QHT sədri ilə müsahibəni təqdim edirik:

İqlim dəyişikliyi dünyamızın ən vacib problemlərindən birinə çevrilib və bu, xüsusilə gələcəyin nəsli olan uşaqlar üçün böyük təhlükələr yaradır. Uşaqların sağlamlığı, rifahı və gələcəyi üçün bu məsələnin həlli həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bu gün, "Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva ilə iqlim dəyişikliyinin uşaqların gələcəyinə təsirləri, bu təsirlərin qarşısını almaq üçün atılacaq addımlar və təşkilatın bu sahədəki fəaliyyəti barədə söhbət etdik.
-Könül xanım, iqlim dəyişikliyinin uşaqların gələcəyi və rifahına mənfi təsirlərini azaltmaq üçün hansı tədbirlər həyata keçirilə bilər?
-İqlim dəyişikliyi uşaqların gələcəyinə çox ciddi təsirlər göstərir. Xüsusilə, sağlamlıq və təhlükəsizlik baxımından böyük risklər yaranır. Hava çirkliliyi, suyun keyfiyyətinin pisləşməsi, təbii fəlakətlərin artması kimi amillər uşaqların fiziki və psixoloji sağlamlığına mənfi təsir edir. İqlim dəyişikliyi nəticəsində artan xəstəliklər, məsələn, tənəffüs xəstəlikləri, uşaqlar arasında daha çox yayılır. Bu səbəbdən, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq üçün həm təhsil, həm də sağlamlıq sahələrində ciddi tədbirlər görülməlidir. Təbii ki, ən önəmli addım uşaqları və valideynləri maarifləndirməkdir.
-Təşkilatınız COP 29 çərçivəsində iqlim dəyişikliyi ilə bağlı uşaqlar və valideynlər arasında maarifləndirmə aparmağı planlaşdırırmı?
-Bəli, bizim təşkilat COP 29 çərçivəsində iqlim dəyişikliyi ilə bağlı maarifləndirmə kampaniyaları keçirməyi planlaşdırır. Bu tədbirlərdə uşaqlara və valideynlərə iqlim dəyişikliyinin nə qədər ciddi bir problem olduğunu izah edəcək, onları bu məsələ ilə bağlı tədbirlərdə aktiv iştirak etməyə təşviq edəcəyik. Maarifləndirmə, təlimlər və interaktiv fəaliyyətlər vasitəsilə iqlim dəyişikliyi mövzusunda daha geniş məlumat paylaşılacaq. Biz, xüsusən uşaqların bu mövzuda daha çox məlumatlı olmasını və onlara gələcəkdə bu problemlə mübarizə aparmağı öyrətməyi hədəfləyirik.
-İqlim dəyişikliyinin uşaqların sağlamlığına olan təsir risklərinin qarşısını almaq üçün hansı strategiyalar hazırlanmalıdır?
-İqlim dəyişikliyi uşaqların sağlamlığına çox ciddi təsir edir. Hava keyfiyyətinin pisləşməsi və su çatışmazlığı kimi amillər xüsusən tənəffüs xəstəliklərini, allergiyaları və digər sağlamlıq problemlərini artırır. Buna görə, bu risklərin qarşısını almaq üçün həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlıq məsələlərində güclü bir strategiya hazırlanmalıdır. Bu strategiyaların arasında təmiz hava, su və qida təminatının gücləndirilməsi, təbii fəlakətlərə qarşı hazırlıq tədbirləri, həmçinin xəstəliklərin qarşısını almağa yönəlmiş maarifləndirmə və təlimlər olmalıdır.
- “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyi olaraq bu sahədə hansı konkret tədbirləri həyata keçirmək niyyətindəsiniz?
-Təşkilatımız uşaqlara və ailələrə iqlim dəyişikliyinin təsirləri haqqında məlumat vermək və bu təsirləri azaltmaq məqsədilə müxtəlif layihələr həyata keçirir. Biz iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparan silsilə tədbirlər planlaşdırırıq, o cümlədən ağacəkmə aksiyaları, təlimlər, seminarlar və maarifləndirmə kampaniyaları. Bu tədbirlər vasitəsilə uşaqları və ailələri iqlim dəyişikliyi mövzusunda məlumatlandırmaq və onlara bu məsələyə qarşı mübarizə aparmaq üçün praktiki bacarıqlar öyrətmək istəyirik.
-Son olaraq, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə dövlət və cəmiyyətin birgə fəaliyyətinə dair fikirləriniz nədir?
- İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə yalnız bir təşkilatın və ya dövlətin vəzifəsi deyil, həm də cəmiyyətin birgə səyləri ilə həyata keçirilməli olan bir prosesdir. Dövlətin, qeyri-hökumət təşkilatlarının və cəmiyyətin hər bir üzvünün bu mübarizədə aktiv rol oynaması vacibdir. İqlim dəyişikliyi məsələsini həll etmək üçün həm fərdi, həm də kollektiv səylər tələb olunur. Cəmiyyət olaraq biz hər bir fərd, təşkilat və dövlət qurumu ilə birlikdə bu məsələyə diqqət yetirməliyik ki, gələcək nəsillərə daha sağlam və dayanıqlı bir dünya buraxaq.

Pərvanə FƏRHADQIZI

“Sazlı-sözlü kəlağayı” Tiflisdə

Tbilisidə “Sazlı-sözlü kəlağayı günləri” adlı festival keçirilib.

Noyabrın 16-da Tbilisidəki M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyində “Sazlı-sözlü kəlağayı günləri” adlı festival keçirilib. Azərbaycanın Gürcüstandakı Səfirliyinin, M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyinin dəstəyi, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin, Azərbaycan Kəlağayı Muzeyinin təşəbbüsü və təşkilatçılıgı ilə keçirilən layihə çərçivəsində “Kəlağayı yaşıl dünyaya töhfədir” adlı sərgi açılıb. Sərgidə yaşı əsrlərə söykənən qədimi kəlağayılarla yanaşı, Şəki və İsmayıllının məşhur Basqal qəsəbəsinin istehsalı olan müasir kəlağayılar, Güllü Eldar Tomarlının yaşıl dünyanı özündə əks etdirən əl işləri nümayiş etdirilib.
İkinci Qarabağ müharibəsində şəhidlik zirvəsinə ucalmış qəhrəmanlar üçün nəzərdə tutulan kəlağayılar iştirakçıların marağına səbəb olub. Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri, Kəlağayı Ev Muzeyinin direktoru Güllü Eldar Tomarlı deyib ki, şəhid Zaur İsmayılzadənin anası Sevil İsmayılzadə və şəhid Saleh Əliyevin anası Solmaz Əliyevanın Kəlağayı Muzeyinə təqdim etdikləri qədim kəlağayıların öz tarixi var. Bu kəlağayılar hər iki şəhidin gələcək həyat yoldaşları üçün saxlanılırdı. Lakin onlar şəhidlik zirvəsinə ucaldıqdan sonra hər iki ailə kəlağayını muzeyə təqdim edib.
Sərgidə yaşı bir əsrdən çox olan Aşıq Solmaz Kosayevaya məxsus kəlağayı, eləcə də üzərində Mirvarid Dilbazi, Pənahəli xan, Aşıq Ələsgər, Üzeyir Hacıbəyli, xan qızı Natəvan, Qasım bəy Zakirin fotolarının həkk olunduğu kəlağayılar muzeyin maraqlı eksponatları sırasında olub. Həmçinin satış üçün Basqal kəlağayıları da təqdim edilib.
Gürcüstanın və Azərbaycanın Dövlət himnləri səsləndirilib, şəhidlərin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Sonra M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyinin direktoru Leyla Əliyeva tədbirin əhəmiyyətindən danışıb.
Güllü Eldar Tomarlı çıxışında bildirib ki, Azərbaycan kəlağayısı 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə UNESCO-nun Bəşəriyyətin qeyri maddi mədəni irsi üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib. Bu əlamətdar hadisənin 10 illik yubileyidir. Bu münasibətlə cari ildə Azərbaycanın bölgələrində, Sankt-Peterburqda festivallar, tədbirlər, sərgilər keçirilib. Bu cür tədbirlər ilin sonuna qədər davam edəcək.
Daha sonra sabiq deputat Ramiz Əliyev, müəllimlərdən- Fatma Aslan, Növrəstə Həsənoa, Mədinə Həsənova, Savalan Osmanlı, Vənnahar Qəhrəmanova , Nurlana Mehmanqızı, '' Ceyran'' rəqs ansamblının sədri Ceyran Qurbanova və başqaları çıxış edərək kəlağayının tarixi, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında və təbliğindəki rolu, dünyada kəlağayıya olan marağın artması, barədə məlumat veriblər. 44 günlük vətən müharibəsi şəhidi Orxan Məhərrəmovun bacısı Nuray Nəbiyevaya Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi tərəfindən qırmızı rəngli Basqal kəlağayısı hədiyyə olunub.
Tədbirdə aşıqlardan Nargilə Mehdiyevann, Nuray Nəbiyevanın, Rustavi şəhər 18 saylı məktəbin şagirdlərinin milli rəqsləri, kəlağayı haqqnda söylədikləri şeirləri tamaşaçılar tərəfindən alqışlarla qarşılandı. İmir Məmmədlinin tərcüməsində Güllü Eldar Tomarlınn kəlağayı haqqında şeirlərini Rustavi məkbliləri gürcü dilində səsləndirdilər.
Sonda xatirə şəkili çəkildi.

Səməd Vəkilov yazır: "General Kərim Kərimov fenomeninin sirri"

Oktay Əhmədov: ”General Kərim Kərimov hər iki tərəfdən Azərbaycan türküdür, Oğuz soyundandır!”

25 il Pilotlu Gəmilərin Sınaq Uçuşları üzrə SSRİ Dövlət Komissiyasının sədri (1966-1991) vəzifəsini tutmuş, Azərbaycanın milli iftixarı, kosmosun əfsanəsi adlandırılan artilleriya general-leytenantı Kərim Kərimovun 100 illik yubileyi Azərbaycanda və Rusiyada qeyd edilməkdədir. Həyatını sirlər dolu bir ömrə sığdıran məxfi general yalnız SSRİ süquta uğradıqdan sonra geniş ictimaiyyətə tanınmışdır.
General Kərim Kərimov kimdir?
Azərbaycan Cümhuriyyətinin parlament üzvü Əsədulla bəy Əhmədovun nəvəsi olmaqla bərabər məşhur milyonçu və mesenatlar Hacı Zeynalabdin Tağıyevlə və Murtuza Muxtarovla qohumluq əlaqələri olan bir şəxs SSRİ-nin ən məxfi və strateji sahəsinə rəhbərlik edən dövlət komissiyasının rəhbəri vəzifəsinə uzun illər rəhbərlik etməsi maraq doğurmaya bilməzdi. Hər kəsə məlumdur ki, SSRİ səviyyəsində türk soylu millətlərdən yalnız barmaqla sayılacaq səviyyədə mühüm post tutan şəxslər olmuşdur. Bu şəxslərdən biri də məhz məxfi general Kərim Kərimov idi. Kərim Kərimovun sirri nədə idi? Nədən o sıçrayışla vəzifə pillələrində irəliləyirdi?
Bioqrafiyasına nəzər salaq.
General Kərim Abbasəli oğlu Kərimov 14 noyabr 1917-ci il tarixdə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. İlk təhsilini Təzə-Pir Məscidinin nəzdində mədrəsədə aldıqdan sonra, orta təhsilini Bakıda 8 saylı (hazırda General Kərim Kərimovun adını daşıyır) orta məktəbdə almışdır. O, 1934-cü il tarixdə orta məktəbi bitirir. Sonra 1936-cı ilin avqustunda Moskvaya gedir və Novoçerkaskdakı Sənaye İnstitutunun “Elektromexanika” fakültəsinə qəbul olur.
Evlənməsinə babası Əsədulla bəy Əhmədov xeyir dua verir.
Birinci kursda oxuduğu zaman artıq orta məktəbdə on il birlikdə təhsil aldığı və orta məktəb illərindən sevdiyi Zərifə xanım Hənəfiyeva ilə ailə qurur. Atası Abbasəli Kərimov bu evliliyə qarşı olsa da, ailədə nüfuz sahibi olan Cümhuriyyət Parlamentinin deputatı olmuş babası Əsədulla bəy Əhmədov bu evliliyə xeyir dua verir. Bu evlilikdən general Kərim Kərimovun 22 yanvar 1937-ci il tarixdə qızı dünyaya gəlir. Qızına anası Sürəyya xanımın şərəfinə onun adını qoyur. Ancaq bir müddət sonra ailə vəziyyəti ilə bağlı gələcəyin dahisi 1939-cu ildə Bakıda Sənaye İnstitutuna köçürülür. Həyat yoldaşı isə Sənaye İnstitutunun kimya fakültəsində təhsilini başa vurur. ( Z.Hənəfiyeva Moskava Dövlət Universitetində kimya fənindən dərs deyib) Lakin tale yenidən Kərim Kərimovun həyatını Rusiyaya bağlayır. Belə ki, o, 1942-ci ildə Dzerjinski adına Artilleriya Akademiyasına göndərilir. Qeyri-adi istedadını və biliyini nəzərə alaraq Kərim Kərimov birbaşa akademiyanın IV kursuna daxil olur və 1943-cü ildə akademiyanı topçu-mühəndis ixtisası üzrə bitirir. O, təhsil aldığı müddətdə “Katyuşa B 13” adı ilə tanınan yaylım atəş qurğusu üzrə mütəxəssis kimi hazırlanır. Silahın təkmilləşdirilməsi barəsində bir neçə səmərələşdirici təklif irəli sürən Kərim Kərimov həmin vaxtdan həyatını raket texnikası ilə bağlamış, bu texnikanın inkişafı naminə elmı və fiziki potensialını əsirgəməmişdir.
Baykonurun təməli qoyulan gündən Azərbaycan tarixinin görkəmli şəxsiyyətlərindən olan Kərim Kərimov kosmodromda çalışmağa başlayıb. O, Kosmik Gəmilər üzrə Dövlət Komissiyasının tərkibinə daxil edilmişdi.
Tanış olduğum sənədlərə əsasən fəxrlə qeyd edim ki, kosmik aparatların yaradılmasında, dünyada ilk dəfə insanın kosmosa göndərilməsində Kərim Kərimovun böyük rolu olub. Bunun nəticəsi kimi ilk kosmonavt Yuri Qaqarinin tarixi uçuşu uğurla başa çatdıqdan sonra Kərim Kərimov SSRİ-nin ən yüksək ordeni – Lenin ordeni ilə təltif olunmuşdu. 1945-ci ildən böyük mühəndis vəzifəsində çalışmağa başlayan Kərim Kərimov 1961-ci ildə general rütbəsi verilmişdir. 1965-ci ildə Kosmik Vasitələrin İdarəsinin rəisi, 1966-cı ildən isə Pilotlu Gəmilərin Sınaq Uçuşları üzrə SSRİ Dövlət Komissiyasının sədri vəzifələrinə təyin edilmişdir. Qeyd edək ki, general Kərim Kərimovun rəhbərlik etdiyi komissiyanın tərkibi 50 nəfərdən ibarət olub. Buraya SSRİ-nin müdafiə naziri, o cümlədən 7 nazir, digər mühüm komitə və struktur rəhbərləri daxil olmuşdur.
1975-ci ildə “Apollo” və “Union” gəmilərinin rekonstruksiyası və uçuşun hazırlığı ilə əlaqədar iş Kərim Kərimovun məsuliyyətində idi. Yeni yaradılan bu nazirlik kosmik sənayenin bütün müəssisələrini özündə birləşdirdi. Lakin K.Kərimovun istedadını və təşkilatçılıq qabiliyyətini yüksək qiymətləndirən məşhur konstruktor S.P.Korolyov 1966-cı ildə təkidlə onun Kosmik Gəmilər üzrə sistemlərin hazırlığını yoxlayan, uçuşun başlanmasına icazə verən şəxs kimi məhz Kərim Kərimovu olmasını istəyirdi. Və bu təkid öz nəticəsini vermişdi. Kosmik səyahətə çıxan və tapşırığı yerinə yetirib geri dönən uçuş heyətlərinin hesabatlarını qəbul edərək heç vaxt televiziya reportajlarına düşməyən şəxs də Kərim Kərimov idi. 1974-cü ildə Kərim Kərimov əsas vəzifəsi ilə paralel olaraq Mərkəzi Elmi-Tədqiqat Maşınqayırma İnstitutu direktorunun birinci müavini kimi elmi-təşkilatçılıq fəaliyyətinə qatılmışdı. O dövrdə sovet kosmonavtikasının fəxri sayılan, alim-mühəndis zehninin qələbəsi kimi qəbul edilən kosmik aparatlar onun fəal iştirakı və birbaşa rəhbərliyi ilə yaradılmışdı. Onların sırasında yeni nəsil “Soyuz” kosmik gəmiləri, “Salyut” orbital stansiyası, sonradan isə çoxmodullu “Mir” stansiyasının adlarını çəkmək olar. Azərbaycanla əlaqəni kəsməyən, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Aerokosmik Tədqiqatlar Mərkəzinə əlindən gələn köməkliyi göstərən general bir çox azərbaycanlı alimin bu sahədə fəaliyyət göstərib inkişaf etməsi üçün şərait yaratmışdı. 1991-ci ildə istefaya çıxan Kərim Kərimov ömrünün sonunadək kosmik sahə ilə əlaqəsini kəsməmiş, Uçuşları İdarəetmə Mərkəzinin məsləhətçisi olmuşdu. İstehsalat-təşkilat və elmi fəaliyyətinə görə general-leytenant Kərim Kərimov Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adına, iki dəfə Lenin ordeninə, Qırmızı Əmək Bayrağı, Qırmızı Ulduz ordenlərinə layiq görülmüş və çoxlu medalla təltif olunmuşdur. Kərim Kərimov 2 dəfə dövlət mükafatı almışdır. Azərbaycan Respublikasının “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmiş, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü seçilmişdir.
General-leytenant Kərim Kərimov 29 mart 2003-cü ildə Moskva şəhərində vəfat etmiş və elə orada da dəfn olunmuşdur.
Məxfi generalın zəngin bioqrafiyasının araşdırdıqda onun fenomenal həyat hekayəsinin əsl sirri aydın olur. Paradoksla olsa da Azərbaycan Cümhuriyyətinin parlament üzvü olmuş Əsədulla bəy Əhmədovun nəvəsi general Kərim Kərimovun dünyanın super gücü olan SSRİ-nin ən strateji sahəsinə rəhbərlik etməsi maraq doğurur. Onun sıçrayışlı karyera yüksəlişinin səbəbi qeyri-adi istedadı, fenomenal yaddaşı, təşkilatçılıq bacarığı, yüksək intellekti və çevik təfəkkürü olmuşdur. Əvəzedilməz generalın bu keyfiyyətləri cümhuriyyətçi ailəsindən olması faktorunun arxa plana keçməsinə səbəb olmuşdur.
General Kərim Kərimovun ailə şəcərəsinə yaxın qohumu (dayısı oğlu), Azərbaycan Cümhuriyyətinin parlament üzvü Əsədulla bəy Əhmədovun nəvəsi, xüsusi xidmət polkovniki Oktay Əhmədov işıq salır. Oktay Əhmədov: ”General Kərim Kərimov hər iki tərəfdən Azərbaycan türküdür, Oğuz soyundandır!”
Xatırladım ki, general Kərim Kərimovun atası Kərimov Abbasəli Hacıbalakərim oğlu 1879-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan türküdür. Azərbaycanın ilk ali təhsilli mühəndislərindəndir. Sankt-Peterburq Mülki Mühəndislər İnstitutunda bir müddət təhsil aldıqdan sonra 1912-ci ildə Peterburq Texnologiya İnstitutunu bitirmişdir. (Abbasəli Kərimovun fəaliyyətinin professor Ədalət Tahirzadə araşdırılmışıdr).
Anası Əhmədova Sürəyya Əsədulla qızı isə Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü, I Bakı Dumasının deputatı, “Nəşri-maarif” cəmiyyətinin təsisçilərindən biri Əsədulla bəy Əhməd oğlu Əhmədovun qızıdır. Azərbaycan türküdür.
1930-cu ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin parlament üzvü Əsədulla bəy Əhmədovu NKVD tərəfindən istintaqa verdiyi ifadələrində əfsanəvi general Kərim Kərimovun məhz onun himayəsində yaşadığını bildirmişdir (sitat professor Ədalət Tahirzadənin araşdırmasından götürülmüşdür).

Görkəmli alim, böyük şəxsiyyət

Görkəmli alim haqqında yazmaq mənə tapşırılanda söhbətimizin müsahibə şəklində olacağını nəzərdə tutmuşdum. Suallarımı hazırlayıb görüşəndə başqa mənzərə ilə qarşılaşdım. Qarşımda qəlibə yatmayan, standartdan uzaq bir ziyalı dayanmışdı. Söhbətimiz çox uzandı. Demək olar ki, 3-4 saat danışdıq. Hiss edirdim ki, yorulub. Sonra əlindəki qovluğu mənə uzadıb dedi:-işlərim və fəaliyyətimə dair materialların hamısı burdadır. Təcrübəli jurnalist kimi mənsiz də yaza bilərsiniz. Beləcə bir alim haqqında yazmağa başladım.
Azərbaycanda üzvi kimya, özəlliklə neft-kimya sahəsi yüksək inkişaf etdiyidən kimyaçı alimlər də həmişə öndə olmuşdur. Belə alimlərdən biri də kimya elmləri doktoru, professor, ARETN-nin akademik Y.H. Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun (NKPİ) laboratoriya müdiri Eldar Hüseynqulu oğlu Məmmədbəylidir. Onun elmi-ictimai fəaliyyətinin spektri hərtərəflidir. 50 ildən artıq bir zamanı əhatə edən elmi fəaliyyəti dövründə onun kimya elminin inkişafında böyük əməyi olmuşdur. E. Məmmədbəyli bütün şüurlu ömrünü xalqına, vətəninə xidmətə sərf edib.
Eldar müəllim 1941-ci il yanvarın 22-də Gədəbəy rayonunun Arısu kəndində müəllim ailəsində anadan olub. 1957-ci ildə Miskinli kənd orta məktəbini bitirib. 1960-cı ildə N.Nərimanov adına Azərbaycan Tibb İnstitutuna (indiki ATU) daxil olub, 1965-ci ildə provizor ixtisası ilə ali təhsili başa vurub. Həmin il təyinat üzrə Gədəbəydə 112 saylı aptekdə asistent işləyib. 1966-cı ildə rayonun Böyük Qarabulaq kəndində 407 saylı aptekə müdir təyin edilib. Aptekdə işlədiyi zaman Eldar müəllim yerli camaatın dərin hörmətini qazanıb. Xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin hamısına köməklik etdiyinə görə indi də ona “doktor” deyə müraciət edib, məsləhət alırlar. Sutkanın istənilən saatında müraciət edənlərin hər birinə şirin dillə, şəfqətli əl ilə kömək edir. Amma E. Məmmədbəylinin əsl arzusu elmlə məşğul olmaq, tanınmış alim olmaq idi.

Odur ki, o, 1967-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda aspiranturaya daxil olub. 1970-ci ildə isə Az.SSR EA Prezidiumunun qərarı ilə SSRI EA Kimyəvi-Fizika İnstititutunun aspiranturasında təhsilini davam etdirməyə göndərilib. 1971-ci ildən NKPİ-nin Sumqayıt filialında kiçik elmi işçi kimi vəzifəsini davam etdirib. 1978-ci ildə EA-nın Element Üzvi Birləşmələr İnstitutunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək kimya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. 1983-cü ildə böyük elmi işçi vəzifəsinə keçirilib. Həmin ildə ona üzvi kimya ixtisasında böyük elmi işçi diplomu verilib. 1986-cı ildə AEA Prezidiumunun qərarı ilə NKPİ-yə böyük elmi işçi, 2002-ci ildə isə aparıcı elmi işçi vəzifəsinə keçirilib. 2005-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin nəzdindəki Dissertasiya Şurasında “C4-C5 qoşulmuş dienlərin aktivləşdirilmiş dienofillərlə asimmetrik Dils-Alder reaksiyası” mövzusunda üzvi kimya ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək kimya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alıb. 2007-ci ildə baş elmi işçi vəzifəsinə keçirilib. 2008-ci ildə “Optiki aktiv maddələrin sintezi və tədqiqi” qrupuna rəhbər təyin edilib. 2012-ci ildə “Antimikrob təsirli reagentlər və biozədələnmələrin tədqiqi” laboratoriyasına müdir təyin edilib.
Professor Məmmədbəyli ölkədə asimmetrik sintez sahəsində çalışan ilk azərbaycanlı alimdir. Onun elmi işlərinə dünyanın bir çox tanınmış alimləri istinad ediblər. Son illərdə E.Məmmədbəyli və əməkdaşları tərəfindən Azərbaycan yeni quru və dəniz yataq neftlərinin, müalicəvi neftlərin optiki aktivliyinin öyrənilməsi sahəsində geniş tədqiqat işləri aparılır və yüksək nəticələr əldə edilir.
Alim Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Gəncə Dövlət Universiteti, Azərbaycan Tibb Universiteti və s. əməkdaşları ilə birgə elmi işlərin aparılmasında fəal iştirak edir. O, ADPU “Analitik və Üzvi Kimya” kafedrasının əməkdaşları ilə tərkibində kükürd saxlayan bioloji aktiv maddələrin Mannix reaksiyası ilə sintezi və onların antimikrob, antiseptik maddələr və əlavələr kimi sınaqdan keçirilməsinə dair tədqiqatlar aparır. Gəncə Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinin əməkdaşları ilə yeni azot və oksigen tərkibli norbornen törəmələrinin sintezi və xassələrinin öyrənilməsi sahəsində aparılan birgə elmi işlərə rəhbərlik edir. ATU-nun əməkdaşları ilə sintez olunmuş yeni bioloji aktiv maddələrin antimikrob xassələrinin öyrənilməsi və bitkilərdən alınmış təbii birləşmələrin quruluşunun müasir fiziki üsullarla təyin edilməsi sahəsində tədqiqat işlərinin aparılmasında iştirak edir. O, həmçinin ARETN Katalitiz və Qeyri-Üzvi Kimya İnstitutunun əməkdaşları ilə birlikdə yeni metal-üzvi komplekslərin alınması sahəsində elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasında rəhbərlik və iştirak edir. Alınmış birləşmələrin bioloji aktiv maddələr, dizel yanacaqları üçün tüstüazaldıcılar və benzin fraksiyasının diemerkapitanlaşması üçün komponent kimi sınaqdan keçirilmişdir.
AMEA və Rusiya EA arasında 2005-ci ildə bağlanan sazişin tematik planına E.Məmmədbəylinin iki elmi işi daxil edilib.
İşlədiyi dövrdə alimin 600-dan çox elmi əsəri dərc olunub. Məqalələrin bir çoxu “Tetrahedron”, “Green Chemistry”, “ЖОрХ”, “ЖОХ”, “ЖПХ”, “Нефтехимия”, “Катализ в промышленности”, “Известия РАН”, “Сер.Хим.”, “Аналитическая химия”, “Azərbaycan kimya jurnalı”, “Neft kimyası və neft emalı prosesləri” kimi jurnallarda dərc olunmuşdur.
E.Məmmədbəylinin rəhbərliyi ilə 8 fəlsəfə doktoru, 3 elmlər doktoru yetişib. Hazırda onun rəhbərliyi altında 4 əməkdaş fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün dissertasiya işi üzərində işləyir.
O, uzun illər Bakı Qızlar Seminariyasında, Azərbaycan Beynəlxalq Universitetinin Tibb fakültəsində “Biokimya” və “Formakologiya” fənlərini tədris etmişdir. Alim 2009-cu ildə ATU-nun buraxılış işlərinin müdafiəsi üzrə komissiyanın və 2016-cı ildə Lənkəran Dövlət Universitetinin dövlət imtahan komissiyasının sədri olmuşdur.
1999-cu ildən başlayaraq uzun müddət AR Səhiyyə Nazirliyinin Əczaçılıq müəssisələrinə nəzarət edən professor daimi komissiyanın üzvü olub. Ömrünü Azərbaycan elminə həsr edən, yüksək yumor hissi olan nəhəng alim deyir ki, onun ən böyük mükafatı 7-ci sinifdə aldığı “Tərifnamə” və 2022-ci ildə İnstitut tərəfindən verilən “Fəxri Fərman”dır. O, 2019-cu ildə “Tərəqqi” medalına layiq görülüb. Hazırda Azərbaycan Elm və Təhsil Nazirliynin Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda laboratoriya müdiridir.
Professor Məmmədbəylinin elmdə qazandığı uğurlardan keçdiyi şərəfli ömür yoluna bir işıq salmaq istəyirəm. İstəyirəm ki, bu işıqda Azərbaycanın o böyük şəxsiyyətini hamı görsün və tanısın. Hamı bilsin ki, ölkəmizdə onun kimi dünya miqyasında tanınan, elmilə vətənə, millətə xidmət edən, ürəyi Vətən və millət sevgisilə döyünən bir insan var. İnsanlığı yaşadan, haqqın yanında dayanan bir insan. Elə bir insan ki, ona həmişə güvənmək, ümid qapısını inamla döymək olar. Axı o, adilərdən fərqli ziyalıdır, ən başlıcası isə şəxsiyyətdir. Elələrinə bu gün millətin çox ehtiyacı var.
Əbəs yerə demirlər ki, dünya ləyaqətlə, şərəflə yaşayanların, haqqa doğru gedənlərin, başqalarının haqqına girməyənlərin, haram tikə yeməyənlərin, yalana əl çalmayanların, yaltaqlıq etməyənlərin, elmilə, səxavəti və halallığı ilə xalqın gözündə ucalanların çiyinlərindədir. Belələri olmasaydı, kimə güvənərdik, kimə ümid edərdik, qaranlıqdan işığa necə çıxa bilərdik. Bəli, Eldar müəllim özü bir işıqdı, işıq Adamdı, işıqlı Adamdı.
Əlli ildən çoxdur ki, xalqımıza xidmət edən, kimya elmini daha da inkişaf etdirən, elmi əsərlərilə, kimya sahəsindəki uğurları ilə dünya alimlərinin diqqətini çəkən E.Məmmədbəylinin tələbələri də bu gün ölkəmizdə, eləcə də xarici ölkələrdə öz töhfələrini verirlər. Fəxrlə demək olar ki, o, bu gün yalnız AMEA miqyasında deyil, bütövlükdə respublikada kimya elminin inkişafında, yeni kadrların hazırlanmasında əhəmiyyətli rol oynayır.
Professor Eldar Məmmədbəyli “Azərbaycan Əczaçılıq və Farmakoterapiya”, “Neft kimyası və neft emalı prosesləri”, “Kimya Problemləri” və “Avicenna” Вестник КНИИ РАН (Грозньий, Чеченская Республика, РФ), Вестник Башкирского Государственного Педагогического Университета, УФА, Башкордстан РФ) jurnallarının redaksiya heyətinin üzvü, eləcə də Neft-Kimya Prosesləri institutunun Elmi Şurasının və institutun nəzdində fəaliyyət göstərən Dissertasiya Şurasının üzvü kimi də öz vəzifəsini ləyaqətlə, şərəflə yerinə yetirir.
Ömrünün 84-cü baharını yaşayan Eldar müəllim öz mənəvi dünyası, möhkəm iradəsilə həm işlədiyi kollektivdə, həm də ictimaiyyət arasında hörmət qazanıb. Professorun ömür yolundan bəhs edən «Alimin və mütəfəkkirin ömrünün səhifələri» kitabında akademik Əjdər Məcidov yazır: «…Onun apardığı işlər dünyada asimmetrik sintez sahəsində tanınmış nüfuzlu alimlər- K.Narasaka, H.B. Kaqan, K.Koqa və digərləri tərəfindən qəbul edilmiş və bu işlərə yüksək qiymət verilmişdir. Bu işlər barədə M.Noqradinin 1987-ci ildə dərc olunmuş «Stereoselectiv Supthesis» monoqrafiyasında xüsusi qeyd edilmişdir. 1989-cu ildə bu kitab rus dilində (Qetepocelektivnıy sintez. Moskva, «Mir» dərc edilmişdir. E.Məmmədbəyli üzvi kimya sahəsində, xüsusən zərif üzvi sintez sahəsində tanınmış alimdir».
AMEA-nın müxbir üzvü Məhəmməd Babanlı «Tanınmış alim, nəcib insan» məqaləsində vurğulayır ki, «O, olduqca sadə və təvazökar bir insandır, insanlarla asanlıqla ünsiyyət qura bilir. Bununla yanaşı, o, sözünü açıq deyə bilən xarakterli bir insandır. Vətənini, millətini, müstəqil dövlətimizi çox sevir, torpağa, el-obaya ürəkdən bağlıdır. Elə bu səbəbdən poeziyanı, aşıq sənətini, sazı-sözü çox sevir. Onun bir çox məclislərdə qəlbəyatan çıxışları, əzbərdən dediyi şeirlər xoş qarşılanır. Dostların, tanışların tədbirlərində yaxından iştirak edir, çox maraqlı həmsöhbət və yaxşı yol yoldaşıdır. Gözü, könlü tox adamdır.
Eldar müəllimin yüksək keyfiyyətlərindən biri də onun soykökünə, ailəsinə ürəkdən bağlı olmasıdır».
O, xarici ölkələrdə olanda da ürəyi daha çox Gədəbəy üçün çırpınıb, doğma Arısunun həsrətini çəkib. Vətənə, yurd yerinə, ata ocağına ürəkdən bağlılığı onun böyük alim olduğu kimi, böyük insan olduğunun da göstəricisidir. O, həm də görkəmli müəllimdir, tələbələrlə mehribanlığın, xoş ünsiyyət qurmağın tərəfdarıdır.
Eldar müəllim doğma Arısu kəndinin gözəlliyini, könül oxşayan mənzərələrini, təbiətini, coğrafiyasını, tarixini, qeyd eləmiş, tanınmış adamlarının portretini sözlə çəkərək bu qədim yurd yerini gözlərimiz önündə canldandıra bilmişdir:
Sənin qanından ayrılıb,
Canımdakı qan Arısu.
Sən anasan, mən də sənin
Qoy olum balan Arısu.
Məni ərsəyə gətirib,
Torpağın, qayan Arısu.
Bir tərəf Gəlin qayası,
Bir tərəfdə Daşbulağın.
Yoruldun dincəl qadası,
Açılsın aynan-qabağın.
Dizin yerdə, əlin daşda,
Buztək sudan içək bir az,
Bu su bir dərman Arısu.
Eldar müəllim haqqında elm adamlarının fəxarətlə dedikləri qürur doğurur, Azərbaycanın bu görkəmli elm adamı ilə fəxr edirsən, sevinirsən ki, nə yaxşı Eldar Məmmədbəyli kimi qürur yerimiz, işıqlı ziyalımız var.
Bəli, o, əsl ziyalıdır, alim adına şərəf gətirən, alim adını ucaldan insandır. AMEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi Hafiz Əlimərdanov onun haqqında belə yazıb:
«…Bir yoldaş kimi, bir insan kimi Eldar müəllim yüksək pozitiv xüsusiyyətlərin daşıyıcısıdır. Düzgünlüyü, haqqı, ədaləti sevən bir insandır. Dilimizi, vətənimizi ürəkdən sevən vətəndaşdır. Zərif üzvü sintez sahəsində uzun illərdir işləyən professorun poeziyaya, lirikaya, klassik şeir formalarına qarşı da çox incə zövqü var, mənalı şeirlərin vurğunudur. Onda həm də yaxşı yoldaşlıq hissləri var».
Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Əlövsət Allahverdiyev «Müdrik və xeyirxah insan» məqaləsində yazır: «…Eldar müəllim həyatı boyu insanları ciddi və şərəfli əməllərə səsləmişdir. O, həm də sözü bütöv, hərbi intizamlı bir adamdır. Onun bugünkü əməli fəaliyyətində sabahın işıqlı cizgiləri aydın görünür. Eldar müəllim Birinci Qarabağ savaşında da xalqımızın düşmənlə mübarizəsinə töhfələr vermiş, gənclərimizdə vətənpərvərlik və döyüş ruhunun yüksəlməsində, doğma yurdun qayğısına qalmaqda yaxşı nümunə kimi yaddaşlarda qalmışdır».
Eldar müəllim haqqında çox deyilib, çox yazılıb. Onu Azərbaycanda yaxşı tanıyır, ona hörmətlə yanaşır, haqq yolunda haqsızlara qarşı mübarizə aparan cəsur bir insan kimi ona böyük dəyər verirlər. Bu, təsadüfi deyil. Axı Eldar müəllim təkcə böyük alim deyil, həm də düzü-düz, əyrini-əyri yazan, haqqı deyən, hər kəsin nöqsanını üzünə söyləyən, ürəyi xalqın ürəyilə birgə döyünən mərd və cəsarətli kişidir. Fikrimizin təsdiqi kimi ADP-nın sədri Sərdar Cəlaloğlunun «Alim məsuliyyəti» məqaləsindən bu fikri xatırlatmaq yerinə düşərdi:
“Eldar müəllim nə tərifində, nə tənqidində heç vaxt riyakarlıq etməyib, insanların qüsurlarını açıq şəkildə üzlərinə deyən, haqqı müdafiə etməkdə bir an da tərəddüd etməyən, yaşının çoxluğuna baxmayaraq, cavan oğlanların həsəd aparacağı bir çevikliklə mübarizənin ön cəbhəsində özünə yer tutub.
Bir çoxlarından fərqli olaraq, Eldar müəllim çox iş görüb, az danışan insanlardandır. O, gördüyü hər işi bir alim, vətəndaş mövqeyi ilə görür, həmişə özünün fədakarlıqlarını millət, dövlət və silahdaşları qarşısında bir vəzifə və borc hesab edir. O, öz sözü olan, boş sözlərə qulaq asmağa dözümsüz və yaxşıya yaxşı, pisə pis deməyi bacaran insandır».
Bəli, Eldar müəllim güclü şəxsiyyətdir. Onu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, Eldar müəllim şair, yazıçı və publisist kimi də fəaliyyət göstərir. Bir-birindən mənalı şeirləri, düşündürücü məqalələri, publisist yazıları həmişə böyük rəğbətlə qarşılanıb, oxucuların marağına səbəb olub.
Onun şəxsiyyəti, əsl ziyalı və yaxşı insan olması, vətənpərvər, dostcanlı, qohumcanlı, yurdcanlı olması, hər kəsə qayğıyla yanaşması hamının diqqətini çəkib və yenə də çəkməkdədir.
Onun şəninə şeirlər də həsr edilmişdir ki, bu da Eldar müəllimin xalqın sevgisini, məhəbbətini qazanmasından irəli gəlir.
Gəlin İsrafil Qaraoğlunun yazdığı «Eldar müəllim» şeirindən dörd misraya diqqət yetirək:
Tanıdığım böyük şəxsiyyətlərin,
Yüksək zirvəsində görürəm səni.
Böyük bir kainat, dənizdən dərin,
Əvəzsiz bir insan görürəm səni.
SSRİ Elmləri Akademiyasının EUBİ-nun direktor müavini kimya elmləri doktoru, professor K.A. Koçetkov Eldar müəllim haqqında: “E.Məmmədbəyli Moskvada olan zamanla bizim institutun görkəmli alimləri ilə elmi diskusiyalar aparırdı. Onlar onun elmi fikirlərinə böyük rəğbətlə yanaşırdılar. Bu alimlərin sırasında uzun illər institutda direktor işləyən akademik Y.N. Bubnov, dünyada məşhur alimlər V.İ. Sokolov, B.A. Davankov, V.İ. Breqadze, Y.B. Şur (Nobel mükafatı laureatları) və başqaları var idi. Moskva alimləri onu xoşrəftarlı, savadlı, hörmətli, yüksək yumora malik insan kimi qəbul edirdilər. O həmişə S.Vurğunun “Azərbaycan” şerini rus və azərbaycan dillərində gözəl deyirdi. Şərq mədəniyyətini də hörmətlə qəbul edən bir alimdir və Azərbaycan elminin dünya elm aləmində yerinin artmasına çalışır”.
Bu yazıda mən hər tərəfli biliyə, yüksək intellektə malik alimin fikrimdə yaranan obrazını ümumiləşdirməyə çalışdım. Onun millətini, vətənini, təhsili, elmi, yüksək mədəniyyəti, ailəsini, bunlardan daha çox Azərbaycan dövlətini, azadlığı necə sevdiyinin şahidi oldum. O, Azərbaycanın poeziyasını, musiqisinin bütün formalarını ürəkdən sevir. Ancaq aşıq musiqisinin aşiqidir. “Sarıteli”, özəlliklə “Baş sarıteli” Gədəbəyin himni sayır. Ən müqəddəs arzusu Azərbaycanı bütöv və bütün sahələrdə, xüsusən elmdə yüksək zirvələrdə görməkdir. Son 7 əsrdə Azərbaycanın dünyaya bəxş etdiyi nəhəng imperatorlar, onların qurduqları imperiyalar və kimya elminin zirvəsi olan asimmetrik sintez onun üçün ən müqəddəs amildir. Bu səbəbdən öz millətini və onun həqiqi liderlərini ürəkdən sevdiyini deyir.
Mən ondan soruşdum:- bu qədər işlərə görə layiq olduğunuz qiyməti nədən ala bilməmisiniz. O, mənə belə cavab verdi: “Nobel mukafatı laureatı Avropanı ölümdən qurtaran alman alimi Paul Erlix qeyd edir ki, “hər şey insanın taleyindən, bəxtindən, fortunadan asılıdır.” Digər tərəfdən onu da qeyd etdi ki, Azərbaycan dövləti istər alimlərə, istər incəsənət işçilərinə, istərsə də yazıçılara və s. həmişə diqqət edir və layiqli qiymətini verir. Özünün işinin belə olmasını isə cavabdeh məmurların Dövlət idarələrinə məlumat və sənədləri vaxtında çatdırmamasında görür.
Mən də haqqında yazdığım zəhmətkeş alimin fikirləri ilə tam şərikəm. Ümid edirəm ki, haqq öz yerini tutacaq.

Hüseyn İSAOĞLU (Məmmədov),
AYB-nin üzvü

“Molla Nəsrədin”çilər haqqında yeni tədqiqat

Mollanəsrəddinçilər mətbuat və ədəbiyyat tariximizdə həmişəyaşar sənət və sənətkarlıq məktəbi yaratdılar. Ona görə də bu məktəbə dünən də, bu gün də, sabah da ehtiyacımız var.
Qarşımda “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin araşdırılmasında və elmi ictimayyətin diqqətinə catdırılmasında mühüm xidmətləri olan “elmi-publisistik təfəkkürə, üslub tərzinə malik istedadlı, ləyaqətli düşüncə sahibi”, filologiya elmləri doktoru, professor, pedaqoq Allahverdi Məmmədlinin “Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin milli ideya kontekstində” adlı monoqrafiyası var.
Monoqrafiyanı oxuyarkən yazıçı Anarın “Əbədi Mirzə Cəlil” başlıqlı məqaləsindən son sözlərini xatırladım. “Əbədi Mirzə Cəlil bütün zamanların övladıdır, hər yeni nəslin yol yoldaşıdır. Və bizdən sonra gələn nəsillər onu təzədən kəşf edəcək, öz yaşıdları, çağdaşları kimi tanıyacaq...”. Dahiyanə bir fikir.
Əvvala Mirzə Cəlil yaradıcılığ, savadı, vətənpərvərliyi, əyilməzliyi, düzlüyü ilə həqiqətən əbədiyaşar oldu. Elə ona görə də bütün zamanlar da, yaradıcılığına, sözünə, amalına, əməlinə ehtiyac duyduğumuz bir əhli-qələm sahibi kimi, yaddaşlara əbədi həkk edildi.
Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, bu böyük şəxsiyyətdən yazmaq üçün, onun qədər yüksək qələmə, sözə, vətənpərvərliyə sahib olmaq lazımdır. Görkəmli “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin tədqiqatçısı Allahverdi Məmmədli də bu yüksək keyfiyyətlərə malik bir alimdir. Onun elmi yaradıcılığı demək olar ki, bütövlüklə bu ədəbi məktəbin tarixinə, fəaliyyətinə, ideyalarına, onun yazarlarının həyat və yaradıcılığının tədqiqinə (xüsusən də Mirzə Cəlilin) həsr edilib.
“Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin fəaliyyəti Allahverdi müəllimin uzun illərdi diqqətini cəlb edib və bu istəyin, marağın sayəsində alimin onlara həsr etdiyi çox dəyərli, sanballı, məzmunlu elmi əsərləri, monoqrafiyaları, dərs vəsaitləri ərsəyə gəlib.
“Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığında azərbaycançılıq” (2003), “Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığında azərbaycançılıq ideyalarının bədii təcəssümü (ərəb əlifbası ilə)” (2005), “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbində milli varlıq problemləri” (2012), “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbində azərbaycançılıq” (2017), “Molla-Nəsrəddinçilik və milli ideya” (2018), “Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin milli ideya kontekstində” (2024) adlı əsərləri mollanəsrəddinçilərin yalnız Azərbaycan mətbuatı və ədəbiyyatı tarixində deyil, həm də ictimai fikir tarixində çox böyük rol oynadığını bir daha sübut edir.
Müəllif yenicə işıq üzü görən “Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin milli ideya kontekstində” adlı monoqrafiyasında çox böyük ustalıqla bu ədəbi məktəbin formalaşdırdığı azərbaycançılıq təliminin xüsusiyyətlərini açır və elmi təhlilə cəlb edir. Odur ki, filologiya elmləri doktoru, professor Vüqar Əliyev haqlı olaraq bu monoqrafiyanın çapını alqışlayır və onun nəşrinin “mətbuat tariximizin maraqlı bir faktına” çevrilə biləcəyini vurğulayır. Filologiya elmləri doktoru, professor Vüqar Əhməd isə həmin əsəri müəllifin “çoxillik elmi-tədqiqat işinin, gərgin axtarışlarının uğurlu nəticəsi” kimi yüksək dəyərləndirir.
Allahverdi müəllim bu monoqrafiyasında ən əsas məsələni; azərbaycançılıq ideologiyasının əhəmiyyətini, mahiyyətini açıqlamaqla yanaşı onu əsas hədəfin önünə çəkərək vurğulayır ki, “Ölkəmizdə azərbaycançılıq rəsmi dövlət ideologiyasıdır”. O, bütün əsər boyu bu prinsipə sadiq qalaraq Azərbaycanın maraqlarının hər şeydən üstün tutulmasını təbliğ edir. Məhz buna görə əsər bugün də, sabah da və hər zaman aktualdır.
Nə qədər Azərbaycan xalqı, dövlətçiliyi var azərbaycançılıq da var. Onu qorumaq, yaşatmaq, gələcək nəsillərə ərməğan etmək isə bizim bocumuzdur. Bununla mollanəsrəddinçilərin hələ yüz il bundan əvvəl irəli sürdüyü bu ideya öz aktuallığını, əhəmiyyətini bir daha sübut etdi. Bu ideya müstəqilliyimizin, dövlətçiliyimizin, milli-mənəvi dəyərlərimizin daha da zənginləşməsinə, əbədiyaşara çevrilməsinə xidmət edir. Nə qədər böyük, möhtəşəm, ülvü, müqəddəs bir ideya...
“Azərbaycan dilinin saflığını, gözəlliyini, zənginliyini, qüdrətini özündə yaşadan və gələcək nəsillərə ötürən bu böyük xəzinədə” yalnız ümummilli məsələlər deyil, həm də bəşəri ideyalar var. Çünki burada “hər bir fərdə böyük azadlığın və hüququn verilməsi müşayət olunur”.
Müəllif yenidən bu mövzuya müraciət etməsinin səbəbini belə açıqlayır ki, “əsas məqsəd bu ədəbi məktəb haqqında yeni elmi-nəzəri fikirlər ortaya qoymaq, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi nümayəndələrinin yaradıcılığında azərbaycançılıq ideyalarının bədii əksini araşdırıb üzə çıxarmaqdır”. Odur ki, əsərdə azərbaycançılığın elmi-məntiqi, ədəbi-ictimai mahiyyəti araşdırmanın məğzini təşkil edir və müəllif bu prinsiplərə çox gözəl əməl edib.
Milli xarakter kəsb edən və fundamental ideoloji təfəkkür modelini əks etdirən azərbaycançılıq bu gün gənc nəsilin şüurunda, qəlbində, ürəyində, zehnində o qədər möhkəm kök salmalıdır ki, heç bir qüvvə onu oradan çıxara bilməsin. Budur Vətənçilik, dövlətçilik, Azərbaycançılıq...
“Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin milli ideya kontekstində” adlı monoqrafiyanı oxuduqca bir daha əmin olursan ki, mollanəsrəddinçilər ona görə həmişəyaşar statusunu qazanıblar ki, çox böyük zəngin və maraqlı ədəbi-mədəni irsə malik olublar. Bu ədəbi-mədəni xəzininin xalqa catdırılmasında istedadı, bacarığı, zəhmətkeşliyi və ən əsası intelektual səviyyəsi ilə secilən Allahverdi Məmmədlinin öz payı, öz əməyi var. O, yazır ki, “Mollanəsrəddinçiliyin ideya əsasında azərbaycançılıq məsləki dayanır”. Elə Allahverdi müəllimin də məsləyində, amalında daima Vətəninə, dövlətinə, bayrağına və ən əsası insanlığa qarşı əzəmətli sevgi dayanır. Ona görə hər sözün də belə böyük azərbaycançılığı, Vətənçiliyi, dövlətçiliyi əks etdirən əsərlərin müəllifidir.
Əsərin sonunda müəllif bir daha vurğulayır ki, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbini doğuran ən başlıca səbəb azərbaycançılıq amalını ədəbi-bədii sözdə gerçəkləşdirmək, bunu xalqın, millətin idealına çevirmək olub”. Mollanəsrədinçilər də həmin ideyanın daşıyıcısı kimi öz yaradıcılıqlarında bir nümunəyə çevrildilər və 20-ci yüzilliyin əvvəllərində milli strategiyanın müəyyənləşməsində əsas rolu oynadılar.
Bildiyimiz kimi, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin tədqiqinə sovet dövründə kommunist ideologiyasının prinsiplərinə uyğun yanaşıldığı üçün bu sahədə bir sıra təhriflərə də yol verilib. Bunu Allahverdi müəllim də öz əsərində bir necə dəfə vurğulayır. Buna görə “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi, xüsusən də sovet dövrü fəaliyyəti yenidən, obyektiv və milli maraqlara uyğun tədqiqata cəlb edilməli idi. Allahverdi müəllim də bu yanlışlıqları aradan qaldırmaq üçün yenidən çox zəngin və maraqlı olan irsə müraciət edib və belə bir dəyərli əsəri ortalığa qoyub. Təqdirəlayiqdir ki, müəllif dəfələrlə müraciət etdiyi bu mövzuda yenə də maraqlı, diqqətçəkən mülahizələr, fikirlər söyləyə bilib. Çünki mövzuya tarixiliklə müasirliyin vəhdətində yanaşıb, mollanəsrəddinçilərə olan rəğbətini qəlbinin hökmü ilə ifadə edib və onların sənətini layiq olduğu mərtəbəyə yüksəldib. Bu müqəddəs yolda müəllifə daha böyük naliyyətlər arzu edirik.

Sevil Həsənova,
BDU-nun professoru,
Multimedia və elektron kommunikasiya kafedrası

''Azərbaycan Kəlağayısı Günü'' keçiriləcək

Noyabrın 26-da, 15:00, 2024- cü ildə AMEA Folklor İnsitutu və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi ''Azərbaycan Kəlağayısı Günü '' nü Qurban Abbasov adına Mədəniyyət Sarayında geniş konsert proqramı ilə qeyd edəcək.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin, AMEA Folklor İnsitutunun dəstəyi, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə Suraxanı rayonu, Qaraçuxur qəsəbəsində, Qurban Abbasov adına Mədəniyyət Saraynda ''Kəlağayı Günü'' qeyd ediləcək.
Heydər Əliyev Fondunun çoxşaxəli fəaliyyəti nəticəsində kəlağayı sənətinin Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlər sistemində və adət-ənənələrimizdə ən mühüm mədəniyyət nümunəsi olduğu beynəlxalq səviyyədə öz təsdiqini tapmışdır. Belə ki, UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 2014-cü il noyabrın 26-da keçirilən iclasında Azərbaycan kəlağayı sənəti “Kəlağayı simvolizmi və ənənəvi sənəti” adı ilə UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir. Bu il həmin tarixi hadisənin 10 illik yubileyidir. Bu münasibət ilə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məlisinin təşbbüsü və təşkilatçılığı ilə 2024- cü ilin əvvəlindən Naxçıvan MR-da , bölgələrimizdə, elm və təhsil ocaqlarında ''Sazlı, sözlü kəlağayı günləri'' layihəsi çərçivsində festivallar, tədbirlər, sərgilər keçirildi.
Azərbaycan Respublikasının Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin elan etdiyi 2024-cü il kiçik qrant müsabiəsində təşkilatın ''Azərbaycan kəlağa yılarının təbliği'' layihəsi də qalib elan olundu və 3 ay əzində uğurla icra olundu. Qazax, Gəncə, Şamaxı, Şəki, Bakı şəhərlərində layihə çərçivəində tədbirlər keçirildi.
26 noyabr ''Kəlağayı Günü'' dür, kəlağayı bayramıdı. Bu bayrama hər kəs dəvətlidi. Giriş sərbəstdi.

MUSA ASLANXANLI

ULULARDAN, BABADAĞDAN SORAQ ALDIM
(HİSSƏLƏR)
Katalikos Abasın rəhbərliyilə keçirilən dini yığıncaq Çola ətrafında hərbi toqquşmaların tez-tez baş verdiyini nəzərə alıb, Alban xristianlıq mərkəzinin Çoladan köçürülməsi haqda qərar qəbul etdi. Nəhayət, Alban xristianlıq mərkəzi başkənd Partava-Bərdəyə köçüruldü. O vaxtdan hər il keçirilən xristianlıq bayramları da, dini məclislər də Albaniyanın baş kəndi Partavda, adətən, qonaq-qaralı keçirilirdi.
Yenə elə günlərdən biri idi. Səhhətinə, yaşına görə işləməsinə çətinlik yarandığından Abasın yerinə Albaniyaya katolikos seçməli idilər. Bu məqsədlə də yepiskoplar başkəndə toplanmış, əlavə qonaqlar da dəvət edilmişdi.
Beyləqandan gələn yepiskop Vironun adaylığı irəli sürüldü. Abasın Viro sarıdan ürəyi sakit idi. “Bacarıqlı, iradəli, fikri aydın bir şəxsdi. Dini yanaşmalarda, iqtisadi, siyasi məsələlərdə də uyarlı, əsaslı fikirləri var. Əsas, Vətənini, xalqını düşünən bir din xadimidi.”
Yepiskoplar çıxış edir, Vironun aday kimi müsbət cəhətlərini qeyd edirdilər, ona uğurlar arzulayirdılar. Məhin Banu da bu məclisdə çıxış edib, Viroya uğurlar arzuladı.
-Mən Kuti elinin Kərkük şəhərindən dəvətli bir qonaq kimi gəlmişəm. Qardaşımız Viroya gələcək işlərində uğurlar arzulayıram. İnanıram ki, bacarıqli dini rəhbər kimi elimizin, yurdumuzun özgürlüyünə çalışacaq, bu yolda uğurlar qazanacaq. İstərdim, Bizansın, bir qədər gizli, ilk baxışda sezilməyən dini pərdə altında yurdumuzun, elimizin bütövlüyünü pozacaq əməllərinin qarşısı alınsın. Bizim ulu babalarımızın adlarından biri Qordu, bilirsiniz. Qor həm də günəş ilahəsinin adı olub. Biz ocaq yerində qalan közə də qor demişik. Ocağımızı da, ocaqda qorumuzu da qorumalıyıq. Elimizin inancına görə, qut, qutluq, uğur oddan, ocaqdan, Günəşdən gəlir. Bundan yana elin ulu ağsaqqallarına zaman-zaman Qorqut adını da verdik .
Biz türk olaraq qədimdən Günəş işığıni, odu, ocağı müqəddəs bilmişik.
Bu düşüncədə olub, Günəşə tapınmışıq, səcdə etmişik. Bu, bir gələnək, qan yaddaşımizdı...
Qədim əsatirdə,Yunan şairi Esxilin əsərində Prometeyin odu İskitlər, yəni türklər ölkəsindən oğurlayıb insanlara gətirdiyi yazılıb. Bir daha təsdiq olunur ki, ilkin od-ocaq yurdu Qafqazdı. Elə o yerlərdən biri bizim Azığ mağarasıdı. Od-ocağı bizdən aparan ellər azdımı? Ən qədim od-ocaq yeri, yaşayış yeri bizim Azərbaycandadı. Ər saklar, kutlar, şumerlər- kimerlər, qipçaqlar yurdu olan Azərbaycan.
Xristianlıq bizim qonşu dövlətlərlə anlaşmamıza, dinc çevrədə yaşamımıza yardım edirsə, əlbəttə, çox yaxşıdı. Xiristianlığı bir din kimi qəbul etməyimiz də bundan yana olsun, ancaq elimiz, yurdumuz daha önəmlidi. Xristianlığın müharibələri durduracağını da deyə bilmirəm. Hər bir halda babalarımızın ruhu, günəşin işığı, Tanrımız qardaşımız Viroya kömək olsun.
Katalikos Abas Məhin Banuya təşəkkür etdi.
-Xanım, son vəziyyət necədir sizə yaxın bölgələrdə?
- Mən elə Ərman vilayəti haqda da danışmaq istəyirəm. Bir az da o ərazinin tarixi haqda danışım... Bilirsiniz, ər saklar, qıpçaq eli, onlar özlərini tatar da adlandırırlar, eyni eldi, cəsur, döyüşkən. Buna görə o igidlər Ərmən, ərazi də ərmən vilayəti adlanıb. Biz Sasanilərlə tərəfdaş olsaq da, bildiyiniz kimi, dinclik yoxdu, qarşıdurmalar, müharibələr səngimir. Ərman türkmandı, türk oğludu, ancaq son vaxtlar, nə aci ki, bizim Ərmən vilayəti təklənir, gah Sasanilərin, gah da Bizansın əlinə keçir. Unudurlar ki, Ərman adlanan o ərazi, o vilayət Turan ərazisidi, Parfiyanın Ər Sak elindən olan Sanatürkün ölkəsidi. Bu, bəlli tarixdi. Xatırlayaq ki, Parfiya bizim Turan dövlətinin varisidi. Tur, Turan, Alp, Alp Ər tarixi el oğullarımızdı.
İsa peyğəmbərin havvarilərindən Faddey ora-Ərdaş, ya Artaş adlanan əraziyə gəlib, xristianlığı təbliğ edərkən öldürülüb. Bu, kədərli bir tarixdi. Mən də maraqlanmışam bu hadisənin səbəbi ilə. Deyildiyi kimi, Sanatürk bir türk hökmdarı olaraq, vətən, yurd sevgisi öndə olmayan dini söhbətləri qəbul etməyib. Faddeyin bizim ərsaklar, ərmənlər, ərdaşlar, turxanlar, alp ərlər yaşayan yerdə xristianlığı təbliğ etməsi uğursuz olub. Sanaturk də Faddeyin dediklərini zərərli hesab edib. Bunu türk düşmənləri tərəfindən hazırlanmış bir hiylə kimi qiymətləndirib.
Faddey milli kimliyi nəzərə almadan, dini bağlılığı daha üstün tutduğu üçün öldürülüb. Faddey o ərazilərin qədim Turan dövlətinə aid olduğunu, bu dövlətə qarşı zaman-zaman kənardan saldırıların olduğunu nədənsə nəzərə almayıb, birtərəfli şəkildə sülh, sülh deyib, kilsələr inşa edin təbliğatını aparıb, ancaq qəbul edilməyib.
Katalikos Abas:
-Xanım, siz tarixdən, tarixi yazılardan, hadisələrdən məlumatlısınız. Bu, çox yaxşıdı. Türk ellərinin yaratdığı dövlətin- Azərbaycanın Həmədandan sonra başkəndi Mədaindi, indi sasanilər idarə edir. Daha neçə böyük Turan şəhərləri var, bilirik. Xatırlayaq, Turan hökmdarları nəslindən olan Turxanın idarə etdiyi Dvin də Ər Saklarin şəhəridi. Turanın varisi kimi yaranan Parfiya dövlətinin şəhəri. Gələcəkdə o şəhərlərə, türk soy-adına, Ər Sak adına, Ər Man adına neçələri şərik çıxacaq, bilmirik. Məlumatlar üçün sağ olun! Bölgədəki vəziyyəti dediniz, təklifləriniz nədi?
-Azərbaycanın maddi-mənəvi irsinə sahib çıxmaqla tarixi torpaqlarımızı yadların dağıdıcı təsirindən xilas etməliyik. Vahid Azərbaycanın sözçüsü olan şəxsiyyətləri yetişdirmək, o şəxsiyyətləri qorumaqla buna nail ola bilərik.
Bitikçi də söz aldı:
-Mən də bu çətin yollarda əzizimiz Viroya uğurlar arzulayıram.
Parçalanan, təriqətlərə, məzhəblərə bölünən din birliyi zəiflədər, fəsadlara yol açar, bu sarıdan ehtiyatlı olmalıyıq. Turan dövləti də elə bu və digər təhlükələrdən qorunmaq üçün dəyərlərdən, dünyagörüşdən, bəlli həyat tərzindən qaynaqlanan türk dilli ölkələrin birliyindən yaranmışdı. Məhin Banu xanım tarixə nəzər saldı. Əlbəttə, buradan Batıya döğru, böyük ərazilərə yayılmış qədim türk əlifbası ilə yazılmış gil lövhələri, yazılı daşları, qayaları dəyərləndirmək lazımdır. İskit əlifbası, Göy türk əlifbası ilə yazılmış deyilir, bu, bizim qədim əlifbamızdı. Daha qədimdən bu ərazilərdə məskunlaşan, yazısı olan, ilk şəhərlər salan bizim elimizdi. Türk dilində olan o yaziları oxuyan, araşdıran varmı? Necə ola bilər, Bizansın bunlardan xəbəri olmasın. Troyalıların da türk olduğunu bilməsin. Sərf eləmir. Yeni ərazilərə göz dikirlər. Bizim elimizi, at belində olan türk tayfalarını bəzən barbar adlandırsalar da, həmin tayfalardan bir çox sənət sahələrini, dövləti idarə etməni öyrəniblər. Mən araşdırmışam, yunan xalq yaradıçılığı, qədim ədəbiyyatları türklərin təsiri ilə formalaşıb. Türk yönümlüdü. Hətta miflərindəki Afrodita da türk, türk təəssübkeşidi. Qurd südü əmən Romul, Ramin deyilən uşaqlar türk əsillidi, Roma şəhərinin qurucularıdı.
Böyük tarixçi Heredot yazır ki, yunanlar zəif bir millət olub, ancaq kimmerlərlə, oğuzlarla, ər saqlarla- türk tayfaları ilə qarışdıqdan sonra böyük millət halına gəliblər. Məhin Banu xanımın xatırlatdığı o tarixi hadisə də başa düşüləndi. O ərazi- ərmən vilayəti adlanan o ərazi də Turan torpağıdı, hökmdarı da ər sak soyundan Sanatürkdür. Sanatürk Turan dövlətinə qarşı olan qısqanclığı, düşmənçiliyi bilən, bu təhlükələrdən qorunmağa çalışan hökmdardı. Qədim türk inancına bağlı hökmdardı. O hadisədən bir az əvvəl türklərə qarışmalarla formalaşan romalılar Romada turanlıları qətlə yetirmişdilər. Əlbəttə, Sanatürk mövcud təhlükələri nəzərə almalı idi.
Türklər qadına bəy ana deyib. İlahə adıdı. İndi Bayan deyirik. Bu, böyük mədəniyyətdi. Türk xanımı, türk anası döyüşdə, barışda söz sahibi olub, layiqli, qürurlu, Vətən, yurd sevən övladlar böyüdüb.
O məclisdə Viro yepiskopların səs çoxluğu ilə Albaniyanın katalikosu seçildi. Viro çıxış edənlərə, təklif verənlərə diqqətlə qulaq asırdı. Sonda da iştirakçılara, ona uğur deyənlərə təşəkkür etdi.
Viro Məhin Banunun katalikos Abasın yaxın qohumu olduğunu bilirdi, Abas ona danışmışdı. Məclisin sonunda Katalikos Viro Məhin Banuya təşəkkür etdi, qardaşı qızını- Şirini xəbər aldı:
- Qızımız Şirin necədir? Kərkükdədi, yoxsa Mədaində?
-Hazırda Mədaindədi. Ər sakların arasında. Xosrovla münasibətləri yaxşi olsa da, hələ ailəli deyillər. Xosrovun sevgisinə inandı. Gənclik havası öz sözünü dedi, ancaq mən də Şirinə sözümü demişəm. Alp ər elindən olduğunu bilsin gərək. Xosrovun da həqiqi, dərin sevgisi varsa, Şirinə ciddi, sayğılı münasibəti olmalıdı.
-Niyə də olmasin? Şirin ağıllı qızdı. Xosrov da ağıllanar. Salamımı deyərsiniz.
-Sağ olun.

Ağ adamın müsahibəsi
“QAQA” İLƏ ÜZ-ÜZƏ

Aida Şirinovanın-“QAQA”-nın çoxsaylı video müsahibələri və qəzet yazıları olduğundan onun haqqında geniş təfsilata varmadan aşağıdakı sualları ünvanlamaq fikrindəyik:
-Sizin haqqınızda ən yaxşı həqiqəti şeir kitabınız deyir,-fikrimizlə razısınızmı?
-Bəli. İnsanın gözləri onun ürəyini ələ verdiyi kimi hisləri də yaşadıqlarını və həyatını “ələ verir”.
-Gündəmi zəbt eləyən bir məsələ var ki, o da şəhidlərlə bağlı vikipediyanın silinməsi. Bunun mənəvi və psixoloji tərəfini necə izzah edərdiniz?
-Mən şeirlərimin birində virğulamışam ki:
“Mərd oğullar bu gün tarix yazacaq”
Tarix yazanları heç vaxt tarixdən silmək olmaz. Çünki insan yaddaşı adlı bir anlayış var. Necə ki, şifahi xalq ədəbiyyatımızda yaranmış əsərlər, şeirlər, nağıllar bu günümüzə qədər dildən-dilə gəlib çatmışsa, elə bu oğulların da qəhrəmanlığı yaddaşlardan silinməz. Odur ki, elektron dələduzlar xatircəm olsunlar.
-“Şəhid bulaqları” açılışdan bir müddət sonra biganəliyin və avtoyumanın qurbanına çevrilirlər. Bu etik cəhətdən nə dərəcədə doğrudur?
-Təbii ki, hər bir xalqın, hər bir millətin unutqanları, öz doğmalarına, yaxınlarına biganə və vecsizləri var. Çox təəssüf ki, bu bizim millətdən də yan ötməyib.
-Yeri gəlmişkən bizə elə gəlir ki, şəhidlər və qazilər haqqında kitabları hər yoldan ötən yazmamalıdır. Bu barədə siz nə düşünürsünüz?
-Bir neçə il bundan əvvəl Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimov haqqında bir poema kitabını mənə təqdim etmişdilər. Oxuyarkən bir söz yığınına və bayağılaşdırılmış bəsit fikirlərə rast gəldim. Mən kitabın redaktoruna zəng edərək iradımı bildirdim. Məncə də hər əlinə qələm alan şeir yazan, əsər yazan hər bir müəllif kimin haqqında yazdığını dərk etməli və onun məsuliyyətini anlamalıdır.
- Bədəninizdə daşıdığınız qəlpələrin fəsadları sizi çoxmu incidir?
-Mənə dəfələrlə suallar ünvanlayıblar ki, müharibədə yaralanmısınızmı? 1992-ci ildə təxminən yay aylarında Ağdərənin Kasaped kəndi yaxınlığında düşmənin atdığı top mərmisi yanıma düşərək partladı və bunun nəticəsində mənim sağ qulağımın pərdəsi zədələndi. Ağır kəllə-beyin travması(kontuziya) aldım. Amma bununla belə ən böyük yara ürək-qəlb yarasıdır. Ondan böyük yara varmı dünyada?
-Son zamanlar polis sistemində işləyənlərə münasibət birmənalı deyil. Onları Xalqın Polisi etmək üçün nə lazımdır?
-Böyük Qabil demişkən:
“Müsibət oluruq biz,
Səhv düşəndə yerimiz”.
Belə izah edim də. Orta məktəb partasının arxasından yenicə durmuş, il yarım əsgəri xidmət keçmiş bir gəncə əgər mundir geyindirib insanların arasına buraxırıqsa təbii ki, onlar insanlarla ünsiyyət qurmaqda, asayişi qorumaqda çətinlik çəkirlər. İnsanlarla ünsiyyət qurmaq üçün insan pedaqoqika, psixologiya bilməlidir. Ona görə də bu cəmiyyətdə polislə vətəndaş arasında anlaşılmazlıq baş verir. Ümumiyyətlə, hansı peşənin yiyəsi olmamışdan əvvəl Xalqın Adamı olmalısan.
-Bilirik ki, sizinçün dostluq və qardaşlıq anlayışları müqəddəsdir. Çünki siz heç vaxt bu mənəvi dəyərlərə xəyanət etməmisiniz. Bəs sizə edilən xəyanət?
Saçımın ağının günahlarını,
Dosta ehtibarsız olandan soruş.
Qəlbimin bu qədər intizarını
Gözləri yollarda qalandan soruş.
Mən elə bilirəm ki, insanın qaldıra bilməyəcəyi ən ağır zərbə xəyanətdir. İstər o vətənə xəyanət olsun, istər dosta, istər silahdaşa olsun, istər valideyinə, fərqi yoxdur. Xəyanətin bağışlanacaq tərəfi yoxdur.
- İndiki poeziyanın durumuna necə qiymət verərdiniz?
-Açığı deyim ki, əlinə qələm alıb şeir, nəsr yazan insan öz məsuliyyətini və təmsil elədiyi milli ədəbiyyatı dərk etməlidir. Amma çox təəssüf olsun ki, cəmiyyətdə bir az mizan, tərəzi-dəyərlər itibdir. Bunu biz televiziyalarda da görürük, sosial şəbəkələrdə də. Cəmiyyətdə sağlam ədəbi tənqid olmayanda bəzi dırnaqarası gözəl şairlər və “şairciklər” yetişir. Amma çox təəssüf edirəm, bu cür şeirlər, yazılar gələcəyimiz olan gənclərin zövqünü korlayır. Bu bizim musiqimizdə də var, həyatımızın digər sahələrində də. Mənə elə gəlir ki, hər bir insanın içində daxili senzura olmalıdır. Bu sözü deyimmi deməyimmi, bu geyimi geyinimmi, geyməyimmi, bu söz cəmiyyət arasında işlənə bilərmi, bilməzmi.
- Aida xanım, indiyə kimi hansı sualı sizə verməyiblər?
-Məsələn, çox istərdim ki, mənə təxminən belə bir süal verilərdi: “Nədən xoşunuz gəlmir və ya nə sizi sevindirir?”
-O zaman sizi nə sevindirir və nə xoşunuza gəlmir?
-Əvvəl xoşuma gələyənlərdən başlayaq. Bağlı qapı görməkdən xoşum gəlmir. Əvvəllər qapılarda qıfıl olardı. Heç vaxt qapılarda qıfıl görmək istəməzdim. Bir də bəzən evlərdən işıq gəlməyəndə xoşum gəlimir, elə bilirəm o evdə hər şey zülmətə dönüb...
-Məni nə sevindirir?
-Yazda, hətta maşından ötərkən bağda-bağçada işləyən insanları görərkən, bir evin tikildiyini görəndə və gecə bir ocaqda, evdə gur işıq seli görəndə sevinirəm. Mənə elə gəlir ki, aşağıdakı şeir bunu tam əhatə edir:
Gündə neçə dəfə keçsəm yanından
Sənsiz salam verir mənə pəncərən.
Inan, çox isidir məni qanımdan
Odlanıb, alışıb yanan pəncərən.

Yaman xəbərsizsən bu sevinclərdən
Yaman xəbərsizsən kədərdən, qəmdən.
Niyə doğma olub, bilmirəm nədən
Sənsiz sevən olub məni pəncərən.
-Hörmətli dostum! İndi mən sizə sual verirəm. (Aida Şirinova sual verir)
Hansı sual ürəyinizdən keçir ki, onu mənə vermirsiniz?
“Qaqa”mızın bir möhürlənmiş mövzusu var. Açmasını açıqlaya bilərmi?
Hörmətli yazar sətiraltı sualınızın nə olduğunu anladım. İstədiyirəm ki buna uzun illər əvvəl yazdığım şeirlə cavab verim:
Mən arımı atmadım,
Namusumu satmadım.
Kişilər cərgəsində
Kişi kimi yaşadım.
Arzu edirəm ki, bütün Türk Dünyasının qadınları özümün də aforizmlərinmin birində dediyim kimi birinci növbədə Türk Kişisinin papağını, başını dik eləsin.
Müsahibəni apardı:
Giya Paçxataşvili,
Rusiya, Azərbaycan, Gürcüstan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair-tərcüməçi

Səhra Rezayi yazır

Zəngan səmasında parlayan ulduz

(Ustad aşıq dədə Müslüm Əsgərinin həyatına qısa bir baxış )

Zəngan şəhərinin Tarım mahalından şöhrəti ucalan aşıq dədə Müslüm Əsgərinin Sazı sözü bu şəhərin sərhədlərini aşıb, indi də bütün türk dünyasına yayılmaqdadır. Zənganın aşıq səmasında parlayan iki işıqlı ulduzdan biri olan dədə Müslüm Əsgəri ömrünün səksən ilini başa vurub. Müasir zamanəmizin dədə qorqudunu təmsil edən aşıq 1938-ci ilin iyul ayında türk şəhəri olan Zənganın Badamıstan kəndində dünyaya göz açmışdır. Müslüm 1955-ci ildə məktəbi bitirdikdən sonra dogma kəndini tərk edir. Dini mədrəsələrdə təhsil alan aşıq Tofiq və Şəriəti məktəblərində ədəbiyyat üzrə diplom alıb.
Uşaqlıqdan qulağına tanış olan aşıq dastanları onun ürəyində dərin izlər salıb, yarım əsrə yaxın bir müddətdə onu bu sənətə bağlamışdır. Aşıqlıq sənətini atasından öyrənib 20 yaşlarından bu sənətlə məşğul olan dahi sənətkar davamlı olaraq 50 ilə yaxın aşıqların tarixdə yadigar qoyan izlərini addımlayaraq onlardan toplanan inciləri bizə çatdırmışdır. Aşıq Müslüm ustadlarından fərqli olaraq ilk dəfə bildiyi dastanları özünəməxsus qırmızı dəftərində qeydə alib. Beləcə dastanlar aşiqi adını əzəmətli bir heykəl kimi tarixə salmışdı.
Böyük sənətkar atası Aşıq Zöhrabdan aşıqlıq sənətini öyrənib 1967-ci ildən rəsmi şəkildə “aşıqlıq” sənətilə məşğul olur. Uzun illər bu yolda çalışan ustad 40 ilə yaxın müxtəlif şəhər və kəndlərdə o cümlədən Tarım, Zəngan, Xalxal, Tehran, Qum və Urmu şəhərlərində toylar çalıb, el şənliklərində iştirak etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, siyasi fəaliyyətinə görə dövlət işlərində işləməsinə qadağa qoyulan ustad aşıq, təhsili ilə yanaşı çörək pulu qazanmaq üçün dərzilik də öyrənir.
Atasından öyrəndiyi aşıq sənətinin əsas dərslərini klassik təhsil ilə birləşdirən istedadlı sənətkar ifaları ilə yanaşı, nitq qabiliyyəti olan aşıq musiqisinə tazə nəfəs gətirib.
Hər ayım, hər günüm söz ilə keçdi,
Oxudum sözlərim qaldı ellərdə,
Dastan nağıl oldu, söz belə keçdi,
Həm şeirim söhbətim qaldı dillərdə.

Müslüm Əsgəriyəm dosta bağlıyam,
Çaylar kimi şaqqıldayam, çağlayam,
Mahalım Tarımdı azər oğluyam,
Yaşılbaş sonalar qaldı göllərdə.

Musiqi sahəsində əfsanə kimi yaşayıb-yaradan Dədə Müslümün həyat xatirələrinə qısa bir baxış bizi çox uzaq keçmişlərə götürür...
Cavanlıqdan gözəl bir mənzərə
Payızın son günlərinin soyuq küləyi qırmızıya boyanan yarpaqları bəzəkli bir xalça kimi yerə sərmişdi. Cansız günəşin altına boyadan ağ dağları qar alıb ətrafına soyuq işıq saçırdı. Yerə-göyə lətafət bağışlayan bir hava Hindi kəndində çalınan aşıq havaları ilə birləşib bütün kəndi bürümüşdür. Cavan yaraşıqlı olan aşıq ilk toyunu çalmaq üçün dostları ilə birlikdə bu kəndə gəlmişdi. Kəndin ortasında balaban səsi aşığın çaldığı sazın səsinə qarışıb göylərə ucalmışdır. Aşıqların çaldığı şən havalar kəndliləri ağ otaqda olan şənlikə dəvət edirdi. 40 gün boyunca davam edən Əsgər kişinin oğlunun toyu havada gəzən soyuq sazağı camaata unutdurub, onları bir yerə gətirmişdi. Cavan aşıq sazı səsləndirib atasından öyrəndiyi dastanları böyük şövqlə ifa edirdi. Beynindəki dastanlar hər biri bir el obanın illər boyu yaşanan təcrübələr olub, onun saz sözündə bir daha canlanırdı. Sözlərinə qulaq asan insanları birlik, mehrabanlıq, duzlük ilə həqiqəti qanmaq və ən önəmlisi uca yaradana inanıb ona ürək bağlamağa dəvət edirdi.

Eşit sözümü sən, yaxşılıq elə,
Dolaşma kasıba ay adam oğlu!
Tut əlindən xətirinə dəymə,
Naymut qaytarma ay adam oğlu!

Müslüm Əsgərinin çoxdu günahı,
Yaxşı dostun olsun Allah pənahı,
Yetişsin dadına şahların şahı,
Sönər nari -neyran ay adam oğlu…

Aşıqlar ocağı olan Zəngan şəhərində ulduz kimi parlayan aşıq Müslüm Əsgəri hər zaman aşıqlıq sənəti ilə fəxr edir və sazı bir müqəddəs varlıq olaraq sinəsinə basıb köksündə əzizləmişdi. Onun sözlərinə görə aşıq iştirak etdiyi məclislərdə birinci öz sənətinə dəyər verib orada əyləşənlərin qədrini bilməlidir. Ona görə aşıq elinin qanadı olub sazı silahdan daha güclü olmalıdır.
Ədəbli ərkanlı olan sənətkarın yaşayış və məşğul olduğu incəsənəti onun sənət dostlarının sözlərində hər zaman öz əksini tapmışdır. Müqəddəs sayılan sazdan süzülən incilər duyanların ruhların oxşayıb.
Aşıq olub tərki vətən olanın,
Əzəl başdan pür kamalı gərəkdir.
Oturub durmaqda ədəbin bilə,
Mərifət elmində dolu gərəkdir…
Böyük ustadın sözlərinə görə aşıq gözəllikləri təbliğ edən müəllimdir. Aşığın sazında olan söz xəzinəsini xalqa yetirmək lazımdır. Onun danışdığı hər bir sözündə bir həyat fəlsəfəsi gizlənib. Bu dərin mənalı sözləri ancaq musiqinin məlahətli səsiylə insanlara yetirmək olar. Uzun illər aşıq məktəbində aldığı dərslərə görə bu sənətin daşıdığı ən böyük dərs, haqqı ilə həqiqəti tanımaq ona inanmaq və ondan dərs almaqdır. Sazı bağrına basıb özün aşıq adlandıran kişi oxuyub məclisləri şənləndirməklə kifayətlənmir. O, üzərində böyük bir məsuliyyət daşıyır.
Zildən bəmə keçən müqəddəs sazın tellərində dolaşan xoş nəğmələr insanların ruhunu oxşayıb onda gəzən mənalı sözləri dərs olaraq vurğulayır. Aşığın sazından süzülən incilər haqdan danışıb, həqiqət yolunu göstərən kəlmələrdir. Ona görə müqəddəs kitab Quranda vurğulandığı kimi hər bir gözəllik kəlmədən yaranmışdır. kəlmədən yaranan sözlər isə aşıqların dilində dolanan gözəlliklərə çevrilib.
Şəriətlə irfanın işıqlı yollarının yolçusu olan aşıq Müslüm Əsgəri aşıqlıq sənətini təkcə şənliklərlə məhdudlaşdırmayıb. Ona görə aşıq tarix, məzhəb habelə keçmiş ilə bu günün məsələlərindən xəbərdar olmalıdır. Ona verilən suallara cavab verməyə qadir olmalıdır. Xalqı güldürən yerdə ağlatmağa qadir olan sənətkar aşıq bu sənətin nə qədər ulvi və ilahi olmağından xəbər verir.
Zənganda aşıqlar karvanının önündə gedən Müslüm Əsgəri bu şəhərin özünəməxsus on iki vizual dastanlar oxuyub və yadigar saxlanıbdır.
Aşıq Müslüm Əsgəri epik və aşıq dastanları silsiləsindən dünya xalqlarının mədəniyyətindən 30-dan çox dastanı 138-dən çox tamaşa şəklində ifa etməklə İran, Azərbaycan respublikası və Türkiyə aşıqları arasında yüksək yer tutmuşdur. 40 -a yaxın dastan danışıb səsləndirən ustadın əsərləri kaset üzərində lentə alınmışdır.
Aşıq Müslüm bir çox xarici festivallarda eləcə də bir neçə milli və beynəlxalq seminarlarda iştirak etmişdir.
“Aşıq Müslüm Əsgəri epik və romantik türk dastanlari silsiləsindən 27 dastanı 130-dan çox kasetə yazdırıb. Onun 50-ci illərdə ifa etdiyi əsərlər arasında “Əsli ilə Kərəm ” , “Xəstə Qasım ” , “Yetim seydı ”, “Şah İsmayil”, “Şirin ilə Birçək ”, “Kəlbi dastanı” və s. qeyd etmək olar”. Uzun illər Azərbaycan, Türkiyə, İngiltərə, Fransa, Almaniya, Yaponiya və Çin kimi ölkələrə səfər edən ustad Azərbaycanda, Türkiyədə fəxri diplomlar alib. Müslüm Əsgəri İranda birinci sənətkar olaraq 2007-ci ildə UNESKO- nun fəxri medalına layiq görülüb.
Ustad aşıq 2021-ci ildə şeirlərini kitab şəklində çap etdirib.

Ürəyimdə neçə sözlər dolanır,
Hər sözü, hər siri gəl açma dilim!
Allah çəkib çox işlərə pərdəni,
Allahın sözündən gəl qaçma dilim!

Aşıq Müslümün dəyərli işlərindən biri də Xəstə Qasımın məzar daşıni tapmaq olubdur. Onun rəvayət etdiyi dastanların birində apardığı işlər nəticəsində tədqiqatçı Pro-Dr Huseyn Siyami Bakı səfərində Xəstə Qasımın məzar daşını Azərbaycanın Tikmə daş kəndində tapıb. Sənətkar üçün orda bir abidə tikilmişdir.
Bakı səfərindən söhbət açan aşıq dahi sənətkar Ədalət Nəsibovla görüşdüyünü, ona sayqı duydugunu bildirmişdirşdir.
Aşıq Müslüm Əsgəri həm də güclü yaddaşa malik bir sənətkar olub. Onun repertuarındakı 40 dastanın bəziləri kasetlərdə, bəziləri də qırmızı dəftərinin 500 səhifəsində qorunub saxlanmışdır. Getdiyi kənd və şəhər toylarında oxunan dastanlardan savayı, bəy-gəlinin adını adı çəkilən qırmızı dəftərdə qeydə almışdır. İndi həmən dəftərin səhifələrini 1404 gəlinin, bəyin gözəl adları bəzəmişdi.
2015-ci ilin yayında Azərbaycan respublikasının tanınmış musiqişünası professor Rafiq İmranın dəvətilə Bakıdakı Dədə Qorqud danışgahının qonağı olub. Bu dəvətin məqsədi aşıq ədəbiyyatı, Zənganın xas mahnıları və şəhrimizin aşıq dastanları haqqında fikir mübadiləsi aparmaq olmuşdur. Türkiyənin Ərzurumdakı Atatürk danışgahının türk ədəbiyyatı profesoru, doktor Qafqazialı “İran Türk Aşıqları və Milli Kimlik” kitabında Müslüm Əsgərinin 4 şerindən tam şəkildə istifadə etmiş hər dəfə ona ustad deyə müraciət etmişdir.
Dahi ustad öz zəngin dil və ədəbiyyatından istifadə edərək insanların sevgisini qazanib, illər boyu onların ürəyində taxt qürmuşdur.

Öz türkü dilimin can qurbanıyam,
Anamdan örgəşdim dili məndədir.
Günəş kimi işıq salır aləmə,
Ətir səpən güllər gülü məndədir.

Müslüm Əsgəriyəm Zəngan vətənim,
Iran göz işığım bəbəyim mənim.
Öz ana dilimdi çiçək çəmənim,
Sazı da məndədir, teli məndədir

Duza, çörəyə hörmət qoyan aşıq sazla, sözlə kifayətlənməyib, insanlarla bağlı olan münasibətlərində də düşüncəli ve el dərdi çəkən bir insan olmağını hər zaman nümayiş etdiribdir. Müslüm Əsgəri hər zaman olduğu kimi birinci ustadı- atası aşıq Zöhrabı yad edərək gəlmiş keçmiş ustadları hörmətlə anir. Ustad Müslüm Əsgəri qocalıq vaxtına çatsa da insanların ürəyində qurduğu taxtdan eləcə də onların yaddaşlarında buraxdığı dərin izlərdən heç nə əskik olmayıb, əksinə onu sevənlər arasında hörməti daha da artmışdır. Böyük sənətkarın dədəlik dərəcəsi almasi münasibətilə onun doğma şəhəri Zənganda anım mərasimi keçirilibdir. Türk ellərinin aşıqları iranın dord bir yanından bu möhtəşəm mərasimə toplaşdı, dahi sənətkar bir ömür zəhmətlərinə görə ağırlandı.
Atam da, anamda adımda gedib,
Ağzımda ləzzətim dadımm da gedib,
Huşum da dağılıb, yadım da gedib,
Vətən həsrətinə yandım, qocaldım.

Müslüm, əsgəriyəm elə bağlıyam,
Elin qardaşıyan elin oğluyam,
Qəmimi bilən yox sinə dağlıyam,
O qədər sazımı çaldım qocaldım…

Azərbaycanda yeni telekanal

Yeni işi barədə məlumat verən tanınmış telejurnalist, AzTV-nin keçmiş sədr müavini Rüfət Həmzəyev bildirib ki, 4 noyabr 2024-cü il tarixindən etibarən qlobal xəbər və analitika sahəsində alternativ baxışı təqdim edən “ANEWZ” beynəlxalq televiziya kanalı fəaliyyətə başlayır:
“Həftənin 7 günü, 24 saatlıq efir yayımında aparıcı media platformalarında indiyədək o qədər də çox eşidilməyən və ya fərqli təqdim olunan - Qafqaz, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərq regionunun səsi Bakıdan-dünyaya çatdırılacaq”.
Rüfət Həmzəyevin sözlərinə görə, 12-dən çox ölkədə təmsilçisi ilə 110-dan çox ölkəyə yayımlanan “ANEWZ” peyk, rəqəmsal, sosial media kanalları vasitəsi ilə izlənilə bilər:
“Böyük Britaniya, ABŞ, İspaniya, Portuqaliya, Ukrayna, Türkiyə, İordaniya, Nigeriya, Zambiya və digər ölkələrdən media sahəsində geniş təcrübəsi olan jurnalistlər yaradıcı heyətə daxildirlər.
Beynəlxalq ingilisdilli kanal kimi “ANEWZ” yüksək jurnalistika standartlarını, o cümlədən beynəlxalq və yerli istedadları bir araya gətirir. Kanalın əsas məqsədlərindən biri də Azərbaycanda ingilisdilli jurnalistikanın inkişafına töhfə verməkdir”.
Xatırladaq ki, Rüfət Həmzəyev 2020-ci ilin fevralından 2024-cü ilin iyulunadək AzTV-nin sədr müavini vəzifəsində çalışıb. O, tutduğu son vəzifəyə özünün yüksək intellekti və peşəkarlığı sayəsində yüksəlmişdi. Həmkarımıza uğurlar arzulayırıq və əminik ki, onun rəhbərlik etdiyi telekanal öz standartları, kollektivinin yeni nəfəsi ilə seçiləcək!