Doğum günün mübarək oğlum!

Övlad sahibi olmaq ana üçün böyük dəyərdir. Ağıllı, savadlı, düzgün bir övlada sahib olmaq ikiqat bayramdır. Allah mənə bu gözəlliyi nəsib edib. Oğlum haqqında yazmaqla bitməz. Yaxınlarda oğlumun doğum günüdür. Avtandil yetkin bir şəxsiyyətdir. Çox savadlı, tərbiyəli, əqidəli, intellektual, dünyagörüşlü, kiçik-böyük yerini bilən biridir. Nə qədər ali səviyyəli uşaq olsada sakit təmkinli, mutəvazi, etibarlı olmağı bir ana kimi ona olan inamımı daha da yüksəldir. Mən övladımla hər zaman fəxr etmişəm. Başımı hər zaman uca etdiyi üçün ona təşəkkürümü bildirirəm. Bir dəfə də olsa Avtandildən narazı olmamışam. Onun hədəfləri böyükdür. Mənim ona dəstəyim böyük və tükənməzdir. Biz həm də ana-bala deyil, dost, sirdaş kimi həyata baxışımız eynidir. Hələ irəlidə böyük, enişli-yoxuşlu yollar bizi gözləyir. Hər zaman uğurla irəliləməyə doğru. Doğum günün mübarək canım oğlum!
Bəyaz Ağazadə.


Redaksiyadan: Ana müqəddəsdir, Vətən üçün layiqli övlad böyüdən ana isə ikiqat müqəddəsdir. Belə analar öz adlarını Vətən adı ilə qoşalaşdıran- Ana Vətənləşdirən analardır. Onların arzuları da çin olar. Biz də Bəyaz xanımın təbrikinə, arzularına qoşuluruq. Qoşuluruq ki, Avtandil balamız Bütöv Azərbaycanın adını ucaldan, şərəfləndirən və şərəfini qoruyan bir övlad olsun!

"ŞƏR ÜÇBUCAĞI"- İRAN, RUSİYA VƏ ERMƏNİSTANIN ANTİ-AZƏRBAYCAN SİYASƏTİ

Azərbaycan Cənubi Qafqazda iqtisadi və enerji potensialı ilə yanaşı siyasi və strateji üstünlüyü ilə diqqət mərkəzində olan bir dövlətdir. Regionda lider mövqeyini möhkəmləndirən ölkəmiz həm də beynəlxalq arenada artan təsir gücünə sahibdir. Bu reallıqla barışmaq istəməyən İran, Rusiya və Ermənistandan ibarət "Şər Üçbucağı" Azərbaycana qarşı tarixi, etnik, coğrafi, dini-ideoloji və hərbi yöndə düşmənçilik siyasətlərini dərinləşdirməyə çalışırlar, müxtəlif istiqamətlərdə Azərbaycanın inkişafına mane olmaq, onun suverenliyini və regional sabitliyini təhdid etmək məqsədilə sistemli siyasət həyata keçirirlər. Bu üç dövlət birlikdə və ayrı-ayrılıqda həyata keçirdikləri fəaliyyətləri ilə Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyinə ciddi risklər yaratmağa cəhd edirlər. İran, Rusiya və Ermənistanın siyasi, iqtisadi və hərbi sahələrdə Azərbaycana qarşı destruktiv yanaşmaları, təxribatçı qruplarla rəsmi əlaqələri və onlara verdikləri siyasi, iqtisadi, hərbi təlim və media dəstəyi regionun sabitliyini pozmaq məqsədi güdür.
Bu çərçivədə, son günlərdə Rusiyada fəaliyyət göstərən, Ermənistandakı müxtəlif strukturlarla sıx əlaqədə olan və özünü “Talış dirçəlişi” təşkilatının rəhbəri kimi təqdim edən İsmayıl Şabanovun İrana səfəri “Şər Üçbucağı”nın anti-Azərbaycan siyasətinin bir parçası kimi diqqət çəkir. İ.Şabanovun rəhbərlik etdiyi qrupun İrana səfəri, İranın Xarici İşlər nazirinin müavini Həsən Kazemi Qumi və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) generalları ilə rəsmi görüşləri Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı təxribatçı fəaliyyətlərə siyasi və hərbi təlimat dəstəyi üçün planlaşdırıldığını göstərir. Görüş zamanı müzakirə olunan mövzular arasında Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin güclənməsindən narahatlıq və bu əlaqələri zəiflətməyə yönəlik təxribat planları yer alıb.
İ. Şabanovun İran rəsmiləri ilə bu görüşü Azərbaycan və Türkiyədə məqsədyönlü təxribatların təşkil olunacağı ehtimalını artırır. Çünki, SEPAH İranın xarici siyasəti və hərbi-ideoloji xəttinin müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynayan qurumdur. Şabanov və təşkilatının SEPAH generalları ilə görüşü SEPAH tərəfindən onlara maliyyə, hərbi təlim və texniki dəstək verməsi anlamındadır. Bu isə onların təxribatçı fəaliyyətlərinin terror müstəvisinə keçməsi, Azərbaycan və Türkiyə daxilində sabitliyi pozmağa yönləndirilməsi deməkdir.
“Şər Üçbucağı”nın indiki mərhələdəki fəaliyyətləri yeni olsa da, onların Azərbaycana qarşı tarixi düşmənçiliyinin kökləri dərinlərdədir. Rusiya və İranın Ermənistanla birlikdə 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycana qarşı dəstək verdikləri etnik təmizləmə siyasəti, 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri və Xocalı soyqırımı zamanı göstərdikləri açıq və gizli dəstəklər bu düşmənçiliyin nə qədər dərin olduğunu nümayiş etdirir. 30 ilə yaxın müddətdə Qarabağ və ətraf rayonların işğalı da bu üçlüyün birbaşa iştirakı və yardımı ilə mümkün olmuşdur.

Hesab edirik ki, İran, Rusiya və Ermənistanın Azərbaycana qarşı həyata keçirdikləri təxribatçı siyasətlər və destruktiv fəaliyyətlərə qarşı qətiyyətli mövqe tutmaq Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. İnanırıq ki, ən böyük təminatımız olan milli birlik və strateji üstünlüyümüzə dayanaraq, Azərbaycan dövləti milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə güclü, sistemli və kompleks tədbirlər həyata keçirməklə düşmən qüvvələrin planlarını iflasa uğradacaq.

Sadiq İSABƏYLİ,
SAVALAN ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİNİN SƏDRİ
Finlandiya
19.1.2025

Sovetlər niyə dinləri aradan qaldıra bilmədilər?

Din-cəhalət, kriminal birlikdir.

Çünki, dinləri ifşa etmək üçün onları xırdalıqlarınadək incələməlidilər ki, xalq dinlərin əsil mahiyyətini tam, ətraflı bilsin, onun yalan olmasına şübhə yeri qalmasın, eləcə qadağan etdilər. Belə ki, bu incələmə hamı üçün əlçatan olmalı idi. Bununçünsə dinlərin, təriqətlərin əsas kitabları, tezisləri onların izahlı ifşaedici şərhləri ilə çap edilməli və tədris edilməli idi. Dinin mahiyyəti tam açıqlanmadığından, dini kitabları yığışdırmaqla, dinlə maraqlanmağı, dini ayinlərin icrasını qadağan etməklə, dinçiləri tutmaqla, Sovetlər özləri də bilmədən, istəmədən, dinin yüz illərdir beyinlərə yeritdiyi yalanların şüur altında, bilincaltı qalıb qorunmasına, qapalı, mövhumi bir ümid yeri, qüvvə kimi şübhəli qalmasına və yenidən ortaya çıxmasına şərait yaratdılar.
Sovetlərin dinləri aradan qaldıra bilməməsinin ikinci əsas səbəbi öz vətəndaşlarını varlı edə bilməməsi idi. Partnamenqlaturadan başqa əksər kəsim kasıb yaşayırdı. Kasıblıq-yaşamını yaxşılaşdırmağı vəd edən aldadıcı, şirin vədlərə inanmaq üçün münbit psixoloji ortam-şərait yaradır. Belə ortamda-şəraitdə hər cür aldadıcı vədlər, o cümlədən dinlər, təriqətlər, sektalar, pirlər, şirnikləndirici görüşlər sürətlə yayıla bilir, sanki din dələduzluğuna geniş qapı açılır. Kasıb, çətinliyi olan öz yaşamını yaxşılaşdırmaq üçün əlacsızlıqdan belə vədlərə sadəcə möhtacdır, ümidlidir...bu isə, dələduzluğu stimullaşdıran sosial baza deməkdir. Dini vədlər varlının vecinə deyil, çünki o vəd olunanları, hələ bir az da artığını real həyatda yaşayır, ona görə də varlının dindarlığı üzəvarıdır, sadəcə çoxluqdan dışlanmamaq üçündür.
Bunlardan başqa, Sovetlər də, bütün başqa hakimiyyətlər kimi, bir müddət sonra dinləri öz məqsədlərinə maşa kimi istifadə üçün, Daşkəntdə, islam dinli oxul (məktəb), mədrəsə açdı ki, bu da mollalığın yasaqlığını faktiki aradan qaldırmış oldu. Keçmiş Sovetlər ərazisində Ərəb İslam dininin yayılmasının üçüncü əsas səbəbi bu idi.
Dördüncü səbəb - SSRİ-nın (Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqı) dağılmasından sonra, onu təşkil edən müttəfiq respublikalarda dünyəvi bilimin, yəni elmi biliklərin öyrənildiyi oxullarda, yəni məktəblərdə bilgi öyrənməsinin səviyyəsinin çox aşağı düşməsi idi. Buna paralel, insanların aşağı düşüncəli kəsimində cəhalətin, yəni dinlərin yayılmasına münbit ortam-şərait yaranmış oldu...Çünki, cəhalət-din əsassız düşüncələr kimi daha çox bu yönlü qavramda kasıb, çətinliyi olan, aşağı səviyyəli insanlar arasında asanlıqla yayılır. Adam oxumuş, savadlı, elmi dərəcəli də ola bilər, ancaq bu yönlü, yəni dinlərin içəriyini (mahiyyətini) bilmək qavramında aşağı səviyyəli olduğundan-bilmədiyinin cahilidir, yəni dindardır.
Oxullarda-məktəblərdə bilik öyrədilməsinin səviyyəsinin aşağı düşməsi isə - büdcədən az pul ayrılması üzündən oxulların maddi-texniki bazasının yetərincə olmaması, müəllimlərə az maaş verilməsi, ölkədə köhnə idarəçilik üsulunun qismən, yarımçıq dəyişməsi, öyrətməkdə (tədrisdə) köhnə idarəçilik üsulunun yeni yaranan ictimai münasibətləri düzgün tənzim edə bilməməsi, yeni yaranan tələbatın yetərincə ödənməməsi, bu tələbatın ödənməsi üçün yeni üsulların, yəni repititor-ayrıca hazırlaşmaq üçün daha bilikli müəllim yanına gedilməsi, özəl, həm də bəzən keyfiyyətsiz öyrətmə (tədris) müəsisələrinin yaranması ilə sonuclandı.
Vaxtilə dünyəvi-layiq yaşam tərzini yaşayan İranın, Əfqanıstanın, hətta Türkiyənin yenidən geriçi ərəb islam həyat tərzinə qayıtması, yuxarıda göstərilən şərtlərin-siyasi idarəçilik sistemindəki boşluqlar üzündən islam dini-şəriət yaşam tərzinə qaytarılması ilə bağlıdır. Ərəb islam geriliyinə qayıtma əsasən içdən kütlənin bilinc altındakı hələ tam çözülməmiş, ifşa edilməmiş, qiymətləndirilməmiş cəhalət düşüncəsi ilə bağlıdırsa, başqa yöndən müsəlman Şərqini, daim xammal mənbəyi kimi gerilikdə saxlanması, inkişafdan uzaq görməsi məqsədilə Avropanın, ABŞ-ın imperiya maraqları üçün öz uzantılarını-agentlərini buna təhrik etməsilə, əksəri müsəlman olan ölkələrdə hakimiyyətə gətirməsilə bağlıdır.
İmperialistlər deyir: “Türkleri savaşaraq, asker ve silah kullanarak asla yenemezsiniz. Türklerin sadece din adamlarını ele keçirip, onları kullanın! Onlar zaten devleti yıkarlar!” (Uinston Çörçill, İngiltete Baş Bakanı, FB, Dilber Hesenbeyli, 06.09.2015.)
1915-ci il Çanaqqala savaşında düşmən üçün keçilməzliyin səbəbi – türkün özünü qoruma instikti, dünyəvi düşüncəyə əsaslanan şüuru idisə, 1919-da Osmanlı Dövlətinin çökməsinin birinci əsas səbəbi isə - idarəçiliyin, yaşamın dünyəvilik üzərindən deyil, Ərəbin İslam cəhaləti üzərindən qurulması idi…
İmperialist ABŞ deyir: “Müsülman ülkelerinde demokrasi ve layiklik olmasına izin verməyiz. Egitim sisteminin ve ülke idaresinin din temelleri üzərində kurulması gerekyor. Başlarındakı çoban ele getirince, ölkeyi biz yöneteriz. Bu doğrultuda tedbirler almak zorundayız.” (ABŞ 37-ci prezidenti, Riçard Nikson, FB, “Vatanseverlerin sesi.”,05.01.2017.)
İranda ayətulla Xomeyninin, Türkiyədə fetoçuların-Fətulla Gülənçilərin, Əfqanıstanda radikal islamçı talibançıların Avropa, ABŞ tərəfindən hakimiyyətə gətirilməsi bu deyilənlərə aydın sübutdur.
Böyük Atatürk deyir: “Kuran, arapoğlu Muhammedin uydurduğu bir safsafadir!” (M.K.Atatürk. Kaynak: Kazım Karabekir anlatyor.Uğur Mumçu, 5)
“Yoksulluk ve sefaleti yenmek için önce cehaleti yenmek gerekir.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk,TC ilk türkçü prezidenti)
“Cehalet yenilmesi gereken en böyük düşmandır.”, “Size seslenyorum, unutmayın ki, en böyük savaş, cehalete ve gerilige karşı yapılan savaşdır.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk, FB, Atatürk felsefemiz, 27.05.2016.)
“Ahlaksız bir Arabın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki, çöldeki köçebe kabilelerine uyğun olmuş ola bilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için degil. Dine ihtiyac duyan bir yönətici korkakdır. Hiç bir korkak yönətici olmamalıdır.” (basım, Tekin Yayınevi, İstambul, 1993. FB, Sevda Ələkbərova, 30.09.2023.)
Adətən, dini-şəriət quruluşlarında hakim ideologiya tərəfindən orta-azad düşüncə təbəqəsinə yaşam haqqı tanınmadığından bu kəsim üzdə olmur, gizlinə çəkilir, toplum iki yerdə qütbləşir- 1) aldadan hakim dələduzlar, 2) aldanan məhkum inanclı kütlə. Bu quruluş, yaşam tərzi dini bitiklərə, yəni dini kitablara əsaslanır. Yeri gəlmişkən, Avropa xristian dini idarəçiliyindən, yaşam tərzindən 235 il qabaq imtina edərək, sürətli qalxınma-intibah yoluna keçərək, bu günə-ən üstün yaşam tərzinə gəlmişdir. Bu gün Avropada yaşam insanların arzusudur.
Sovetlərin dinləri tam aradan qaldıra bilməməsinin səbəblərindən biri də, Sovetin özünün həm də din effektli olmasıydı, baxmayaraq özü dinlərə qarşı idi. Belə ki, Sovetlərdə hakim ideologiya Kommunist Partiyasının, əslində isə onun birinci katibinin-şəxsinin qərarı, fikri idi, fərqli fikirlilər qəddarcasına təqib olunur, daşıyıcıları öldürülürdü. Bütün siyasi repressiyalar buradan qaynaqlanırdı. Başqa sözlə, Kommunist Partiyasının, onun birinci katibinin-şəxsinin fikri sorğulanmaz, ehkam kimi qəbul olunurdu, bu isə insanı, toplumu inkişafdan saxlayan dini xarakterli, əsas amildir. Yeri gəlmişkən, Sovetlərin çökməsinə əsas səbəb də elə bu oldu. Çünki, bu diktat, ehkamçılıq xalqın içindən gələn dəyərli təklifləri, təşəbbüsləri bloklamaqla ölkəni inkişafdan saxlayır, partlayışa gətirəcək gərginlikdə saxlayırdı, necə ki, gətirdi də...
Sonuc: İnsanlığı sarmış pisliklərdən, gerilikdən, kasıblıqdan qurtarmaq üçün öncə yanlış düşüncə olan dinlərdən, görüşlərdən qurtulmaqla-bilimə-elmə, yəni mədəniyyətə, yeni texnologiyaya, inkişafa sarılmaq gərəkdir. Bu məqsədə çatmaq üçünsə, insanlar əsaslandırılmış bilklərlə bilgiləndirilməli, orta və ali oxullarda (məktəblərdə) Siyasi Nəzəriyyələr Tarixi fənni keçilməklə, dinlərin, başqa yanlış görüşlərin içəriyi-mahiyyəti açılmalı, ziyanverici xarakterləri, məqsədləri ifşa edilməklə, obyektiv qiymətləndirilməlidir. Biz yaxşılığa doğru dəyişmək üçün öncə bizim düşüncəmizi yanlış formalaşdıran dinlərdən, görüşlərdən qurtulmalı, arınmalıyıq.

(Məmməd)Xan ƏZİZXANLI,
keçmiş prokuror, əmək veteranı.
22.12.2024.

“Papaq qeyrətimizdir, kəlağayı ismətimiz”

Yanvarın 16- da Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşəbbüsü və təşkilatçılığı, Xətai Rayon İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə “Papaq qeyrətimizdir, kəlağayı ismətimiz” adlı layihə çərçivəsində Xətai Sənət Mərkəzində sərgi açılıb, sazlı, sözlü tədbir keçirilib.

Tədbiri giriş sözü ilə açan Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB sədri Güllü Eldar Tomarlı layihə haqqında ətraflı məlumat verib, şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib, dövlət himni səsləndirilib. O, qeyd edib ki, layihənin məqsədi xalqımızın folklor yaddaşından gələn bu milli geyim nümunələrini yaşatmaq, tanıtmaq və gələcək nəsillərə ötürməkdir. Layihə çərçivəsində bu il həm Azərbaycanda, həm də ölkəmizin hüdudlarından kənarda milli dəyərlərimiz olan papaq və kəlağayının geniş şəkildə təbliği planlaşdırılır.
Xətai Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı aparatının şöbə müdiri Pənah İmanov çıxışında bildirib ki, Xətai rayonunda aprel ayında “Papaq və kəlağayı festivalı'' keçiriləcək və festivalda Azərbaycanımızın bölgələrindən olan papaq və kəlağayı ustaları öz əl işlərini sərgiləyəcəklər. 2024- cü ildə İlk "Kəlağayı Festivalı" da Xətai rayonunda keçirilmişdi.
Tədbirdə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədr müşaviri Vüsal Sehranoğlu, şəhid Babək Ramaldanovun atası Meyvəddin Ramaldanov, şəhid Zaur İsmayılzadənin anası Sevil Hüseynova, aşıqlardan Əməkdar Mədəniyyət işçisi Solmaz Kosayeva, Nargilə Mehdiyeva, yazıçı Vaqif Osmanlı, şairlərdən Brilyant Atəş, Səringül Sadə, Bayram Aşıqlı, Sönməz Məşəl Mədəni Əlaqələr İB - nin sədri, Xarici Dillər Universitetinin professoru Şəhla Nağıyeva, Xəzər Universitetindən Aynur Qəzənfərqızı, Xətai rayonunda yerləşən Gənclərin Respublika Bədii Yaradıcılıq Evinin İncənəts evərlər dərnəyinin rəhbəri, metodist- yazar Sevinc Müslümzadə, həmin dərnəyin 132- 134 saylı Təhsil Kompleksinin şagirdi Tofiq Quliyev, KİV və ictimaiyyət nümayəndələri iştirak etdilər.
Tədbirdə Kəlağayı Ev Muzeyinin yaşı əsrlərə söykənən kəlağayıları, müxtəlif eksponatları, papaqçı Orxan Şükürovun 100 dən artıq istehsal etdiyi qədimi papaq nümunələri sərgiləndi.
Sonda Layihə rəhbəri Güllü Eldar Tomarlı Xətai Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rafiq Quluyev Cənablarına, Xətai Sənət Mərkəzinin direktoru Zahid Əvəzova və mərkəzin əməkdaşlarına, şəhid ailələrinə təşəkkürünü bildirib.
Layihə çərçivəsində silsilə tədbirlər 2025-ci ilin sonunadək davam edəcək.

Əziz ƏLƏKBƏRLİ
Qərbi Azərbzycan İcması İdarə Heyətinin sədri,
Milli Məclisin deputatı.

AĞRILARIMIZDAN YAZAN YAZIÇI

Biz uzun illərdir ki, ermənilərlə müharibə vəziyyətindəyik, on illərdir ki, ermənilərin fiziki və mənəvi soyqırımının qurbanlarıyıq, yüz illərdir ki, düşünülmüş, planlaşdırılmış bir siyasətin ağrı-acılarını ellərimizin və nəsillərimizin taleyində yaşayırıq. Tez-tez öz-özümdən soruşuram, əcəba, necə olur ki, yersiz-yurdsuz, soysuz-köksüz bir ovuc erməni bu böyüklükdə bir milləti bu qədər itkilərə məruz qoyur? Doğrudanmı təkcə ona görə ki, biz müsəlmanıq, onlar isə xristian və xristian dünyası onlara dəstək verir?! Doğrudanmı təkcə ona görə ki, Qafqaz çox vacib strateji coğrafi məkanda yerləşir və dünyanın bir sıra dövlətlərinin bu məkanda erməni kimi oyuncaq bir millətə, Ermənistan kimi oyuncaq bir dövlətə ehtiyacı var?! Doğrudanmı təkcə ona görə ki... Lənət şeytana! Bəlkə mahiyyəti itkilərimizə bəraət qazandırmaqdan başqa bir şey olmayan bu sualları bir kənara qoyub, azacıq da özümüzdə günah axtaraq, etdiklərimizi və etmədiklərimizi tərəzinin gözünə qoyub ədalətlə hökm verək?! Yəni özümüzdə heç günah olmayıb? Erməni aşına-aşına gəlib çıxıb ocaq başına və bunda bizim zərrə qədər günahımız yoxdur? İşimizin düzəlməyi xətrinə erməniyə dayı deyən biz deyilik? Doğrudur, indiyədək hələ heç kəs ayranına turş deməyib. Axırı nə olub? Ayranı turş olanların ayranı şirinləşibmi? «Sapı özümüzdən olan baltalar...» deyirik, amma unuduruq ki, atalar həm də «sapında varsa, küpündə də var» deyib axı!
Gəlin açıq danışaq. Erməni bizim Qərbi Azərbaycan boyda torpaqlarımızı, cənnət Qarabağımızı, ətraf ərazilərimizi təkcə ona görə işğal edə bilmədi ki, arxasında Rusiya vardı, həm də ona görə işğal edə bildi ki, yüz illərdir erməni kilsəsi və erməni ziyalıları, xüsusilə alimləri, yazıçıları öz xalqının hər doğulan yeni nəslini inandırıb ki, onlar dünyanın ən qədim millətidir, bütün Qafqaz, xüsusilə Cənubi Qafqaz, indiki Ermənistan və Azərbaycan torpaqları onların tarixi vətənləri, ata-baba yurdlarıdır, bu yurdlar gəlmə türklər tərəfindən işğal olunub və bugünkü erməni millətinin borcudur ki, nəyin bahasına olursa-olsun o torpaqları geri alıb «Böyük Ermənistana» qatsın və s. və i. a. Erməni alimləri əvvəl bu yalanları deyiblər, yazıblar, o qədər deyib-yazıblar ki, axırda öz yalanlarına özləri də inanıblar, sonra millətlərini inandırıblar, ən sonda da başlayıblar dünyanı inandırmağa. Budur, nəticə göz qabağındadır. Bu yalanlarla tərbiyə olunmuş ermənilər əllərinə silah alıb «öz tarixi vətənlərini türklərdən azad etmək üçün» müharibəyə başladılar. Artıq onları inandırmaq mümkün deyil ki, onlar özlərinin yox, başqalarının torpaqlarına iddialıdırlar. «Hər millətin yaxşısı da var, pisi də» deyənlərimiz də bilməlidirlər ki, qarşımızda normal bir millət yox, yüz illər ərzində belə yalanlarla zəhərlənmiş, hər nəfəri intiqama, qisasa yoluxdurulmuş, islah olunması üçün təzədən bir neçə yüz il tələb olunan bir etnik toplum durur.
Yaxşı, belə bir vəziyyətdə bəs biz nə etməliyik? Erməni yüz il, iki yüz il əvvəl haradan gəlib, təzədən ora öz xoşu ilə köçüb gedəsi deyil, biz də öz tarixi vətənimizdə yaşayırıq. Belə olan surətdə biz və bizdən sonra övladlarımız bunlarla qonşuluqda necə yaşayacağıq? Təbii ki, siyasətçilərimiz, diplomatlarımız üzərlərinə düşəni edir, amma əsas vəzifə millətimizin tarixi yaddaşını özünə qaytarmaq və övladlarımızı bu yaddaşın varisləri kimi tərbiyə etməkdir! Bunun üçün millətin bütün elmi-intellektual potensialı səfərbər olunmalıdır. Bu vacib işdə millətin hər nəfərinin üzərinə müəyyən məsuliyyət düşür. Ən böyük məsuliyyəti isə alimlərimiz və yazıçılarımız daşıyır. Bu gün yalanları ilə dünyanı başına alıb gedən ermənini durdurmağın yeganə yolu erməni yalanlarını sonadək ifşa etməkdir. Erməni yalanlarını ifşa etməyin yolu isə əsl tarixi həqiqətləri ortaya qoymaqdır! Erməni həmişə tarixi həqiqətlərin ortaya çıxmasından qorxub. Çünki özünün bütün varlığı saxtakarlıqlardan yoğrulub, tarixi də, mədəniyyəti də, həyatı da – nəyi varsa, hamısı saxtakarlıqlar üzərində qurulub. Alimlərimiz faktları ortaya çıxarıb, tarixə tam aydınlıq gətirməyincə, nə erməni dayanacaq, nə də bizim onu dayandırmağa gücümüz çatacaq.
Lakin bununla da iş bitmir, tarixi həqiqətlər ancaq tarix kitablarında qalacaqsa, biz elə axıra qədər kimlərisə özümüzün haqlı, erməninin haqsız olduğuna inandırmağa çalışacağıq. Amma heç kəs də bizə inanmayacaq, çünki zatən dünya bizim haqlı olduğumuzu bilir və bilə-bilə erməninin tərəfini saxlayır, ən yaxşı halda isə susur. Ona görə də bizə heç kəsi inandırmaq lazım deyil və ya ən azı təkcə bu lazım deyil. Biz ilk növbədə alimlərin ortaya qoyduğu tarixi həqiqətləri millətimizə oxutmalıyıq. Təkcə tarix kitabları şəklində yox, romanlar, povestlər, hekayələr, şeirlər, poemalar, dramlar şəklində! Millət təkcə tarix kitabları ilə yox, həm də və daha çox bədii əsərlərlə tərbiyə olunur. Bugünkü erməni milləti ona görə indiki qədər millətçi, şovinist, işğalçı bir millətdir ki, zaman-zaman raffilərin, abovyanların, xanzadyanların, ohanes şirazların, paruyr sevakların, kaputikyanların, balayanların əsərləri ilə tərbiyə olunublar. Mən demirəm erməni olaq. Heç düşmənimə də bunu arzulamıram. Amma heç olmasa gələcək nəsillərimizi özünü erməni kimilərdən müdafiə edə biləcək mənəvi gücdə formalaşdıraq.
Özünün hekayə, povest, romanları, elmi-bədii publisistik əsərləri ilə Miraslan Bəkirli məhz belə yazıçılarımızdandır.
Son zamanlar keçən yüzildə xalqımızın məruz qaldığı repressiya, deportasiya və soyqırımlardan danışanlar, yazanlar çoxalıb. Bu, özlüyündə yaxşıdır. Lakin bu mövzuda, elmi hazırlığı və ya bədii səviyyəsi olan da yazır, olmayan da. Bu ağrı-acıları öz taleyində yaşayan da yazır, yaşamayan da. Bu faciələrin mahiyyətini dərk bir yana, adicə təsəvvür etməyənlər də qələmə sarılıb. Belə olanda mövzu ucuzlaşır, dəyərsizləşir. Ona görə də mənim şəxsi qənaətim belədir: bu cür mövzularda ya yaxşı yazmaq lazımdır, ya da ümumiyyətlə, yazmamaq.
Bu baxımdan, Miraslan Bəkirli ədəbiyyatımızın örnək yazıçılarındandır. Təsadüfi feyil ki, bir yazımda yazmışdım ki, hər dəfə Miraslan Bəkirlini görəndə elə bilirəm dərdin, ağrının özünü görürəm. Ona görə yox ki, onun illərdən bəri televiziyada qədim yurd yerlərimizdən hazırladığı silsilə verilişlərin adı «Ağrı»dır. Yaxud ona görə yox ki, son zamanlar Miraslan Bəkirli ürəyinin ağrısından tez-tez şikayət edir. Ona görə ki, o, danışanda da, yazanda da dərdlərimizdən, ağrılarımızdan danışır və yazır.
Cəsarətlə demək olar ki, Miraslan Bəkirli çağdaş nəsrimizdə özünəməxsus yeri olan nasir-lərimizdəndir. Bu özünəməxsusluq onun mövzu seçimində, yazı üslubunda, təsvir manerasında, dilindədir. Miraslan milli-etnik yaddaşdan, türkün minillərin sınağından çıxan inanc və tapınaqlarından, yer-göy, əvvəl-axır, olum-ölüm, keçici-ədəbi olanlar barədəki mifik-mistik və sakral dünyagörüşündən süzülüb gələn yazıçıdır. Bunu hekayələrinin adı da təsdiq edir: Ruh, Ulartı, Qurd yağı, Hal, Xızır baba, Şeytan oğlu, Zurna səsi, Qarğa, Kəl, Qızıl balıq, Qoç, Qorxu, Ölüm, Çöpçü, Şeytan küpəsi, Həsrət, Yuxu və s. və i. a.
Bu hekayələrin hər birində varlıqla yoxluq, olumla ölüm arasındakı gerçək dünyanın təkcə görünən yox, həm də görülməli olan, lakin adi insanların çoxu üçün görünməz olan məqamları bədii ədəbiyyata gətirir. Olumla ölüm arasındakı bu dünya ilə olumdan əvvəlki və ölümdən sonrakı dünyalar arasında olan və ola biləcək bağlar axtarılır.
Bəzən adama elə gəlir ki, Miraslanın bu hekayələri ilə bu hirsli-hikkəli (soyuq və isti müharibələrin, təbii fəlakətlərin bir-birini əvəz etdiyi), kirli-paslı (ekoloji tarazlığın pozulduğu) dünyanın qayğıları arasında bir təzad, uyğunsuzluq, uyuşmazlıq var. Lakin bu hiss çox tez də keçib gedir və görürsən ki, elə Miraslan Bəkirli də bu dünyanın həmin itirilən dincliyindən, rahatlığından, mənəvi-psixoloji ekologiyasından danışır. Və onu da görürsən ki, bu itirilən milli və bəşəri, dünyəvi və ruhani dəyərləri təzədən qaytarıb tərəzinin qalxan gözünə qoymasan, bu dünyanın və dünyadakıların tarazlığı bərpa olunmayacaq.
Miraslanın yaradıcılığında hər an duyulan, hiss edilən ağrının ilk sızıltıları da elə buradan başlayır. Başlayır və «Yiyəsizlər» povestində əsl ağrıya çevrilir – yurd ağrısına, vətən, el, torpaq ağrısına. Bəlkə elə buna görədir ki, «Yiyəsizlər» povesti Miraslan Bəkirlinin nəsr yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Lakin mən burada bu povestdən geniş danışmaq fikrində deyiləm, danışmayacağam da. Çünki bu povestdən danışmaq yox, onu dönə-dönə oxumaq, uşaqlarımza oxutmaq, əzbərlətmək lazımdır. Bu, bizim 1988-ci il faciələrimizin güzgüsüdür. Bu, bizik, bizim taleyimizdir. Biz hamımız o taleyi, o hissləri bir dəfə yana-yana yaşamışıq və qəbir evinə gedənəcən də unutmayacağıq...
Miraslan Bəkirlinin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ən böyük xidməti xalqımızın 1988-ci ildə Qərbi Azərbaycan ərazisindəki soyqırımını bütün dəhşəti, mənəvi-psixoloji yaşantıları, maddi-fiziki və milli-mənəvi itkiləri ilə bədii nəsrimizə gətirməsidir. 1948-1953-cü illər deportasiyası ilə bağlı belə bir nəhəng işi vaxtilə istedadlı yazıçımız Məmməd Oruc «Köçürülmə» romanı ilə həyata keçirmişdirsə, 1988-ci il soyqırımını bədii ədəbiyyatda əbədiləşdirmək qisməti məhz Miraslan Bəkirlinin taleyinə yazılmışdır. Məncə, Miraslan özünün bu tarixi-ədəbi missiyasını hələ tam başa çatdırmamışdır, bundan sonra da davam etdirəcək və davam etdirməlidir də. Çünki bu, bizim hamımıza, bütün Azərbaycan xalqına və gələcək nəsillərimizə lazımdır.
Mən, Miraslan Bəkirlini bir də «Kəndim – kədərim» kitabında kəşf etdim. Bu, 1991-ci ildən «Vətən səsi» qəzetində çiyin-çiyinə ilədiyim, yazılarını həvəslə oxuyub, televerilişlərinə böyük maraqla baxdığım, çağdaş bədii nəsrimizdə sanballı söz olan «İstək» hekayələr və povestlər kitabının redaktoru və naşiri olduğum bir jurnalisti, yazıçını, dostu təzədən kəşf etmək idi. Bu kitab Miraslanın doğulub boya-başa çatdığı Cücəkəndə həsr olunub. Miraslanın bu kitabı necə məhəbbətlə yazdığı onun öz sözlərindən də anlaşılır: «O kənd mənim dünənimdi, dünyaya göz açanda ilk gördüyüm ilahi məkandı, sevin¬cimdi, kədərimdi, yuxularımdı, gerçəyimdi, xəyalımdı. O kənd mənim və ba¬balarımın beşiyidi, körpəliyimdi, uşaqlığımdı, yeniyetməliyimdi, gəncliyimdi»...
Miraslan ürək ağrısı ilə «sümüyümün yiyəsi olmayan kəndim...» deyir. Deyir və deyə-deyə də bu qədim Azərbaycan-türk kəndinə yüzillər, bəlkə də minillər boyu yaşayacaq əbədi bir abidə ucaldır. Bu abidə-kitabda bir kəndin mənəvi, mədəni, fiziki və sosial həyatının, demək olar ki, bütün cizgiləri öz əksini tapır. Miraslan illərdən bəri ancaq özünün olan, ürəyində, beynində və bəbəklərində gəzdirdiyi Cücəkəndi hamımızın Cücəkəndinə çevirir.
Miraslanın doğma Cücəkəndini nə qədər dəlicəsinə sevdiyinə bir də onda inandım ki, bir səhər çəkiliş kamerasını çiyninə alıb üç dövlətin torpağını ayaqlayıb, üç dövlətin sərhədini keçib, düz Cücəkəndə getdi. Özü demişkən, bu yolda ölüm də vardı, girov düşmək də. Lakin doğma yurdu görmək, doğma torpağın üstündə addımlamaq, üzünü dünyadan köçmüş əzizlərinin soyuq məzar daşlarına sürtmək hissi hər şeyə üstün gəldi. Miraslan həmin anlarda hansı hissləri keçirib – təsəvvür edirəm...

Görünür, bütün bunlara görədir ki, Miraslan Bəkirli özünün «Sürgün» romanını mənə təqdim edəndə mən bu romanı çox böyük həvəs və ümidlə oxumağa başladım. Bu əsərin uğurlu alındığına iki səbəbdən inanırdım. Birinci səbəb əsərin müəllifi ilə bağlı idi. Mən Miraslan Bəkirlinin bütün əsərlərinin oxucusu, hətta bəzi kitablarının redaktoru olaraq bilirdim ki, o, özünə və sözünə hörmət edən, özünün və sözünün çəkisini bilən və gözləyən yazıçılarımızdandır. Bəzi əsərlər var ki, onlarda hər şey yerindədir, ütülü cümlələr, maraqlı təsvirlər, bir-birini əvəz edən hadisələr, obraz, süjet, kompozisiya, ideya və s. və i.a. Amma nə isə çatmır. O çatmayan əsərin ruhudur. Bəzən yazıçı əsəri yaradır, amma ona ruh verə bilmir. Çünki ya özünün ruhu olmur – Yazıçı Ruhu, ya da mövzunu özününküləşdirməmiş, öz ruhuna-qanına hopdurmamış qələmə sarılır. Hər iki halda əsər ölü doğulur. Bəlkə birinci halı yazıçıya bağışlamaq olar, nə edəsən, yazıq özündə olmayanı əsərə necə versin. Belə yazıçıdan və belə əsərdən heç danışmağa dəyməz. Amma ikinci halı yazıçıya bağışlamaq mümkün deyil. Bunu ancaq yazıçı məsuliyyətsizliyi, özünə və ədəbiyyata hörmətsizlik hesab etmək olar.
M.Bəkirli isə hər iki mənada xoşbəxt yazıçıdır. O, sözün böyük mənasında Ruhu olan yazıçıdır.
Miraslan Bəkirli Qərbi azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımını özünün, ailəsinin və ətrafının taleyində yaşayan insanlardandır. Ona görə də əsərindəki soyqırım, onun tərkib hissəsi kimi repressiya, sürgün faciəsinin ağrılarını bütün dəhşəti və bütü incəlikləri ilə təsvir edə bilir, bu ağrıları yaşayır və oxucusuna yaşadır. «Sürgün» romanının uğuruna təminat verən ikinci səbəb əsərdəki təsvir obyektinin düzgün seçilməsidir. Belə ki, Qərbi Azərbaycanın Vedibasar mahalının Səttaruşağı nəsli xalqımızın 20-ci yüzildə yaşadığı tarixi hadisələrin bütün keşməkeşlərindən keçmiş, millətimizin başına gətirilən bütün faciələri taleyində yaşamış, lakin yenə sınmamış, qürurunu, ləyaqətini saxlamış, ayaq üstə qalmış, daha da irəli getmiş, bu gün də böyük şərəflə öz vətəninə və millətinə xidmət edən, inamla irəliləyən, bununla belə, əslini, kökünü də unutmayan bir nəsildir.
1918-ci ildə Andranikin quldur dəstələrinin Vedibasar mahalına hücumu zamanı daşnaklar Səttaruşağı nəslindən otuz altı nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirmişdilər. Atası Əli Səttar oğlunun və qohumlarının ölümündən sonra Musa Səttaroğlu Abbasqulu bəyin özünümüdafiə dəstələrinə qoşulur və daşnaklara qarşı müharibənin əsas qəhrəmanlarından birinə çevrilir. Abbasqulu bəyin silahdaşı, dostu, Kərbəlayı İsmayılın isə qohumu olan Musa Səttaroğlu Vedibasarın növbəti ağır günlərində – kolxoz quruculuğu dövründə Kərbəlayı İsmayılın Sovet hakimiyyətinə qarşı qaldırdığı qiyamın burulğanına düşür. Həm Abbasqulu bəyin, həm də Kərbəlayı İsmayılın haqlı arqumentlərinə təmkinlə qulaq asan Musa düşmənlərin dəyirmanını işlədən bu burulğanda onların hər hansı birinin batmasının milli mənafeyə xidmət etmədiyini çox gözəl başa düşür, onların ikisini də qorumağa çalışır, lakin proseslərin qabağını saxlamaq mümkün olmur: Abbasqulu bəy aldadılmış qiyamçılar tərəfindən öldürülür, onu öldürənlər isə amansızcasına cəzalandırılırlar. Qaçanlar qaçır, qalanlar güllələnir, sürgün olunur. Kərbəlayı İsmayıl Türkiyəyə qaçır, oğlanları aldadılıb gətirilərək güllələnir. Musanın, bir çoxlarının özü və ailələri Sibirə, Qazaxıstana sürgün edilirlər.
Əsərdə bu sürgünün bütün təfərrüatları açılıb ortaya qoyulur, «Sürgün» aktının təkcə sosial-siyasi yox, həm də mənəvi-psixoloji, insani, daha doğrusu, antiinsani mahiyyəti uğurlu bədii üsul və detallarla təsvir edilir. 1937-ci ilin soyuq bir qış günündə Qazaxıstanın Cambul vilayətinin Kenes kəndinə sürgün olunan insanların iki ay ərzində yük vaqonlarında yaşadıqları tam bir Qiyaməti xatırladır. Bu Qiyamətdə – əllərin əllərdən, ayaqların yerlərdən, gözlərin göylərdən üzüldüyü yerdə insanlar çox sərt sınaqlara çəkilir, Şər insanları şərə sürüklədikcə İnsanlıq ayağa qalxır, hamı tikəsini bir-biri ilə bölüşür, nəinki tikəsini, hətta döşündəki südünü belə öz balasının boğazından kəsib tanımadığı yetim bir körpə ilə bölüşənlər olur. Xəstəsinin boğazına tökməyə bir udum su, ölüsünün üstünə atmağa bir ovuc torpaq tapmayan bu insanlar bu qədər dözümü, bu qədər səbiri, mətinliyi haradan alırlar, görəsən?! Əsəri oxuduqca bu suala cavab tapırıq. Əsərdə Cahan arvad, Əsmər ana, Telli Azərbaycan anasının, Azərbaycan gəlininin simvolu kimi ümumiləşdirilir. Əsəd, Əhməd, Məhəmməd kişilik, insanlıq borclarına axıradək sadiq qalırlar.
Nəhayət, Qiyamət – vaqon həyatı başa çatır. Məşəqqət – sürgün həyatı başlayır. İnsanlar yenidən sınağa çəkilirlər. Bu həyat mənə tanış gəlir...
1989-cu ildə elmi əməkdaşı olduğum Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutundan alim yoldaşım Məhərrəm Qasımlı ilə Qazaxıstanın həmin Cambul vilayətinə ezamiyyətə göndərilmişdik. Məqsəd 1937-ci ildə sürgün olunan insanlarımızı, onların övladlarını axtarıb tapmaq idi. Hamı başımıza dolanırdı, «son 52 ildə Bakıdan gələn ilk rəsmi nümayəndəsiniz» deyirdilər. Bir ay orada qaldıq, insanları dinlədik, sürgün səbəblərini, sürgün talelərini, sürgün faciələrini danışdılar. Vətən deyəndə gözü yol çəkən, dodaqları əsən qocaları, vətən nisgilli bayatılar çağıran nənələri dinlədik, Çu çayına Araz adı verən, Azərbaycan deyəndə gözünü bir yumub, min tökən soydaşlarımızın dərdinə şərik olduq. «Sürgün» romanı mənə o günləri bir də yaşatdı, o insanlar təzədən gəlib durdu gözümün qabağında. Ən qəribəsi də budur ki, mən o insanların talelərini, o insanların söhbətlərini 1989-cu ildə öz dillərindən eşitdiyim kimi oxudum «Sürgün» romanında. Elə bu yerdə bir də inandım ki, «Sürgün» romanı çağdaş ədəbiyyatımızda öz layiqli qiymətini alacaq.
«Sürgün» romanının ən ibrətamiz cəhəti odur ki, burada Azərbaycan insanının bütün əzab və məhrumiyyətlərdən keçərək Şərə qalib gəlməsini görürük. Dörd yaşında ana qucağında sürgünə yollanan Əli adlı körpə – Səttaruşağı nəslinin nümayəndəsi iyirmi yeddi yaşında artıq tanınmış yol-tikinti mütəxəssisi kimi Bakıya qayıdır. Söhbət Azərbaycan xalqının dünyaşöhrətli oğlu, texnika elmləri doktoru, professor Əli Musa oğlu Əliyevdən gedir.
Miraslan Bəkirlinin bu il 70 yaşı tamam olur. Dəyərli yazıçımıza yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzulayıram.

Şəhidlər Xiyabanında

34 ildir ki, bu müqəddəs Xiyabanı ziyarət edirəm. İlk illərdə məktəbli idim. Ömrümdən nə qalıbsa, o tarixdən bəri yaşadığım illər kimi yenə də bura bağlı olacaq. Şəhidlərimizin dəfn gününü heç unutmaram...
Sinif yoldaşlarımızla Əhmədlidən piyada dizəcən qara bata-bata gəlib çıxmışdıq dəfnə. İnsan izdihamı göz qaraldırdı... Səması tutulmuşdu küləklər şəhərinin. Qar, boran az görən Bakıda şaxtalı bir gün idi. Al qərənfil yağışı yağmışdı Azadlıq tələb edən xalqımızın ana qucağına - Bakıya.
Uzaq dağ kəndindən sənə sarı çox boylanmışdım, Bakı!
Poçt yolumuzdan poçt maşınını kəndimizin asfalt yoluna burulan görən kimi məhlə uşaqları ilə birlikdə poçtumuza qaçardıq. Bir Allah bilir ki, poçtalyon Savalan dayıya, Gülqala, Nazgül xalaya neçə dəfə - Bizə Bakıdan məktub var? Bizə Bakıdan bağlama var?- suallarını vermişdik. Cavabında mehriban - mehriban bağlamaları hələ açmamışıq. Nə olsa, axşamüstü poçt paylananda gətirəcəm deyərdilər...
Əmidən, bibidən, dayıdan, xaladan, qohum-əqrabadan məktub, bayram açıqcalarını nə qədər səbirsizliklə gözləyərdik... Poçtdan birimiz sevincək, beşimiz məyus (məktub almayanlar) qayıtsaqda, bu hal həmişə belə təkrarlanardı. Həm sevinənlər, həm də məyus olanlar poçta bir yerdə gedib, gələrdik. O məktubları qaranəfəs evə çatdırınca necə sevinc yaşamışam, İlahi... İlk nənəmə oxuyardım, həyəcanlı-həyəcanlı... Sonra atam oxutdurardı, sonra da anam. Özüm isə yeni məktub alana qədər dönə-dönə oxuyurdum. Sanki sehirli idilər bu məktublar... Özləri ilə nə qədər ümid, sevinc gətirirdilər. İçindəki xəbərlərdən belə asılı olmazdı bu sevinclər. Bəzən xoş olmayan acı xəbərlər gətirsələr də ...
"Sizə Bakıdan məktub gəlib"- sevinci ayrı idi...
Qohum uşaqları yazırdılar ki, Bakının işıqları o qədər al-əlvandır zülməti aydınladır! Gecələri ecazlı, gündüzləri füsunkar Bakı... Bir ucqar dağ kəndindən necə möhtəşəm görünürdün, Doğma Bakı, Əziz Bakı!
Bu gün də Dağüstü park yüksəkliyindən seyr edib qürurlandım səninlə, Gözəl Bakım, Mehriban Bakım!
Adətən belə başlayardı məktublar... Salam. Biz sağ və salamat olub, sizin də sağ və salamat olmağınızı o bir Allahdan arzu edirik. Yazın görək, necəsiniz? Burda, bizdə havalar yaxşı (soyuq, sərin, isti və s.) keçir, bəs orda, sizdə havalar necə keçir?....
Burda, bizdə...
Orda, sizdə...
Havaların necəliyi sanki, bütövlükdə növbəti məktubu yazana kimi adamı toxtaq saxlayırdı. Bu məktublar ümumilikdə əhval-ruhiyyəni özündə cəm edib, məktub yazılana ötürürdü. Artıq 36 ildir ki, Bakıya məktub yazmıram... Poçt maşını yalnız xəyalımda kəndimizə burulur...
Bakıya ilk gəlişim 1988-ci ilin sentyabr ayında qaçqın uşaq statusunda olub...O ildən Bakı əlimdən bərk tutub. Bakının sakini olmuşam.
O illərin uşaqlarının çoxunun uşaqlığı Azadlıq Meydanındakı mitinqlərdə keçib. Məktəbdə dərslərimizi yarımçıq qoyub, qaçıb meydana gələrdik. Azadlıq mübarizəmizə qoşulardıq. Lenin baba deyə-deyə böyüyən biz sovet uşaqları Sovet İmperiyasının necə süqut etdiyini öz gözlərimizlə gördük, ağrı-acılardan keçib, müstəqilliyin dadını ilk dadanlardan olduq. Biz uşaqlar da elə birdən böyüdük...
Mən də 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecədə böyüdüm... O dəhşətli yanvar gecəsində qaldı doğum günü sevincim... Günahsız məktəbli Larisanı, İlqarı qətl edən “bizim sovet ordumuz”un əsgərləri o sevinci də güllələdilər. Gecəni vahimə içində keçirdik. Nə baş verdiyi barədə hər hansı bir rəsmi məlumat əldə etmək mümkün deyildi. Azərbaycan Televiziyasının enerji blokunu partlatmışdılar. Radio da susmuşdu. O zaman mobil əlaqə yox idi. Yalnız şəhər telefonları ilə əlaqə saxlamaq olurdu. O da təhlükəli idi. Çünki dinlənilirdi. Qanlı Yanvar Şənbəsinə açıldı sabahımız. Heç kim bir-birindən xəbər tuta bilmirdi. Əslində nə baş verdiyini anlamaq çətin deyildi. Gözlə gördüklərimiz bunu diqtə edirdi. Bakıya Sovet Ordusu hücum etmişdi. Dinc əhali amansızlıqla qətlə yetirilmişdir.
Sovet ordusunun tankları Bakını hər tərəfdən əhatəyə almışdılar. Binamızın (Əhmədli qəs. Nəsirəddin Tusi küç. 43) başında, yolun ortasındakı tank hansı eyvandan boylanan olurdusa oranı atəşə tuturdu. Axşamlar işığı gələn pəncərələrə də atəş açılırdı. Bakı buxtasındakı gəmilərin qulaqlarımdan heç vaxt getməyən fit səsləri... Eyvanlardan 40 gün asılan qara bayraqlar... Nə tankdan, nə qandan qorxmayan xalqımızın əzmi, iradəsi, mübarizliyi... Dağüstü parka doğru irəliləyən insan seli...
Şərəfinə indi Bakının 20 Yanvar Meydanı adlandırılan o vaxtkı XI Qızıl Ordu meydanında heykəli ucalan, Qızıl Ordunun, əslində Qanlı ordunun törətdiyi faciəyə qarşı Bakının qəzəbi, nifrəti, sonsuz kədəri yaddaşımdan silinməyib, silinməz də ...
Heç bu zorla dirənib Sovetlər Birliyini yaradanların özlərinində inanmadığı, uydurduqları sovet xalqı məfhumu və bu xüsusda yaratdıqları bu beynəlmiləl xalqa qarşı faşist münasibətləri təkcə Bakıdakı 20 Yanvar faciəsi ilə məhdudlaşmamışdı. Alma-Ata, Tbilisi, Oş, Düşənbə, Vilnüs, Riqada da bu Qızıl yox, Qırmızı ordu xalqları qanlarına qəltan etmişdi. Uşaq ikən qulağım çox eşitmişdi. Bala, Allah bu Şura hökumətini dağıtsın. Bizi quru yurdda qoydu. Sürgünlər, güllələmələr, yağmalamalar... Ağ günümüzü qara günə çevirdilər. Heç pis gündən gözümüz açılmadı... Evini yıxanlara qulluqçu olmaqdan ağır nə ola bilərdi? Sovet vətəndaşı, sovet ordusu və s. zor gücünə hamını sovetləşdirmişdilər. Müharibə, qan-qada, ölüm, itim...
Çox şeyimizi itirdik. Ərazi bütövlüyümüzü, əzizlərimizi, dostlarımızı... Dağıdılan varımızı-halımızı demirəm... Bircə ümidimizi itirmədik! Ümid ölmədi! Bizi diri saxladı!
2020-ci ildə 44 Günlük Zəfər salnaməsi yazıldı tariximizə. 2023-cü ildə ərazi bütövlüyümüz bərpa olundu. Bu zaman kəsimində Müstəqil dövlətimiz möhkəmləndi, ordumuz gücləndirildi və nəhayətdə Böyük Qələbə qazanıldı! Zəfər çalındı!
2024-cü il 20 yanvar tarixində Bakıdan - Bakıya yazılan bu məktubda – “Bu gün Bakıda hava şaxtalıdı. Gün işarsa da, soyuq adamın iliyinə işləyir” yazıldı. Əlimdəki qərənfillər isə əvvəlki illərdən fərqli olaraq, üşümədilər...
34 ildir ki, bu sevinc, sevgi, şadlıq çiçəkləri soyuq məzarlara düzülür... Şəhidlərimizin tökülən günahsız qanlarının simvoluna dönüblər, al qərənfillər.
Bu il qərənfilləri şəhid məzarlarına düzəndə həm şəkillərdən boylanan baxışlar, həm də qərənfillər gülümsəyirdi üzümə... Onlar birləşib ərazi bütövlüyümüzün sevincini əks etdirdilər bu gün biz ziyarətçilərə...
Bu gün, gözümüzdən yaşları, kədəri, qüssəni sildi AZADLIQ uğrunda əziz can fəda edən, ŞƏHİDLƏRİMİZ! Amalı azadlıq olan şəhid şairimiz Ülvi Bünyadzadənin anası bir dəfə söhbətimizdə söylədi ki, Ülvi gənc ikən şəhid oldu, yandım, kül oldum. Amma sonra gördüm ki, oğlum xalqımızın qəlbində yaşayır, o diridir! Əbədi ömür qazanıb. Məni bu toxdatdı. Ülvini və azadlığımız uğrunda can qurban verən bütün şəhidlərimizi qoynuna alan, Vətən sağ olsun! Allah hər birinin əziz ruhlarını şad etsin!
20 Yanvar, sən qaranlıqdan aydınlığa açılan səhər oldun. Qürur Günümüzsən! O Şura deyilən hökumət qurulan gündən qəlbimizə gizlin-gizlin əkilən Azadlıq toxumları bu gün al qırmızı qərənfillər gözəlliyində göyərdi!
Mən də yenidən doğuldum bu gün, hürr və azad!
Bakı, xoş vaxtın xeyir!
20 Yanvar, 2024-cü il

Professor Flora Davud qızı Mustafayeva - 80

Sözə ədəbiyyata mistik bağlılığı olan Qazax torpağı Azərbaycan elminə ədəbiyyatına bir çox görkəmli şəxsiyyətlər bəxş edib. Bu insanlardan biri də professor Flora Davudqızıdır. Flora xanımın atası Salahlı kəndindən olan Davud müəllimdir. Anası isə Azərbaycanın ən köklü ailələrindən olan vəkilovlar nəslinin nümayəndəsidir. Anası Fatma Həsən ağa qızı Vəkilova Azərbaycan xalqına ilk xalq şairi Səməd Vurğun, Azərbaycan milli istiqlal hərakatının parlaq şəxsiyyətləri, Cümhuriyyət hökümətinin parlament üzvləri və hökümət təmsilçiləri Mustafa bəy Vəkilov, Doktor Məmmədrza ağa Vəkilov(Azərbaycanın ilk həkimi), yeganə topoqrafiya generalı İbrahim ağa Vəkilov, İstiqlal bəyannaməsinin mətninin müaəllifi Rəhim bəy Vəkilov, Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilov, ilk hüquq professoru Mustafa ağa Vəkilov, görkəmli dövlət xadimi İlyas bəy Vəkilov və.s şəxsləri bəxş etmiş vəkilovlar nəslinin nümayəndəsidir.
Professor Flora Davud qızı Mustafayeva 13 yanavar 1945-ci ildə anadan olmuşdur. O,1960-cı ildə Ağstafada 22 saylı orta məktəbi bitirmişdir. 1966-cı ildə isə M. F. Axundov adına APDİ-ni alman-Azərbaycan dilləri müəllimi ixtisası üzrə əla qiymətlərlə bitirmişdir. Uzun illər elmi pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş 1984-cü ildə "Azərbaycan folkloru alman dilində" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 2008-ci ildə isə ""Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarının alman dilinə tərcüməsi və tədqiqi" adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. ADİU-nin Xarici dil kafedrasına uzun illər (1988-2000) rəhbərlik etmiş 2012-ci ildən işlədiyi kafedranın professoru olmuşdur. Flora Davud qızı Mustafayeva təşəbbüskar, vətənpərvər, demokratik fikirli bir ziyalıdır. O, 100-ə yaxın elmi-metodiki məqalənin, 10 monoqrafiya, kitab və dərs vəsaitinin müəllifidir. Almaniyada və Türkiyədə elmi məqalələri çapdan çıxmışdır.
Elmi yaradıcılığı ilə əlaqədar dəfələrlə Almaniyada olmuş, Berlin, Halle, Bonn, Köln, Maqdeburq, Drezden kitabxanalarında axtarışlar aparmış, Azərbaycan folklorşünaslıq üçün mühüm əhəmiyyət daşıyan Dədə Qorqud eposunun Berlin nüsxəsi üzərində tədqiqat aparmışdır.
"Kitabi Dədə Qorqud" dastanının alman dilinə tərcümə sənətkarlığı" adlı monoqrafiyası elmi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmışdır. Professor Flora Davudqızının elmi irsinə qiymət verərkən Azərbaycan xalqının qeyri-maddi mədəni irsinin mayasını təşkil edən “Dədə Qorqud” eposunun tədqiqi mühüm yer tutur. Eposun Azərbaycan xalqının mədəniyyətində yeri barəsində Ümummili lider Heydər Əliyevin söylədiyi bu fikirlər mədəniyyət nümunəsinin xalqımızın düşüncəsində nə qədər böyük yer tutduğunu təsdiq edir.
Heydər Əliyev: “Bizim zəngin tariximiz, qədim mədəniyyətimiz və milli mənəvi dəyərlərimiz “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda öz əksini tapmışdır. Bu epos bizim ümumi sərvətimizdir və hər bir azərbaycanlı onunla haqlı olaraq fəxr edə bilər. Dastanın məzmununu, mənasını, onun hər bir kəlməsini hər bir azərbaycanlı məktəbdən başlayaraq bilməlidir. Bu, bizim ana kitabımızdır və gənclik bu kitabı nə qədər dərindən bilsə, millətini, xalqını, vətənini, müstəqil Azərbaycanı bir o qədər də çox sevəcəkdir”
Bəli görkəmli alim Flora Davudqızı elmi irsinin əsasını məhz “Dədə Qorqud” eposunun tədqiqi və Avropa dillərinə tərcüməsi tutur. Bu eposun alman dilinə tərcümə edilməsi folklorşünas alimlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilməkdədir.
Bu il, 21 may 2015-ci ildə dünyadan köçən, görkəmli folklorşünas alim Flora Davudqızının 80 illik yubileyidir. Bu məqalə onun parlaq xatirəsinə kiçik bir töhfədir.

Səməd Vəkilov
Tədqiqatçı-hüquqşünas
Sevil Yusifova
İTV Yayım Şurasının üzvü, folklorşünas

Maşallah Rəzmi

Çaldıran – məddahların yeni Kərbəlası

(İran İslam Respublikası Suriyanın məğlubiyyətini Çaldıran məğlubiyyəti ilə müqayisə edir)
İslam Respublikasının Rəhbəri Əli Xamneyi Bəşər Əsəd Suriyadan qaçdıqdan və İranın “Müqavimət oxu” adlandırılan proksi qruplarının məğlubiyyəti və nizamsızlığından dərhal sonra bu alçaldıcı məğlubiyyəti izah etmək üçün SEPAH-ın “Qüds” qüvvələrinin komandirləri və diplomatlarını çağırmaq, onları məsuliyyətə cəlb etmək əvəzinə, məddahlara müraciət edərəık 2024-cü ilin dekabr ayının 22-də təfərrüatlı çıxış etdi və onlara məğlub olmadıqlarını, müqavimətin canlı olduğunu söylədi. Rəhbər həmin çıxışında Suriyanın yeni hökumətini hədələdi və bildirdi ki, Suriyanın qeyrətli gəncləri tezliklə öz ölkələrini terrorçuların işğalından azad edəcəklər. O, öz nitqində “təşviqat işləri”nə və Suriya müharibəsi ilə bağlı həqiqətlərin təhrif edilməsinə görə məddahları məsul bildi.
İslam Respublikasında astronomik büdcəyə malik minlərlə rəsmi təbliğat qurumunun olduğu halda, məddahlara (təbliğatçılara) qeyri-məhdud əməli və təbliğat səlahiyyətlərinin verilməsi nəticəsində gözlənilməz nəticələrin olması təbii idi. Gördüyümüz kimi, Qumdakı bir məddah Zahidandakı Məkki sünni məscidinə getməyi zina etmək kimi qələmə verir, sünni İmamı Mövləvi Əbdülhəmidin çörəyini yeməyi haram hesab edir. Bununla da o, ölkə daxilində şiə-sünni savaşına yeni ölçülər vermiş oldu. Eyni zamanda Ərdəbildə Qulamrza Quluzadə adlı başqa bir məddah Çaldran müharibəsi şəhidlərinin xatirəsini anma mərasimində Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanı və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevi təhqir edib. Bu təhqir İranın Bakıdakı müvəqqəti işlər vəkilinin Azərbaycan XİN-ə çağırılmasına səbəb olub və İran İslam Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycandan üzr istəyib.
Bütün bunların müqabilində “Ərdəbil əyalətinin məddahlar və Mərasim Şairləri Cəmiyyəti”nin məddahları səs-küylü bəyanat yayaraq, İslam Respublikasının daxili və xarici siyasətinə qarışmağı məddahların vəzifələrindən biri adlandırıblar və “Comhuri-ye Eslami” (İslam Cümhuriyyəti) qəzetini “Məddahlar Respublikası” terminini işlətdiyinə və İran İslam Respublikasını ayaqlar altına atan, onun qaydalarını pozan “Qəzetçilər, Jurnalistlər və Sənətçilər Respublikası”ndan söz açmadığına görə tənqid ediblər.
Məddahların bu bəyanatı özbaşına (Xamneyinin sözləri ilə desək, istədikləri kimi atəş aça bilən) qüvvələrin dili ilə yazılıb. Onlar özlərini gücün sərt nüvəsi hesab edirlər və liderdən başqa heç kimə cavabdeh deyillər. Bu o deməkdir ki, məddahlar faktiki olaraq Əli Xamneyinin əlində bir çomaqdır.
Ərdəbildə Müqavimət hərəkatı və Çaldaran şəhidlərinin anım mərasimindəki əsas şüar belə idi: “Kərbəladan Çaldarana, Çaldarandan İslam İnqilabına və İslam İnqilabından İmam zamanın (Mehdi Sahibüzzəman nəzərdə tutulur) zühuruna qədər”. Məddah elə qışqırırdı ki, elə bil İmam zaman tezliklə zühur edəcək və biz də gərək əlimizi əlimizin üstünə qoyub kafirlərin qarşısından qaçmayaq.
Yaranmış siyasi böhrandan az-çox dərəcədə hamı xəbərdardır. Belə ki, 2014-cü ilin dekabr ayının 30-da İran Televiziya Xəbər Şəbəkəsinin proqramına baxıblar. Amma xəbərlərdə diqqətdən kənarda qalan budur ki, ərdəbilli məddah Ali Rəhbərin Ərdəbil əyalətindəki nümayəndəsi Livan əsilli Seyid Həsən Amili və İslam Respublikasının digər rəsmi şəxslərinin də iştirakı ilə keçirilən “Çaldaran şəhidlərinin anım mərasimində” qonşu dövlətlərin rəhbərlərini təhqir edərək deyib: “Sultan “Səlim Çaldranda Şah İsmayıla qarşı durmuşdu, indi isə kafir cəbhəsi var gücü ilə İslam Respublikası ilə üz-üzədir”. Daha sonra o, əlavə etdi ki, Rəcəb Tayyib Ərdoğan və İlham Əliyev “haram loxma, haram tikə yeyən haramzadədirlər” və söz verdi ki, “tezliklə Ərdəbildən olan Şah İsmayılın nəsli Bakıda və Naxçıvanda İslam bayrağını qaldıracaq”.
Bu anım mərasimi Ərdəbilin Böyük Məscidində keçirilib və Seyid Həsən Amili də orada məruzəçi olub. Çaldıran müharibəsi sırf siyasi güc və nüfuz dairəsi axtaran bir müharibə idi və iqtisadi motivlərə də malik idi. Amma 1514-cü ildə baş vermiş həmin döyüşü 100% dini müharibə kimi təqdim etmək şiələrlə sünnilər arasında yenidən müharibə yaratmaq cəhdindən başqa başqa məqsədi olmayan Həsən Amilinin taktikasıdır. Ərdəbilin İmam cüməsi İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının (SEPAH) “Qüds” qüvvələrinə bağlıdır və “Qüds” qüvvələrinin komandirləri ilə birlikdə Xamenei ilə görüşməyə hazırlaşır. O, siyasi din xadimidir və İslam İnqilabını Azərbaycan Respublikasına ixrac etmək məqsədi ilə Ərdəbildə məskunlaşıb. Amili Cümə namazı zamanı hər hansı bir vəsitə ilə çıxış və xütbələrində Azərbaycan türkcəsində Azərbaycan Respublikasındakı İslam Respublikası tərəfdarlarına mesajlar göndərir. Onun Livan Hizbullahının lideri Seyid Həsən Nəsrullahla yaxın əlaqələri olub. Vaxtaşırı Livanın cənubuna gedərək bu ölkəyə baş çəkərdi. İsrailin Livanın cənubuna hava hücumları başlayanda o, Əli Xamneyiyə məktub yazaraq Ərdəbil, Təbriz, Urmiya, Zəncan və Bakıdan olan igid gənclərlə birlikdə oraya getmək və bir fəlakət baş verəcəyi təqdirdə İslam torpağını müdafiə etmək üçün icazə istəmişdi. Təbii ki, İsrail ordusu Livanın cənubuna daxil olduqdan sonra Həsən Amilidən səs çıxmadı, lakin Suriya məğlub olduqdan sonra o, Türkiyə və Azərbaycanla döyüşmək istəyir.
Seyid Həsən Amili Bakı gəncləri dedikdə İslam Respublikasının silahlandırdığı, döyüş taktikasını öyrənmək üçün Suriyaya göndərdiyi və Qasim Süleymaninin onlara “Hüseyniyyun” titulu verdiyi Azərbaycan Respublikasından olan dini tələbələri nəzərdə tutur və xəyalından keçir ki, Azərbaycan Respublikasında Livan Hizbullah modelini təşkil etsin və Ərdəbildə Ali Rəhbərin adından bu missiyaya Seyid Həsən Ameli özü cavabdeh olsun.
Çaldıran döyüşü 1514-cü ildə Şah İsmayıl Səfəvi ilə Osmanlı Sultanı Səlim arasında baş vermişdir. Həmin döyüşdə Səfəvi ordusu qılınc, nizə və kamanla silahlanmış 30.000 döyüşçüyə, Osmanlı ordusu isə tüfəng və ağır toplarla silahlanmış 100.000 qoşuna malik idi. Amma Şah İsmayıl şəxsini Tanrı tərəfindən seçilmiş hesab etməklə özünü yenilməz bilirdi. Buna görə də o, döyüşə başladı və nəticədə 27 min Səfəvi əsgəri, o cümlədən Şah İsmayılın baş vəziri Sədrəddin Səfəvi öldürüldü. Onların hamısı həmin yerdə də dəfn edildi. İndi, beş əsrdən sonra İslam Respublikası Çaldıran düzündə yeni Kərbəla tikməkdədir.
Qüds qüvvələrinin və onların Azərbaycandakı havadarlarının əsas məqsədi Suriyadakı məğlubiyyətdən sonra ictimai rəyi təhrif etməklə ekstremist şiələri sünnilərə, yəni Türkiyə xalqına qarşı təhrik etməkdir. İslam Respublikası Azərbaycanla Türkiyə arasında münaqişə yaratmaq fikrindədir və həmin qarşıdurmadan siyasi məqsədlər üçün istifadə etməyi düşünür.
Şah İsmayılın Sultan Səlimlə döyüşdüyü Çaldran düzü hazırda Qərbi Azərbaycanın Maku mahalının qərbində, İranın Türkiyə və Naxçıvanla sərhəddi yaxınlığında yerləşir. Şah İsmayılın baş vəziri Sədrəddin Səfəvinin məzarı da Çaldran şəhəri yaxınlığındakı Güluşağı kəndində yerləşir. İran İslam Respublikası 1999-cu ildə bu türbəni təmir etdirərək qədim abidə kimi qeydiyyatdan keçirib və Çaldran şəhərinin səlahiyyətliləri də onu ziyarət yeri etmək üçün çalışırlar. Məddahlar deyirlər ki, heç kəs dəstəmaz almadan bu şəhidin qəbrini ziyarət edə bilməz.
Çaldıran döyüşü yayda baş verib. Amma yas və şəhadətdən dolanışıqlarını təmin edən məddahlar və mollalar müxtəlif bəhanələrlə ilin digər fəsillərində də Çaldıran şəhidlərinin xatirəsini yad edirlər və son 15 il ərzində mütəmadi olaraq Çaldıran şəhidlərinin xatirəsini anma mərasimləri keçirirlər. Şiələrin tərənnümü və sünnilərin pislənməsi formasında keçirilən bu mərasim faktiki olaraq rədd edilən “Ömərkoşan” mərasimini əvəz etmişdir (“Ömərkoşan” yüz illər boyu bəzi şiə bölgələrində İslam Peyğəmbərinin (s) səhabələrindən və sünnilərin ikinci xəlifəsi olan Ömər ibn əl-Xəttabın qətlinin ildönümünü qeyd etmək üçün qeyd edilən bir mərasim olmuşdur).
Etibarlı sorğular göstərir ki, hər sinif və təbəqədən, mədəniyyətdən və dildən olan iranlıların əksəriyyəti artıq dini ayinləri yerinə yetirmir, yeni doğulan körpələrinə islami adlar qoymur. İndi İran şəhərlərindəki 75 min böyük məsciddən 50 mininin qapısı bağlıdır, yalnız bir neçə yaşlı insanlar hökumət mərasimlərində cümə namazına qatılırlar. İslam Respublikasının rəhbərləri bunu yaxşı bilirlər və bu səbəbdən dini mərasimləri karnavala bənzəyən və gəncləri cəlb edən səs-küylü dini ayinlərlə əvəz etməyə çalışırlar. İnsanlar da əylənmək üçün bu dini karnavallarda iştirak edirlər. Bu ayinlər arasında Kərbəlada keçirilən “Ərbəin” (İmam Hüseynin qırxı) yürüşünü qeyd etmək olar. İran hökuməti insanları Kərbəlaya pulsuz aparır və insanların çoxu da İraqda keçirilən bu “Ərbəin” (qırx) mərasimində hökumət hesabına yalnız turizm və əyləncə məqsədilə iştirak edir.
Digər bir hal isə “İşıqlı yollar” karvanlarıdır. İllərdir İranın müxtəlif bölgələrindən tələbə və məzunları avtobuslarla İran və İraqın döyüş bölgələrini ziyarət etmək və şəhadət mədəniyyətini təbliğ etmək üçün Xuzistan əyalətinə aparırlar. Amma gənclər üçün bu, sadəcə bir turizm səyahəti və əyləncədir. Məhərrəmlik mərasimi də tamamilə karnavala bənzəyir. Bu mərasimin müasir mahnılar, o cümlədən pop və rep musiqisi ilə müşayiət olunması və hətta Tehranda Aşura mərasimində erməni matəm qruplarının iştirak etməsi təəccüb doğurur.
Dini ayinlərə aid mərasimlər əslində insanların dini etiqadlarını möhkəmləndirmək üçün deyil, həm də oğlan və qızların dostluq etməsinə şərait yaratmaq üçün böyük xərclər hesabına və müxtəlif formalarda keçirilir. Bu ayinlər yalnız dini görünüşə malik olur.
Dini ayinlərlə bağlı mərasimləri yas tutanlar və ya məddahlar təşkil edir və həyata keçirirlər. Onlar bundan böyük gəlirlər əldə edirlər. Buna görə də İslam Respublikasında dini mərasimlərin (sünnilər tərəfindən bu mərasimlər dinə zidd hesab edilir) sayı artdıqca, dini mərasimlərin gücü və təsiri də artır. İslam Cümhuriyyətinin müvafiq qurumlarında məddahların da sayı artır. Məlum olur ki, keçmişdə din işlərinə məsul olan ruhaniləri indi məddahlar əvəz edirlər. Hətta İslam Respublikasının süqutundan narahat olan bəzi hökumət ideoloqları İranda şiə ruhanilərinin öldüyünü və məzhəb adlı fırıldaqçıların dövlət dininin təbliğatçılarına çevrildiyini deyirlər.
İslam Respublikası bütün yerlərdə, o cümlədən avtobuslarda və metrolarda qadınları kişilərdən ayırmağa çalışır, lakin bir neçə gün davam edən “Ərbəin” yürüşü zamanı kişilər və qadınlar gecələr böyük salonlarda bir dam altında bir yerdə və çox vaxt yan-yana yatırlar. Dini məhdudiyyətlərin heç biri praktiki olaraq tətbiq edilmir.
İslam Respublikası xarici siyasətdəki uğursuzluğunu, xüsusən də Suriyadakı siyasi, hərbi və ideoloji uğursuzluğunu rejim tərəfdarlarına izah edə bilmir. Hətta İran radio və televiziyasında Suriyadakı ağır məğlubiyyətdən açıq danışırlar. İqtisadi cəhətdən ağır vəziyyətdə olan İran xalqı İslam Respublikasının Suriyada 13 il döyüşməsinin, 6 min insanı qətlə yetirməsinin, 50 milyard dollar xərcləyib və nəhayət, biabırçı şəkildə Suriyadan qovulmasının səbəblərini bilmək istəyir. Suriyadan qayıdan komandirlər İslam İnqilabının müsəlman ölkələrinə ixracı siyasətinin iflasa uğradığını dilə gətirirlər və İslam Respublikasının Rəhbərini dünya ilə düşmənçiliyi dayandırmağa çağırırlar.
Bu komandirlər Türkiyənin Suriyada qalib gəldiyini və bölgədə hakim gücə çevrildiyini deyirlər. Onlar düşünürlər ki, məsələ bununla bitməyəcək və bildirirlər ki, Türkiyənin Qafqazda da İslam Respublikasını məğlub edəcəyi, Zəngəzur dəhlizini açmaqla Türk dünyasını birləşdirib İranı geosiyasi sıxıntıya salacağı ehtimalı yüksəkdir.
Belə bir şəraitdə fundamentalist və paniranist qruplaşmaların Türkiyə və Azərbaycana qarşı zəhərli təbliğatı güclənir. Bu səbəbdən Azərbaycan əyalətlərində də Çaldran şəhidlərinin anılması böyük bir mərasimə çevrilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ərdəbilin Cümə İmamının işdən çıxarılmasını tələb etdiyi çıxışından sonra bu məsələ ilə bağlı İslam Respublikası fraksiyaları arasında fikir ayrılıqları mətbuata çıxarıldı. Bununla da islahatçılar fraksiyası fundamentalist fraksiyanın məddahlar vasitəsilə onlara göstərdiyi təzyiqləri bir-bir xatırlatmaq fürsəti əldə etdi. Onlar deyirlər ki, hökumət Ərdəbilin Cümə İmamını vəzifəsindən uzaqlaşdırsa, bu, İslam Respublikası üçün rüsvayçılıq olar, etməsə, Azərbaycan Respublikası ilə münasibətlərin korlanmasına səbəb olar və siyasi böhran yarada bilər.
Jurnalistlər İslam Respublikasının Rəhbərini məddahların siyasətə müdaxiləsinin qarşısını almağa çağırırlar, çünki onların ədəbsizliyinin nəticələri qonşu ölkələrlə münasibətlərə xələl gətirəcək.
İndiyədək məddahlar Əli Xameneinin baxışlarına qarşı olan olan hər kəsi ölüm və məhv edilməklə hədələyiblər. Əli Xamneyi öz məddahları vasitəsilə hökumət daxilindəki rəqiblərini gözdən salırdı. Suriyadakı məğlubiyyətdən sonra isə Əli Xamenei indi zəif vəziyyətdədir və rejim daxilindəki müxaliflər liderin daxili və xarici siyasətini açıq şəkildə tənqid edirlər. Halbuki son vaxtlara qədər lideri tənqid etmək siyasi cinayət sayılırdı və onun baxışlarını tənqid edən insanlar həbsxanaya atılırdı.
Məhəmməd Xatəmi hökumətində daxili işlər nazirinin müavini və hazırda tənqidi mövqelərinə görə həbsdə olan Mustafa Taczadə ətraflı bir açıq məktub dərc edib və o, məktubunun sonunda Qum ağsaqqallarından xahiş edib ki, lideri tutduğu vəzifəsindən getməyə məcbur etsinlər, əgər Əli Xamneyi istefa verməzsə, onu qanuni yollarla vəzifəsindən uzaqlaşdırsınlar.
Paris, 10 yanvar 2025

“Vətən savaşında Azərbaycanın Zəfəri” kitabı türk dilində çapdan çıxıb

Milli Müdafiə Universitetinin Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunda hazırlanan kitab Azərbaycanda Konstitusiyanın qəbul edilməsinin 30-cu və 44 günlük Vətən müharibəsində Qələbəmizin 5-сi ildönümlərinə həsr olunub.
Geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan 1104 səhifəlik əsərın müəllifi Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Humanitar elmlər şöbəsinin professoru, “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyinin sədri, ehtiyatda olan birinci dərəcəli kapitan, tarix elmləri doktoru, professor Nurulla Əliyevdir.
Kitabda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin gedişi və kəskinləşməsi zamanı baş verən əsas geosiyasi proseslərin və hadisələrin izahı verilib, həmçinin beynəlxalq birliyin və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə cəlb olunan tərəflərin fəaliyyətinin qərəzsiz təhlilinə böyük diqqət yetirilib.
Nəşrdə, eyni zamanda, Birinci və İkinci Qarabağ müharibələrində hərbi-siyasi hadisələrin və döyüş əməliyyatlarının xüsusiyyətləri xronoloji ardıcıllıqla əks olunub, o cümlədən Vətən müharibəsində Qələbəni təmin edən Silahlı Qüvvələrin hərbi-strateji məharəti və tətbiq edilən taktikanın inkişafı, mərhələli və sabit təkamülü göstərilib.
Kitabda xüsusi vurğulanıb ki, Vətən müharibəsi dövründə baş verən hərbi-siyasi hadisələr bu gün faktiki olaraq Azərbaycan və dünya hərb sənəti tarixində yeni səhifə açıb. Müasir müharibələr və münaqişələr tarixində dronların və “gəzən sursat”ların (kamikadze dronların) belə irimiqyaslı tətbiqinin analoqu yoxdur. Qarabağdakı Vətən müharibəsi bir çox hərbi və siyasi parametrlərinə görə “sabahkı günün ilk müharibəsi” hesab edilməlidir.
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin səbəb və nəticələri ilə bağlı bütün problemlər kompleksinin hərtərəfli və dərindən tədqiqi, onun tənzimlənməsinin siyasi və hərbi-güc metodlarının geosiyasi əhəmiyyətinin üzə çıxarılması kitab üzərində iş zamanı müəllif üçün müəyyənedici amillər olub. Münaqişəyə cəlb olunan tərəflərin, beynəlxalq təşkilatların və bütövlükdə dünya birliyinin reaksiyası, Vətən müharibəsinin hərbi-siyasi nəticələri hələ uzun müddət və böyük ölçüdə Cənubi Qafqazda cərəyan edən geosiyasi proseslərin gedişini müəyyənləşdirəcək.
Kitabda İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı döyüş bölgələrində Azərbaycan Ordusunun apardığı əməliyyatlar xəritələrdə əksini tapıb. Bu baxımdan kitab Milli Müdafiə Universitetinin professor-müəllim heyəti və dinləyiciləri, hərbi nəzəriyyəçilər, beynəlxalq münasibətlər, beynəlxalq humanitar və hərbi hüquq sahələrində ixtisaslaşan mütəxəssislər üçün dəyərli mənbədir.

"ŞƏRQ MƏDƏNİYYƏTİ
MƏNİ HƏMİŞƏ ÖZÜNƏ CƏLB EDİR."

"Butov Azərbaycan" qəzetinin əziz oxucuları!
Bugünkü qonağımız — italyan tanınmış şairəsi, yazıçı, tərcüməçi, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, geniş spektrli yaradıcı, bir çox ədəbiyyat mükafatları laureatı, mənəviyyat və ədəbiyyat təbliğatçısı,
Elisa Masciadır.

— Ədəbiyyat və şeiriyətə marağınız nə vaxt başlayıb? Yaradıcı olmağınıza əsasən sizi istiqamətləndirən amillər hansılardır?
—Mənim ədəbiyyata marağım uşaqlıqdan başlayıb, ibtidai məktəb illərindən oxumağa, yazmağa, eyni zamanda şeirlər oxumağa xüsusi marağım olub.
Həmişə yaradıcı yazı və oxumağı inkişaf etdirməyə çalışmışam. Mənim üçün yaradıcı olmaq yalnız ədəbiyyat və sənətlə bağlı deyil, həm də əl işləri – tikiş, toxuculuq, kimi əl sənətləri ilə əlaqədardır.
—İtaliyadakı ədəbiyyat mühitini necə qiymətləndirirsiniz? Orada yaradıcılar üçün hansı imkanlar mövcuddur?
İtaliya haqqında "şairlər, əvliyalar və səyyahlar ölkəsi" ifadəsi məşhurdur. Lakin bu məşhur deyimə baxmayaraq, mənim fikrimcə, şair olmaq üçün yalnız düşüncələri yazmaq kifayət deyil. İlham və şeiri üslubdan əlavə, yazı qaydalarına riayət etmək lazımdır. Ən vacib isə oxumaqdır, çünki yalnız oxuyaraq zəngin söz ehtiyatına sahib olmaq mümkündür. Bu isə yalnız uşaqlıqdan başlayaraq davamlı təhsil və məşq yolu ilə olur. İmkanlar, şəxsi davamlı zəhmət və həmkarlarla, mədəniyyət təşkilatlarında ideya mübadiləsi ilə bağlıdır.
—Ədəbiyyat prosesində hansı mərhələni ən maraqlı və həyəcanverici hesab edirsiniz?
—Hər bir yazıçı öz ədəbiyyat yolunda bir neçə mərhələdən keçir.
Mənim uşaqlıqdan yazıya xüsusi marağım olub və zamanla hekayələr yazmağa başladım, nəhayət ki, nəşr etdirməyə çalışdım və bu mənim arzum idi.
"Hələlik" romanımın nəşrini tam başa çatdıra bilmədim, çünki hələ tamamlanmağa ehtiyacı var.
Lakin bu suala cavab olaraq, geriyə baxıb öz ədəbiyyat yolumu qiymətləndirərək deyə bilərəm ki, ən maraqlı mərhələ ilhamdır, ən həyəcanverici mərhələ isə nəşr üçün gözləmə mərhələsidir.
—Müasir oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün nə etməliyik?
—Dünyada ən çox istifadə olunan "maye cəmiyyət" anlayışına əsasən, insanlar oxumağa daha az meyl edir. İnsanların öz vaxtlarını düzgün şəkildə ayırmağı öyrənməsi, həmçinin səbr və vaxtın dəyərini anlamağa başlaması vacibdir. Müasir dövrdə bu, şəxsi və cəmiyyətin inkişafına müsbət təsir edəcəkdir.—Fərqli ölkələrdən olan yaradıcılarla əməkdaşlıq işinizə necə təsir edib?
—Mənim üçün fərqli ölkələrdən olan həmkarlarımla şeir üslubumu paylaşmaq və öyrənmək çox vacibdir. Bu, təkcə fərqli mədəniyyətlər və yaradıcı yanaşmalar vasitəsilə yeni ilham almağa kömək etmir, eyni zamanda zaman-zaman yeni şeir üslublarını, məsələn, Edwin Antonio Gaona Salinas tərəfindən ixtira edilən Gaonesa və ya Antonio Escobar Mendivez tərəfindən yaradılan Decima üslubunu sınaqdan keçirməyə təşviq edir.
Mən heç kimdən təsirlənmirəm, çünki hər şey mənim davamlı araşdırma və öyrənməyim nəticəsində yaranır.
—Ədəbiyyat müsabiqələrində və antologiyalarda iştirak etmək yaradıcı işinizə hansı yeni imkanlar yaratdı?
—Milli və beynəlxalq antologiyalarda iştirak mənim üçün çox vacibdir.
Bu, həmkarlarım ilə ideya mübadiləsi aparmaq və birlikdə işləmək, həmçinin bəzən, xeyriyyə məqsədilə satış gəlirlərinin ABEO (onkoloji xəstəliyi olan uşaqlar üçün təşkilat) kimi təşkilatlara həsr edilməsi imkanı yaradır.
Bu antologiyalar vasitəsilə daha çox insana müsbət təsir göstərmək mənim yaradıcı fəaliyyətimi daha da inkişaf etdirir.
—Yaradıcı uğurun əsas amilləri nələrdir?
Yazar olmaq üçün davamlılıq, çox səbr və həmişə öyrənməyə hazır olmaq lazımdır. Mənim yaradıcı planlarıma qatdığım səbr və ilk addımlarda təslim olmamaq çox vacibdir. Həmçinin, nəticələrə nail olarkən sakit olmaq və həvəs göstərməmək lazımdır. Çünki çox vaxt, çətin iş nəticəsində əldə edilən mükafat daha qiymətlidir.
—Sülh və mədəniyyəti təşviq etmək fəaliyyətiniz şəxsi həyatınıza və yaradıcı işinizə necə təsir göstərdi?
Sülhü təşviq etmək mənim üçün təbii və daxili bir prosesdir.
Mənim sülhə olan inamım uşaqlıqdan mövcuddur.
Şeir və ədəbiyyat vasitəsilə sülhün yayılması, xüsusilə indi, internet vasitəsilə hər yeri əhatə edə bilər. Bu, oxucuların həyatına sülh və müsbət enerji daxil etməyə, onlarda yeni hisslər oyatmağa kömək edir.
—Yaradıcı cəmiyyətdə hansı rol oynayır? Ədəbiyyatın insanların həyatına təsiri haqqında nə düşünürsünüz?
—Yaradıcı cəmiyyət üçün böyük və məsuliyyətli bir rol oynayır.
Mənim fikrimcə, yazılarımı oxuyan insanların, onların həyatında və cəmiyyətin inkişafında özlərini tapması, mənim məqsədimdir. Mənim dünyagörüşüm, ədəbiyyat vasitəsilə insanlara müsbət mesajlar göndərməkdir, bunu həm də könüllülük, sevgi və sülhün toxumları olaraq görürəm.
—Yaradıcı proses və şəxsi həyat arasında düzgün tarazlığı necə qoruyub saxlamaq lazımdır?
—Yaradıcı və şəxsi həyat arasında tarazlığı qorumaq üçün gündəlik məşqlər və bir qədər oxumağa və yazmağa vaxt ayırmaq, öz stilini inkişaf etdirmək və daha çox insana təsir göstərmək vacibdir.
—Azərbaycan və İtaliya arasında ədəbiyyat sahəsində əməkdaşlığı necə inkişaf etdirmək olar?
—Bütün dünya ölkələri ilə əməkdaşlıqda ən effektiv yanaşma, hər bir xalqın mədəniyyətini öyrənmək və bu ölkələrin dillərinə tərcümələr vasitəsilə mədəni mübadiləni asanlaşdırmaqdır.
—Azərbaycanı ziyarət etmək istəyirsinizmi?
—Dünyanın bir çox ölkələrini ziyarət etmək istəyərdim, lakin mən hələ də İtaliyada olan gözəl və məşhur yerləri ziyarət etməyi istəyirəm.
Əgər qismət olsa, Azərbaycana səyahət etmək niyyətindəyəm.
Şərq mədəniyyəti və sənəti, zəngin tarixi və ədəbiyyatı həmişə məni özünə cəlb edib.
Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.