim... Mənim “vəzifəm”, “var-varidatım” Azad Azərbaycandı, təbiətdi, balıq tutmaq, ov eləmək, arılara baxmaqı. Qazancım da yaxşı insanlar, təmiz qəlblər, vətənsevərlərdi. Mənim bircə təmənnam olub-diqqət...
Çox şey zamanın sərt nəfəsində əriyib gedəcək, qalan bircə el malına çevrilə biləcək bədii söz olacaq. Bunu da zaman və söz qədri bilən sərraflar deyəcək. Zaman səlahiyyət, vəzifə sahibləri və imkanlı yazarların əsərlərini dalğadöyəndəki yazılar kimi silib aparacaq. sözə müqəddəs varlıq kimi baxanlar, təmənnasız sözün qulluğunda duranlar, əvvəldə dediyim o müqəddəs zirvəyə ucala biləcəklər.

Azərbaycan və Rusiya arasında Bəyannamə imzalandı;

Xəbər verildiyi kimi, fevralın 22-də Moskvada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin tərəfindən “Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında Bəyannamə” imzalanıb.

Xarici İşlər Nazirliyinə istinadla Bəyannamənin mətnini təqdim edirik.

Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında Bəyannamə

Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev,

Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin vəziyyəti və inkişaf perspektivlərini hərtərəfli nəzərdən keçirərək,

Rusiya və Azərbaycan və iki ölkənin xalqları arasında dostluq və mehriban qonşuluq tarixi ənənələrinə, dərin mədəni və humanitar əlaqələrə arxalanaraq,

Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası arasında dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında 3 iyul 1997-ci il tarixli Müqaviləyə, Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası arasında dostluq və strateji tərəfdaşlıq haqqında 3 iyul 2008-ci il tarixli Bəyannaməyə və Rusiya Federasiyasının Prezidenti V.V.Putin və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.H.Əliyevin 1 sentyabr 2018-ci il tarixli Birgə Bəyanatına əsaslanaraq,

ikitərəfli münasibətləri Rusiya Federasiyasının və Azərbaycan Respublikasının xalqlarının maraqlarına tam şəkildə cavab verəcək, regional və beynəlxalq təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsinə və möhkəmləndirilməsinə töhfə verəcək keyfiyyətcə yeni, müttəfiqlik səviyyəsinə qaldırmağa çalışaraq,

iki ölkənin siyasi, iqtisadi, müdafiə, mədəni, humanitar, təhsil, sosial sahələrdə, eləcə də səhiyyə, gənclər arasında əməkdaşlıq və idman sahəsində yaxınlaşmasının vacibliyini dərk edərək,

iki ölkənin qarşılıqlı hörmət və etimad prinsiplərinə əsaslanan hərtərəfli və bərabərhüquqlu əməkdaşlığının genişləndirilməsinə dönməz sadiqliklərini ifadə edərək,

Rusiya Federasiyasının və Azərbaycan Respublikasının üzv olduqları beynəlxalq və regional təşkilatlarda qarşılıqlı maraq doğuran məsələlər üzrə qarşılıqlı fəaliyyətin inkişaf etdirilməsi niyyətindən çıxış edərək,

Tərəflərin Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) məkanında inteqrasiya proseslərinin inkişaf etdirilməsində maraqlı olduqlarını və müvafiq səylərdə Rusiya Federasiyasının əsas rolunu nəzərə alaraq,

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Nizamnaməsinin, Helsinki Yekun Aktının və Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) konsensusla qəbul edilən digər sənədlərinin məqsəd və prinsiplərinə, beynəlxalq hüququn ümumtanınmış prinsip və normalarına riayət edərək,

beynəlxalq hüquq əsasında çoxqütblü dünyanın formalaşdırılmasının və beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunub-saxlanmasında BMT-nin mərkəzi rolunun vacibliyini qeyd edərək,

aşağıdakıları bəyan edirlər:

1. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası öz münasibətlərini müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti, iki ölkənin müstəqilliyinə, dövlət suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığına qarşılıqlı hörmət, eləcə də bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq, hüquq bərabərliyi və qarşılıqlı fayda, mübahisələrin dinc yolla həlli və güc tətbiq etməmək və ya güclə hədələməmək prinsiplərinə sadiqlik əsasında qururlar.

2. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası öz milli maraqlarının müdafiəsinə yönəlmiş müstəqil xarici siyasət yürüdürlər.

3. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası həm qlobal, həm də regional miqyasda sülhün möhkəmləndirilməsi, sabitliyin və təhlükəsizliyin artırılması məqsədilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər. Tərəflər münaqişələrin qarşısının alınması və nizamlanmasında və regional və qlobal təhlükəsizlik və sabitlik problemlərinin həllində BMT-nin və BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının mərkəzi rolunun daha da gücləndirilməsinə, ATƏT-in konsensusla qəbul edilmiş sənədlərində təsbit edilmiş məqsəd və prinsiplərin reallaşdırılmasına xüsusi önəm verirlər.

4. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası aktual beynəlxalq problemlər üzrə eyni və ya yaxın mövqelər tutmaqla o cümlədən ikitərəfli səviyyədə də daxil olmaqla konstruktiv əməkdaşlığı dərinləşdirirlər, eləcə də qarşılıqlı maraq kəsb edən məsələlər üzrə BMT, ATƏT, MDB, digər beynəlxalq təşkilat və forumlar çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər.

5. Tərəflər Qafqaz və Xəzər regionlarında sabitlik və təhlükəsizliyin təmin edilməsi məqsədilə xarici siyasət fəaliyyəti sahəsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər.

6. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası Tərəflərdən birinin fikrincə sülhə təhlükə yarada bilən, sülhü pozan və ya Tərəflərdən birinin təhlükəsizlik maraqlarına təsir edən vəziyyət yarandığı, eləcə də bu cür vəziyyətin yaranması təhdidi olduğu təqdirdə onun nizamlanması məqsədilə təxirəsalınmaz məsləhətləşmələrin aparılmasına hazırlıqlarını ifadə edirlər.

7. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası Tərəflərdən birinin fikrincə iki dövlətin strateji tərəfdaşlığına və müttəfiqlik münasibətlərinə xələl gətirən hər hansı hərəkətlərdən çəkinirlər. Bu məqsədlə onlar iki ölkənin xarici işlər nazirlikləri xətti ilə daimi fəaliyyət göstərən məsləhətləşmələr mexanizmini yaradırlar.

8. Azərbaycan tərəfi 2020-ci ilin noyabr ayında regionda atəşin və bütün hərbi əməliyyatların tam dayandırılmasında Rusiya Federasiyasının vasitəçilik rolunu yüksək qiymətləndirir.

9. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası regionda sabitlik və təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi, bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin bərpası və Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında münasibətlərin normallaşdırılması üçün əsas kimi çıxış etmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının Baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin 9/10 noyabr 2020-ci il tarixli, 11 yanvar 2021-ci il tarixli və 26 noyabr 2021-ci il tarixli bəyanatlarının müddəalarının həyata keçirilməsi üzrə səylərə bundan sonra da hər cür dəstək verəcəklər.

10. Tərəflər yuxarıda qeyd olunan bəyanatların müddəalarından irəli gələn məsələlərin həllində qarşılıqlı fəaliyyət göstərəcək və region dövlətləri arasında uzunmüddətli sülhün yaradılması üzrə regional və beynəlxalq səviyyələrdə sıx əməkdaşlıq edəcəklər.

11. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası öz ərazilərində təşkilatların və şəxslərin digər Tərəfin dövlət suverenliyinə, müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı yönəlmiş fəaliyyətinin qarşısını qətiyyətli surətdə alırlar.

12. Tərəflər milli maraqlara cavab verən və üçüncü ölkələrə qarşı yönəlməyən ikitərəfli hərbi-siyasi əməkdaşlığı inkişaf etdirirlər.

13. Tərəflər Rusiya Federasiyasının və Azərbaycan Respublikasının silahlı qüvvələri arasında əməliyyat və döyüş hazırlığı üzrə birgə tədbirlərin keçirilməsi də daxil olmaqla qarşılıqlı əməkdaşlığı dərinləşdirəcək, eləcə də ikitərəfli hərbi əməkdaşlığın digər istiqamətlərini inkişaf etdirəcəklər.

14. Tərəflər hərbi-texniki əməkdaşlığın yüksək səviyyəsini nəzərə almaqla müasir silah və hərbi texnika ilə təchiz olunma məsələləri, eləcə də bu sahədə qarşılıqlı maraq doğuran digər istiqamətlər üzrə qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər.

15. Tərəflər silahlar və hərbi texnika üçün texniki xidmət, təmir, müasirləşdirmə üzrə xidmət mərkəzlərinin yaradılması, eləcə də hərbi təyinatlı məhsulların müxtəlif növlərinin birgə istehsalının təşkili üzrə səylərini fəallaşdırırlar.

16. Təhlükəsizliyin təmin edilməsi, sülhün və sabitliyin qorunub-saxlanması məqsədilə Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası bir-birinə BMT Nizamnaməsi, ayrı-ayrı beynəlxalq müqavilələr əsasında və Tərəflərdən hər birinin beynəlxalq-hüquqi öhdəliklərini nəzərə almaqla hərbi yardım göstərilməsi imkanını nəzərdən keçirə bilərlər.

17. Tərəflər üçüncü dövlətlər vasitəsilə həyata keçirilənlər də daxil olmaqla bir-birinə qarşı yönəlmiş hər hansı hərəkətlərdən çəkinirlər.

18. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası beynəlxalq terrorçuluq, ekstremizm və separatçılıq təhdidlərinə, transmilli mütəşəkkil cinayətkarlığa, silahların, narkotik vasitələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsinə, insan alveri və informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində cinayətlərə, eləcə də digər yeni təhlükəsizlik çağırışlarına qarşı mübarizədə və onların neytrallaşdırılmasında səylərini birləşdirirlər. Bu kontekstdə Tərəflər məlumat mübadilə edir və qeyd edilən hüquqazidd fəaliyyətlərin maliyyələşdirilməsi mənbələrinin müəyyən edilməsi və qarşısının alınmasında sıx qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər.

19. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası 12 avqust 2018-ci il tarixli Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanı razılaşdırılmış etimad tədbirlərinin, mehriban qonşuluq və qarşılıqlı anlaşma mühitinin irəli aparılması da daxil olmaqla Xəzər regionunda təhlükəsizliyin və sabitliyin qorunub-saxlanması və möhkəmləndirilməsi, bütün Xəzəryanı dövlətlərin maraqlarına hörmət edilməsi üçün etibarlı hüquqi əsas kimi nəzərdən keçirirlər.

20. Tərəflər Xəzər regionunda əməkdaşlığın inkişafı, Xəzər dənizində sahilyanı dövlətlərin suverenliyinin, suveren və müstəsna hüquqlarının realizəsi, eləcə də onların yurisdiksiyalarının həyata keçirilməsi üçün Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyada nəzərdə tutulmuş bütün fəaliyyət prinsiplərinin vacibliyini təsdiq edirlər.

21. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası beynəlxalq öhdəliklərinə və milli qanunvericiliklərinə uyğun olaraq bir Tərəfin fiziki və hüquqi şəxslərinin qanuni haqq və maraqlarının digər Tərəfin ərazisində təmin edilməsi üzrə səmərəli tədbirlər həyata keçirirlər.

22. Tərəflər iki ölkənin ticarət-iqtisadi əlaqələrinin davamlı artımının təmin edilməsi üçün vacib əhəmiyyəti olan Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası arasında iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın işinə hərtərəfli yardım etməyə davam edəcəklər.

23. Tərəflər davamlı inkişafa və hər iki dövlətin iqtisadi potensialından səmərəli istifadəyə böyük əhəmiyyət verərək iqtisadi islahatların həyata keçirilməsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərəcək, iki ölkə arasında iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin dərinləşdirilməsi məqsədilə 1 sentyabr 2018-ci il də imzalanmış Rusiya-Azərbaycan əməkdaşlığının başlıca istiqamətlərinin inkişafı üzrə Fəaliyyət Planının realizə edilməsinə, ikitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn öhdəliklərinə uyğun olaraq əmtəə və xidmətlərin sərbəst hərəkəti üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına, eləcə də regional iqtisadi əməkdaşlığın irəlilədilməsinə yardım göstərəcəklər.

24. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası qarşılıqlı faydalı ticarət-iqtisadi, sərmayə və elmi-texniki əməkdaşlığı dərinləşdirmək, istehsal və elmi əməkdaşlığı, hər növ mülkiyyət formalı təsərrüfat subyektləri arasında birbaşa əlaqələri keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırmaq niyyətindədirlər.

25. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası digər Tərəfin maraqlarına birbaşa və ya dolayı zərər vuran hər hansı iqtisadi fəaliyyətlərin həyata keçirilməsindən çəkinəcəklər.

26. Tərəflər milli qanunvericilikləri çərçivəsində metallurgiya, neft-qaz və ağır maşınqayırma, aviasiya, avtomobil, kimya, əczaçılıq və yüngül sənaye, kənd təsərrüfatı, yol-tikinti və qida maşınqayırması müəssisələri arasında iqtisadi əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsinə imkan yaradacaqlar.

27. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası milli qanunvericilikləri və kredit-pul siyasətləri çərçivəsində kredit-bank təşkilatlarının fəaliyyətinə, maliyyə institutlarının əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsinə, maliyyə-sənaye qrupları, istehsal və digər təşkilati-təsərrüfat strukturları da daxil olmaqla birgə müəssisələrin yaradılmasına yardım göstərməyə hazırlıqlarını ifadə edirlər.

28. Tərəflər qarşılıqlı hesablaşmalarda milli valyutalardan istifadəyə, bank kartlarına birgə xidmət daxil olmaqla ödəniş sistemlərinin qarşılıqlı uyğunluğuna, eləcə də iki ölkənin bankları arasında birbaşa müxbir münasibətlərin inkişaf etdirilməsinə imkan yaradacaqlar.

29. Tərəflər intellektual nəqliyyat sistemləri texnologiyalarından istifadə etməklə tranzit-nəqliyyat qarşılıqlı fəaliyyətinin potensialının ardıcıl inkişafını, “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin davamlı və tammiqyaslı fəaliyyəti üçün texniki və iqtisadi şəraitin təmin edilməsini hədəfə almışlar.

30. Tərəflər onların ərazilərindən keçən beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin təhlükəsizliyinin və fasiləsiz fəaliyyətinin təmin edilməsi məsələlərinin həllində bir-birinin səylərini dəstəkləyəcək və bir-birinə milli qanunvericilik və ikitərəfli razılaşmalar çərçivəsində tranzit daşımaları üçün əlverişli şərait yaradacaqlar.

31. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı əsasda beynəlxalq enerji əməkdaşlığının stimullaşdırılması və qlobal enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi məqsədilə sıx qarşılıqlı fəaliyyət həyata keçirərək yanacaq-energetika sahəsində, o cümlədən səmərəli infrastruktur layihələrinin cəlb edilməsi də daxil olmaqla neft-qaz yataqlarının kəşfiyyatı və emalı, enerji resurslarının nəqli sahəsində, eləcə də alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri və enerji səmərəliliyi sahəsində əməkdaşlığı dərinləşdirmək niyyətindədirlər.

32. Tərəflər atom enerjisindən dinc məqsədlərlə istifadə sahəsində qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi imkanlarını nəzərdən keçirəcəklər.

33. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində birgə layihələrin inkişafını, yüksək keyfiyyətli səs trafikinin mübadiləsi üçün səmərəli şəraitin yaradılması da daxil olmaqla Rusiya və Azərbaycanın telekommunikasiya operatorları arasında birbaşa əlaqə kanallarının təşkilini təşviq edəcəklər.

34. Tərəflər beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyi, kütləvi kommunikasiya vasitələri, publik və ictimai diplomatiya ilə əlaqədar məsələlərin geniş dairəsi üzrə iki ölkənin müvafiq strukturları və təşkilatları arasında sahəvi məsləhətləşmələrin keçirilməsi vasitəsilə də daxil olmaqla əməkdaşlığın qurulmasına yardım edəcəklər.

35. Tərəflər aqrar-sənaye kompleksi sahəsində, o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təchiz etmə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının, emalının və saxlanmasının aparıcı texnologiyalarından istifadə məsələləri, eləcə də fitosanitar normalara əməl etmə üzrə əlaqələrin inkişafına və təcrübə mübadiləsinə yardım edəcəklər.

36. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası müxtəlif beynəlxalq iqtisadi, maliyyə və digər təşkilat və institutlar çərçivəsində bir-birinə onlarda iştirakda və ya bir Tərəfin marağı olduğu təqdirdə onun digər Tərəfin üzvü olduğu beynəlxalq təşkilatlara üzv olmasında dəstək verməklə qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər.

37. Tərəflər səhiyyə sahəsində, infeksion xəstəliklərə qarşı mübarizə də daxil olmaqla əhalinin sanitar-epidemioloji rifahının təmin edilməsi sahəsində birgə layihələrin həyata keçirilməsində əməkdaşlığı inkişaf etdirəcəklər, həmçinin bioloji təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın qurulması imkanlarını öyrənəcəklər.

38. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası parlamentlərarası əməkdaşlığı möhkəmləndirmək niyyətindədirlər.

39. Tərəflər səmərəli qarşılıqlı fəaliyyət, ticarət, təsərrüfat, mədəni və humanitar əlaqələrin möhkəmləndirilməsi üçün əlverişli şərait yaratmaq məqsədilə Rusiya Federasiyasının regionları və Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlığın inkişafına yardım edəcəklər.

40. Tərəflər, milli qanunvericiliklərinə uyğun olaraq iki ölkənin xalqlarının mənəvi və mədəni yaxınlığının saxlanmasına hərtərəfli yardım etmək, Tərəflərin ərazilərində yaşayan milli azlıqların tarixi, mədəni və dini irsinin, eləcə də etnik, dil və mədəni özünəməxsusluqlarının qorunması, saxlanması və inkişafını təmin etmək, onların nümayəndələrinin ictimai-siyasi, mədəni və sosial-iqtisadi həyatda fəal iştirakına şərait yaratmaq niyyətindədirlər. Bununla əlaqədar olaraq, Tərəflər milli qanunvericilik çərçivəsində Rusiya Federasiyasının və Azərbaycan Respublikasının iqtisadi, mədəni və humanitar əlaqələrin genişlənməsinə töhfə verəcək diaspor təşkilatlarının fəaliyyətlərinin təşviqi üçün addımlar atacaqlar.

41. Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublikası mədəniyyət və incəsənət, təhsil, elm, turizm və idman sahələrində qarşılıqlı əlaqələri dərinləşdirməyə, ictimai və gənclər təşkilatları, tədris təşkilatları və təhsil müəssisələri, innovasiya mərkəzləri, kütləvi informasiya vasitələri arasında həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli formatlarda əlaqələrin qurulmasına yardım etməyə davam edəcəklər.

42. Tərəflərdən hər biri öz ərazisində digər Tərəfin humanitar, elmi-texniki, mədəni və informasiya əlaqələrinin inkişafına yönəlmiş, o cümlədən də ikitərəfli sazişlər əsasında və milli qanunvericilik çərçivəsində informasiya-mədəniyyət mərkəzləri vasitəsilə fəaliyyətini dəstəkləyəcəkdir.

43. Tərəflər konsert-qastrol fəaliyyəti, kitabxana və muzey işi, kinematoqrafiya və mədəniyyət üzrə təhsil sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsini, eləcə də irimiqyaslı mədəni maarifləndirmə tədbirlərinin keçirilməsini təşviq edəcəklər.

Bu Bəyannamə Moskva şəhərində 22 fevral 2022-ci ildə hər biri rus və Azərbaycan dillərində olmaqla iki əsl nüsxədə imzalanmışdır, hər iki mətn bərabər autentikdir.