QHT layihəyə yekun vurub

"Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər" İctimai Birliyinin "Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırım qurbanlarının tədqiqi" layihəsinin icrası başa şatıb. Layihəyə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) iclas zalında mətbuat və ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə yekun vurulub. Tədbirdə əvvəlcə dövlətimizin müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda Şəhid olanların və repressiya, soyqırımı, deportasiya qurbanlarının xatirəsi ehtiramla yad edilib. Layihə rəhbəri Tamxil Ziyəddinoğlu Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə layihənin dəstəklənməsinə görə, Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun qurucu sədri Umud Rəhimoğluna isə layihənin icrasına yaratdığı şəraitə görə minnətdarlığını bildirib. Tədbirə qatılanlarla ümumi tanışlıqdan sonra Umud müəllim qonaqları salamlayıb, xoş gəldiniz deyib. Belə mühüm layihələrin vacibliyini qeyd edərək, Qərbi Azərbaycanda ermənilərin torpaqlarımıza hakim olmaları, soydaşlarımıza qarşı aparılan amansız soyqırımı haqqında danışıb. Yaratdığı təşkilatın bu illər ərzində gördüyü işlərdən söhbət açıb.
Layihənin məqsəd və məramı barədə məlumat verən “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin sədri Tamxil Ziyəddinoğlu qeyd edib ki, layihəmizin məqsədi Azərbaycan tarixindən ayrı salınmış Qərbi azərbaycanlı repressiya, soyqırımı və deportasiya qurbanlarını tədqiq etmək, gənc nəsli ata yurduna qayıtmağa təşviq etməkdir.
Layihəmizin birinci tədbiri Zəngilanda Şəhid Müşfiq ağa oğlu Vəliyevin məzarını ziyarətlə başlayıb. Xatırladaq ki, Müşfiq 1988-ci ildə, 17 yaşındakən doğulduğu Qafan rayonunun Kirs kəndindən silahlı erməni quldur dəstələri tərəfindən qovulub. Azərbaycanın Ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizəyə qoşulan Müşfiq Zəngilan rayonunun Şərikan kəndində, Kollu Qışlaq, Şatazır, Rəzdərə kəndlərində, Cəbrayılın müdafiəsində, Qubadlı rayonunun Xanlıq kəndi ətrafında gedən döyüşlərdə fəal iştirak edib. Düşmənin xeyli canlı qüvvəsini məhv edərək şəhid olub.
İkinci tədbirimiz Laçın rayonunun Qarıkaha kəndi yaxınlığındakı tənha şəhid məzarını ziyarətlə başlayıb, Əslən Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur mahalından olan ziyalılar, şair və yazıçıların 3 ay əvvəl Bəylik kəndinə-doğma ocaqlarına qayıdan yerli sakinlərlə görüşməsi ilə davam edib. Sonra Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə Abşeron rayonunda məskunlaşmış Qərbi azərbaycanlı ziyalılar, rayon gəncləri, Masazır, Qobu, Saray, Ceyranbatan, Mehdiabad ictimaiyyətinin nümayəndələri və rayon könüllülərindən ibarət yeniyetmələrlə görüş olub.
Növbəti tədbirimizdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universititində professor - müəllim heyəti ilə qazilərin, tələbələrin görüşü olub. Tamxil Ziyəddinoğlunun 1988-ci ildə 16 yaşındakən Qərbi Azərbaycanının Vedibasar mahalından erməni faşistləri tərəfindən qovulan Şaiq Məmmədovun keçdiyi şərəfli döyüş yoluna həsr edilmiş “Ölümü öldürənlər” filmi nümayiş olunub. Bu tədbirdə tələbələrə erməni-daşnaklarının 1905, 1918, 1947-1953 və son olaraq XX - ci əsrin 80- ci illərindən başlayaraq , Qərbi Azərbaycan türklərinə qarşı qəddarlığı, amansızlığı barədə məlumat verilib.
Yekunda isə tədbir iştirakçıları yazıçılar, jurnalistlər, tələbə-jurnalistlər olduğu üçün tam sərbəst şəraitdə hər kəs sualını verib, ürək sözlərini söyləyə bilib. Uzun illər AzTV və İTV-də müxtəlif vəzifələrdə çalışan Akif Cabbarlının 2013- cü ildə, ümidlərin qırıldığı zaman yazdığı " Biz o şəhərə qayıdacağıq" baslıqlı məqaləsinə Tamxil müəllimin yazdığı “Akif müəllim sizə yeni- yeni yaradıcılıq uğurları, bir də səbr diləyirəm. Səbrli olun ki, Kənanlarımız(Akif Cabbarlının nəvəsi) böyüsün. Kənanlarımız böyüsün ki, arzularımız çin olsun. Mən Şuşanı heç görməmişəm. Kənan balaya de ki, məni də Şuşaya aparsın, amma orada saxlamasın. Zəngəzura - öz dədə- baba yurduma yola salsın. Mən haqqa orada - doğulduğum torpaqda qovuşmaq arzusundayam. Çünki yaşamaq hüququm da, ölmək haqqım da ordadı. Siz deyirsiniz biz balaların böyüməsini gözləməməliyik. Əslində elədir. Amma həqiqət bambaşqadır, qardaş. Nə qədər ki, Azərbaycanın dövlət dilini bilməyən xarici işlər nazirimiz, Dövlətimizin himnini ya bilməyən, ya da oxumağa utanan generallarımız var bizi Şuşaya aparan olmayacaq.”
Sözün bu məqamında "Zəngəzur Cəmiyyətləri”İctimai Birliyinin sədri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Hacı Nərimanoğlu-"Şükürlər olsun ki, Şuşaya getdik”-deyərək sözə başladı. Dedi ki, həm də 44 günlük müharibənin rəmzi olaraq 44 Şəhid ailəsi üzvlərilə getdik. O şəhidlərin ailə üzvlərilə ki, Şuşa uğrunda döyüşüb Şuşaya çatmadan Şəhid olublar. Bəli, getdik, Azərbaycan Ordusunun qüdrəti, Dəmiryumruğun sayəsində, qardaşım Tamxilin “Vətən sənə canım fəda” layihəsini icra eləməyə getdik. Necəki Şuşaya getmişik elədə Zəngəzura gedəcəyik.
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Leyla Calalova, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru " Bütöv Azərbaycan" qəzetinin redaktoru İlham Məmmədli, Əməkdar jurnalist Az.Tv -nin əməkdaşı Azad Müzəffərli, Yazıçı, bir neçə hekayə və romanlar kitabının müəllifi, Az.TV- nin əməkdaşı Azər Qismət, tanınmış tədqiqatçı-hüquqşünas, “Müvəkkil” hüquq mərkəzinin sədri Səməd Vəkilov, "Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva, müstəqil jurnalist Əntiqə Rəşid ( Aslan ), " Xudafərin" qəzetinin baş redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şakir Albalıyev “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin müxtəlif dövrlərdə həyata keçirdiyi layihələrdən söhbət açıblar. Qeyd ediblər ki, “Dezinformasiyalar təhlükəsizliyimizə təhdiddir”, “Hərə bir əsgər, hər ev bir səngər” layihələri də ərazilərimizin işğalda olduğu vaxtlarda vacib missiya üçün həyata keçirilib. Bu gün yekunlaşdırılan "Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırım qurbanlarının tədqiqi" layihəsi də çox vacib, dövlətimizin yürütdüyü milli strategiyaya uyğundur. Əslində Azərbaycan tarixindən ayrı salınan Qərbi azərbaycanlıların irsinin tədqiqinə çox bğyük ehtiyac var. Odur ki, belə layihələr davamlı olmalıdır.
Tamxil müəllim mətbuat nümayəndələrinə bildirib ki, Azərbaycan Respublikasının Qeyri - Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maddi dəstəyindən əlavə, agentliyin icraçı direktoru Aygün xanım Əliyeva layihənin icrası zamanı lazım olan mənəvi, təşkilati dəstəyini də əsirgəməyib. Layihə rəhbəri layihənin icrası zamanı yerlərdə üzləşdikləri çətinlikləri keçmək üçün göstərdiyi operativ köməyə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının QHT- lərlə iş və kommunikasiya şöbəsinin QHT-lərlə iş sektorunun müdiri Tural Əliyevə minnətdarlıq edib.
Sonra Fikrət Orucov, Misir Aslanov və Vahid Gülmalıyev layihənin icrası zamanı göstərdikləri dəstəyə görə İctimai Birliyin təsis etdiyi “Vətənoğlu” Fəxri Diplomu ilə təltif olunublar. “Güllə səsinə açılan qapı” kitabı BAMF kitabxanasına və tələbə- jurnalistlərə hədiyyə edilib. Rəssam Firdovsi Hacıyev çəkdiyi əsgər portretini Hərbi Jurnalistlərə hədiyyə edərək, onlara çətin və şərəfli işlərində uğur arzulayıb. Rəsmi hissədən sonra üstünə QHT Agentliyinin loqosu həkk olunmuş tort kəsilib. Saat 12-dən toplaşan qonaqların çay süfrəsi arxasında davam edən şirin söhbətləri 16-30-a qədər uzanıb. Xatirə şəkli çəkdirilib.

Hüseyn İSAOĞLU,
yazıçı - publisist,
AYB-nin və AJB-nin üzvü.

ÖTƏRXAN ELTAC

ŞƏHİD SURƏTİDİR BOY ATAN ÇİÇƏK
(ikinci hissə)
Ağdam... düşmənə aman verməyən, amma düşmənin amansızlığına məruz qalan, köksü dağ-dağ olan ruhlar şəhəri... Ağdam... amansız yağılara qarşı keçilməz sipərə çevrilən, güllədən bağrı şan-şan olan əzəmətli qala şəhərim... Ağdam – adı gələndə düşmənin canına vəsvəsə düşən, cəsur, dəliqanlı oğullarının baxışlarından xoflanan, qorxudan sarılığını udan qarı düşmənin iştah çəmbəri, yaxud dəyanətli oğulların qeyrət düşərgəsi... Ağdam – bir yanı aranlı, bir yanı dağlı, bir yanı cəh-cəhli, bağlı-bağatlı, bir yanı gündüşər yaşıl ormanlı, bir yanı suların çağladığı yer, bir yanı gur səsli, muğam sədalı, bir yanı Səxavətli, Arifli, Mənsumlu, Nəzakətli, Təyyarlı doğma diyarım. Səni sənsiz, sənsiz sənlə yaşadım uzun illər. Ağrılara tab gətirmyim damarlarımda axan “Segah”ın harayı, acılara dözməyim “Cahargah”ın ərşə qalxan fəryadı idi. Bəlkə də ana laylası qədər həzin olan “Rast”ın, Allahverdi, Sənan və Yaqub kimi oğulların qüdrətindən ilhamlanan “Qatar”ın ruhları vəcdə gətirən hikməti olmasaydı, susuzluqdan quruyan çiçək kimi vaxtsız-vədəsiz solub gedər, düşmən caynağında didim-didim olan torpağa qarışardım. Qarışardımmı?! Nəfəsim dəyməyən, əlim yetməyən, ünüm çatmayan torpağa qarışmaq bu qədər asan idimi bəyəm?! Bilmirəm.
Daş üstündə daş qalmayıb, daşdan da qisas alıblar. Daşların bağrı da güllədən deşik-deşik olub. Daşlar da köksündə qəlpə gəzdirir, ağaclar da. Hərdən düşünürəm ki, kaş mən də daş olaydım, sinəmdəki yaraları min illərin o üzünə daşımaq üçün... Çünki həsrətli, ələmli, niskilli ömrümü başa vurandan sonra köksümdəki qəlpələrlə birlikdə gömüləcəm qara torpağa. Unudulacaq... dərdlər də, sevinclər də, düşmənə olan nifrət də, aldığım yaralar da. Unutqanlıq ruhumuzdadır deyəsən. Düşmənin nə qədər əzazil, zalım, qəddar olduğunu bu qədər tez unuduruq təəssüf ki.
Ağdam... xarabalığın rəngsiz illüstrasiyası... Sənə baxmaq cürət istəyir, təpər istəyir. Qollarımı boynuna dolamaq, sarılmaq, hönkür-hönkür ağlamq keçir könlümdən. Şəhidlərin qanından boy atan ağaclardan utanıram. Susuzluqdan quruyan çinarların xiffəti göynədir içimi. Dəli-dolu oğulların harayı, Bəxtiyarın, Əlinin vaxtsız axıdılan qanı, Xuraman ananın ağbirçək öyüdü parçalayır qəlbimi.
Ağdam... səni kərpic-kərpic, səni mismar-mismar söküblər. Çünki sən onlara qənim idin əzəldən. Ona görə də qisas almağa çalışdılar. Odlara qaladılar.
Nə qədər ağrılı, göynərdici olsa da, sinəm göyüm-göyüm göynəsə də, viranəlikdən boy atan çiçəklər ümid işığı kimi qabardır sinəmi. Yenilməz oğulların rəşadətini düşünəndə 44 günün hikməti silkələyir ruhumu. Hicran, ayrılıq, niskil dağarcığına dönən qəlbim bir anda riqqətə gəlir. Qürur hissi silkələyir vücdumu. Şükür edirəm, şükür edirəm ki, tarixlərə imzasını həkk eləyən yenilməz bir xalqın övladıyam.
Artıq yenidən boy atırsan, sənə dönən oğullar sənə nəfəs verib cana gətirməkdədir. Artıq məhəllələr sıralanıb, küçələr boy verib.
Veteran qardaşımız İlqar əyləci basmasaydı, bəlkə də avtomobildə olduğumu hələ gec xatırlayacaqdım. Gördüklərim xəyallarıma qoşulub üz tutmuşdu qərbə tərəf. Arzularımın çiynində Əsgəran istiqamətində irəliləyirdik.
-Yaman xəyala dalmısan, - İlqar dilləndi.
Nəsə demək istəsəm də, bacarmadım. Səsim batmışdı elə bil. Hiss etdim ki, kövrəlmişəm möhkəmcə.
-Səsin çıxmır, dağlar oğlu? – İlqar bir daha səsləndi.
Könülsüz-könlüsüz cavablamağa çalışdım.
-Az öncə yolun kənarında bir tank gördüm, deyəsən düşmən tankı idi.
-Bəli, əsgərlərimizin əl işi idi, sənət əsəridir. Onu muzeyə qoyub gələcək nəsillərə göstərmək lazımdır.
İlqar sözünü tamamlamamış Təvəkkül müəllim (təqaüddə olan polis rəisi) dilləndi:
-Doğrudan da gözəl yerlərdi. Düşmən yaxşı bilir harada yaşamaq lazımdır. Ona görə də hər qərinədənbir iştahlanır. Bizimkilər də cavabını verib geri oturdur. Amma bu dəfə birdəfəlik kəsdilər ayaqlarını. İnanıram ki, bir daha bu torpağa ayaq basa bilməyəcəklər.
-İnşallah ki, elə də olacaq, rəis.
Yenə də sükut çökdü.
Yol növbəti dəfə burulanda qala divarları ilə üzbəüz idik.
-Saxla, saxla!
Səsim yüksəlmişdi deyəsən.

Ağcabədi qış yataqlarına bu yol aparırdı bizi. O zaman orta məktəbdə oxuyurdum. Hər dəfə qışlağa gedəndə sürücüdən xahiş eləyirdim ki, avtobusu saxlasın, Əsgəran qalasını ziyarət edim. O da ironiya ilə üzümə baxıb artırırdı sürəti. Ümid eləyirdim ki, növbəti dəfə gələndə başqa sürücü olacaq, yəqin o, məni başa düşər. Amma o da əvvəlki kimi fərqinə varmadan qazı artırırdı. Mən də sürücünün qarasına o qədər deyinirdim ki... Cümhuriyyət dövrünün generallarının o qala ətrafında düşmən ordusuna qarşı mübarizəsi haqqında xəbərləri yoxdumu görəsən?! Nəsib bəy Yusifbəylinin düşmənə vurduğu zərbədən, itki verilsə də qalanın düşməndən təmizlənməsindən xəbər tutmayıblarmı sürücü əmilər?! İnsan keçmişinə bu qədərmi laqeyd olar?! Elə hey gileylənirdim.
Bu dəfə İlqar sükanı sola burdu. Avtomobil yoldan çıxıb qala qapısında dayandı. İllərin həsrəti gözlərimdə nəmə çevrildi. Daşların yanağını oxşayırmış kimi sığal çəkdim. Köksünə qısıldım qalanın. Analıq hissini duymaq çətin deyildi. Qollarımı boynuna doladım. Öpdüm yanaqlarından. Asfaltdan qalxan ilğım yanağımı qarssa da, məmnun idim halımdan. Amma düşüncələrimin narahatlığı hələ də içimdə idi. Görəsən bu möhtəşəm, əzəmətli qalanı yararaq yol çəkmək o qədər vacib idimi?! Qalanın alt hissəsindən çəkmək mümkün olduğu halda niyə bunu etmədilər?! Düşündükcə elə zənn etdim ki, yarılmış divarın yaralarından qan sızır.
Qala divarlarına toxunanda mənə elə gəldi ki, əcdadlarımızın nəfəsini duydum. Qılıncın, qalxanın səsini, atların kişnərtisini eşitdim. Duyğulandım bir daha. 44 günlük savaşın cəsur döyüşçüləri sanki əl eləyirdi kənardan. Beləcə, şükür duamı etdikdən sonra günümüzü şəkilləndirib yola rəvan olduq.
Qarşıda Xocalı vardı. Sinəmizin göynərtisi, qaysaq tutmayan yaralarımızın ağrısı, illəti. Düşmənin ən çox işgəncə verdiyi, əzaba düçar etdiyi, qoca, cavan demədən zillət verdiyi, əhalisini soyqırımına məruz qoyduğu, köksündə həm də 366 yaranın olduğu Xocalıya tərəf gedirdik. Sanki havada qan qoxusu vardı. Mənə elə gəldi ki, ətrafdan boylanan çiçəklərin hər biri bir şəhidin surətidir. Həm də baxışlarında qürur, məmnunluq var. Çünki əzəli və əbədi sahiblərinin ayaq tappıltısını rahatlıqla duya bilirlər.
Sehirli aləmə düşmüşdüm. Sanki çiçəklər məni haraylayır, “mənə də bax, mənə də sığal çək, məni qə qoxla” deyirdi. “Bir qalanın sirri” filmindəki Elşən zənn etdim özümü. Dil açan kitablar “məni oxumasan çiçəklərin, quşların sirrini öyrənə bilməyəcəksən”, - deyirdi. Burada isə çiçəklər haray salıb: “məni qoxlamasan filan şəhiddən xəbər tutmayacaqsan” - deyə hıçqırırdı elə bil. Aman Allah, necə də dəhşətli mənzərə idi.
Hava limanını öz canı, qanı bahasına qorumağa çalışan Əlifin, silahsız, ayaqyalın, başı açıq camaatın təhlükəsiz yerə çıxarılmasında fədakarlıq göstərən Tofiqin, əhalinin ölümdən qurtulması üçün düşmənin qarşısına ətdən sipər çəkən Ələsgərin, isti ocağının, ana yurdunun yağmalanmasına göz yummayan, düşmənə qan udduran David və Şahin qardaşlarının, Sərvanın, qəhrəmanlıq dastanı yazan Füzulinin, Eldarın, İbrahimin, qorxmazlıq mücəssiməsi İslamın, Hikmətin, Telmanın, Orduxanın, düşmənin kabusuna çevrilən Arazın, cəsarəti ilə hər kəsə örnək olan Aqilin və 2 yaşlı Nişanənin, 1275 girovun, tamamilə məhv olan 8 ailənin, yaşlı nənə-babaların, dilsiz körpələrin və hələ də vücudunda qəlpə gəzdirən qazilərin fəryadı yolumdan əylədi məni. Hıçqırtımı boğa bilmədim. Düşmənin vəhşiliyinə, məkrli xislətinə, əqidəsinə, amansızlığına lənət oxuya-oxuya özümü ovundurmağa çalışdım. Amma faydası yox idi. Hündür binaların qarşısından keçərkən əlində bayraq yelləyən bir uşağa sataşdı gözüm. Üçüncü mərtəbənin eyvanından boylanırdı, dağların arxasından yenicə boylanan günəş kimi... Sanki “xoş gəlmisiniz, qədəmləriniz mübarək olsun, burada olmaq qürur verir insana” deyə salamlayırdı bizi. Üzünün cizgilərini seçə bilməsəm də, mənə elə gəldi ki, yanaqları sevincdən allanıb. Hətta elə zənn etdim ki, gülüşü qulaqlarımı cingildədir. Bayrağın rəngi hopmuş qızcığazın təbəssümü ovqatımı təzələdi. Qismən də olsa ağrılardan silkindim bir az.
Xeyli rahatlanmışdım. Çünki xarabalığın içindən boy atan Xocalı artıq pöhrə verib, qol-qanad açıb. Şəhid qanı ilə daha da müqəddəsləşən torpaq göylərə baş çəkən binaların təməlini möhkəmləndirir, dayanaqlılığını artırır nə yaxşı ki... Amma ağrılı hicran şirin vüsala çevrilsə də, yaraların sağalması uzun illər zamanın boğazından əl çəkməyəcək.
Şükür ki, Xocalı ağrılardan qurtulub sabaha dikələn yola işıq tutmaqdadır. İşığın gur, yolun çıraqban olsun, Xocalı!
...Tozlu-torpaqlı yollardan keçib Xanın kəndinə yaxınlaşdıq. Bir zaman aylarla qonağı olduğum şəhəri addım-addım dolandıq. Gur fəvvarəli parka – məşhur pianonun öz ifaçısını gözlədiyi məkana enib, buz su ilə əllərimizi yuyub, sərinlik tapdıq. Dişgöynədən dağ suyu əziz balası kimi dodaqlarımızdan öpdü. Çıraqban, əl-əlvan küçələrlə Qarabağ Universitetinə tərəf irəlilədik. Bu günü gördüyümüz üçün qürurumuz köksümüzü qabartdı. Beləcə, “Sərin” restoranında dostumuz Faiqin qonağı olduqdan sonra gilənarın, qara tutun dadına baxıb qala şəhərə - Şuşaya tərəf yol aldıq.
...Ağa körpüsü. Və ətrafda gedən tikinti-quruculuq işləri sabahımıza işıq tutur. Məhz o işıq bütün dünyanın diqqətini Xankəndiyə yönəldib. Şəhərin mədəni, elmi, siyasi mərkəzə çevriləcəyi şübhəsizdir.
İsa bulağına enəndə azan səsi dərələrdə əks-səda verdi. İlahi, qüdrətinə şükür, deyib fürsəti dəyərləndirdik. Buz suda dəstəmaz alıb ruhumuzu rahatladıq. Gur meşə, ulas, vələs, ağcaqayın ağacları, mərsin, itburnu kolları, bir də günəşin üzünü örtən əlçatmaz, boyubilinməz ağacların kölgəsində dincəldikdən sonra ana yurda – Laçına üz tutduq. Məhəbbət Kazımovun səsi pəncərədən ətrafa yayılırdı. Artıq niskil, kədər arxada qalmışdı. Avtomobil dolayı yollarla irəlilədikcə, çiçəklərin ətri salona dolur, feyzyab edirdi hər birimizi.
Sərin hava barıt deyil, çiçək qoxuyurdu. Quşların çikkiltisi yaşıl yarpaqların pıçıltısına qarışıb ovsuna çevrilmişdi. Bir tərəf seyrək meşəlik, hündür qayalıq, digər tərəf isə sıx orman və bir-birindən ətirli güllərin kök saldığı yamacdan ibarət idi. Əlçim-əlçim pəmbə buludlar günəşin qarşısını kəsməyə tələsirdi sanki. Bəlkə də bizi yandırıcı istidən qorumağa çalışırdı.
İlqar sükanı sola burdu, avtomobil əsas yoldan çıxıb sıx meşəliyə girdi.
-Elə burada dincimizi alaq, sonra davam edərik, - rəis dilləndi.
Hündür ağaclar yola kölgə salmışdı. Sərinlik adamı özünə çəkirdi. Avtomobil meşənin dərinliyinə doğru irəlilədikcə, ayrılığın acısı vücudumuzu tərk edir, yanaqlardan təbəssüm bərq vururdu. Şırıltı nəğmə qoşurdu dərələrdə.
-Hə, bu da Turşsu bulağı, - İlqar dilləndi.
Bulağın başında 10-12 nəfər əyləşmişdi.
-Görəsən çoxmu gözləyəcəyik, səhv etmirəmsə saat yarımdan bir qaynayır.
-Yox, gəlişimiz şərəfinə bizi gözlətməz, axı xeyli yolumuz var. Cavabım hər kəsi ümidləndirdi. Elə çeşmənin başına çatmışdıq ki, çoşub-çağladı. Sanki yerin təkində özünə yer tapa bilməyib, nəfəsi daralıb, aydınlığa çıxmağa çalışırdı. Əl-üzümüzü yuyub doyunca içdikdən sonra üstəlik qablarımızı da doldurduq.
Vaxt tamam olan kimi su taqətdən düşüb borunun boğazına tıxandı. Bəlkə də gün işığından qorxub çəkildi qınına. Min dərdin məlhəmi olan Turşsuyun 7 dəqiqəlik fəvvarəsini görmək, doya-doya içmək üçün saat yarım deyil, günlərlə gözləməyə dəyər.
Füsunkar meşənin cazibəsindən vəcdə gəlib bir ağız muğam oxuyan xanəndə kimidi Turşsu bulağı. Möcüzəvi gözəlliyi ilə yoldan keçənləri heyran edən qəmzəli qız kimidi bu şəfa qaynağı. Ətri ilə könülləri ovsunlayan çəmən çiçəyidir illərlə həsrətində olduğumuz bu məlhəm çeşmə. Bu çeşmədən qidalanan oğul və qızların dəyəri, qiyməti, elə, obaya bağlılığı, vətənpərvərliyi, dosta səxavəti, vəfası, qeyrəti ölçüyəgəlməzdir. Çünki bu məlhəm su ölçü meyarıdır. Damarlarda axdıqca, keyfiyyəti cilalayır, dəyəri artırır, vücudu sağlamlığa qovuşdurur.
Ayrıla bilmirdik bulaq başından. Doyunca içsək də, doymamışdıq elə bil. Nə isə... günümüzü şəkilləndirib yola varid olduq.
Bu da Saxsı bulaq.
Bura hər kəsin bəyəndiyi bir məkan - ən çox da pitisi ilə məşhur olan restoran idi. Gedəndə də, gələndə də marşrutlar mütləq burada saxlayar, yeməklərin dadına baxmadan keçməzdilər. Qarşısındakı buz su da dərdlərin məlhəmi idi. Hazırda restoranın əvvəlki görkəmindən əsər-əlamət qalmasa da, bulaq həminki kimi çağlayır, gedənləri yolundan əyləyir.
...Ah, ulu dağlar, ah, gur meşələr. Neçə illərdi üzünə həsrətik. Bu illər ərzində nə yelin yanağımızı oxşayıb, nə küləyin telimizə sığal çəkib. Yeddiqatın yeddi qatından keçən ağrılar boğazımızdan dərd kimi asılıb. Amma yaxşı ki, ümidimiz heç vaxt öləziməyib. Dönəcəyimiz günə doğru inamla addımlamışıq. İnamımız və imanımız bizi haqqa – torpaqlarımıza qovuşdurub.
Yeddiqatı endikcə sanki qanadlanıb uçacaqdım. Bir qərinədən artıq zaman arxada qalmışdı. Ağaclar yerində idi, başqaları da boy atmışdı ətrafda.
-Səhv etmirəmsə 3-cü qata enəndə bir bulaq olmalıdır, daşların arasından çağlayır, - qeyri-ixtiyari sualıma İlqar cavab verdi.
-Narahat olma, o suyun da dadına baxacağıq.
...Rəis dilləndi. O yuxarıda görünən yol hara gedir, təzə çəkilib deyəsən?
-Gedər-gəlməz yoludur, rəis, - sanki cavabım hazırdı.
-Necə yəni gedər-gəlməz?
-O yolu 44 günlük qələbədən sonra ermənilər üçün çəkdik ki, Laçına girmədən Xankəndi – Gorus marşrutu ilə hərəkət edə bilsinlər. Onlar da çox məmnun halda təhlükəsiz olduğunu zənn edərək istifadə etdilər. Daha düşünmədilər ki, Azərbaycan ordusunun son əməliyyatı üçün geri dönüşü olmayan bir qapıdır o yol. Beləcə, o gün o yolla getdilər, bir daha dönməmək şərti ilə.
-Doğrudan da gedər-gəlməz yolu imiş. Rəis dodaqaltı daha nələrsə pıçıldadı ermənilərin qarasına...
Avtomobil dolayı yollarla irəlilədikcə kəklikotunun, ümumiyyətlə havadan çiçəklərin ətri duyulurdu. Sanki nəfəs almaq üçün burun kifayət eləmirdi. Ona görə də ağzımı daha geniş açmaq, ciyərlərimi sərinlətmək istəyirdim. 30 il üzünə həsrət qaldığımız təmiz havanın, büllur kimi saf suyun məlhəm olduğunu duyduqca, quşların cəh-cəhindən yaranan həzin musiqini şərbət kimi içmək istəyirsən. İstəməsən də ruha dolur, damarlara axır. Sərin meh telləri daraqladıqca, məmnunluq hissi bütün vücudu sarır. Oğulluq hissi baş qaldırır. Bu yurdun oğluyam, - deyə fərəhlə dolur qəlb.
Növbəti döngə bizi Laçına çatdırır. İldən-ilə çiçəklənən Laçın dağın sinəsinə sərilmiş xalını xatırladır. Kənardan baxanlar hətta çiçək topasına da bənzədir Laçını. Məskunlaşanların sayı artdıqca, qonaq-qara da çoxalır. Dincəlmək, istirahət etmək istəyən hər kəs adı kimi vüqarlı Laçına - buzlu bulaqlar, sıx meşələr, qıjhaqıjlı çaylar, şəlalələr qoynuna üz tutur. Adicə göy çəmən üstə uzanıb yatmaq insanı qayğılardan, qəmdən-qəhərdən arındırır. Hər bulaq min dərdə dərman, hər ot min xəstəliyə şəfadı axı...
Həkərinin sahilində bir restoran var – adına Riversaid deyirlər. Adı dilimizə yatmasa da, Laçın təravətli dadlı yeməkləri ilə tanınır. Axı Laçının havasında saf su ilə bişirilir hər biri. Ona görə də toqqamızı bərkitmədən restoranı tərk edə bilmədik.
Həkəri körpüsünü keçib Zabuxçay boyunca doğma kəndimizə - Quşçuya yol aldıq. Çayın şırıltısı yol boyu bizi müşayiət edir, niskilli duyğulardan uzaqlaşdırmağa çalışırdı sanki. Al-yaşıl, qaya sinəli dağların başında dolaşan şahinlər bənzərsiz gözəlliyə rəng qatırdı. Ara-sıra eşidilən qartalların qıyı şırıltının ritmini dəyişməkdə, ahəngi pozmaqda israrlı idi. Amma daşlara çırpılan su elə bir səs-küy yaradırdı ki, hətta yük daşıyan ağır tonnajlı arabaların da səsi eşidilməz olurdu.
Günəş qüruba endikcə, şəfəqlər çırmanıb üz tutur dağalara tərəf. Kəndlər bir-bir geridə qalır. Qarşıda isə əsrlərdən bəri nəğməkar çayın şırıltısında feyzyab olan Qarıqışlaq kəndidir. Yol yoldaşımızın biri də elə bu kənddəndir. Bol suyu, sıx meşələri ilə tanınan bu kənd gəloxçu türk tayfasının sıx yaşadığı ən böyük yaşayış məskənidir. Havası təmiz, bulaqları duru, torpağı münbit, barlı, bərəkətli...
Qarşıda isə ana ocağım – ziyarətgahım, ibadətgahım, məbədgahım Quşçu kəndidir. Qarıqışlaqdan altı kilometrlik məsafədə - dağların sinəsində yerləşir. Təxminən 650 ildən artıq yaşı olan Tək ağac (pir deyirlər adına) kəndin simvoluna çevrilib. Qədim mağaralar (kahalar), tarixi abidələr, məzarlıqlar, kurqanlar, at-qoç füqurları, bulaq abidələr, yazılı daşlar və yaşayış məskənlərinin qalıqları kəndin ən qədim tarixə malik olduğuna əyani sübutdur. Ərazini qalalar şəhərciyi də adlandırmaq olar. Bu kənd Quşan (kuşan) türk tayfasının nişanəsidir. İtib-batmaqda olan Uşaq qalası (Kuşan qalası) da quşanların adını özündə simvolizə edir.
O gecəni alaçıqda qarşıladıq. Çayın şırıltısı və cırcıramaların cırıltısı bir-birinə qarışıb axdı könlümüzə. Düzü, necə yuxuya getdiyimizdən xəbərimiz olmadı heç. Səhərin gözü açılmamış Həşim kahası – Arıxyomalan – Moruq çəmən istiqamətində kəklikotu axtarışında idim. Şeh ayaqlarımı yumuşdu yaxşıca. Torbanı doldurub alaçığa dönəndə Ər təpənin kölgəsi çəkilmişdi yollardan. Biz də fürsət bilib Qızılqayadan keçən yolla ora çıxdıq. Yaşıllığa bürünən Ər təpə yüksəklik olduğu üçün kəklikotu yenicə baş qaldırmaqda idi. Amma güllərin ətri adamı məst eləyirdi. Aşağıda - yolun altında sürü kürnəşə yığışmışdı. 3-4 alaçıq vardı. Çiynində səhəng bir qız su daşıyırdı haradansa. Bir anlıq uşaqlığım – Quşçuda gömdüyüm xatirələrim yadıma düşdü. Baldırğanın, piltanın, cacığın, kortunun, yemliyin, qatırquyruğunun, zirinc yarpağının dadı burnumu qıcıqlandırdı. Uzunqulağın belində daşıdığım su bedonlarının cingiltisi qulaqlarımı titrətdi. Kəhər atın ayağı büdrəyib yıxıldığı zaman heç bir zədə almadan qurtulduğum o günlər gözlərim önündə canlandı.
O günlər geridə qalmışdı ta.
Kömür saçlar ömrün məngənəsində sıxılıb bəyazlaşmışdı.
Zaman iti, səbr qəti, sürət isə zəifləmişdi xeyli.
Çünki vaxt yəhəri atmışdı belindən. Amma yəhərsiz, yüyənsiz ömür təngnəfəs olmaqda idi...
Geri dönərkən Qızılqayadan daman, o nəhəng daşın bağrını çatladan buz sudan içməmək günah olardı bəlkə də. Gələrkən bir tovuzlu balasına da yer vermişdik maşında. O da təbiətin gözəlliyindən, Laçın sakinlərinin igidliyindən, mərdliyindən, buz bulaqların məlhəmindən, şəfasından ağız dolusu danışırdı. Qısa zamanda yaxşı tanımışdı bu yerləri.
Bənzərsiz gözəlliklərə heyranlıqla tamaşa edir, elə bil bu yerlərin ilk dəfə qonağı olurduq. Amma yox, xatirələr beşiyi olduğu üçün gözümüzü ayıra bilmirdik bu gözəlliklərdən. Hər daşında, qayasında, enişində, yoxuşunda acılı-şirinli bir həyat hekayəsi gizlənirdi. O hekayələri vərəqləmək, yaddaşın süzgəcindən keçirmək sonu bəlli olmayan filmi xatırladırdı. Filmin ssenari müəllifi də, rejissoru da, baş qəhrəmanı da özümüz idik. Sonu qələbə ilə başa çatan 44 günlük müharibədən əvvəl yazmışdıq bu ssenarini, yeniyetməliyin və gəncliyin diktəsi ilə...
...Obaşdan tək-tənha yola düşdüm. Hovuzun yanından diklənib nəfəs dərmədən irəliləyir, ara-bir geri boylanaraq ötən illərin iz saldığı acılardan qurtulmağa çalışırdım. Həşim kahasının bərabərinə çatanda kəklikotunun ətri əylədi məni. Bir neçə dəstə bağlayıb doya-doya qoxladım min illərin həsrətlisi kimi. Yolun kənarında yenicə qından çıxmış almanın dadına baxmadan ötə bilməzdim. Onun qoxusu da başqa idi. Dişlərim yaxşı hiss eləyirdi. Unutmamışdı o dadı.
Qalacığın boynundan kəndə aşan yolda kəklikotu topası yenə salamladı məni. Demək olar ki, torbamı dolduracaq qədər bol idi. Artıq kəndlə üzbəüz dayanmışdım. Ağ duman kəndin başı üzərinə elə çökmüşdü ki, sanki ağ şal bağlamışdı başına. Mənə elə gəldi ki, saçları ağarıb kəndimin. Dumanın köksündən qopan çiskin dumana qarışıb geri çəkilirdi yavaş-yavaş. Elə bu an başım üzərində qartalın qıyını duydum, yuxudan ayıldım sanki. Hündür boylu, sərt və şüllüt qayaların arası ilə kəndə doğru addımlayırdım. Talanmış, yandırılmış ikimərtəbəli evlər sanki pişvazıma çıxmışdı.
-Xoş gəldin, ay vəfasız, bizi düşmənin ixtiyarına necə buraxa bildin, etibarın bu qədər idimi?!
Evlərdən qopan bu səs getdikcə artır, vahimələndirirdi məni. Mənə elə gəldi ki, elə bu dəqiqə yarıuçuq evlərin divarları axıb töküləcək üstümə, məni daş-qalaq edəcək. Heyrətdən tutulmuşdu əl-ayağım...
Qartal yenidən qıy vurdu, bəlkə də məni nəhayətsiz düşüncələrdən ayırmaq üçün yenidən geri dönmüşdü.
İçimdən bir səs qopdu, səs sözə çevrilib misralandıqca, köksümə hopan ağır yük pərvazlandı elə bil.
Hələ də başı çənnidi
Sünbüllüdü, süsənnidi
Köksü rahatdı, nənnidi
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Qoç oğulların diyarı
Sədaqətdi mülkü, varı
Xiridarlar xiridarı
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

İgidi coşqun, alovlu
Qibləgahı – Dəmirovlu
Bulaqları qoşa novlu
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Gərək çəkəm dünyaya car
Burda cənnət də bərqərar
Hər daşında min sirr yatar
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Heyrətamiz mənzərəsi
Hikməti şəhid nəfəsi
Yaranışın bünövrəsi
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Yamacı çiçək rəngidir
Yamaclar yeli ləngidir
Vallah Allahın lütfüdür
Quşçu kəndi, Quşçu kəndi.

Adam boyundan hündür otların, kol-kosun bağrını yararaq kəndin mərkəzində - dəyərli həmkəndlim, dostum, qələmdaşım Mübariz Laçındağlının (təəssüf ki, ana yurda qovuşmadan həyatla vidalamalı oldu) bir zamanlar yaşadığı evin həyətində əsrlərin o üzündən nişanə qalan daş kitabələrlə (işğal zamanı ermənilərin müdaxiləsi apaydın sezilir) görüşməli idim. Üzərində qoç başı, rəqs edən qız, müxtəlif ornamentlər və alban hərfləri ilə yazılmış uzun-uzadı cümlələr... Təəssüf ki, bu günə qədər heç bir tədqiqatçı tərəfindən araşdırılmayıb. İllərin, əsrlərin gizli nişanələri heç kimə bəlli edilməyib.
Böyük bulaq alban dövrünün ən qiymətli yadigarı kimi hələ də öz əzəmətini qoruyub saxlayır. Təəssüflər olsun ki, ərəblərin dağıdıcı istilasından sonra təmirə ehtiyacı olan abidənin yeni tarixi keçmişə kölgə saldı. Bu ən ağrılı məqam olsa da, müasir tarixçiləri heç də narahat etmir.
Bulaq erməni işğalı zamanı qismən uçulub-dağıldığı üçün kənd sakinləri tərəfindən təmir edildi. Usta Habillə Əbülfəzin danılmaz zəhməti bulağı növbəti təhlükədən sığortaladı. Hələ üstəlik bulağa ziyarətə gələnlər üçün sərinlik odası tiklidi. Uçulmaqda olan, hətta su üzünə həsrət qalan Korca bulaq da təmir edilib əvvəlki görkəminə qaytarıldı. Daş nov yenidən islana bildi.
Viranəyə çevrilən evimiz sanki haray çəkirdi. Uçulmuş daşlar qan ağlayırdı. Əlimin tumarı, isti nəfəsim ovuda bilmədi yanağımda islanan daşları. Barlı ağaclar nəvaziş görmədiyi üçün qup-quru qurumuşdu xiffətdən. Yerində kol-kos, vəhşi meşə ağacları boy atmışdı.
Böyük bulaqdan doyunca içib torbamı çiynimə aşırdım. Quzeylə Qalacığa tərəf yön aldım. Çiçəklərin ətri sanki ruhuma sarılıb əyləməyə çalışırdı. Ayaqlar altında əzilən çiçəklərin harayı qulaq deşirdi elə bil. Az öncəki çiskinlikdən hələ də qurumayan budaqlar islatmışdı üst-başımı. Beləcə, Qalacığın boynundan aşıb Çaxmaqlının döşü ilə sola buruldum. Dərədə - Göyüşün bağı adlanan ərazidə alaçıqlar görünürdü. İnəklərin böyürtüsü, quzuların mələrtisi cəh-cəhli təbiətin cazibədarlığına rəng qatırdı. Hər yan yaşıl xalıya bürünmüşdü. Buralarda sürü otardığım, kəhər çapdığım günlər məni uşaqlığıma qaytardı. Deyəsən nəmlənmişdi gözlərim. Sağ tərəfdə - Naxırçı dərəsinə enən cığırda bir haluş ağacı vardı. Nədənsə, adına pir deyirdilər. Kim onun yanından keçirdisə, mütləq bir daş atmalı idi dibinə. Neçə-neçə yaşlı insanlardan onun kəramətini soruşmuşdum, ancaq “biz də belə eşitmişik”, - deyib cavabdan yayınırdılar elə bil. Yəqin ağsaqqalların bildikləri bir şey var, düşünürdüm. Yoxsa kor-koranə bu qədər daşı ağacın dibinə toplamaqda nə məna var ki... İllər keçəndən sonra anlamışdım daş qalağının mahiyyətini. Qayalıqda, həm də gündüşər yerdə bitən ağacın dibi qurumasın, nəm qalsın deyə daş qalağı ən ağıllı və düşünülmüş tədbir idi. Yoxsa susuzluqdan bağrı çatlayan torpaq ağacın inkişafına yardım edə bilməzdi. Bu da ağsaqqallar tərəfindən atılmış uğurlu bir addım idi ki, hər kəs ağacın müqəddəs olduğunu zənn edib riayət eləsin.

Düşündükcə, saflığımın aynasında məsum baxışlarımı gördüm. O, mən idim. Ağacın budaqlarına tumar çəkir, duyğularımın hərarətindən ilğımlanan söz qatarının dalınca gülümsəyirdüm. Kinin, küdurətin, ironiyanın, qəzəbin, nifrətin kök atmadığı qəlbimlə yaşamışdım bu saf dağların köksündə. Şiş qayalardan əzəməti, dağlardan vüqarı, yollardan təpəri, yellərdən cəsarəti öyrənmişdim. Bu yerlərin füsunkarlığı isə mənə təb vermişdi düşüncələrimi ipə-sapa düzmək üçün. Bəlkə də bu Tanrının neməti idi. Bəzən qədrini bildiyim, bəzən bilmədiyim nemət...
Düşüncələrin ağuşunda Çaxmaqlıdan keçib kəndə çıxan yola endim. Ara-bir kəklikotudan, dazıotudan dəstələyib torbaya pərçimləyirdim. Yolaşana çatanda (Zoraslıdan kəndə dönən yol) arxadan bir maşının gəldiyini gördüm. Qeyri-ixtiyari ayaq saxladım. Təbii ki, Quşçuya gedirdi. Sürücü əyləci basdı. Usta Habil atasını, ailəsini kəndə aparırdı. Qabil müəllimlə baxışlarımız toqquşanda qəhərləndim. Çünki müəllimimin gözlərindən qəlbləri titrədən niskil boylanırdı. Bəlkə də burada görüşməyimizin ilahi ədalət olduğunu düşünüb qürurdan qəhərlənmişdi. Bəlkə də bu günə şükür etdiyi üçün sevinc göz yaşlarına bələnmişdi.
Ayaqüstü hal-xoş eləyib sağollaşdıq. Mən Gavın dərəsinə, onlar isə kəndə tərəf yol aldı. Sıx kol-kosun arası ilə zahmanları enmək elə də asan deyildi. Əl-qolum, üz-başım cızıq-cızıq olsa da, dərəyə enə bildim. Dərənin güney tərəfindən çəkilən yol diqqətimi çəkdi. Bir il öncə buraları ziyarətə gələndə nə yol vardı, nə də cığır. Xeyriyyəçi İsgəndərin umacaqsız zəhməti nəticəsində Nuhcan şəlaləsinə qədər uzanırdı bu yol. Yorğunluğa baxmayaraq, şəlaləyə tərəf üz tutdum. Sıx ağacların arası ilə bəzən daralan, bəzə də enlənən yol ümid çırağına, daha dəqiq desək funikulyora bənzəyirdi. Zərbalı kahasının qarşısındakı kölgəlik dincəlmək, nəfəs dərmək üçün rahat bir məkandır. Dərin dərənin, sıx meşənin bəxş etdiyi sərinlik yandırıcı günəşdən qoruyur hər qonağını. Beləcə, mehdən titrəşən yarpaqların pıçıltısı artdıqca, şəlalənin hıçqırtısı daha aydın eşidilir.
Bu da Nuhcan şəlaləsi.
Elə yenicə çatmışdım ki, azan səsi dərədə əks-səda verdi. Nuhcanın şırıltısında dəstəmaz almaq necə də qürurlu idi, İlahi...
Buz sularla bir xeyli dərdləşdikdən sonra torbamı çiynimə aşırdım. Ayrılmaq elə də asan deyildi. Çünki şaqraqlıq təbimi titrətməkdə idi. Yaxşı ki, misraları ipə-sapa düzməkdə telefonun kövrək düymələri dadıma çatdı.

Laylası çiçək bitirər
Nəğməsi mürgü gətirər
Duamı haqqa yetirər
Sədası Nuhcanımızın.

Şahiddi Gavın dərəsi
Səsi ruhun mərtəbəsi
Dərdə məlhəmdi nərəsi
Şəfası Nuhcanımızın.

O Quşçudan ilham alır
Şaqraqlığı ilmə çalır
Kim görərsə ovsunlanır
Davası Nuhcanımızın.

Min illərin yadigarı
Saf eşqimin ilk nübarı
Ruhumuzun bayraqdarı
Nəvası Nuhcanımızın.

Kim görərsə qaynar qanı
Unudammaz ötən anı
Şırıltısı sübh azanı
Səfası Nuhcanımızın.
***
...Minkəndin mənzərəli, səfalı yerlərini gəzmək üçün sanki hər kəs məni gözləyirmiş. Toqqamızı bərkitdikdən sonra yola düşdük. Yenicə qonağımız olmuş İlqarın dostu da bizimlə birgə idi. Qarşıdakı yollar daha eniş-yoxuşlu olduğu üçün razılaşdıq ki, onun maşınında gedək.
Fatiq (əslində Fateh) bulağına çatanda böyük bir canlanma vardı. Müxtəlif bölgələrdən gələn qonaqlar təbiətin möcüzəsinə heyranlıqla tamaşa edirdi. Dağın sinəsindən çağlayan şəlalələr dərəyə nəğmə qoşmaqda idi. İnsanların səsi şırıltıya qarışıb yox olurdu. Sərt və məğrur qayalar bənzərsiz təbiətin əzəmətini daha da artırırdı. Quşların cəh-cəhi qıjıltıda əriyir, qartalın qıyı eşidilməz olurdu. Təbiət gülürdü hər gələn qonağın üzünə. Arıların vızıltısı qulaq batırmırdı ta, çünki şəlalənin, çayın şaqraq zənguləsi qəlblərə diktə edirdi.

Hər damlası dizə təpər, gözə nur
Hər damlası ruh ovsunu, şəfadı.
Hər damlası cəsarətdən don biçir
Hər damlası etibardı, vəfadı.

Hər damlası min dərd üçün bir təbib
Hər damlası qeyrət mücəssiməsi,
Hər damlası bir bəstəsiz nəğmədi
Hər damlası ulu Haqqın töhfəsi.

Gen dərələr, uca dağlar güc alır
Şırıltısı muğamatdı bəlkə də.
Hər damlası cavanlığın iksiri
Baş lazımdır hikmətini dərk edə.

Sərt qayalar qartalların yuvası
Qoç ərənlər nemətidi bu yurdun.
Torpaq loğman, hava məlhəm, su təbib
Ulu Tanrım, bunları sən buyurdun.

Hər damlası çiçəklərin ətrinə
Meyil salıb, nur çiləyib, bələnib.
Hər damlası ulu yurdun xətrinə
Ulu Haqqın ürəyindən ələnib.

Füsunkarsan, valeh olur hər gələn
Cazibəni görən düşür heyrətə.
Nə sirri-xudadı, nə möcüzədi –
Layiq görülmüşük səntək sərvətə.

Ey Fateh bulağı, sən ömür nəşəm
Köksümdə ürəksən, damarımda qan.
Ey Fateh bulağı, nazlı güleyşəm
Şükür ki, qovuşdu sənə Ötərxan.

Hər tərəf baldırğanlıq idi. Fürsəti fövtə vermək olmazdı. Bilək qədər yoğun, bir qarış qədər boyu olan baldırğan yüz dərdin dərmanı olsa da, vücudundakı su damcıları ona əl üzadanın əlini, dil uzadanın dilini təbibə ehtiyacı olmayan yaraya bələyir. Bəlkə də bu su damcıları onun özünümüdafiə instiktidir. Bəlkə də insan bədənində olan bir çox xəstəliklərin müalicəsi üçün əhəmiyyətlidir. Bəlkə də hə, bəlkə də yox. Fərqinə varmadan xeyli doğrayıb dadına baxdım, açıq qollarım üstə dəstələyib geri döndüm. Hər kəs bəh-bəhlə, iştahla yeyirdi.
-Bu qısaqol köynək başına oyun açacaq, ay Ötərxan, - İlqar dilləndi.
-Narahat olma, baldırğana öyrəncəklidir qollarım.
-Mən sözümü dedim, vaxtında çarə qıl.
-Dərmanı varmı ki, çarə də qılım?
Beləcə, baldırğanın dadına baxdıqdan sonra geri döndük. Minkənd körpüsünün həndəvərindəki dar yoldan keçərkən uçurumun sinəsindən bir topa kəklikotu boylanırdı bizə tərəf. Sanki gəl-gəl deyirdi. Ötüb-keçmək olmazdı. Avtomobili saxlatdırıb özümü ona yetirmişdim ki, qarşı maşının sürücüsü məni qabaqladı.
-Sizin qismətiniz imiş, buyurun qardaş, deyib geri döndüm. O da insafən ədalətli adam idi. Bizi yolumuzdan əyləyib kəklikotu topasını iki yerə böldü. Hər ikimizin qismətidir, yoxsa mənim üçün haram olar. Beləcə, halallaşıb İstisuya endik. Əl-üzümüzü yuyub məlhəm sudan doyunca içdikdən sonra qablarımızı da doldurduq.
Kəklikotunun qoxusu salona dolmuşdu. İştahverici bir ətri vardı. Bəlkə də bu növə ilk dəfə rast gəlirdim. Hər kəs heyranlıqla salondakı ətri ciyərlərinə çəkməyə çalışırdı.
***
...Çayın sahilində böyük bir bağ vardı. Gilası, alması, armudu, tutu, qozu ilə məşhur olan bağ demək olar ki, meyvəsi ilə kəndi tam təmin etmək gücündə idi bir zamanlar. Qarı düşmənin caynağına keçdikdən sonra isə kəsildi, doğrandı, yandırıldı. Boş çöllüyə çevrilən ərazi bu gün zəhmətkeş oğulların sayəsində əkilib becərilməkdədir. Kartof, soğan, kələm, sarımsaq, turp, kök və s. bitkilərin yetişdirilməsi xeyriyyəçi kimi tanınan Eldənizlə İsgəndərin zəhmətinin bəhrəsidir. Təbii yollarla yetişdirilən tərəvəzlər süfrələrə ayaq açdıqdan sonra ağızların dadı da dəyişib. Burada Elsevərin də zəhməti var, - deyə düşündüm. Qanlı-qadalı illərin ağrısı gizildətdi vücudumu. Çünki vətənpərvərliyi ilə örnək olan Elsevər hər iki savaşın (1-ci və 2-ci Vətən müharibəsinin (Qarabağ savaşının)) iştirakçısı olmaqla, hər bir döyüşü ilə Azərbaycan hərb tarixinə imza atan oğullarından olub. Belə bir oğulla görüşmək, şərəfli qələbə tarixini təkrar-təkrar vərəqləmək qürur deyilmi?!
Çayın şırıltısı fikirlərimə rəng qatmaqda idi.
Yeni-yeni şəkillər çəkmək üçün telefonun yaddaşını yükdən boşaldırdım ki, İsraillə İran arasında müharibənin başlandığı xəbərini aldım. Qızğın döyüşdə İranın bir neçə generalı məhv edilmiş, strateji obyektləri vurulmuşdu. Qarşılıqlı hava hücumunda hər iki tərəfdən xeyli itki vardı. Ədalət zəfər çalsın, Haqq yerini bulsun, demək istəyirdim ki, Elsevəri qarşımda gördüm. Ayaqüstü söhbətlər uzun çəkməsə də, bir çox məsələlərdən hali etdik bir-birimizi.
Yurd azad olan gündən Moruq çəmən Elsevərin obasına çevrilib. 400 metrlikdə qaynayan Bəylər bulağını borularla çəkib gətirib alaçığın yanına. Obaşdan elə həmin bulağın yanında yenidən görüşdük. Buz su ilə gözlərimizə sığal çəkdik. Arıların vızıltısında çiçəklərin ətrini duyduq. Kəndimizin ağbirçəyi Mərziyə nənə də övladları ilə birgə Elsevərin qonağı idi.
Ötən günlərdən, xoş xatirələrdən söz açıb əhvalımızı yüngülləşdirdikdən sonra özümü vurdum baldırğanlığa. Hətta Mərziyə nənə ilə birlikdə dadına baxdıq.
..Rasim tor atmışdı o səhər. Hər birinin çəkisi təxminən 250 qram olan 4 qızılbalıq düşmüşdü tora. Buna da şükür, deyib çəkmişdim şişə. Bənzərsiz dadı vardı. Hiss etdim ki, uzun illərin ayrılığı bu dadı bizə unutdurmağa çalışsa da, bacarmamışdı.
...Mirikdəki turşsudan qablarımızı doldurub geri dönən gün Qaraxangörükənə, Əysiyala, Xınalığa baş çəkdikdən sonra Dəvəboynu dağının sinəsində köç salan qarıqışlaqlı Şakir kişinin kətə süfrəsinə qonaq olduq. Qaymaqlı gicitkən kətəsi həm də ona görə dadlı idi ki, sacda bişirdi. Yenicə hazırlanmış nehrə yağı kətənin hərarətində əriyib yox olduqca dadı bir o qədər də artırdı. Ocağın qoxusu da bir yandan ləzzət verirdi gicitkən kətəsinə.
O gün vaxt tapıb yemliyin, şoşanın, cacığın dadına baxa bilsəm də, piltandan soraq tuta bilmədim təəssüf ki...
...Artıq Həkəri körpüsünü keçib Laçına doğru irəliləyirdik. Zamanın hər anını yaddaşa köçürmək üçün telefonun obyektivi müntəzir idi. Bir daha günümüzü şəkilləndirib Şuşa istiqamətində yol aldıq. Sürücü qardaşımız “Turşsu ilə sağollaşmadan ötə bilmərik”, - deyib yenə yoldan buruldu. Bu dəfə Aşağı Turşsuyun qonağı olduq.
Qarşıda uzun-uzadı yolumuz vardı. Şirin söhbətlərin fonunda qurduğumuz pilləkən bizi mənzil başına rahat çatdıracaqdı.
Gördüklərimi tamamən göz yaddaşıma köçürmüşdüm. Uzun-uzadı ayrılığın acısını silmək üçün dadıma çatsın deyə.

Qafan Rayon İcmasının növbəti toplantısı keçirilib

Sentyabrın 26-da Qərbi Azərbaycan İcmasında Qafan rayonunun kənd icma rəhbərlərinin və Qafan Rayon İcmasının rəhbər heyətinin növbəti toplantısı keçirilib. İclaslararası müddətdə dünyadan köçmüş ictimai fəal, Oxtar Kənd İcmasının rəhbəri Kifayət Həsənovanın xatirəsi ehtiramla yad edildikdən sonra professor Eldar Abbasov gündəlikdə duran məsələlər barədə məlumat verib.

Seyfullah Abbasov ötən 6 ay ərzində görülmüş işlər barədə qısa məruzə edib. Məruzə ətrafında çıxış edən Fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru Rauf Tağıyev irad və təkliflərini bildirib.

Daha sonra Qafan rayonunda deportasiyaya qədər işləmiş müəllimlər haqqında tərtib edilən kitaba məsul şəxs, Həçəti İcmasının rəhbəri Bəxşeyiş Ələmşahov kitabın çapa hazırlıq vəziyyəti ilə bağlı məlumat verib. Tədbir iştirakçıları kitabın çapından sonra narazılıq yaranmasın, qüsurlar, çatışmazlıqlar olmasın deyə, 5 nəfərdən ibarət redaksiya heyəti yaradıblar. Qərara alınıb ki, kitab çapa getməmiş redaksiya heyətinin baxışına verilsin.

Redaksiya heyəti baxıb fikrini bildirdikdən sonra kitabın harada, necə, hansı formatda çap olunması barədə rəy və tövsiyələr nəzərdən keçirilsin.
Cari məsələlər ətrafında da fikir mübadiləsi aparılıb. Oktyabr ayının ortalarında kənd icma rəhbərlərinin yenidən toplanması təklifi yekdilliklə qəbul edilib.

DİRİLİ QURBANİ YARADICILIĞNDA
QARABAĞ VƏ ŞƏRQİ ZƏNGƏZUR ŞİVƏLƏRİ

Dirili Qurbani XV-XVI əsrlərdə yaşamış Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi olub, ozan-aşıq keçidində bu sənətin banisidir. Onun şeirlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialekt və şivələrin izlərinə rast gəlinir. Bu, əsasən fonetik, leksik və qrammatik xüsusiyyətlərdə özünü göstərir. Konkret desək, Qurbaninin əsərlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinə aid bəzi fonetik xüsusiyyətlər müşahidə edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, Dirili Qurbaninin şeirlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinin təsiri açıq-aşkar hiss olunur. Onun yaradıcılığında rastlaşdığımız fonetik, leksik və qrammatik xüsusiyyətlər həmin bölgələrin dil xüsusiyyətlərini əks etdirir. Şeirlərindəki şivə elementləri aşıq ədəbiyyatında xalq dilinin necə qorunduğunu və inkişaf etdiyini göstərən dəyərli nümunələrdir. Tədqiqatlarda Qurbaninin poeziyasına Qarabağ mühitində mövcud olan bir sıra şivə xüsusiyyətlərinin əlavə olunduğu qeyd edilir. “Nobat gəldi mana yetdi”, “Günüz səbrü qəralımı, gecə yuxum kəsən dilbər!” “Vəzir sana qarğayıram”, “Mana ola etibarın istərəm” və s. Bunların bir qismi dastançı aşıqların şivə xüsusyyətindən irəli gələ bilməsi fikirlərinin olduğu qeyd olunmalıdır. Professor Qəzənfər Kazımova (1996) görə, “Qapına gəlmişəm, sayılam, sayıl. Haq verən paylara olmuşam qayıl” – kimi misralarda “sayıl”, “qayıl” sözləri müəllif tərəfindən “sail”, “qail” şəklində yazılmış və tələffüz edilmiş, sonralar aşıqlar tərəfindən lorulaşdırılmışdır. Şairin qoşma və gəraylılarında bu gün canlı danışıq dilində özünü geniş şəkildə göstərən, tarixi tələffüzün nəticəsi kimi formalaşmış “dır” şəxs şəkilçisinin qısa formasıdır və mənsubiyyət şəkilçili sözün təsirlik hal şəkilçisiz formalaşma halları işlək formalar kimi diqqəti cəlb edir. “Adətdi dərəllər yaz bənövşəni”, “Ayrılıqmı çəkib, boynu əyridi?” “Mənim dərdim ara tez-tez”, “Haq diləyin yetirməsin” və s. “Bülbül ayrılığı sitəmdi gülə, Gülabatın naxış süsən sünbülə...” (Kazımov, 1996) Bu nümunələrdən də görünür ki, Qurbaninin şeirlərində bəzən elə misralarla rastlaşırıq ki, onlar daha çox bu bölgələrin dialektinə uyğundur. “Adətdi dərəllər” əvəzinə “adətdir dərərlər” ifadələri bu gün daha çox işlənməklə çağdaş ədəbi qaydalara uyğunlaşdırılmışdır. Yeri gəlmişkən, lap yaxın nəşrlərdə “Bənövşə” şeiri “Bənəfşəni” kimi gedirdi. Bu o dövr danışıq dilinə tam uyğundur. Indi bu bölgələrdən olan yaşlı insanların dialektində belə ifadələr yenə də işlənməkdədir.
Dirili Qurbaninin şeirlərində bəzi sözlər məhz Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinə məxsusdur:

“dağaşanı” – sərt, inadkar
“heş” – heç
“dədə” – ata mənasında deyil, həm də böyük, ağsaqqal anlamında işlənir.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur şivələrində “dır” şəkilçisi “dı”, “du”, “dü” formasında işlənir:
“yaxşıdır”əvəzinə “yaxşıdı”, “düzdür” əvəzinə “düzdü” və s.

Qurbani irsinin fundamental tədqiqatçılarından olan Tariyel Abbaslı “Qurbaninin poetik irsi” adlı dissertasiya işinin monoqrafiyasında bizim fikrimizə rəğmən qeyd edir ki, “Qurbaninin yaradıcılığında doğulduğu Diri zonasının təbii gözəllikləri, o cümlədən ətraf mühitin ekoloji təsvirləri, eyni zamanda bu yerlərin insanlarının dialekt və şivələrinə uyğun söz və ifadələr çoxdur. Bütün bunlar Dirili Qurbaninin həyat və yaradıcılığı haqqında bir çox elmi əsərlərin, habelə dissertasiya işinin yazılması ilə nəticələnmişdir.” Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tariyel Abbaslının “Qurbaninin poetik irsi”adlı monoqrafiyasında toxunulan məsələ ilə bağlı geniş nümunələr vardır:

“Nə ola bir şadlıq xəbəri gələ,
Yüklənə barxanam ellərə doğru.
Naşı ovçu bərə bəklər bəllənər,
Marallar sayrışar yollara doğru.”

- şeirindəki “barxana”, “naşı”, “bərə”, “bəkləmək”, “sayrışmaq” sözləri o vaxt, elə indi də Qarabağ bölgəsində işlədilən ifadələrdir. Qurbani göz açdığı bağlı-bağatlı, nanəli-nərgizli, tər bənövşəli, hər cür meyvəli, əncir, üzüm kolları və yaşayış üçün zəruri qidaların olduğu doğma yurdunun gözəlliklərini öz əsərlərində tərənnüm etmişdir.”
Bəzi tədqiqatlarda Qurbaninin ədəbi dilində Qaradağ şivəsinə aid söz və ifadələrin olduğunu da qeyd etmək lazımdır. Onun şeirləri sadə xalq danışığına əsaslandığı üçün burada müxtəlif bölgə şivələrinin təsiri olduğunu da unutmamalıyıq. Qaradağ şivələri də bura daxildir. Xüsusən, aşıq üslübunda işlədilən qoşma və gəraylılar bu təsirin ən çox nəzərə çarpdığı janrlardır. Yalnız Quzey Azərbaycanda deyil, həm də Güney Azərbaycanda, xüsusən Qaradağ bölgəsində geniş yayılmış dialektik ifadələr Qarabağ və Şərqi Anadolu bölgələrinin ləhcə və şivə xüsusiyyətləri ilə yanaşı, Güney Azərbaycan, xüsusən də Qaradağ şivələrinin izlərinə də rast gəlinir. Aşıq-şairin əlimizdə olan “Əsərləri” toplusu (Qurbani, 2006) əsasında apardığımız araşdırmalar maraqlı məluamatlar ortaya qoyur.

“Dolana–dolana” (s.37) şeirində NOBAT (növbə)

Nobat gəldi mana yetdi
Saqi dolana-dolana.

“Pərim gəlsin” (s.40) şeirində YALAV (alov),

Əyninə geyib qırmızı,
Yalav kimi yanır üzü...

Yenə orada, “Dilbər” şeirində SƏBRÜ-QƏRALIMI (səbrü-qərarimi),

İtirmişəm maralımı,
Bir sinəsi yaralımı,
Günüz səbrü qəralımı,
Gecə yuxum kəsən dilbər.

“Qızların” (s.50) şeirində ADNA AXŞAMI (cümə axşamı)

Adna axşamında bəlgə qoyasız,
Kəsilə qovğası, qalı qızların.

“Gedirəm” (s.53) şeirində CƏLAY-VƏTƏN (vətəndən ayri düşmək, dərbədər olmaq)

Nə müdətdi cəlay-vətən olmuşam,
Baş götürüb Gəncə deyib gedirəm.

“Deyərsən” (s.56) şeirində XAYIN (xain)

Aralıqdan haq götürsün xayını,
Xain olan haqdan almaz payını.

“Bu qızın” (s.58, 59) şeirində LALA (lalə)

Ləblər mirvarıdı, incidi dəndan,
Al yanağı əlvan lala bu qızın.

“Gətiri” (s.59) şeirində İRƏNGİN (rəngin)

Başına döndüyüm vəfalı dilbər,
İrəngin dağlardan lala gətiri.

“Saqinin” (s.72) şeirində QARA BAĞRIM (qara çiyərim) və ÇATILI (çatılmaq, bir-birinə sarılmaq mənasında)

Ay ilə gün bir-birinə çatılı,
Sevdiciyim yağnan bala qatılı,
Doğram-doğram olub közə tutulu,
Qara bağrım bıçağında saqinin.

“Ras gəldim” şeirində (s.60) RAS (rast gəlmək, rastlaşmaq)

Pərinin bağında seyran eylədim,
Almalı, alçalı yaza ras gəldim.

“Ayrı” (s.78) şeirində KİMSƏNƏM (bir kimsəm)

Sənin elin, günün, qardaşların var,
Mənim kimsənəm yox, yar, səndən ayrı.

“Mənim” (s.76) şeirində MƏTAH, MATAH (qiymətli, əziz)

Sərim təvəlladır, üzüm payəndaz,
Yoxdur bundan qeyri bir mətah mənim!

“Dönübdü” (s.77) şeirində BƏDƏSİL (əsli olmayan)

Bədəsilin eşidən tək sözlərin,
Yəqin etdim, ömrüm zayə dönübdü.

“Dolanım” (s.83) şeirində ARIX (arıq)

Qarı nənə, sən bir arıx dəvəsən.
Qanqal gərək, xırda-xırda gəvə sən
“İmdi” (s.84) şeirində UMSUX (umsuq, ümidin boşa çıxması )
Umsux etdin məni, qoydun avara,
Dedim, yəqin bir şir, aslandır imdi.
“ Haralar mənim” (s.90) şeirində İRƏNG (rəng)
Ha aradım, əlim yara yetmədi,
Günbəgün irəngim saralar mənim!
“Dedim “Bəli”di” şeirində (s.94) TUŞUNDA (tuşu, yönü, tərəfində, üzbəüz mənasında)

Oturmuşdum Təktüklünün başında,
Ocaq qırağında, pirin tuşunda.

Yara üz (s.98) şeirində NAGÜMAN (gümanı çatmayan, ümidsiz)
Nagümanam mən bur dərddən sağalım,
Təbib birdi, dərd min birdi, yara yüz.
“Ay əsər indi” (s.99) şeirində ZAİL (zayolmaq) LƏMYESİR
Ağlım zail oldu, halım didərgun,
Nə ki var əndamım ay əsər indi.
“Qaldı” (Dədə Yediyarla I deyişmə, s.107 ) şeirində LƏMYESİR (yetim, kimsəz)
De kimə can gəldi, qələm çalındı,
Neçə min il dünya ləmyesir qaldı
Bayatıların (s.118) birində AVLAR (ovlayar) və ZƏRDABLAR (ilan vurduqdan sonra zəhərin bədənə yayılması mənasında)
Pərim bağda gül avlar,
Sərim bağda gül avlar.
Qurbanı vurub təlxələr,
Canın alıb zərdablar.
Yaxud, aşağıdakı bayatıda XALXA ŞƏMS ETMƏK (xalqa gün kimi aydınlatmaq, aşkarlamaq, bəyan etmək, əslində ifşa etmək anlamında) və SAL SÜDƏ ÇALXA MƏNİ (süd məhsulları, xüsusilə qatıq və süd zəhəri çürüdüb neytrallaşdırır, təhlükəni aradan qaldırır. Onun bu xüsusiyyətindən ilan vurmuş, yaxud qida zəhərlənmələri zamanı istifadə etmişlər. Burada “südə sal çalxa məni”, yəni “mənə bol süd işirin ki, təhlükə sovşsun” mənasını ifadə edir.)
Vurubdu təlxə məni,
Şəms etmə xalxa məni.
Aləm gəlsə, əlac yox,
Sal südə çalxa məni.
Göründüyü kimi, biz burada bəzi ifadə və anlayışların, sözlərin Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgəsində bu gün də işləndiyinin şahidi oluruq. Belə nəticəyə gəlirik ki, Dirili Qurbani bu ifadələri saxlamaqla özünün kimliyi və arxaik sözlərin haradan qaynaqlandığı fikrini ortaya qoymuş olur.

Yusif DİRİLİ,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
ətraf mühit üzrə tədqiqatçı

Zəngəzur mahalının sevimlisi Kifayət Şükür qızı Həsənova haqqa qovuşdu. Həsənova Kifayət Şükür qızı 21 May 1955-ci ildə Zəngəzur mahalının Qafan rayonunun Oxtar kəndində anadan olub. 1970-ci ildə Oxtar kənd 8 illik məktəbini bitirib. 1970-1971-ci tədris ilində 9-cu sinfi qonşu Şəhərcik kəndində oxuyb. 1971-1972-ci tədris ilində Bakı şəhərinə gələrək təhsilini Sabunçu (o vaxtkı Lenin) rayonundakı 80 nömrəli tam orta məktəbdə davam etdirib. Orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirərək BDU-nun Geoloji-coğrafiya fakültəsinə daxil olub. 1977-ci ildə universiteti qurtaran Kifayət xanım Lenin adına Neft və Qazçıxarma idarəsində geoloq vəzifəsinə təyin edilib. 1990-cı ilin sentyabrında öz xahişi ilə geoloq vəzifəsindən ayrılaraq Bakı Şəhəri R.Əliyev adına 3 nömrəli tam orta məktəbə coğrafiya müəllimi vəzifəsinə qəbul edilib. 1996-2021-ci illərdə həmin məktəbin təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini işləyib.
Məktəbdə Yeni Azərbaycan Partiyasının ilk ərazi təşkilatını yaradan Kifayət müəllim, təqaüdə çıxana qədər, məktəb üzrə ilk ərazi partiya təşkilatının sədri vəzifəsini icra edib. Dəfələrlə BŞTİ-nin və Binəqədi rayon YAP-ın Fəxri Fərmanları və Diplomları ilə təltif olunub. O, bir neçə il ardıcıl BŞTİ-nin keçirdiyi “Pedaqoji Mühazirələr” müsabiqəsinin qalibi olub, 1-ci və 2-ci yerləri tutub. Şagirdlərinin müntəzəm olaraq şəhər və respublika olimpiadalarında I, II yerləri tutduqlarına görə, Əmək kitabçasına yazılmaqla BŞTİ-nin diplomu ilə təltif olunub. Onun şagirdlərinin sorağı dünyanın və Azərbaycanın ən nüfuzlu ali təhsil ocaqlarından gəlir. Kifayət xanım təqaüdə çıxandan sonra Nərimanov-Nizami-Binəqədi 18 saylı DSK 28 saylı Məntəqə SK-nın sədri kimi əmək fəaliyyətini davam etdirib. 9-10 noyabr 2001-ci il tarixində keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayının iştirakçısı olub.
1979-cu ildə ailə qurub. İki övlad böyüdüb.
Kifayət xanım həm də fəal ictimaiyyətçi idi. Qərbi Azərbaycan İcmasının Qafan rayonunun Oxtar kəndi üzrə icmasına rəhbərlik edirdi. İstiqanlığı, xeyirxahlığı ilə ürəklərdə özünə xüsusi yer tutmuşdu.
Kifayət xanımın əziz xatirəsi onu tanıyanların qəlbində daim yaşayacaq. Allah rəhmət eləsin!

Lilpar Cəmşidqızının qəzəlləri

Lilpar Cəmşidqızı 31 dekabr 1965-ci ildə Bərdə rayonunun Mustafağalı kəndində anadan olub. Həmin kənddə orta təhsil alıb. 1992-ci ildə Azərbaycan Neft və Kimya institutunu (indiki Neft Akademiyası) mühəndis-texnoloq ixtisasına yiyələnərək bitirib. Bədii yaradıcılığa orta məktəb illərindən başlayıb. İlk şeirlərini heca vəznində yazıb. "Tənhalıq içində əllər üşüyür", "Qəzəllər", "Rübailər", "Qarabağa gedən yollar", "Divan", "Şuşada bir gül soldu", "Tənha bir ananın fəryadı", "Zəfəri yaşadanlar" kitablarının müəllifidir. Hazırda ikinci "Divan" kitabı üzərində çalışır. “Divan” kitabı haqqında irihəcmli məqalə və qəzəlləri 2024-cü ildə Türkiyədə müasir dövrdə “Azərbaycanda Divan şairləri” kitabında çap olunub. Elə həmin ildə Türkiyədə keçirilən “Uluslararası Füzuli Sempozyemu”nda qəzəllərinə yer verilib və eyni adlı kitabda qəzəlləri çap olunub. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, “Çeşmə” ədəbi məclisinin sədridir. Lilpar xanımın qəzəllərini “Bütöv Azərbaycan”ın oxucularına təqdim edirik:

Nə qədri yolla gəlmişəm, ömür keçib qulac- qulac,
Gözüm tox oldu hər zaman, heç olmayıbdı nəfsim ac.
Halal çörək qazanmışam, düz olmuşam sözümdə mən,
Unum xəmirdə islanıb, fətir bişib, yananda sac.
Qazandığım qəpik- quruş, əlimdə kirlənib mənim,
Xəyanət eyləyib, Xuda, fələk gəlib alıb xərac.
Ömür yolunda döngələr çox oldu, Tanrı, yorğunam,
Sevinci solda gizlədib, yaratdı qüssə, qəm tıxac.
Çoxaldı xəstəlik, ölüm, çatıbdır aləmin sonu,
Yerin, göyün də dərdi var, Xudayə, tez gətir əlac.
Qərası yoxdur ismimin, şükür, vəfalı bəndəyəm,
Təmiz bir ad qazanmışam, həyam olub başımda tac.
Kitab- kitab qəzəllərin içində Lilpar olmuşam,
Alışmasam zaman- zaman, külün tökər, sönər sirac.
Sirac- şam, çıraq
***************
Ey can, ürəyim dözmür, dərmanımı sən tez tap,
Göndərdi şəfa Loğman, bax yerdədi, dur gəz, tap.
Dərdim çoxalan gündən, yazmışdı şirin bir həb,
Zülmətdə gözüm görmür, gəl çarəmi gündüz tap.
Bülbül kimi aşiqlər, əfqan eləyib hərdəm,
Gülşəndə, könül, axtar, tək lalə və nərgiz tap.
Ömrün tükənən vaxtın, alnımda yazıb Tanrım,
Ey bəxti qəra könlüm, ağlımda nə var, düz tap.
Hər yolda qalan bilməz, hardan dolanıb gəlsin,
Adəm, ayığ ol başdan, fırlanma, dəqiq iz tap.
Hərdən gəzirəm tənha, ruhum göyə bağlansın,
Dünyaya gələn gündən, vardır belə yalqız, tap?
Aləmdə nələr gördün, hərdən düşün, ey Lilpar,
Xoşbəxt ola bilmişdir, oğlan ilə bir qız, tap?

********
Ürəyim quş kimi pərvaz eləyir, dardı qəfəs,
Daralır yer göyün altında mən aldıqca nəfəs.
Gəl apar ruhumu, Allah, qoy özün can evinə,
Daha ömr etməyə səbrim tükənib, yoxdu həvəs.
Mənə xoş gün yaza bilsən, yaşaram ləzzət ilə,
Qara günlər yenə qismət eləsən, ömrümü kəs.
Heç azalmır fərəhimdən çox olan qüssə, qəmim,
Nə zaman dinləyəcəksən, de, mənim arzumu bəs?
Kor olan bəndəyə nur göndərər ancaq Yaradan,
Necə insan yaşayar, göydən əgər gəlməsə Səs?
Cücərən hər toxumun nəfsi kökündən su içib,
Bu təbiətdə bitib, xan çinar altında vələs.
Elə bil küldü bu torpaq, kor edib gözlərini,
Nə vəfa qaldı, a Lilpar, nə səfa yerdə, tələs.

****
Bağlamaz zülmətdə heç bir aşiqin röya gözün,
Bir ziyasan, nur verir, ey Dilbərim, şəhla gözün.
Gül ləbindən bal çəkir, hərdəm mələklər göndərir,
Bir şəfəqdir, dan yerindən parlayır rəna gözün.
Ayrılar ruhum bədəndən cənnətin tapmaz yolun,
Bir qulun üstündən, Allah, çəkməsin Zəhra gözün.
Çən gələr, dağlar dumandan, zirvələr qəmdən çökər,
Asimandan yol çəkilməz, aldadar xülya gözün.
Cəftəsiz qəlbin içindən yar gələr, mehman olar.
Keçsə Məcnun, can evindən, bağlayar Leyla gözün.
Sevgisiz torpaq gül açmaz, məhv olar, gülməz cahan,
Göydə şimşək çaxsa hər gün, gizlədər dərya gözün.
Ey Xudavəndim, bu şair bəndənin ruhun qoru,
Sevdi Lilpar göydə Yarın, çün tutub sevda gözün.


****
Çəkilən zəhmətə hər dəm özü qiymət verib O,
Gecə- gündüz çalışan bəndəyə sərvət verib O.
Yerin altında və üstündə nələr xəlq eləyib?
Onu kəşf etmək üçün adəmə qüdrət verib O.
Yaradıb aləmi, Adəm baba, Həvva nənətək,
Bu fəna mülkə gələn hər kəsə möhnət verib O.
Özü şah olmayanın məthəmətin zalım edib,
Qulu incitmək üçün güclüyə şiddət verib O.
Nəyi göndərsə təbiətdə bitib, məhsul olub,
Bəşər övladını doydurmağa nemət verib O.
Günəşin şöləsi Peyğəmbər odundan yaranıb,
Əli aydır, səpir öz nurunu, rüsxət verib O.
Qəzəlin bəhrini Lilpar rəməl üstündə qurub,
Yenə misradən alıb, hər sözə hikmət verib O.

*********
Bir qulam, qibləm, pənahım, ruhumun padşahı var,
Dönmərəm eşqin yolundan, hər kəsin öz rahı var.
Bir günəşdir çün Məhəmməd, göydə parlar, yer gülər,
İsmi Həzrət, lütfü sərvət, nurdur, Allah, mahı var.
Məzlumun qəlbin qıranlar, Tanrıdan üz döndərib,
Zülm edənlər bilmir ancaq bəndənin bir ahı var?
Mərhəmət eylər, bağışlar, səhv edib dönsən əgər,
Yer üzündən sonra, insan, Tanrının dərgahı var.
Kainat yerdən və göydən cəmlənib, dünya budur,
Bir çiçək yoxdan yaranmır, aləmin səyyahı var.
Axirətdən ayrı düşməz, sevməyən dünya malın,
Çün qiyamət vaxtı bir gün, aləmin dəsgahı var.
Bəndənin şeytan əlindən aldadır, ağlın alır,
Zikr edir Lilpar, yorulmur, dildə bismillahı var.
****
Seçib ömrümdə mənim ruhum əzəl qarəni rəng,
Eləyib tellərimin üstünə ağ rəngi çələng.
Nə qədər qan tökülüb torpağa, insan "qırılıb",
Gül açar yer üzü, Allah, bu cahan görməsə cəng.
Günəşin şöləsinə aşiq olar mavi səma,
Dağıdar köksünü tərpətsə əgər güllə- tüfəng.
İgid əsgər döyüşüb, bir daha qan axmasa ta,
Sevinər, nəşələnər, yerdə zəfər, göydə fişəng.
Meşənin sahibi var, qurdu-quşu ram eləyər,
Yemi ağzında gələr, şah olar ormanda pələng.
Yerin öz tarixi, öz fəlsəfəsindən yaranıb,
Gecə- gündüz dəyişən dairədi, şardı nəhəng.
Onu qızlar götürüb kəndə bulaq üstə gedib,
Qədim alətdi, sərinlik gətirib qəlbə səhəng.
Çalışan yayda qışın ruzisin aləmdə yığar,
Yatan insan küt olar, pas atar, olmazsa zirəng.
Daha, Lilpar, bəyaz üstündədir ömrün, dəyişib,
Yenidən bəxtinə gəlməkdə sənin qırmızı ləng.


Mehman edərəm xanəmə yar, etsə təvəqqe,
Ruhum eləyər eşqi nübar, etsə təvəqqe.
YaRəb, sənin eşqinlə zimistanda gül açmış,
Qəlbim duyar aləmdə bahar, etsə təvəqqe?
Bir gül nə zamandır ki, gülüstanda solubdur,
Qan eyləməsin bağrını xar, etsə təvəqqe.
Eşq atəşi çox aşiqi kül etdi cahanda,
Mən yandıracam qəlbimi, nar etsə təvəqqe.
Bir xəstə gedər çarəni loğmanda tapar, yar,
Dərman gətirər, bəlkə nigar, etsə təvəqqe.
Bağban sulayan hər ağacın məhsulu olmaz,
Verməz quruyan bir "qolu" bar, etsə təvəqqe.
Qəlbində məhəbbət çoxalıb Tanrıya, Lilpar,
Hər bir qulu Sultan qoruyar, etsə təvəqqe.

********
Getmişdi dağın köksünü viran edə Fərhad,
Bir canı Şirin eşqinə qurban edə Fərhad.
Sevda gülünün ruhunu qəlbində böyütmüş,
Niyyət eləmişdir, onu canan edə Fərhad.
Çəkmiş nə qədər cövrü cəfa, gəlməmiş afət,
Tökmüş gözünün yaşını, ümman edə Fərhad.
Sınmışdı könül aynası, çəkmişdi məşəqqət,
Allah yaradıb ömrünü zindan edə Fərhad?
Dərmişdi gözəl bir gülü bağban budağından,
Girmiş bağa, bülbül kimi əfqan edə Fərhad.
Rəsmin elə çəkmişdi, Şirin sanki dil açmış,
Vermişdi hərarət, onu insan edə Fərhad.
Lilpar, daş olan yerdə məhəbbət çiçək açmaz,
Yol vermə gəlib qəlbini ünvan edə Fərhad.

*****
Nə qədər şövq eləsən ruhumu Loğmanə tərəf,
Çəkirəm cismimi, ey dil, yenə dərmanə tərəf.
Mənim eşqim necə sığsın bu kiçik qəlbimə, yar?
Aparır cismimi yox, ruhumu cananə tərəf.
Bitirər həsrəti Canan, yenə vüslət gətirər,
Qovuşar ruhum əgər, getməsə hicranə tərəf.
Dolaşar flrtına hərdən, gəmi sahildə qalar,
Çevirər səmtini ancaq yenə ümmanə tərəf.
Yaradan sevdiyi hər bəndəyə verdikcə bəla,
Açılar çox qapılar dəhrdə insanə tərəf.
Sevən aşiq yerin üstündə gözəllik yaradar,
Gətirər bülbülü qəm sünbülə, reyhanə tərəf.
Mələk ismində olan qızları cənnət çağırar,
Səni, Lilpar, ürəyin göndərər ünvanə tərəf.

*****
Xudaya, səhvim olsa gər, mələklərin yazar günah,
Cinayət eyləyənlərin, qanında gizlənib tamah.
Yaratdığın yerin, göyün günahla doldu, gəl yetiş,
İbadətim azalmamış Sən arxa dur, gətir rifah.
Çətin günümdə hər zaman mənim yanımda durmusan,
Sevimli bəndənəm, Xuda, bu qəmli qəlbə ol pənah.
Bəyaz günümlə birgə hey toran gətirdi qismətim,
Telimdə qar çiçəkləyib, içində yoxdu bir siyah.
Çiyinlərimdə qoyduğun mələklərin yazır, pozur,
Savabı yazdı sağ cinah, günahı yazdı sol cinah.
Bədənlə ruhu vermisən, idarə eyləyir başım,
Xudaya, gözlərim görür, keçir zaman, gəlir sabah.
Sazaqda, qarda gözləyən, itaət eyləyən qulam,
İsinsə könlü Lilparın, demək ki, var yanında Şah.

*****
Ey sevgi- məhəbbət, darıxan könlümə yol aç,
Qəlbim, bu hərarətdən oyansan, yenə dil aç.
Yol bağlıdı, həsrət tökülür şor bəbəyimdən,
Kirpikləri yarın deyə bilmir, kora göl aç.
Zülfümdə pərişanlığı heç görmədi şanəm,
Əl çək bu dağılmışlara bir- bir yana tel aç.
Qəlbim selə aldanmasa, eşq atəşi sönməz,
Vur xəncəri, töksün qanı, köksümdə tunel aç.
Gün doğmasa, zülmət bürüyər aləmi, ey dil,
Çəkmişsə niqabın günəş olmaz onu, yel, aç.
Yarın qızaran çöhrəsi bir laləyə bənzər,
YaRəb, tumu eşqin səpilibdir, onu gül aç.
Lilpar, səni Allah nə gözəl bəxtəvər etmiş,
Vardırsa bu aləmdə günahın, Ona əl aç.

Laçında tənha məzar

Getdiyimiz yolun sonu görünmürdü. Heç o yolu çəkənin özü də bilmirdi hara yol salır. Əqidədaşlarımla o yola çıxmaq, yolçusunu tapmaq qərarına gəldik. Çox soraqladıq, nə yolu tanıyan oldu, nə də yolçunu gördüm deyən. Usanmadan soraqladıq, sonda qeybdən bir səs gəldi:-Yormayın özünüzü, axtarmayın o yolçunu, tapa bilməzsiniz! Eşidin məni, çıxmayın o yola, o yolu hər adam gedə bilməz. O yol əbədiyyətə aparır, o yolla yalnız müqəddəslər, bir də andlılar gedə bilər...
İnadlaşdıq, yolumuzdan dönmədik. 200 illik yaralarımıza duz basıb, qanlı-qadalı, ümidsizlərin keçilməz dediyi yolumuza davam etdik. Çünki Axtardığımız yolu tapacağımıza, müqəddəslərimizə çatacağımıza inanırdıq. Axı biz Bütöv Azərbaycan andlıları, yanımızdakılar isə əqidədaşlarımız idi...
Yanılmamışdıq. Çatdıq müqəddəslərimizin birinə, əslində o da bizim yolumuzu gözləyirmiş. Dərd şələli, yurd həsrətli qəriblərin yolunu. Onun özü ilə zirvələrə daşıdığı üçrəngli bayrağın Ay-ulduzu göy üzündə cilvələnərək Camalın uyuduğu müqəddəs yeri nişan verdi. Beləcə Laçını ziyarət etmək arzumuz Camalların qanı sayəsində çin oldu...
Əslən Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur mahalından olan ziyalılar, şair və yazıçılar Laçın rayonundakı tənha Şəhid məzarını ziyarət edib, üstünə gül- çiçək dəstələri qoyublar. Gül üzünə sığal çəkən gənc jurnalist Azadə Bayramova bildirib ki, Birinci Qarabağ Müharibəsində itkin düşmüş hesab edilən Şəhid Quliyev Camal Möhübbət oğlunun nəşinin qalıqları 44 günlük Vətən Müharibəsində işğaldan azad edilən Cəbrayıl rayonunun Xudafərin kəndində tapılaraq doğulduğu Laçın rayonunda, gördüyünüz bu torpağa tapşırılıb. Məlum olub ki, Camal Quliyev könüllülər dəstəsində laçın, Qubadlı, Zəngilan rayonlarının müdafiəsində fəal iştirak edib.
Laçın rayonunun Bəylik kəndində keçirilən görüşdə əvvəlcə Azərbaycanın müstəqilliyi, dövlətimizin ərazi bütövlüyü, suverenliyi uğrunda Şəhid olanların xatirəsi ehtiramla anılıb. Tamxil Ziyəddinoğlu bildirib ki, bu görüş Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi, “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə -“Qərbi Azərbaycanlı repressiya və soyqırımı qurbanlarının tədqiqi” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilir.
1988-ci ildən bəri ata yurduna ayaq basa bilməyən şair və yazıçılardan Ramazan Səməroğlu köhnə yurdda yenidən məskunlaşan laçınlıları bu mübarək məqam münasibəti ilə ürəkdən təbrik edib, xoş arzularını bildirib.
Xalqımıza illərlə vurulan yaralar o qədər dərindir ki, sevincli günlərimiz nə qədər çox olsa da, hər sevinəndə, hər güləndə o yaralar sızlayır, bəzən də qan verir. Elə şairin çıxışının sonunda dediyi şeir də o yaralardan soraq verir:
GÖRDÜM MƏN
Açdım qənşərimə qəm pəncərəmi,
Baxdıqca dünyamı kədər gördüm mən!
O tayda qaraltım qaçdı gözümdən,
Bu tayda özümdə qəhər gördüm mən!

Gecədə, gündüzdə ələdim ömrü,
Dərdimlə, ağrımla bələdim ömrü,
Neçə yol düzəliş elədim ömrü,
Nə gördüm gördüyüm qədər gördüm mən!

Qara qorxu oldum içimdə mənə,
Məndən uzun oldu ölçüm də mənə,
Hərdən rast gəldim köçümdə mənə,
Özümü özümdən betər gördüm mən!

Fikir oldum başlanğıcım olmadı,
Dağ qardaşım, dərə bacım olmadı,
Torpaq oldum şöhrət tacım olmadı,
Sabahımı qara xəbər gördüm mən!

Səməroğlu, qitələrə bölündüm,
Çəpərləndim, param-parca göründüm,
Ömrüm boyu ayaq üstə süründüm,
Etdiyim cəhdləri hədər gördüm mən!

Doğulduğu Zəngəzur mahalının həsrətilə qovrulan şair Zöhrə Xəlili düz 32 il, Qarabağ işğaldan azad edilənə qədər həm də Qarabağ dərdini daşıyıb, onun ağrı-acısını çəkib. Millətin, Vətənin dərdini öz dərdi bilib, onları öz ürəyində belə sıralayıb:
Dərdin ayağına ən ağır dərdi,
Dərdimin başına Zəngəzur yazdım.
Gözümün üstünə of, Xocavəndi,
Gözümün yaşına Zəngəzur yazdım.

Ağdamım, Füzulim, çəkilir qoşa,
Zəngilanın bağrı dönübdür daşa.
Boynumun bağına Qarabağ, Şuşa,
Üzüyün qaşına Zəngəzur yazdım.

Xocalım inlədi, Laçınım soldu,
Ağdərə ağladı, Xankəndi doldu.
Ömrümün baharı dərbədər oldu,
Ömrümün qışına Zəngəzur yazdım.

İrəvan, Dərələyəz büküldü göyə,
Kəlbəcərin səsi toxundu neyə,
Gəzdiyim yerlərdə qəribəm deyə
Dağına, daşına Zəngəzur yazdım.

Xəlili dolanır vətən havalı,
Qaraqoyunlunun necədir halı?
Dünyanın alnına Göyçə mahalı,
Dünyanın yaşına Zəngəzur yazdım.

Ehtiyatda olan tibb xidməti polkovnik- leytenantı, yazıçı-publisist Elman Rüstəmov kənddə camaat üçün hər cür kommunal şəraiti olan evlərin tikilməsindən məmnunluğunu ifadə edib. Yeni məskunlaşma zamanı da müəyyən müddət çətinliklərin olacağını təbii sayıb. Qeyd edib ki, mən bir hərbçi və yazıçı olaraq Vətənimizin hansı çətinliklərdən keçdiyini yaxşı bilirəm. Dövlət müstəqilliyimiz elan olunan kimi dörd bir yandan düşmənlərimiz üstümüzə düşdü. Ordusuz, əliyalın könüllü dəstələr Vətənin müdafiəsinə qalxdı. Şükr etdiyimiz bu günə gəlincə 30 minə yaxın Şəhid verdik. O vaxtlar heç kim dövlətdən heç nə ummurdu. Hər əzaba qatlaşırdıq ki, təki dövlətimiz toparlanıb torpaqlarımızı azad edə bilsin. Hər kəs mən Vətənimin xilası üçün dövətə nə kömək edə bilərəm,- deyə düşünürdü. Gördüyünüz kimi güc birliyi, söz birliyi ilə torpalarımızı düşmən tapdağından azad elədik. Dar günün ömrü az olar. Müvəqqəti çətinliklər də keçib gedəcək. Mən bircə ona təəssüflənirəm ki, səsinin yanğısı ilə Laçını unutmağa qoymayan Məhəbbət Kazımov Qarabağın azadlığını, Laçınımızın yeni növrağını görə bilmədi...

Fəal ictimaiyyətçi, bir neçə kitabın, 300-dən çox elmi publisistik məqalənin müəllifi, Ombusman aparatının işçisi Azadə Novruzova bu görüşə yenicə ali məktəbə daxil olmuş övladı, gələcək diplomatımız Nicat Elxanoğlunu da gətirmişdi. Gətirmişdi ki, nisgillə bələdiyi oğlu anasının doğulduğu kəndin havasını sinəsinə çəkə. Qarakilsə (Sisian) rayonunun Şəki kəndindən acı ruzigarın Laçına gətirdiyi havanı ruhuna hopdura. Hopdura ki, dünyanın harasına getsə, sonda ruhuna hopan Şəki havası onu Ata yurduna çəkə...

Şair bacımız laçın günü ərəfəsində laçınlıların sevincinə şərik olmağa gəlmişdi. Amma o mən bu dağın o üzündə doğuldum, orda böyüyüb boya-başa çatmadım deyəndə bu acını çəkənlər göz yaşlarına hakim ola bilmədilər:
Bu meh vətəndən əsir
Bir meh əsdi, basdı məni bağrına
Elə bildim,
ayrılığı əsir alıb, anam qucdu ruhumu.
Elə bildim,
zindan çəkib, qandal qırıb atam sardı boynumu.
Elə bildim,
qonaq gəldi əsgər gedən qardaşım.
Elə bildim,
Tanrı payım balam öpdü əlimi.
Elə bildim,
qərib düşən əzizlərim, doğmalarım, yığışdılar başıma.
Aman Allah, bu meh Vətəndən əsir,
dilim-dodağım əsir,
əlim ayağım əsir,
Bu meh vətəndən əsir,
Əsir vətəndən, əsir.
Çiçəkdən-güldən əsir,
Obadan-eldən əsir,
Dağılan məzarlıqdan,
Qəbirdən-gordan əsir.
Əsir vətəndən, əsir
Bu meh Vətəndən, əsir.

3 aydır doğma ocaqlarına qayıdan Bəylik kəndlilərindən Oktay İsmayılov, Qərib Səlimov, Asif İsayev, Şahin İsgəndərov, Sadiq Məmmədov və başqaları 33 il Laçınsız yaşadıqlarından Vətən həsrətinin nə qədər acı olduğunu yaxşı bildiklərini və bir gün Qərbi azərbaycanlıların da, onlar kimi, öz doğma ocaqlarına qayıdacaqlarına inam ifadə ediblər. Görüş iştirakçılarına son 200 ildə xalqımıza vurulan maddi və mənəvi zərərlərin əks olunduğu bukletlər paylanıb. Müəlliflər öz kitablarını görüşə gələnlərə hədiyyə ediblər. Xatirə şəkilləri çəkdirilib.

Tədbirin rəsmi hissəsindən sonra ayaqüstü söhbətlər xeyli uzanıb. Qonaqların ağsaqqalı Vasif Kərimovu, Roza xanımı, “Zəka-Print” MMC-nin rəhbəri, naşir Misir Aslanovu, vətənpərvər ziyalı Vahid Gülmalıyevi, mühəndis Kamran Rzayevi, gənc jurnalist Rəşad Ziyadovu dövrəyə alıb şirin söhbətə tutan Əliağa Abışov, Şöhrət Quliyeva, dərs əlaçısı-balaca Gültəkin və yuxarıda adları çəkilən digər laçınlılar bütün qonaqları təkidlə öz ailə süfrələrinə qonaq dəvət ediblər. Beləcə azad Qarabağda daha bir xoş gün yaşanıb.

Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU
Fotolar Vəfalı Qasımovundur

Ramiz Rövşənin səhhəti pisləşib? - AÇIQLAMA

Xalq şairi Ramiz Rövşənin səhhətinin pisləşdiyi, hərəkətinin ağırlaşdığı barədə məlumatlar yayılıb. Yazıçılar Birliyinin mətbuat katibi Xəyal Rza mətbuata deyib ki, Xalq şairi yaxın günlərdə xəstəxanaya müraciət edəcək.
Ramiz Rövşənin kürəkəni saytımıza açıqlamasında bildirib ki, hazırda onun səhhəti yaxşıdır:
"Bəli, Ramiz müəllimin səhhəti ilə bağlı problemi var. Lakin bu, elə də böyük problem deyil. Mütəmadi olaraq həkim yoxlanışından keçir. Lakin onun vəziyyəti mətbuatda yazıldığı kimi deyil. Yaşlı olduğu üçün müəyyən narahatlıqlar özünü göstərir".

Rəşad MƏCİD - 61

ƏSAS ALTMIŞI ADLAMAQDIR

Son illərdə mənə elə gəlir ki, xüsusilə vəzifə, mənsəb sahibləri dostlarıma qarşı bir az ədalətsiz olmuşam, bircə addım atmadığım halda, özümə qarşı diqqət gözləmişəm. Beləcə, neçə dostdan uzaq durmuşam, bunu bir Allah bilir. Bu da xarakterdir, dəyişəsi deyil. Ancaq bu gün 70-ə çathaçatda artıq nə isə təmənnada olmağıma güman yeri qalmadığı bir vaxtda mehriban, diqqətcil tələbə yoldaşıma layiq olduğu ad günü təbrikini yazmağım, yəqin ki, kimsədə səmimiyətimə zərrəcə şübhə doğurmaz.
Jurnalistika fakültəsinin köhnə binasında hamı bir-birini yaxşı tanıyırdı. Çünki hamı özünü tez tanıtmaq həvəsində idi, filan qəzetdə işləyirəm, filan qədər məqaləm, şeirim çap olunub və sair və ilaxir. Bizim qrupun əksər istedadlı uşaqlarını rəhmətlik Qulu Xəlilov ilk dərs günündə, özü də haqlı olaraq qamçıladı; - bir neçə nəfərdən başqa jurnalistika sahəsində işləyən yox idi! Mən Zəngilandan gəlib neft sahəsində çalışırdım (çalışmağa fəhləlikdən başqa bir yer tapmaq olmurdu), cəlilabadlı İlham kolxozda hesabdar, qubalı Rahim konserv zavodunda nəzarətçi işləyirdi. İş yerimizi dedikcə kişinin başından alov qalxırdı sanki. Bu gün respublikamızın tanınmış jurnalisti Rövşən Binətlinin özünü komsomolçu kimi təqdim etməsi Qulu müəllimi lap hövsələdən çıxardı:
- Ay, qızıldiş kamsamol, ay uşaqlar, Allah evinizi tiksin, niyə bu istedadlı uşaqların qarşısını kəsirsiniz, diplom almaq üçün gərək jurnalistika fakültəsinə girəydiniz, hə? Bura istedadlı adamların yeridi axı. Gedin hüquqa girin, müəllimliyə girin, dədənizin puluynan katib olun, prokuror olun! Görün nə qədər istedadın qarşısına keçmisiniz axı?!...
Hələ orta məktəbdə oxuyandan rayon qəzetində yazılarım çıxsa da, ən böyük arzum jurnalist olmaqdısa da, bu irad mənə çox təsir eləmişdi. Ona görə də tənəffüslərdə çox vaxt itirmirdim, evdə çatdırmadığımı fakültənin 3-cü mərtəbəsindəki boş otaqlarda tamamlamağa çalışırdım.
Tələbə yoldaşlarım, o cümlədən Rəşad Məcidlə də qısa salam-əleykümlərim elə o dövrdən başlamışdı. Bir də Zeynəb xalanın çayxanasında 2-3 sosiska (birini pişik ayağıma dolaşıb əlimdən alardı) ilə bir çaynik çayla nahar edəndə bu gursəsli tələbə yoldaşımızın adətən başda oturduğu, çox zamanda hesabı ödədiyi məclisə dəvət alsam da, oturmağa vaxt eləmirdim. Bu məclislərin birində Aqil Abbası başda gördüm, birində digər məşhur jurnalisti, başqa bir vaxt respublikada tanınmış adamla masalar qoşalaşar, stulların sayı artardı, səs-küy də çoxalardı. Mən isə yerində olmayan tələbə kimi özümə qapanardım. Bu şeiri də o vaxt yazmışam:
Yersiz görünməkdən qorxduğumdandır,
Hələ də yerimi tapa bilmirəm.
İllər keçdi, 525-ci qəzet fəaliyyətə başladı və doğrudan da maraqlı mətbu orqana çevrildi. Mən MTN orqanı olan, əslində sərhədlərimizdən yazan “Sərhəd” qəzetində məsul katib idim. Qəzetin hər bir əməkdaşı, o cümlədən redaktor, məsul katib sərhəd və müharibə bölgələrinə səfərlər edir, məqaləsini tamamlayan kimi dərhal ezamiyyət kağızını hazırlayardı. Hərbi müxbir kimi daha çox ermənilərin qaniçənliyindən, vəhşiliklərindən yazırdım. Bir gün zəng olundu ki, Xocalı faciəsi ilə bağlı müsabiqənin münsif heyətinə seçilmişəm. Şifrələnmiş 70-dən çox yazı oxudum, qiymətləndirdim, indi adını çəkmək istədiyim bir nəfərdən zəng gəldi, mənə yazısının adını və məzmununu bildirmək istədi, qəti surətdə haqsızlığa yol verməyəcəyimi bildirdim.
Müəyyən olunmuş vaxtda yazı müəllifləri və münsiflər bir zala toplaşdıq. Əsas təşkilatçılardan biri də Rəşad Məcid idi. O, çox mehribancasına dəvət etsə də, 7 nəfərlik münsifdə mənim soyadım qeyd olunmuş yanındakı stola əyləşmədim, zalda özümü daha rahat hiss edirəm, dedim. Fürsətdən istifadə edən bir jurnalist cəld özünü yuxarı saldı, mənə ayrılmış yeri tutub, adım yazılı lövhəni üzüqoylu çevirdi. Rəşad Məcidin səmimi təbəssümü zaldakıların, həm də mənim diqqətimdən qaçmadı. Bir azdan qızğın mübahisə getdi, kimsə birinci yerə layiq olduğunu iddia etməyə çalışdı. Biri lap irəli gedərək “kimdir axı Mahir Cavadlı ki, bizim yazılara o qiymət verə, mən belə bir jurnalist tanımıram”- dedi.
Onda Rəşad Məcid haqqımda xoş sözlər deyərək, bu qədər ağrılı yazını oxuyub qiymətləndirdiyimə görə minnətdarlığını bildirdi, məni zala təqdim elədi. Ayağa qalxanda o jurnalist pul kimi qızardı,- onun “Sərhəd” qəzetinə gətirdiyi yazıları yanındaca redaktə edir, qaçqın olduğu üçün yaxşı da qonorar yazırdım (baş redaktorumuz mərhum şair Ramiz Duyğun bir-iki dəfə qonorar cədvəli ilə dəqiqləşdirmə apardıqdan sonra bir daha bu məsələ ilə maraqlanmazdı).
Rəşad Məcidin təklifi ilə mükafata layiq görülmüş üç yazı oxundu və seçimin düzgün aparıldığına şübhə yeri qalmadı. Tədbiri yekunlaşdırıb çay süfrəsinə gedəndə gülümsəyərək atmaca da atdı: “Allah insaf versin, dedim gəl otur rəyasətdə, bilmirsən adamların əksəriyyəti yuxarı tribunalardan qorxur?”
Düz sözə qarşılıq heç nə deyə bilmədim. Rəşad Məcid həm məclisi ələ alaraq haqqı bərpa etmiş, həm də mənim pərtliyimi aradan götürmüş oldu. Belə situasiyalarda onun məharəti danılmazdır.
Bilərəkdən R.Məcidin şeirləri və mətbu yazıları haqqında fikirlərimi yazmıram, çünki onun qələmindən çıxan hər bir sətir, hər bir misra geniş müzakirəyə səbəb olur, haqqında ustad şairlər söz deyiblər, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru istedadlı şair Qulu Ağsəsin şeir kitabına ön söz əvəzi yazdığı fikirləri ən azı təkrarlamaq üçün hər iki şairin fikir dəryasında üzməyi bacarmalısan.
Rəşad Məcid, demək olar ki, gündəlik sosial şəbəkə istifadəçisidir. Feysbuk paylaşımlarında, yazdığı şərhlərdə təkcə məsuliyyətini çiynində daşıdığı Mətbuat Şurasının, Yazıçılar Birliyinin mövqeyində dayanmır, dövlətin, dövlətçiliyin, azad və doğru sözün, müstəqil düşüncənin, saf məsləkin qoruyucusu kimi çıxış edir. Bilik və çoxillik təcrübəsi ilə mətbu orqanları, onları yönəldənləri düzgün fikirləri dolğun ifadələr fonunda oxucuya çatdırmağı tövsiyə edir, şok effekti yarada biləcək yanlış sərlövhələrlə ictimai rəyi çaşdırmamağa çağırır. Dünyanı düşündürən qlobal problemlərlə bağlı şərhləri də mətbuat başçısının sağlam bəşəri düşüncəyə malik olmasının ifadəsidir.
Avqustun 21-də yazıçı, şair, jurnalist, Əməkdar mədəniyyət işçisi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Əfv Məsələləri Komissiyasının üzvü Rəşad Məcidin doğum günüdür. Tələbə yoldaşım, həmkarım, yazılarımı ən çox çap etdirdiyim qəzetin rəhbəri, üzvü olduğum AYB-nin məsul şəxsi, mətbuatımızın baş sözçüsü kimi Rəşad Məcidlə müəyyən tədbirlərdə qısa söhbətlərimiz olub, inanıram ki, bundan sonra da görüşməkdən çəkinməyəcəyik. Təmsil etdiyim Zəngilan rayonunun yaradıcı heyətinin Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və yeni fəaliyyətə başlayan “Yeni Zəngilan” qəzeti ətrafında sıx birləşməsi naminə səylərimiz tezliklə səmərəsini verəcək.
Əsas 60 yaşı adlamaqdır, dəyərli Rəşad Məcid, ondan sonra qəti qorxusu yoxdur! Təbrik edirəm, xoş arzularla,

Mahir Cavadlı
İstanbul.

Dərələyəzli Molla İmranın yüz il qorunan qədim kitabları - FOTOLAR

Professor Mahirə Hüseynova: “Dərələyəz mahalının sayılıb-seçilən ruhanilərinə məxsus elmi irsin öyrənilməsi Türk dünyasının vacib tərkib hissəsi olan bu coğrafiyanın mədəni irsi haqqında dolğun təsəvvür yaradar”.
Əsrarəngiz gözəllikləri, meşə massivi, dağ silsiləsi, flora və faunası, bitgi örtüyü, yaylaqları, bulaqları, kəhrizləri, maddi və qeyri-maddi mədəniyyət abidələri ilə insanları heyran qoyan qədim türk yurdu Dərələyəz mahalı təkcə təbiəti ilə deyil həm də elmi-ədəbi mühiti ilə də öz səciyyəvi xüsusiyyətlərini qormuşdur. Təsadüfi deyil ki, fransız əsilli rus səyyahı İvan İvanoviç Şopen Qərbi Azərbaycanın Dərləyəz mahalını Qafqazın İsveçrəsi adlandırıb. Xüsusilə Dərləyəzin folkloru, elmi və ədəbi mühtinin formlaşdırdığı zəngin miras Qərbi Azərbaycan mədəni irsinin ən vacib tərkib hissəsidir.
Dərələyəz mahalının elmi ədəbi mühitinin öyrənilməsində ruhani institutunun elmi təsissatları olan mədrəsələrin fəaliyyəti də mühüm yer tutur. Çar Rusiyası dönəmində Dərələyəz mahalının bir çox kəndlərində dini təlimlər keçən mədrəsələr əsl elm ocaqları idi. Bundan başqa həmin mədrəsələrdə dini təhsil alan ruhanilər sonra dini təhsilini davam etdirmək üçün İraqın Nəcəf, Suriyanın Şam və və İranın Qum şəhərində dini hövzələrdə öz təhsillərini davam etdirirdilər. Adıçəkilən coğrafiyada əsasən İslam dinin Cəfəri (şiə) məhzəbinə etiqad göstərdikləri üçün daha çox akademik şiə ruhani təsisatlarının yerləşdiyi həmin şəhərlərdə təhsillərini davam etdirirdilər. Nəzərə alsaq ki, əhalinin böyük hissəsi həmin dönəmlərdə savadsız idi o halda akademik dini təhsil almış şəxslərin ruhani qismində cəmiyyət üçün nə qədər faydalı olduğu göz önündə canlanır. Belə şəxslər sonradan mahalın elmi və ədəbi mühitini formalaşmasında aparıcı rol oynayırdılar.

Bu gün haqqında söhbət açacağımız Molla İmran da belə şəxslərdən biridir. Molla İmran Həsənalı oğlu Həsənov 1865-ci ildə Dərələyəz mahlının Terp kəndində anadan olub. İlk dini təhsilini atası Həsənalıdan alıb (atası Nəcəfdə dini təhsil alması bildirilir). İmran Həsənov 1882-ci ildə Terp kəndindən İraqın Nəcəf şəhərinə gedərək orada 1895-ci ilədək təhsilini davam etdirib. 1896-cı ildə Dərələyəzə qayıdaraq mahalın saylı-seçilən din xadimlərindən olub.1905-1906-cı ildə ermənilər tərəfindən dinc əhaliyə qarşı həyata keçirilən soyqırımının şahidi olub. Ailəsi ilə birlikdə 1918-1919-cu illərdə Cənubi Azərbaycana keçməli olub. Sonra isə öz dogma kəndlərinə qayıdıb. O, Sona Ağamalıyeva-Həsənova (1874-1974) ilə ailə qurub. İmran Həsənov ömrünün sonuna qədər (1925) Dərləyəz mahalında dini fəaliyyətlə məşğul olub. Övladları və həyat yoldaşı 1951-ci ildə öz doğma yurdlarından deportasiya edilərək Salyan rayonun Qarabağlı kəndinə köçüblər. Hazırda İmran Həsənovun nəsli burada yaşayır. Molla İmranın nəslinin davamçısı Hacı Hüsnü Həsənov onun yolunu davam etdirir. O, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Salyan (Şirvan, Nefçala, Hacıqabul) rayonu da daxil olmaqla bir neçə rayonun Qazısıdır.
Molla İmranın zəngin kitabxanası ailə üzvləri tərəfindən yuz ildən artıqdır ki, mühafizə edilərək qorunmuşdur. Hazırda bu zəngin kitabxana din xadimi Hacı Hüsnünü şəxsi arxivində saxlanılır. Molla İmranın kitabları Dərləyəz elmi-ədəbi mühitinin öyrənilməsində önəmli mənbələrdəndir. Bu sahədə elmi araşdırmalar aparan ADPU-nin prorektoru professor Mahirə Hüseynova bu kitabların tədqiq edilməsini zəruri hesab edir. Qeyd edək ki, professor M.Hüseynova Qərbi Azərbaycan aşıq mühitinə aid ilk doktrorluq dissertasiyasının müəlifidir. Onun “XIX-XX əsr Qərbi Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığının dil və üslub xüsusiyyətləri (Dərələyəz mahalı üzrə)” mövzusunda yazdığı elmi monoqrafiya bu mövzuda yazılmış ilk doktorluq dissertasiyasıdır.
Qeyd: Sözügedən qədim kitabları "Müvəkkil Hüquq Mərkəzi" İctimai Birliyi Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya" layihəsi çərçivəsində Salyan rayonun apardığımız araşdırma zamanı bizə təqdim edilmişdir.

Səməd Vəkilov
Tədqiqatçı-hüquqşünas
Fotoqraf: Rahim Qədimov