Nüvə silahına malik ölkələrdən bəhs edən yazını təqdim edirik.

XX əsrin 30-cu illərindən dünya elmində kütləvi qırğın silahının hazırlanma yolları barədə geniş müzakirələr başlandı. Faşist Almaniyası və Yaponiya İmperiyası İkinci Dünya Müharibəsi zamanı nüvə silahının aktiv istifadəsinə çalışırdı. Lakin alimlərin səhvləri, müharibənin sona çatması və bir çox elm adamlarının mühacirəti bu layihənin yekunlaşmasına mane oldu.

Almaniyanın nüvə texnologiyaları sahəsində yarımçıq işlərini davam etdirən ABŞ 1945-ci ilin martında ilk nüvə sınağı keçirməklə bu dağıdıcı silaha malik olan birinci dövlət kimi tarixə düşdü.

“Nüvə klubu”nun sonrakı üzvləri SSRİ (1949), Böyük Britaniya (1952), Fransa (1960), Çin (1964), Hindistan (1974) və Pakistan (1998) oldu.

Kütləvi qırğın silahının yaradılması və ona malik olma hüquqlarını tənzimləyən ilk beynəlxalq sənəd isə 1968-ci ildə qəbul edilmiş “Nüvə silahının yayılmaması haqqında” müqavilədir. Məsələnin maraqlı tərəfi ondan ibarətdir ki, bu beynəlxalq sənəd “Nüvə klubu”nun yalnız keçmiş üzvlərinin (ABŞ, SSRİ, Çin, Böyük Britaniya və Fransa) nüvə silahına sahib olma hüququnu təsdiqləyir və 1967-ci il 1 yanvar tarixindən sonra bu silaha sahib olan ölkələrin beynəlxalq normaları pozduğunu elan edir.

Sonradan nüvə silahına yiyələnən Hindistan və Pakistan da bu silaha sahib olduqlarını rəsmən elan etdilər.

Amma bəzi ölkələr nüvə dövləti olmasını beynəlxalq aləmin gözündən gizlədir və bu sahədə gizli araşdırmalar aparır. Bunun sübutu olaraq, 2006-cı ildə Şimali Koreya Xalq Demokratik Respublikasının keçirdiyi nüvə sınaqlarını misal çəkmək olar. Sınaqların ballistik raketlərlə bağlı olduğu bildirilsə də, Cənubi Koreya və Yaponiya ekspertləri Sarı dənizdə müşahidə edilən partlayışın əslində nüvə sınağı olduğunu aşkarlamışdılar. Hazırda Şimali Koreyanın 10-a yaxın nüvə başlıqlı raketinin olduğu ehtimal olunur.

Şimali Koreya ilə yanaşı, daha bir gizli nüvə ölkəsi kimi İsraili misal çəkmək olar. İsrail hələ 1960-cı illərdə Dimon şəhərində Nüvə Tədqiqat Mərkəzi yaradıb. Nüvə silahının yayılmaması barədə beynəlxalq müqaviləyə qoşulmayan İsrail hazırda dünyada nüvə potensialına malik 6-cı ölkədir. Yəhudi dövlətinin 200-ə qədər nüvə raketinə yiyələndiyi müəyyən olunub.

Ayrı-ayrı vaxtlarda, bir çox dövlətlərin gizli yollarla kütləvi qırğın silahı əldə etmək niyyətlərinin olması da məlumdur. Belə ki, Əlcəzair, Argentina, İspaniya (1975-ci il qədər), Braziliya, Suriya, İraq (1991-ci ilə qədər), Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Meksika və Rumıniyanın (1989-ci il qədər) nüvə tədqiqatları apardığı məlumdur.

Hətta bəzi ekspertlər Türkiyənin də nüvə başlığına malik olduğunu iddia edirlər.

Bütün bu söylənilənlər zaman-zaman xarici mediada gündəmə gətirilib və əksər vaxtlar təkzib edilməyib. Beləliklə, görünən odur ki, ayrı-ayrı ölkələr guya silahlanmaya qarşı olduqlarını bəyan etsələr də, gilzində dünyanın qorxduğu nüvə raketlərinə sahiblənmək istəyir.

Bəzi ölkələr isə könüllü olaraq nüvə silahından imtina ediblər. Məsələn, Ukrayna 1992-ci ildə ABŞ və Rusiyadan sonra ən çox nüvə başlığı olan ölkə idi. Lakin 1994-cü ildə imzalanan Lissabon razılaşamsı ilə Ukrayna könüllü olaraq həmin silahlardan beynəlxalq təminatlar altında imtina etdi. Eyni qayda ilə Qazaxıstan və Cənubi Afrika Respublikası da oxşar addım atıb.

İndi nüvə silahının yayılmaması və terrorçuların əlinə keçməməsi qlobal dünya qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir.


Modern.az