Səyahət insanı öncə sözsüz buraxır, sonra isə onu gözəl bir hekayə anlatıcısına döndərir. (İbn Bətdudə)
Bu doğurdan da belədir. Bu gün mart ayının 15-i saat 01-59-dur. Sabah açılan kimi Xızıya yola düşürəm. Məqsədim yaşma yarımadasına getmək və onun təbiətini öyrənməkdir. Yarımada haqqında əvvəldən maraqlansam da məlumatım çox azdır. Açığını desəm bir azda həyacanlıyam. İndi hava çiskinlidi.

Lazım olan əşyalarımı qardaşımın balaca bel çantasına yığdım. Özüm üçün lazım olan çörəyi, pendiri, suyu və ən vacib olan iki ildir ki, mənimlə yol yoldaşı olan qeyd dəftərimi çantama qoydum. Telefonun siqnalını qurub, həzin bir mahnı qoşub yuxuya daldım.

Bu gün səhər telefon sanki başqa bir həyacanla çalmağa başladı. Onun səsi yaman bərk çıxırdı, elə bilki telefon mənə “dur! Səfərə çıxmaq vaxtı yetişib!” deyirdi. Tez durub hazırlandım və avtovağzala getmək üçün yola çıxdım.

İndi saat 8-56-dır və mən avtovağzala yola düşürəm. Bir az həyacan, bir az həvəs bilmirəm necə olacaq amma qarşımda bir məqsəd var o məni ruhlandırır.

Nəhayət vağzala çatdım. Elə vağzala çatar-çatmaz Quba avtobusuna minib Xızıya doğru yollandım. Şuraabad kəndinə gedən yolda düşdüm və istiqamət götürdüm Giləzi dilinə. Bir xeyli gedəndən sonra 31 markalı maşın yaxınlaşıb saxladı, məndə mindim. Maşında şofer və başqa 3 nəfər vardı. Bir az söhbətləşdik, dedik güldük. Elçin şofer məni Şuraabad kəndində düşürdü və dediki düz asvaltla ged axtardıqlarınla qarşılaşacaqsan.

Yaşma yarımadası və Şuraabad kəndi haqqında bir neçə gündür ki, maraqlanıram. Mən xəritədən baxanda burada palçıq vulkanları vardı. Amma indi xəritəyə baxıb palçıq vulkanlarını axtarsam da nə etdimsə onlar gözümə görünmədi. Bir anlıq özümə dedim: “indi neyləyim? Yəni geriyəmi qayıdım? Burada heç kim yoxdur ki soruşamda”. Belə fikirləşə-fikirləşə gedirdim ki, birdən bir xarici maşının irəlidən gəldiyini gördüm. Bir anlıq sevindim və tez maşına əl elədim. Xoşbəxtçilikdən maşın şoferi saxladı. Maşını saxlayan şofer Şuraabadda böyük sürüsü olan Hacı Balaş idi. Ondan yarımada və vulkanlar barədə soruşdum. O 2 dəqə mənimlə həmsöbət oldu və mənə “gəl mən səni apararam” dedi. Maşında Hacı Balaşla söhbətləşdik. Mənim Coğrafiya müəllimliyi ixtisasında oxuduğumu öyrənəndə O “Mən Coğrafiyanı yaxşı bilirdim. Yaxşı oxuyurdum” söylədi mənə. Çox yaxşı dedim. Onjnla Coğrafiyadan bir az söhbətləşdik. Bu mənə başqa cür ruh yüksəkliyi verdi. Hacı Balaş mənə Yaşma yarımadası barədə duymadığım məlumatları verdi. O deyirdi ki: “indi maşınla getdiyimiz asvalt yol bir vaxt Xəzərin altında idi və yolda başqa yerdən idi”. Düzünü desəm heyrətə gəldim. Bizim indi olduğumuz yerlə hazırkı Xəzər dənizi arasında yüzlərlə metr məsafə var bu necə olar deyə düşünməyə başladım. Hacı Balaş məni Kayt sörfinq (mən belə tələfüz edirəm) istirahət mərkəzinin yanına qədər apardı. Nömrələrimizi götürdük hər ehtimala qarşı. Sağollaşdıq...

Mən avtomabildən düşən kimi ucsuz bucaqsız Xəzərə doğru irəlilədim. Bura çox gözəl idi, Xəzər dənizini buradkı qədər təmiz və mülayim heç bir yerdə görməmişdim. Xəzərdə bir tənhalıq, bir səssizlik vardı. Xəzərin sahili ilə bir xeyli getdim. Bir az irəlidə Xəzərin dibindən baş qaldıran qayalar sanki dalğalara meydan oxuyurdu. Lakin dalğalar qayalara qalib gəlib onların üstünü örtürdü. Səssiz lakin səssiz olduğu qədər də güclü olan dalğaların səssizliyini qayalar pozurdu. Qayalara çırpılan dalğaların səsini yüz metr kənardan duymaq olardı desəm yanılmaram.

Daha sonradan isə Yaşma yarımadasının Xəzər dənizin suları altından çıxan hissəsinə getməyi qərara aldım.
Yarımadanın sağ sahili ilə gedib sol sahili ilə qayıtmağı planlaşdırdm. Yaşma yarımadasının şərq sahili ( sağ sahil) ilə irəlilədim. Bu hissədə Xəzər dənizinin nə qədər geriyə çəkildiyinin öz gözlərimlə şahidi oldum. Burada təxminən 25-30 metrlik ərazidəki qumlar nəm idi. Bu da Xəzərin suyunun durmadan zəyiflədiyini göstərir. Yerli sakinlər isə bunu adi bir hal kimi qəbul edirlər. Onlar deyirlər ki, Xəzər əvvəldən belə edir. Bir neçə il geri çəkilir və daha sonradan yenidən “qəzəblənir” sahəsini genişləndirir. Yaşma yarmadasının şimalındakı 2 km-lik quru sahəsinin su altında qalması üçün Xəzər dənizinin təxminən 1-1.5 metr qalxması lazımdır. Bu qalxmanı sahə olaraq hesablasaq Xəzərin sahəsinin kəskin artması deməkdir.



Yaşma yarımadasının cənubuna doğru getməyə davam etdim. Cəbuna doğru endikcə bir şeyin şahidi oldum. Burada köçəri quşlar dincəlir. Burada olduğum müddətdə Qaz, ördək, qızılqaz ( Qu quşu) gördüm. Onlar hamısı məni görən kimi uçmağa başladılar. Bir böyük qaz isə dənizdən qalxıb Xəzriyə (külək növü) meydan oxuyaraq onun əksi istiqamətində uçmaq istəyirdi. Düzdü qaz göydəydi və uçurdu lakin irəli getdiyini zənn etsə də Xəzri onu geriyə itələyirdi. Bu bir insanın iti axan çayda mənbəyə qalxmağına bənzəyirdi. Xəzri onu bir xeyli yordu, onu sürükləyərək öz əsdiyi istiqamətinə yönləndirdi. Xəzri və inadkar qaz Yaşma yarmadasının cənub ucqar nöqtəsindən uzaqlaşıb gözdən itdilər. Bu mənzərə bənzərsizdir.

Yaşma yarmadasının cənub ucqar nöqtəsinə gəlib buradan ətrafa, uzaqdakı dağlara, Şuraabada tamaşa etdim. Sonra Yaşma yarımadasının sol sahili ilə istiqamət götürüb geriyə gəlməyə başladım. Yarımadanın cənub ucqar nöqtəsindən 100 m yuxarıda oturub günorta yeməyimi yedim. Bu yemək həmişəkindən başqa cür daddaydı. Suda üzən canlılara baxmaq, qaz, ördəyin qışqırışı adamı valeh edir. Bura Azərbaycanın dilbər guşəsidir. Burda antropogen təsirdən kənar yerdir.

Yarımadanın sol sahili ilə gələrkən maşın ləpirləri gördüm. Amma o Xəzərin suları altında idi. Bir az irəlidə isə öz gözlərimlə Xəzərin səviyyəsinin qalxdığının şahidi oldum. Xəzər suları oğurluq edərmişcəsinə, səssizcə Yaşma yarımadasına daxil olurdu. Bu mənzərə isə tamam başqaydı. Özümü və olduğum qurunu bir əsr əvvələ apardım. Dəhşətə gəldim. Özümə sual verdim “Elsevər bir əsr bundan əvvəl sənin olduğun yer Xəzərin suları altında olub. Təsəvvür et ki, sən də o dövrdəsən, səncə neçə saniyə indi olduğun yerdə qala bilərdin?”

Yaşmanın cənuba davamı olan hissədən çıxdım. Palçıq vulkanlarını araşdırmağa başladım. Telefonun enerjisi bitmək üzərəydi. Həmdə axşam yaxınlaşırdı. Hacı Balaşa zəng vurdum vəziyyəti anlatdım. O da gəl qonağım ol sabah işini görərsən dedi. Elə də etdim amma sabah gələcəyim yerləri indidən görüm deyə bir az da araşdırdım. Palçıq vulkanlarının bir neçəsini araşdırdım, şəkillərini çəkdim. Hələ günorta Əliağa bəylə danışanda o mənə Azərbaycanda olan palçıq vuklkanları barədə xeyli danışdı.



Artıq axşam olduğuna görə Hacı Balaşgilə getməyi qərara aldım. Onların böyük sürüsü vardı. İtlər də çox idi. Gecə onlarla xeyli söhbət etdim. Mənə bilmədiyim xeyli məlumatları verdilər. Şuraabad kəndindən söz açdılar. Onun torpaqlarının necə də məhsuldar olduğunu söylədilər. Və vaxtilə bu torpaqlarda xeyli üzümlüklərin olduğunu dedilər. Mən Şuraabad kəndində hələ torpaq görmədim bircə Hacı Balaşgilin yurdunun yanındakı qırmızı torpaqlar istisna olmaqla. Bura başdan ayağa qumluqdur.

Onlar çox qonaqpərvər idilər. Məni qonaq etdilər. Gecəni vaqonda qaldım. Səhər olan kimi qalxdım, hacı Balaşla bir az söhbət etdim. O mənə vaqonda olan kiçik kitab rəfini göstərdi. Mənə oxuyacağım bir neçə coğrafiya ilə bağlı kitab adları dedi. Hətta rəfdə coğrafiya ilə bağlı kitablar da vardı. Səhər olan kimi də onlarla bir az söhbətləşib, vidalaşıb yoluma davam etdim. Asvalt yol ilə gedirdim. Xəzərdən əsən gülək məni xeyli yordu. Amma palçıq vulkanlarına getməyi bacardım. Ora elə maraqlı yer idi ki, sağım Xəzərin dalğaları, solum Yaşmanın palçıq vulkanları, otların arasında hürküb qaçan ördəklərin səsi, güclü külək... bir sözlə orada vəhşi təbiətlə insan vəhdətdəydi. Və bu bir harmoniyaya çevrilmişdi. Külək o qədər güclü idi ki, ehh... Ətrafda heç kim yox, güclü külək birdə mən. Külək məni arabir büdrədirdi də.

Yoldan palçıq vulkanlarına qədər təxminən 200 metr məsafə var idi. Bu məsafənin yarıdan çoxu palçıq və bataqlıq idi. ( “Onu deyim ki, yeni aldığm və rəsmi işlərə geyindiyim "tufli"mi məhz Yaşma səfərimdə geyinmişdim. Elə o bataqlıqları da bu tufli ilə keçiridm. Dizə qədər palçığa batmışdım. Elə bu vəziyyətdə də Bakıya gəldim. Mindiyim nəqliyyatdakı insanlar mənə elə baxırdılar ki,))) həqiqətən üst-başım palçıq içindəydi”) Burdakı palçıq vulkanları boyda vulkanlar hələ görməmişdim. Onları tətqiq edib səyahətimin əsas hissəsini sonlandırdım. Sonra 3 km yolu piyada, geridə qalan yolu taksi ilə əsas yola qədər getdim. Daha sonra bir kamaza əyləşib nasosnuya oradan da bir baş avtovağzala gəldim.

Yaşma yarımadası ilə bağlı uzun səyahətimin qısa xülasəsini sizlərlə bölüşdüm...

Gənc səyyah Elsevər Şirvani
16.03.2020