Abşeronda Qərbi Azərbaycan həqiqətləri

14 dekabr 2024-cü il tarixdə Xırdalan şəhərində Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron rayon nümayəndəliyinin təşkilatçılığı ilə konfrans keçirildi. “Qərbi Azərbaycan Həqiqətləri” və “Qərbi Azərbaycana qayıdış siyasi hədəfimizdir” mövzuları ilə işə başlayan konfransda Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti Başçısının müavini Gülnar Rəhimova da iştirak etdi.
Konfransda əvvəlcə Azərbaycanın dövlət himni səsləndirildi.

Ulu Öndərin və Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda Şəhid olanların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasının açılışında iştirak etməsinə həsr edilmiş video-çarx nümayiş etdirildikdən sonra “Əməkdar Müəllim” Bilman Vəliyev son iki əsr ərzində xalqımızın başına erməni faşistləri tərəfindən gətirilən amansız zorakılıqlar və soyqırımlarından, deportasiyalardan danışdı.
XIX əsrdə azərbaycanlılar yaşayan ərazilərə ermənilərin köçürülməsi, onların apardıqları etnik-təmizləmə siyasəti, İrəvan xanlığında yerləşən Qala məscidi, Şah Abbas məscidi və Göy məscidin minarələrinin və türbələrin, qəbirsitanlıqların vəhşicəsinə dağıdılmasına dair faktları sadaladı.
Çıxış edənlər- Qadınlarla iş üzrə məsul şəxs-Günay Ərəbxanova, Gənclərlə iş üzrə məsul şəxs Heydər Vəliyev və tarixçi Könül Əlizadə Qərbi Azərbaycana qayıdışın siyasi və beynəlxalq hüquqi əsasları haqqında öz fikirlərini bildirdilər.
Tarixçilərdən Təzəgül Allahverdiyeva, Nuray Qaydarova, Jalə Cavadova və Sədərək döyüşlərinin fəal iştirakçısı Səxavət Hacıyev çıxış edərək son iki yüz ildə ərazilərimizdə baş verən hadisələr- Qərbi Azərbaycan həqiqətləri barədə tarixi faktlar əsasında geniş məruzə etdilər.
Konfransın sonunda Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti Başçısının müavini yekun sözü deyərək, nümayəndəliyin işinə, Qərbi Azərbaycana qayıdış uğrunda aparılan ideoloji mübarizədə uğurlar arzuladı.

İrəvan: Tarixi həqiqətlər və Şəxsiyyətlər

Bu gün Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Mərkəzində Filologiya elmləri doktoru, professor Fəridə Səfiyevanın “İrəvan: Tarixi həqiqətlər və Şəxsiyyətlər” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Beynəlxalq Mətbuat İnstitutunun Azərbaycan Milli Komitəsinin rəhbəri Umud Mirzəyev Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə çap olunan kitabın gərgin zəhmət nəticəsində, nəfis şəkildə gözəl tərtibatla ərsəyə gələn kitaba görə, Fəridə xanıma təşəkkür etdi.
Tədbirin aparıcı, Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədri, hüquqşünas Səməd Vəkilov diqqəti kitabda nəşr edilən materialların zəngiliyinə və nə qədər milli-mənəvi dəyər daşıdığına yönəltdi.
Lalin Həsənova Kanada- Azərbaycan Evinin rəhbəri, Hüseyn İbrahimov, Fəlsəfə doktoru Nazir Əhmədli və digər çıxış edənlər bildirmişlər ki, Azərbaycan xalqı ötən iki əsr ərzində silahlı münaqişələr, işğal, etnik təmizləmə, zorla köçürmə və soyqırımılarından nə qədər əziyyət çəksə də, Azərbaycan Türklərinin izini öz dədə-baba yurdlarından silməyə çalışsa da bu mümkün deyil. Fəridə Səfiyevanın Azərbaycan və ingilis dillərində nəşr edilmiş “İrəvan: Tarixi həqiqətlər və Şəxsiyyətlər” kitabı milli-mədəni irsimizin qorunmasında, Qərbi Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında mühüm rol oynayacaq.
Bu cür dəyərli Kitabın az tirajla çap olunması, tədbir iştirakçılarında təəssüf hissi yaratdı. Fransadan, Kanadadan və digər ölkələrdən tədbirə qatılan diaspor nümayəndələri bu kitabın erməni yalanlarının ifşa olunmasında müstəsna əhəmiyyəti olacağını vurğuladılar.
Kitabın müəllifi “Kainat” Milli-Mənəvi Dəyərlərin Dəstək İctimai Birliyinin təsisçisi, “Qərbi Azərbaycan İcması”nın İrəvan şəhəri üzrə sədri Fəridə Səfiyeva zəhmət çəkib tədbirə qatılanlara təşəkkür etdi.Layihələrini dəstəklədiyinə görə, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə minnətdarlığını bildirdi. Sonda xatirə şəkili çəkdirildi.
Əziz oxucular, maraqlı fikir mübadiləsi şəraitində keçən tədbirdən hazırlanmış geniş reportajı “Bütöv Azərbaycan” qəzetinin növbəti sayında oxuya bilərsiniz.
“Butov.az”
[center]

Müəllimimizi təbrik edirik!

Bu gün bir vaxtlar Zəngəzur mahalının Gığı kənd orta məktəbində fizika fənnini tədris edən sevimli müəllimimiz Sucəddin Məmmədovun doğum günüdür. Həmin məktəbin 1975-ci il məzunları adından müəllimimizi doğum günü münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür və sağlamlıq arzulayırıq. Əziz Sucəddin müəllim, biləsiniz ki, hələ də keçən il mayın 28 -də sizin də iştirakınızla müəllimlərimizin görüşündəki xoş ovqatın təəssüratı ilə yaşayırıq. Məktəbimizdə yaratdığınız bədii özfəaliyyət dərnəyini, bizə verdiyiniz rolları hələ də xatırlamaqdayıq. Nə yaxşı ki, varsınız, nə yaxşı ki, bizim müəllimimiz olmusunuz. Nə yaxşı ki, sizin kimi müəllimlərdən dərs almışıq.
Bütün müəllimlərimizə sayğılarla: 1975-ci ilin məzunları adından Tamxil Ziyəddinoğlu

Gığı məktəbinin 100 illiyi qeyd olunub

Qərbi Azərbaycan İcmasında, Qafan rayonunun Gığı kənd orta məktəbinin 100 illik yubileyi münasibətilə təntənəli tədbir keçirildi. Tarix dolu bir məkanın təhsil ocağının keçdiyi bir əsrlik yolun təntənəsini qeyd etmək üçün təşkil olunan bu tədbir, həm də vətən sevgisinin, yurd həsrətinin çulğaşdığı mərasim idi.
Tədbir Qərbi Azərbaycanın Qafan Rayon İcmasının sədri, professor Eldar Abbasovun açılış nitqi ilə başladı. İlk növbədə, vətən yolunda canını fəda edən şəhidlərimizin və Gığı kənd orta məktəbinin dünyasını dəyişmiş müəllimlərinin əziz xatirəsi yad edildi. Ardınca Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildi və tədbir rəsmi olaraq açıq elan olundu.
Məruzə ilə çıxış edən Bəhruz Piriyev Gığı kəndinin tarixi və kənddə yaradılan məktəbin keçdiyi şərəfli yoldan danışdı. O, nitqində məktəbin tarixi missiyasını belə ifadə etdi: "Vətən həsrəti, yurd həsrəti ilə döyünən qəlbimizdə daim ucalan Gığı kənd orta məktəbi Qafan rayonunun ən uca zirvələrindədir."
O, Qərbi azərbaycanlıların özlərini ifadə etmələri üçün yaratdığı şəraitə görə Prezident İlham Əliyevə dərin minnətdarlığını bildirdi və Qərbi Azərbaycana qayıdış yolunda milli birliyin əhəmiyyətindən danışdı.
Tədbir çərçivəsində Gığı kənd orta məktəbinin keçmiş müəllim heyəti və məzunları haqqında hazırlanmış videoçarx nümayiş etdirildi. Bu videoçarxda məktəbin yetirdiyi professorlar və ziyalıların həyat hekayələri, təhsil uğurları təqdim olundu. Tədbir iştirakçıları bu anlarda duyğulu anlar yaşadı, məktəbin əsrlik zəhmətinin şərəfini bir daha hiss etdilər.
AMEA-nın Tarix İnstitutunun əməkdaşı, professor Cəbi Bəhramov tədbirdə çıxış edərək Gığı kəndinin Osmanlı dövrünə aid sənədlərdə adının keçdiyini, Gığı kəndində müsəlman-türklərin yaşadığını qeyd etdi.
Tədbirin digər iştirakçısı, professor, şair Paşa Qəlbinur Sovetlər dönəmində dostları ilə birlikdə Gığı kəndinə etdiyi səyahətdən, kəndin mehriban insanlarının qonaqpərvərliyindən, təbiətinin gözəlliyindən bəhs elədi, o yerlərlə bağlı xatirələrini bölüşdü.
Tədbirin ən vacib mesajı isə iştirakçıların Qərbi Azərbaycana qayıdışa və Azərbaycanın bütövləşəcəyinə olan inam idi. İştirakçılar Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında bu arzunun gerçəkləşəcəyi ümidi ilə birləşdilər. Onların qəlbində yurd sevgisi və əqidələrinə sədaqət ən yüksək dərəcədə hiss olunurdu.
Gığı kənd orta məktəbinin 100 illik yubileyi yalnız bir təhsil müəssisəsinin tarixini deyil, həm də bir xalqın əzm və iradəsini nümayiş etdirdi. Tədbir, keçmişin xatirələri ilə gələcəyin ümidlərini birləşdirərək yaddaşlara yazıldı. Sonda xatirə şəkilləri çəkdirildi.
P.S.Tədbirdən hazırlanacaq geniş reportajı “Bütöv Azərbaycan” qəzetində oxuya bilərsiniz.
Tehran YUSİFLİ,
“Bütöv Azərbaycan” qəzetinin
Qərbi Azərbaycan üzrə Xüsusi müxbiri

Kaş biz də qayıdıb gələ bilərdik:

Təranə Dəmir kəndlərimizin halını çox sənətkarlıqla nəzmə çəkib. O duyğuları yaşamaq keçdi könlümdən. Amma dəli-doluluqdan əsər qalmayıb. Kəndimə qayıtmaq istədim, yolları bağlıdı. Anamın bişirdiklərindən dadmaq istədim. Anamın nə özü var, nə qab- qaşığı. Ata ocağında qızınmaq istədim. Atamın nə özü var, nə ocağının közü. Qonşumun qapısından keçmək istədim. Nə qonşum qalıb, nə də qapı-bacası. Tay tuşlarımla oynamaq, bir az da dalaşmaq istədim, gördüm hamısı həsrətimi çəkir. Erməni-fars faşistləri yurdumuzu elə viran qoyub ki, daş üstə daş qalmayıb. Təranə Dəmir yaradıcılığına sevgi, özünə sayğı ilə bu şeirini oxucularımızla paylaşıram. Kaş hamı kəndinə qayıda bilə...
Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU

Biz kənddən çıxanda bahardı hələ,
Hələ bu yerlərin çiçək çağıydı.
Hələ oğlanların dəli, havalı,
Qızların tərtəmiz mələk çağıydı.

Qayıdıb gələndə gördüm yaz hanı?
Bu kəndin çəməni, otu qocalıb.
Qocalıb böyürkən kollarınacan,
Pişiyi qocalıb, iti qocalıb.

Mənim gəlişimə sevinmədi heç,
Yollar tanımadı məni deyəsən.
Yadından çıxmışam torpağın, daşın,
Dumanın, çiskinin, çənin deyəsən.

Suvağı tökülən köhnə evlərin
Qapısı qocalıb, damı qocalıb.
Məni tanımadı təzə qonşular,
Məni tanıyanlar hamı qocalıb.

Üşüdüm buz kimi baxışın altda,
Yer tapa bilmədim özümə burda.
Düşdü baxışlarım fikir toruna,
Durdu xatirələr üzümə burda.

Biz kənddən çıxanda bahardı hələ,
Hələ bu yerlərin çiçək çağıydı.
Hələ oğlanların dəli, havalı,
Qızların tərtəmiz, mələk çağıydı.
Təranə Dəmir.

AYB-NİN MİNGƏÇEVİR BÖLMƏSİ-25

TƏBRİK EDİRİK, UĞURLARINIZ DAVAMLI OLSUN ...

1999-cu ilin oktyabr ayında yaradılan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mingəçevir bölməsi təkcə nur timsallı bu şəhərdə deyil, ətraf bölgələrdə də yaşayan yazarların üz tutduqları ədəbi mərkəzdir. Bölmənin xəttiylə həyata keçirilən yubiley və poeziya gecələri, kitab təqdimatı mərasimləri, oxucularla görüşlər klassik və çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği və bölgədə yaşayan yazarların tanınması baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Mingəçevir ictimaiyyətinin, ədəbiyyat sevərlərin və yerli yazarların AYB Mingəçevir bölməsinin 25 yaşını qeyd etməyə hazırlaşdıqları bir ərəfədə bölmədə təmsil olunan söz adamlarının əsərlərini oxuculara təqdim edir, onlara uğurlar arzulayırıq. Dostlar, uğurlaınız davamlı, yolunuz açıq olsun!

İSMAYIL MƏRCANLI (İMANZADƏ)

YAXŞI Kİ...

Məni əldən salıb hərdən qüssə-qəm,
Tapdayıb keçdiyim nalədi-ahdı.
Başıma gəlibdi... yaxşı bilirəm,
Haqsızlıq ən böyük suçdu-günahdı.

Tamahı qılıncdan iti kəslərin,
Sonuncu qisməti boş bir təsəlli.
Tozanaq qoparan bəhsə-bəhslərin
Elə əzəli də, sonu da bəlli...

Bədxahlıq birinin qarnında sancı,
Aqillər bilir ki bu necə işdi.
Yaltağın, məddahın müftə “qazancı”
Qarğışdı, lənətdi, yağlı söyüşdü.

Məzlum ayaq altda qalsa əzilir,
Artır gündən-günə qana hərislər.
Yaxşı adamlara qənim kəsilir,
Hoppanıb qabağa keçəndə pislər.

Gör, indi insanlıq hansı gündədir,
Yamanlıq dünyanın artan mərəzi.
Yaxşı ki Tanrının əllərindədir,
Sonuncu haqq-hesab, mizan-tərəzi...
06.10.2024


NAMİQ ZAMAN
NECƏ SEVMƏYİM

Gözüm gözlərinin əsiri olub,
Baxışım üzündə ilişib-qalıb.
Varlığın gözümdən qəlbimə dolub.
De, necə sevməyim axı mən səni?!

Gözümü qınama, gözüm neyləsin,
Vəsfinə söz çatmaz,-sözüm neyləsin?
Sevdalı könülə dözüm neyləsin -
De, necə sevməyim axı, mən səni?!

Sinəmdə çağlayan selə dönmüsən,
Ruhumu oxşayan telə dönmüsən.
Elə bil mələksən, göydən enmisən -
De, necə sevməyim axı, mən səni?!

Bir ömür sevinci-qəmi bölüşsən,
Kim səni sevməz ki, bəxtinə düşsən?!
Bədrlənmiş Aysan, doğan Günəşsən -
De, necə sevməyim axı mən səni?!

Baxsa cəmalına, budur gerçəyi,
Utanar dünyanın gözəl-göyçəyi.
Ay payız ömrümün bahar çiçəyi -
De, necə sevməyim axı mən səni?!


ELÇİN MƏHƏRRƏM

TAKSİ

Dünən qazandığım son quruşumu
qoydum, solğun üzlü
taksi sürücüsünün
suluq tutmuş ovucuna.
Apar məni, taksi!
Çatdır məni
kəpənək qanadındakı
sakit dünənlərə,
xoşbəxt dünənlərə,
məktublarım var ölənlərə...

* *
Paslı mis qab
İçimdə bir sıxıntı,
içimdə bir boşluq var.
Daşla, qumla,
xəzəllə doldurun o boşluğu.
Bacarsanız
bir quruş da xoşbəxtlik tullayın
bu səfil dilənçinin
ÖMÜR adlandırdığı
PASLI mis qabına...


MƏHYƏDDİN MƏHƏRRƏMOĞLU
MƏNİ
Ötəri bir həvəs bilmə eşqimi,
Bənzətmə vədəsiz qonağa məni.
Sənin işıq saçan qara gözlərin
Bağlayıb o qaymaq dodağa məni.

Bənövşə qoxuyur bəyaz buxağın,
Lalə qönçəsidi bəlkə yanağın?
Şərbət çeşməsidi dilin-dodağın,
Tamarzı qoymusan bulağa məni.

Nəfəsindən gəlir cənnət havası,
Yıxdı Məhyəddini eşqin havası.
Ay bizim yerlərin nazlı sonası,
Axır ki, gətirdin qınağa məni.


BƏHMAN GÜLÖVŞƏLİ
GƏL

Nə vaxtdır gözlərim yollarda qalıb,
Qəm-qüssə qəlbimi ta əldən salıb.
Başımın üstünü duman-çən alıb,
Bir gün həsrətindən solasıyam, gəl.

Səni axşam-səhər axtarır gözüm,
Sinəmdə sızlayan dərd düzüm-düzüm.
İndi nə gecəm var, nə də gündüzüm,
Əl atıb saçımı yolasıyam, gəl.

Bağçamda bir ağac bitirməmisən,
Dar gündə özünü yetirməmisən.
Nəvəmi görüşə gətirməmisən,
Buludtək boşalıb dolasıyam, gəl.

Övlad dönüklüyü yamanmış, yaman
Dizimdə taqət yox, üzülübdü can.
Hələ ölüm mənə versə də aman,
Sənsiz gözü yaşlı qalasıyam, gəl.

Məndən başqa hər kəs gecələr yatır,
Xəbərim yox, günəş çıxır, ya batır…
Bilsəm dərd əlimdən yapışıb dartır,
Əcəl sorağında olasıyam, gəl.

ƏHMƏD ƏFSUN
DEYİN
Əhli-hal olanlar, ərzi-halım var,
Ərzimi car çəkin, birbaşa deyin.
Dağlara deməyin, dağlar dağılar,
Gəlsə rastınıza sal daşa deyin.

Buludlar götürmür daha tüstümü,
Aman Allah, göylər məndən küsdümü?
Qayğılar hər yandan alıb üstünü,
Üzübdü canını qarğaşa, deyin.

Gördüm bu dünyanın çoxun-azın da,
Çoxları yaşadı qurdun ağzında.
Bir aşiq qırx arşın quyu ağzında,
Qalıbdi sallaşa-sallaşa,-deyin.

Əfsun yada salmır odu(r) yar məni,
Dinsəm dirigözlü odduyar məni.
Bircə o anlayar, o duyar məni,
Mənim dərdlərimi Saldaşa deyin.

MAHİR MUSA
MİNGƏÇEVİR

İsti odum-ocağım,
Doğma elimsən mənim.
Ətirli gül-çiçəyim,
Şirin dilimsən mənim.

Neçə kəndlər, şəhərlər
Üz tutubdur nuruna.
Hamı heyran qalıbdır
Tükənməz qüruruna.

Günəş kimi nurlusan,
Dillərdə gəzir adın.
Halallıqdan söz açır
Sənin gücün-inadın.

Fəxrimsən, vüqarımsan
Mənim doğma şəhərim.
Hüsnünə heyran olur,
Hər gecəm, hər səhərim.

Bir möhtəşəm qalasan
Bozdağın ağuşunda.
Göz oxşayır həmişə,
Baharın da, qışın da.

MƏMMƏD MƏRZİLİ
QƏRİBƏM
Perik düşdüm öz elimdən, obamdan
Necə dözsün bu sitəmə axı can?
Qarabağsız sızlayıram mən hər an -
Heç bilmirəm necə deyim qəribəm?

Dərd yükü var çiynimdəki şələdə,
Tamarzıyam çiçəyə də, gülə də.
Əlim çatmır uzaqlara, hələ də -
Qan ağlayır yerim-göyüm, qəribəm.

Girovuyam fitnələrin-fellərin,
Tuşmu gəldim qarğışına dillərin?
Hesabını ititmişəm illərin -
Dərd sinəmdə düyüm-düyüm, qəribəm.

Gündə yüz yol dirilirəm, ölürəm
Göz yaşımı nisgilimlə silirəm.
Kimsə məni qınayacaq bilirəm,
Öz-özümü necə öyüm, qəribəm.

FƏXRƏDDİN ƏZİZ
OLASAN
Bağda gül ol, düzdə lala,
Gözəllikdə izin qala.
Yazdan soraq ala-ala,
Budaqda yarpaq olasan.

Neyləyirsən adı-sanı,
Alasan yar qadasını.
Qəfil döyüb qapısını,
Bir şirin soraq olasan.

Çarxı dönsə göyün-yerin,
Boşa çıxacaq əllərin.
Qeybə çıxa dərdin-sərin,
Sevincə ortaq olasan.

Yurda sahib çıxa ərən,
El düşməyə pərən-pərən.
Gül ətrindən soraq verən
Bir ovuc torpaq olasan.


ELŞƏN ƏZİM
AĞLA, MƏNİM ÜÇÜN...

Ağla, mənim üçün ağlayan adam,
Ağla, göz yaşların quruyanadək.
Yaşın qurudumu, quru səhrasan,
Yanağın gül açmaz, dodağın çiçək.

Ağlama, mənimçün ağlayan qadın,
Mənə yüz ox dəydi, mən ağlamadım.
Ömrüm peşkəşidir oğlun, övladın,
Mən bircə özümə gün ağlamadım.

Məni ağlamağa hər ağıçının
Sözü də yetişməz, dili də çatmaz,
Məni ağlamağa bizim dağların,
Siləli, qıjovlu seli də çatmaz.

Gözünü bu qədər isti eləmə,
Sudur, dondurmağa qış saxla bir az.
Gözünün yaşını sıxma hər qəmə,
Qəbrimin üstünə yaş saxla bir az.
Ağlama, mənimçün ağlayan qadın,
Ağla, mənim üçün ağlayan qadın.

MEHMAN RƏSULOV
AĞLAYIR
(20 yanvar şəhidlərinin xatirəsinə)

Vətənin dərdi böyük, gözləri al-qan ağlayır,
Mərd oğullar itirimiş analar hər an ağlayır.

Azadlıq yolundadır tökülən gunahsız qanlar,
Haqq səsi boğulursa, bu zülmə cahan ağlayır.

Baş əymədiniz zülmə, ey azadlıq yolçuları,
Bu mərdliyi anlayan, vicdanlı insan ağlayır.

Xalqıma qəsd edildi, yurdumu kor qoymaq üçün,
Ən böyük itgidir bu, sirri anlayan ağlayır.

Göz yaşı içindədir gecə-gündüz ana Vətən,
İgidlər nakam getdi, dərdə tar-kaman ağlayır.

Tənhalıq yaman dərddi, taleyin acı hökmüdür,
Bu ağır gündə Vətən görmədi həyan, ağlayır.

Xalqının haqq işinə əzəl gündən inansa da,
Ömründə sızlamağı görməyən Mehman ağlayır.

ELDƏNİZ CƏFƏROĞLU
ŞÜKR ELƏ
(Şərəfsizliyinə şükr edənlərə)

Bir olan Allah kimə nə bəxş edir,
Yaxşı bilir bəndəsi qul bəndədir.
Ömrünü zülmət gecəyə döndərir,
Sən bu qaranlıq gecəyə şükr elə.
Dörd tərəfin yar-yaraşıq, gül çiçək,
Pəncərədən bax küçəyə şükr elə.

Dərdi azar alsa əgər hər yanı,
Yoxdu pulun, pul yerinə ver canı,
Çox bahasa dərdlərinin dərmanı,
Burda sağalmaz yarana şükr elə,
Baş götürüb get İrana şükr elə.

Tez qızışıb, düz danışıb, düz demə,
Gəlsə əgər, Əzrailə söz demə,
Ver canını, heç sabahı gözləmə.
Əzrailin gəlməyinə şükr elə,

Lap dədənin ölməyinə şükr elə.
Dünyanı versən də yenə az deyən,
Eh, azad Avropadan olmaz deyən,
Beş kişidən sonra mənəm qız deyən,
Arvadının ismətinə şükr elə,
Hər nə düşüb qismətinə şükr elə.


NİCAT HUNALP
BİR AĞRI VAR ÜRƏYİMİN İÇİNDƏ
Məlhəmi yox, davası yox, həbi yox,
Bir ağrı var ürəyimin içində.
Könlümündə şeir yazmaq təbi yox,
Bir ağrı var ürəyimin içində.

Tanrı bilməz, Tanrı duymaz yerdəyəm,
Ruhum dalğın meyə uymaz yerdəyəm,
Tanrı məni göyə qoymaz, yerdəyəm,
Bir ağrı var ürəyimin içində.

Mən gecikdim yenə vallah bu köçə,
Doğma gəlmir daha bu yol, bu küçə,
Ağrılarla yaşayıram iç-içə,
Bir ağrı var ürəyimin içində.

Mən nə hayda, bu dünya nə haydadı,
Ömür-günüm gah yasda, gah toydadı,
Mən çəkdiyim həsrət Araz boydadı,
Bir ağrı var ürəyimin içində.

Saçlarıma daraq küsüb daramaz,
Məni daha bir dost-tanış aramaz,
Dinc qoymurki rahat qalam yaramaz,
Bir ağrı var ürəyimin içində.

AĞABALA SALAHLI
BƏNÖVŞƏ
Nə müddətdi həsrətini çəkirik,
Niyə görünmürsən gözə, bənövşə?
Səni görmək üçün çıxdıq çöllərə,
İzimiz qarışdı izə, bənövşə.

Bəd kəlməni ürəyində bitirmə,
Etibarı, sədaqəti itirmə.
Namərdlərin sözlərini götürmə,
Sığın bu torpağa, bizə bənövşə.

Mən necə ayrılım səntək gözəldən,
Hər ləçəyin bir bayraqdır əzəldən.
Gəlir xoş sorağın şeir-qəzəldən,
Vətən torpağını bəzə, bənövşə...

“Sazlı-sözlü kəlağayı” Tiflisdə

Tbilisidə “Sazlı-sözlü kəlağayı günləri” adlı festival keçirilib.

Noyabrın 16-da Tbilisidəki M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyində “Sazlı-sözlü kəlağayı günləri” adlı festival keçirilib. Azərbaycanın Gürcüstandakı Səfirliyinin, M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyinin dəstəyi, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin, Azərbaycan Kəlağayı Muzeyinin təşəbbüsü və təşkilatçılıgı ilə keçirilən layihə çərçivəsində “Kəlağayı yaşıl dünyaya töhfədir” adlı sərgi açılıb. Sərgidə yaşı əsrlərə söykənən qədimi kəlağayılarla yanaşı, Şəki və İsmayıllının məşhur Basqal qəsəbəsinin istehsalı olan müasir kəlağayılar, Güllü Eldar Tomarlının yaşıl dünyanı özündə əks etdirən əl işləri nümayiş etdirilib.
İkinci Qarabağ müharibəsində şəhidlik zirvəsinə ucalmış qəhrəmanlar üçün nəzərdə tutulan kəlağayılar iştirakçıların marağına səbəb olub. Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri, Kəlağayı Ev Muzeyinin direktoru Güllü Eldar Tomarlı deyib ki, şəhid Zaur İsmayılzadənin anası Sevil İsmayılzadə və şəhid Saleh Əliyevin anası Solmaz Əliyevanın Kəlağayı Muzeyinə təqdim etdikləri qədim kəlağayıların öz tarixi var. Bu kəlağayılar hər iki şəhidin gələcək həyat yoldaşları üçün saxlanılırdı. Lakin onlar şəhidlik zirvəsinə ucaldıqdan sonra hər iki ailə kəlağayını muzeyə təqdim edib.
Sərgidə yaşı bir əsrdən çox olan Aşıq Solmaz Kosayevaya məxsus kəlağayı, eləcə də üzərində Mirvarid Dilbazi, Pənahəli xan, Aşıq Ələsgər, Üzeyir Hacıbəyli, xan qızı Natəvan, Qasım bəy Zakirin fotolarının həkk olunduğu kəlağayılar muzeyin maraqlı eksponatları sırasında olub. Həmçinin satış üçün Basqal kəlağayıları da təqdim edilib.
Gürcüstanın və Azərbaycanın Dövlət himnləri səsləndirilib, şəhidlərin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Sonra M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyinin direktoru Leyla Əliyeva tədbirin əhəmiyyətindən danışıb.
Güllü Eldar Tomarlı çıxışında bildirib ki, Azərbaycan kəlağayısı 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə UNESCO-nun Bəşəriyyətin qeyri maddi mədəni irsi üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib. Bu əlamətdar hadisənin 10 illik yubileyidir. Bu münasibətlə cari ildə Azərbaycanın bölgələrində, Sankt-Peterburqda festivallar, tədbirlər, sərgilər keçirilib. Bu cür tədbirlər ilin sonuna qədər davam edəcək.
Daha sonra sabiq deputat Ramiz Əliyev, müəllimlərdən- Fatma Aslan, Növrəstə Həsənoa, Mədinə Həsənova, Savalan Osmanlı, Vənnahar Qəhrəmanova , Nurlana Mehmanqızı, '' Ceyran'' rəqs ansamblının sədri Ceyran Qurbanova və başqaları çıxış edərək kəlağayının tarixi, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında və təbliğindəki rolu, dünyada kəlağayıya olan marağın artması, barədə məlumat veriblər. 44 günlük vətən müharibəsi şəhidi Orxan Məhərrəmovun bacısı Nuray Nəbiyevaya Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi tərəfindən qırmızı rəngli Basqal kəlağayısı hədiyyə olunub.
Tədbirdə aşıqlardan Nargilə Mehdiyevann, Nuray Nəbiyevanın, Rustavi şəhər 18 saylı məktəbin şagirdlərinin milli rəqsləri, kəlağayı haqqnda söylədikləri şeirləri tamaşaçılar tərəfindən alqışlarla qarşılandı. İmir Məmmədlinin tərcüməsində Güllü Eldar Tomarlınn kəlağayı haqqında şeirlərini Rustavi məkbliləri gürcü dilində səsləndirdilər.
Sonda xatirə şəkili çəkildi.

İcmada maarifçilik hərəkatı

İcmada professor Fərrux Rüstəmovun kitabının təqdimatı olub.

Qərbi Azərbaycan İcması böyük maarifçilik hərəkatı yaradıb. Maarifçilik bütün dövrlərin ən güclü silahı olub. Noyabrın 4-də İcmada professor Fərrux Rüstəmovun "İrəvan kişi gimnaziyası və onun Azərbaycanlı məzunları" kitabının təqdimatı keçirilib. Kitabda XIX əsrin 30-cu illərindən XX əsrin əvvələrinə kimi İrəvanda demokratik təhsil mühitinin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamış qəza məktəbi və progimnaziya haqqında dolğun məlumat verilmiş, kişi gimnaziyasının təşəkkülü və inkişafını şərtləndirən amillər təhlil edilmiş, orta təhsilin məzmununun inkişaf tendensiyaları müəyyənləşdirilmiş, İrəvan quberniyasında yaşayan Azərbaycan türklərinin Rusiya və Avropa universitetlərinə çıxışını təmin edən gimnaziyanın Pedaqoji Şurası, şagird kontingenti, pansionu, kitabxanası, fizika kabineti, direktorları, məzunları və Azərbaycan dili və şəriət müəllimləri haqqında məlumat verilib.
Kitabın ideya müəllifi sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor Ədalət Vəliyev, elmi redaktoru, Qərbi Azərbaycan İcmasının sədri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, deputat Əziz Ələkbərli, ön sözün müəllifi AMEA müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi Misir Mərdanovdur.

Böyük düşüncələr şairi

Şair Tofiq Salehin poeziyası şeirlərindən birinin obrazı olan, vaxtı ilə qışın oğlan çağında Avey dağında, Damcılı bulağında, Qarın içindən boy verib, çiçəkləyən Ərik Ağacı kimi ana torpağın nəfəsindən güc alır, bu gücün möcüzəsi kimi üzə çıxıb, adamı ona diqqət kəsilməyə məcbur edir. O, təbiətin bu möcüzələr hadisəsindən duyduğu heyrəti oxucu ilə bölüşür.
Ana təbiətin gen qucağında,
Dağların gözündən yuxu qaçıbdır!
İşə bax, yanvarın oğlan çağında,
Bir ərik ağacı çiçək açıbdır!

Şair qəlbi daim nigarançılıq, narahatçılıq keçirir. Ona görə ki, ana yurdun hər daşı, çınqılı, ağacı, çiçəyi ona doğmalar qədər əzizdir. Ona görə bu doğmaların hər biri üçün narahat olmaya bilmir! İllər keçəndən sonra da həmin o, ərik ağacını xatırlayaraq yazır:
Eybi yox, buz görüm, üşüyən görüm,
Eybi yox, tək görüm, aşiyan görüm,
Təki bu dünyada yaşıyan görüm,
Görən nə haldadı, “Ərik ağacı”?!
Mənimçün dünyadır “Ərik ağacı”!

Tofiq Saleh təbiətə, ana yurdun möcüzəli gözəlliklərinə bax, belə vurğundur. Onlardan bax belə nigarandır. O, birinci növbədə saflıq və halallıq, təbiilik və düzlük, ləyaqət tərəfdarıdır. Ona görə cəmiyyətdə rast gəldiyi riya və paxıllığa, xəyanət və üzüdönüklüyə, haqsızlıq və zalımlığa üsyan edir, bəzən də “Gəl, oğlum gəl, kəndimizə qayıdaq” deyə şəhərin boğucu mühitindən qaçmağa çalışır. Ona görə ki, özünü millət vəkili, dövlət xadimi kimi gözə soxub, ac nəfsini doydurmaq üçün hər şeyi – Vətəni də, xalqı da hər dağa qoymağa hazır olan “Məhlə vəkilləri” ilə maskalı, qondarma adamların razılığı ilə barışa bilmir. Belələrini lənətlədiyi kimi, oğlu Ümmanın şəxsində gənc nəsli bu cür pislik və alçaqlıqlardan uzaq olmağa çağırır. Azadlığı bütün nemətlərdən uca tutur. Ona görə “Məhlə vəkilləri”nə müraciətlə yazır:

“Vəkillər”!
Mən bu şeiri ona görə sərbəst yazıram ki, şeirim kimi, sərbəst olsun yollarımız,
Yol gedək, aydın sabaha,
Qızıl günəşə doğru!

Şair bu qənaətdədir ki, nəfsgirliyin, satqınlığın, vəhşiliyin ucbatından “Nə qədər dəhşətdir göylərin altı”. Məhz belələrinin üzündən dünyanın çarxı dönüb, hər yerdə evlər dağılır, qanlar tökülür, bellər bükülür, “Dünyanınsa ayaqları səkkiz yazır”. Bu qanlı-qadalı dünyanın içində həyəcanla “Öz-özünü qoru Vətən!” deyə üzünü ana yurda tutur. İnanır ki, bütün məziyyətləri zəngin potensial imkanları ilə onun Vətəni buna qadirdir. Şair bildirir ki, əgər...

Canımızda dözüm yoxsa?!
Ötkün andım, sözüm yoxsa,
Odda külüm, közüm yoxsa?!
Ocaq daşım qan ağlayar!

Bir də dönüb, dağlara bax,
Ac buludlar bir ağ bayraq,
Əldən getsə Ana torpaq,
Dağım, daşım qan ağlayar!

Odur ki, qaçqınların, şəhidlərin dərdi şairi rahat buraxmır. Yanıb-yaxılır ki, belə getsə: “Bu xalqın fəryadı min illər çəkər”. Vəzifə hərislərinin hər şeyi öz nəfslərinə qurban vermələrinin sirrini tapa bilməyən şair özünün də vəzifə sahibi olduğunu, lakin saxta adamlar kimi dondan-dona girib sərvət yığa, özünə rahat güzəran düzəldə bilmədiyini, hətta ehtiyac ucundan bir zamanlar ən əziz sərvətini, şeirlərini belə nadanlara satdığını ürək ağrısı ilə xatırlayır. Bu zaman korun-korun tüstülənən Tofiq Saleh qızlara məsləhət görür ki, “Şairə ərə getməyin”, çünki:

Şairin həyatı min oddan çıxır,
Xəyalı el olur, ev yaddan çıxır,
Hayfını dünyadan, həyatdan çıxır,
Ay qızlar, şairə ərə getməyin,
Şairlər həyatda kasıb olurlar!

Şair bəşər övladının dərdləri ilə doğulduğu üçündür ki, Tofiq Saleh tarixin uzaq qaranlıqlarındakı xəyanətlə yaxın tarix arasında əlaqə axtarır. Vaqifin Şuşada, Cıdır düzündəki edamı ilə XX əsrin böyük tatar şairi Musa Cəlilin zindandakı taleyi arasında olan fəlakət fərqlərini üzbəüz qoyur və bu amansız tarixi dövrləri qamçılayaraq şair taleyinə acıyır. O, hər kəsi mənən ən ali mərtəbədə görmək həsrəti ilə alışıb yanır. Bildirir ki, bu günkü nəsillər müdriklərin hikmətlərinə layiqdirsə “Kitab oxunmursa faciəmizdir” elmə, dühaya, sənətə yüksək qiymət verən şair Tofiq Saleh şeir yazsa da şair ola bilməyən nadanları ifşa etdiyi kimi dünyanın əsl istedadlarının, o cümlədən Şıxlı kənd sakini, bilik və istedadına görə həmsənətləri arasında “Dərya Məhəmməd” kimi tanınan Aşıq Məhəmmədin sənəti qarşısında baş əyir, onu vəsf edir, odu sönməz bir ocağa, nur çeşməyə, saf bulağa bənzədir. Özü vətəndaşlıq yanğısı ilə şeirə sarılır. Bu şeirlərin hər birinin öz tarixi, doğum günü və yeri-yurdu var. Bu tarixlər və günlər hər birinin sonunda göstərilmişdir. Həmin poetik nöqtələr şairin həm də ömür yolunun ayrı-ayrı anları kimi tarixləşir. Yer kürəsini ana yurdun poetik bir “xəritəsinə” çevirir. Biz Tofiq Salehi gah Qazaxda, Şıxlıda, gah Bakıda, Daşkənddə, Mərdəkanda, Aveydə, Kür çayının sahilində, Damcılı bulağının füsunkarlığında görürük. Ana üçün keşikdə dayanan əsgərin qanunu pozan görürük. Bu narahat ömrün, valideyn önündə uşaq saflığı, övlad qarşısında valideyn dəyanəti, dünyagörüşündəki nəsihətamiz müdriklik, xarakterindəki pisliklə, xəyanətlə, ləyaqətsizliklə, mənəviyyatsızlıqla, düşmənlərə barışmazlıq, onlara qarşı üsyankarlıq keyfiyyətlərinin şahidi oluruq.
Böyük vətəndaş, alim Firudin bəy Köçərliyə, onun ömür yolunun vaxtsız qırılmasına həsr etdiyi “Kimdir, axı, Liberman?” poemasında daşnaqların xain və yırtıcı simasını açıb göstərirsə, başqa bir şeirində Qazağın Bağanis-Ayrım kəndində bir neçə ailəni, iki aylıq bir çağanı tonqalda yandıran vəhşi xislətli ermənilərin daha dəhşətli və bəşəriyyət üçün təhlükəli xüsusiyyətlərindən xəbər verir, onların arxalandıqları qüvvələrə də meydan oxuyur. “İldırım” şeirində zər qılıncını çəkib, “Səmanın köksünü çalan” ildırımın əməli və taleyi ilə sanki düşməni də xəbərdar edir. Bildirir ki:

Göydən yerə qədər onun ömrü var,
Torpağa endimi ölər ildırım.

Bu orijinal poetik deyim sərrast müşahidəyə əsaslandığı kimi dərin mənaya da malikdir. Tofiq Saleh hansı mövzuya əl atırsa ona uşaq kimi can verir, qan köçürür, ətə-qana gətirir, hüsn bəxş edir, böyüdür, sonra da ictimaiyyətin sevimlisinə çevirir. Şair, Milli Məclisin üzvü, bəstəkar Hüseyn Abdullayevə yazdığı “Əslən Prometey Dankodur insan” şeirində insanları şər Allahı Zevsin dərgahından bəşəriyyətə, yer üzünə od gətirən Prometey kimi xeyirxah olmağa, insanları qatı zülmətdən, qaranlıqdan işığa, səadətə aparan Danko kimi olmağa çağırır. Bu da şairin yaradıcılıq platformasının çox geniş bir məna kəsb etdiyinə dəlalət edir.
Tofiq Saleh müəllim ailəsində boya-başa çatsa da, bir sıra məsul vəzifələrdə çalışsa da hər zaman maddi ehtiyac içində yaşamışdır. Özünün dediyi kimi, köksündə ərik ağacı tək çiçək açan arzularını həyata keçirə bilməmişdi. “Satılan” şeirlərində şair yazır: “Gah qoyun qoyladım, naxır hayladım, çörək tapmayanda şeir payladım” deyir və sonra da özünə ümid verərək yazır ki, “Siz ey mənim şeirlərim, darda da, gendə də öz adımsınız. Harda olsanız da, övladımsınız” deyərək özünə təsəlli verir. Şair demək olar ki, dost dediyi dırnaqarası şairlərə dörd kitablıq şeir bağışlamışdır. Şair o acı həqiqətləri, özünün sadəlövhlüyünü belə təsvir edir:

Yarandınız qəlbin neçə qatında siz,
Mənə görə cəvahir də, altun da siz.
Gedirsiniz özgə imza altında siz,
Hayıf sizə, yazıq mənə, atdım sizi!
Kasıb idik, bir varlıya satdım sizi!

Bu şeirləri oxuduqca şairin nə qədər maddi ehtiyac içində yaşadığının, sıxıntılarının və dırnaqarası şairlərin Tofiq Saleh şeirlərinin özününküləşdirdiklərinin şahidi olursan.
Tofiq Saleh yaradıcılığı geniş və çoxşaxəlidir. Şair qırxdan çox poemalar müəllifidir. O, monumental əsərlərin yazılmasına daha çox üstünlük verir. Şair yaradıcılığının birində sənətkar və sənət haqqında yazır ki, böyük Nizamini, Füzulini, Nəsimini, Ə.Xəqanini, Vaqifi, Vidadini, XX əsrin böyük dahisi Səməd Vurğunu, rus klassiklərindən Puşkini, Mayakovskini, Yesenini, Lermontovu, Şərq ədəbiyyatını, Hafizi, Böyük Şəhriyarı, klassik irsimizi mənimsəmədən və folklorumuzu, şifahi xalq ədəbiyyatını öyrənmədən dünyada əbədi yaşayan şeirlər yazmaq qeyri-mümkündür.
Şairin “Dərdi böyük bir millətin şairiyəm” kitabında “Ana və uşaq”, “Dekan”, “Heydər babaya salam”, “Vaqif”, “Təlimatçı” poemalarında cəmiyyətin içində gedən ictimai-siyasi hadisələr öz əksini tapmışdır. “Ana və uşaq” poemasında şair yazır ki, “ana ağlayırdı söz demək üçün, uşaq ağlayırdı bir yemək üçün”. Poemada belə bir qənaətə gəlir ki, nə üçün dünyanın ən ləziz xörəkləri balaya və dünya fondunun çörəkləri anaya çatmasın. Əgər biz belə bir dünyada yaşayırıqsa qoy onu sellər-sular aparsın!
Şair “Dekan” poemasında rüşvətxor dekanın simasını elə real, dəqiq cizgilərlə təsvir edir ki, dəllal dekana nifrət etməyə bilmirsən. Şair bu poemada bu günkü ali məktəblərdə tələbə və müəllim arasında, elm və təhsil sistemində gedən antaqonist ziddiyyətlərin təsvirini vermişdir.
“Kimdir, axı, Liberman?” poemasında erməni daşnaqı Libermanın qəddarlığı, zalımlığı və amansızlığı, vəhşi hərəkətləri ürək ağrısı ilə təsvir olunur. Belə ki, o, Azərbaycanın böyük maarifpərvəri, elm fədaisi F.Köçərlini hansı əzablarla öldürdüyünü, ona necə işgəncə verdiyini və “ey qoca, sənin saçın-saqqalın sanı neçə müsəlman öldürmüşəm”, - deyə onu əbədi susdurduğuna şair təəssüflənir və qeyri-adi hisslər keçirir. Bu hissləri biz “Vaqif” poemasında da görürük. Şairi yaradıcılığı böyu izlədikdə görürük ki, o, insanda qeyri-adi saflıq, ülvilik, ucalıq, böyüklük və ilahi zəriflik, gözəllik axtarır. Şair bu labüdlüyü insanda tapmayanda kədərlənir, bədbinləşir və öz aləminə çəkilir.
Tofiq Saleh Vətənə də, Ana təbiətə də, sevgiyə də sadiqdir. Onun lirik qəhrəmanı öz Leylasına bağlı olduğu kimi, bəzən gözəlliyin sükutu önündə, od içində çırpınan pərvanələri xatırladır. Tanrının insana bəxş etdiyi gözəlliklər, onu heyrətləndirdiyi kimi, şairin qəhrəmanı olan sarışın timsalında bu zərifliyə və müqəddəsliyə uzanan murdar əllər görəndə sarsılmaya, qəzəbindən kükrəməyə bilmir. Şairin poemalarında da ədalətsizliyə, rüşvətxorluğa, möhtəkirliyə və rəzilliyə qarşı çox ciddi, tənqidi və ifşaedici poetik nümunələr verilmişdir. Onun yuxarıda xatırlatdığımız “Ərik ağacı” şeiri aşağıdakı misralarla qurtarır:
Mənim də arxamda dursaydı dağlar,
Mən də ərik kimi çiçək açardım.

Tofiq Saleh öz şair ömründə dağlara söykəndiyi kimi, onun poeziyası da ərik ağacının möcüzəli çiçəkləri kimi torpaqdan aldığı enerji ilə oxucunu valeh edir.

Alxan Bayramoğlu,
filologiya elmləri doktoru, professor.

Mən Odlar Yurduyam, Tofiq Salehəm

Məndən yer soruşdun, məkan soruşdun,
Qoy deyim haralı olduğumu mən.
Vətən deyə-deyə, el deyə-deyə,
Göylər tək boşalıb, dolduğumu mən.

Göyəzənəm zirvələrdən baxıram,
Yaxınları, uzaqları seçirəm.
Burulğan Xramam, kükrəyən Kürəm,
Qarayazı meşəsindən keçirəm.

Gözlərimdə kipriklərim ox olub,
Gözlərimin yaşlarına toxunub.
Başım üstə ildırımlar çox olub,
Dağlarıma, daşlarıma toxunub.

Bitdik palıd kimi, torpağın üstə,
Qürbətdə qalanım, min itənim var.
Məndən yer soruşdun, ay mömin insan,
Mənim yer üzündə bir Vətənim var.

Bu dağlar, qayalar yaşımdır mənim,
Anam Azərbaycan ömrüm-günümdür.
O mavi dondakı Göygöl, gölümdür,
Gözümdən tökülən yaşımdır mənim.

İnsanam, torpağa qarışımışam mən,
Bərəni bölmə sən, bəndi bölmə sən.
Düzü, bir Vətənə alışmışam mən,
Şəhəri bölmə sən, kəndi bölmə sən.

İstərəm bahara, mən yaza dönüm,
Cənnətə döndərim bütün dünyanı.
Mən zaman deyilən Araza dönüm,
Bölüm, Odlar yurdu Azərbaycanı.

Üstümdən yel kimi, ötübdür zaman,
Günəşəm, torpağam, suyam, mən mehəm.
Məndən yer soruşdun, ay mömin insan,
Mən odlar yurduyam, Tofiq Saleh!

AKADEMİK MƏMMƏDAĞA ŞİRƏLİYEV - 115
Azərbaycan dilçiliyində Məmmədağa Şirəliyev mərhələsi

Professor Bəkir Çobanzadənin istedadlı tələbəsi Azərbaycan Respublikası¬nın dövlət mükafatı laureatı, əməkdar elm xadimi, sovet dövrü Azərbaycan dilçiliyini ilk yaradanlardan biri, Azərbaycan EA-nın dilçilik sahəsində ilk akademiki, milli elmimizi dünya miqyasında tanıdan parlaq şəxslərdən biri, görkəmli türkoloq, filologiya elmləri doktoru, professor Məmmədağa Şirəli oğlu Şirəliyevin anadan olmasının 115 ili tamam oldu.
Məmmədağa Şirəliyev 1909-cu ildə sentyabrın 13-də Şamaxı şəhərində doğulmuşdur. O, 1927-ci ildə Bakıda orta məktəbi bitirib Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU-o zaman belə adlanırdı) Şərq fakültəsinin dilçilik şöbəsinə qəbul olmuş və 1931-ci ildə oranı bitirmişdir. Ömrünün iki ilini Ağdam rayonunda dil-ədəbiyyat müəllimi işlədikdən sonra 1933-cü ildə Azərbaycan dilçiliyi ixtisası üzrə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (APİ) aspiranturasına daxil olmuşdur. Aspirantura illərindən sonra həmin institutda Azərbaycan dili fənnindən dərs demişdir.
Məmmədağa müəllim ömrünün 30 ildən çoxunu Respublikamızın müxtəlif ali təhsil ocaqlarında dilçilik kursu üzrə mühazirələr oxumuşdur. 1933-41-ci illərdə APİ-də müəllim, dekan müavini, dekan, 1941-45-ci illərdə və 1949-1960-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetində (BDU-da) Azərbaycan dilçiliyi kafedrasının müdiri, filologiya fakültəsinin dekanı, Universitetin rektor müavini, 1949-cu ildə Azərbaycan EA Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru vəzifəsində çalışmışdır. M.Şirəliyev ali məktəblərdə yüksək vəzifələr tutsa da, onun 1950-ci illərdən sonrakı fəaliyyəti (1950-1991) Azərbaycan dilçilik elminin inkişaf və zənginləşməsi işinə həsr olunmuşdur.
O, 1952-1960-cı illərdə Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun dialektologiya şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləmiş, həmin illərdə BDU-nun (o zamankı ADU) professoru olmuşdur. M.Şirəliyev 1960-1968-ci illərdə (1968-ci ilin fevral ayına qədər) Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun direktoru vəzifəsində işləmiş, 1968-ci ilin fevral ayından 1969-cu ilin oktyabrına kimi Azərbaycan EA İctimai Elmlər Bölməsinin akademik katibi vəzifəsində çalışmışdır. 1969-cu ildə Azərbaycan EA-da müstəqil Dilçilik İnstitutu təşkil olunduqdan sonra 1988-ci ilə qədər həmin instituta rəhbərlik etmişdir. Bütövlükdə o, 31 il Dilçilik institutunun direktoru olmuşdur.
M.Şirəliyev 1949-cu ildə Azərbaycan EA-nın müxbir, 1962-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilmiş, 1960-cı ildə Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi adına, “Azərbaycan dialektologiyasının əsasları” monoqrafiyasına görə 1972-ci ildə Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. M.Şirəliyev 1944-cü ildə “Qafqazın müdafiəsinə görə” və Böyük Vətən müharibəsində “Əmək igidliyinə görə” (1941-45) medalları ilə, 1946-cı ildə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni, 1954-cü ildə “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif olunmuşdur.
1953-1954-cü dərs ilində M.Şirəliyev Bolqarıstan hökumətinin dəvəti ilə Sofiya Universitetinin türk filologiyası kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmış, 1957-ci ildə Türk Dil Qurumunun VIII qurultayında nümayəndə kimi iştirak etmiş və bu qurumun müxbir üzvü seçilmişdir.
Akademik M.Şirəliyevin elmi yaradıcılığı olduqca geniş və çoxşaxəlidir. O, Azərbaycanda dilçilik elminin yaranması, inkişafı və çiçəklənməsində böyük xidmətlər göstərmişdir. Bu elmin bir çox yeni sahələrinin diferensiallaşıb müstəqil elm kimi formalaşmasında, Azərbaycan dilçiliyinin dünyada, xüsusilə Türkdilli ölkələrdə tanınmasında, onun müqayisəyəgəlməz əməyi elmi ictimaiyyətə yaxşı bəllidir.
Görkəmli elm xadiminin adı dialektologiya, ədəbi dil tarixi, müasir Azərbaycan dili, türkoloji dilçilik, ümumi dilçilik, Azərbaycan dilinin qrammatikası və habelə nitq mədəniyyəti, orfoepiya məsələləri, üslubiyyat, Azərbaycan dilinin dialektoloji atlasının və b. sahələrdən hər birinin mötəbər tədqiqatçıları sırasında iftixarla, şərəflə çəkilir. Onu elmi yaradıcılığı, elmi irsi, türkologiya elminin ən dəyərli əsərləri sırasına daxildir. M.Şirəliyev 200-dən çox elmi əsərin, 8 kitabın müəllifi, 21 kollektiv monoqrafiyanın əsas müəlliflərindən biri və redaktoru olmuşdur.
Dilçiliyimizin əksər sahələrinin yaranıb zənginləşməsində Məmmədağa müəllimin özünəməxsus, seçilən xidmətləri olsa da o, dilçilik arenasında daha çox görkəmli dialektoloq kimi tanınmış, bu sahə ona dünya şöhrəti qazandırmışdır. Onun 1941-ci ildə müdafiəyə namizədlik dissertasiyası kimi təqdim etdiyi “Bakı dialekti” araşdırması Dissertasiya Şurası üzvləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və heç bir tərəddüdsüz o, birbaşa filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Obrazlı şəkildə ifadə etsək, rus ədəbiyyatında hekayə M.V.Qoqolun “Şinel”indən, Azərbaycan nəsri Mirzə Cəlilin “Poçt qutusu”ndan çıxdığı kimi, dialektologiyaya həsr olunmuş sonrakı hər bir araşdırma da Məmmədağa Şirəliyevin “Bakı dialekti” monoqrafiyasından doğmuşdur, yaranmışdır. M.Şirəliyevin bu tədqiqat əsəri nəinki Azərbaycanda, eləcə də digər türk respublikalarında dialektoloji araşdırmalar, xüsusilə monoqrafik tədqiqatlar üçün bir örnək, etalon kimi dəyərlidir.
M.Şirəliyev həmçinin ekspedisiya yolu ilə də Azərbaycan dialektlərini öyrənmək üçün 1933-1958-ci illərdə fasilələrlə Qafqaz ərazisində, o cümlədən Azərbaycanın rayonlarında elmi səfərlərə başçılıq etmiş, materiallar toplamışdır. O haqlı olaraq, Azərbaycan dialektologiyası məktəbinin qurucusu sayılır. Bu gün onun bu sahədəki “Bakı dialekti” (1949, 1957)”, Azərbaycan dialektologiyasının əsasları” (1962, 1968, 2006), “Диалекты и говоры азербайджанского языка” (1983) və başqa əsərləri Azərbaycan dilçiliyinin nadir nüsxələrə çevrilmiş inciləri sırasında durur. M.Şirəliyev həmçinin türk dillərinin dilçilik coğrafiyası üsulu ilə öyrənilməsi ideyasının müəllifidir. Onun rəhbərliyi və şəxsi təşəbbüsü ilə Azərbaycan dialektoloqları bu işə başlamış və 20 il gərgin əmək sərf etməklə 128 xəritədən ibarət “Azərbaycan dilinin dialektoloji atlası”nı 1990-cı ildə nəşr etdirməyə müvəffəq olmuşlar. Bu atlasın redaktorları akad. M.Şirəliyev və prof. M.İslamovdur. Bu atlas dünya türkologiyasında ilk təcrübə, ilk nümunə olduğundan dünyanın görkəmli dilçiləri tərəfindən sonsuz maraqla qarşılanmış və yüksək elmi qiymət qazanmışdır. Azərbaycan dilçilərinin bu uğurundan sonra akademik M.Şirəliyev haqlı olaraq keçmiş SSRİ məkanındakı türk dillərinin ümumi dilçilik atlasının yaradılmasına rəhbərlik etmiş və həmin atlas üzrə təşkil olunmuş komissiyanın sədri seçilmişdir.
M.Şirəliyev sözün əsl mənasında böyük şəxsiyyət və pedaqoq idi. Elmi fəaliyyəti ilə yanaşı, Məmmədağa Şirəliyev həm də pedaqoji işdə, təhsil sahəsində də xalqımıza əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir. Onun professor Muxtar Hüseynzadə ilə birgə yazdıqları “Azərbaycan dilinin qrammatikası” (II hissə, sintaksis) orta məktəb dərsliyi 1940-cı ildən çap olunmağa başlayaraq 50 ildən artıq müddətdə tədris işinə alternativsiz xidmət etmişdir. Həmin dərslik bu gün də elmi-pedaqoji dəyərini saxlamaqdadır.
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğətlərinin tərtibi və nəşri sahəsində də akademik M.Şirəliyevin dəyərli xidmətləri olmuşdur. Belə ki, o, 1964-cü ildə çapdan çıxmış bircildlik Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti”nin redaktoru olmuşdur. Sonralar bu lüğətin sözlüyü artırılaraq Ankarada 1999-2000-ci ildə ikicildlik kimi nəşr olunmuşdur. Bəllidir ki, XX əsrin 60-70-ci illərində Bakı şəhəri hələ Sovet dönəmində də türkologiyanın mərkəzi sayıldığına görə və akad. M.Şirəliyevin türkologiya elminin inkişafında dəyərli xidmətləri və onun böyük nüfuzu nəzərə alınaraq “Советская тюркология” (indi «Türkologiya” adı ilə çıxır) ümumittifaq jurnalı 1970-ci ildən Bakı şəhərində nəşr olunmağa başladı və baş redaktoru isə təbii ki, akad. M.Şirəliyev oldu. O, düz 20 il bu jurnalın baş redaktoru olmuşdur.
Görkəmli elm xadimi M.Şirəliyevin Azərbaycan dilinin tətbiqi məsələlərinə aid dəyərli araşdırmaları və kitabları vardır. Onun əlifba, terminologiya, orfoqrafiya, durğu işarələri, orfoepiya, bədii əsərlərin dili, nitq mədəniyyəti, lüğətçilik və dilçilik məsələlərinə aid apardığı tədqiqatlar Azərbaycan dilçiliyini zənginləşdirmişdir.
Akad. M.Şirəliyevin yüksəkixtisaslı dilçi kadrların, xüsusən dialektoloqların hazırlanmasında da xidmətləri böyükdür. O, onlarla doktorların elmi məsləhətçisi və 40-dan yuxarı elmlər namizədinin elmi rəhbəri olmuşdur (bu sətirlərin müəllifinin də elmi rəhbəri olmuşdur, onu hər zaman minnətdarlıqla xatırlayır və ruhu şad olsun deyir). Akad. Ağamusa Axundov, AMEA-nın həqiqi üzvü Tofiq Hacıyev, professorlar Rəhilə Məhərrəmova, Musa Adilov, Musa İslamov, Məmməd Qasımov, Müseyib Məmmədov, Qəzənfər Paşayev, İsmayıl Məmmədli və b. alimlərin elmi rəhbəri olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə həmçinin türkdilli respublika və vilayətlərdə çoxlu elmlər namizədi və doktorları yetişmişdir. Özbək, qaraqalpaq, tatar, qazax, türkmən, çuvaş, başqırd, Qaraçay-balkar, qumuq, yakut (saxa) dilçi kadrlarının hazırlanmasında akad. M.Şirəliyevin nəcib əməyi unudulmazdır. Buna bariz nümunə olaraq göstərmək istərdik ki, Qaraqalpaq, Muxtar Respublikasının Ali Soveti akademik M.Şirəliyevi bu respublika üçün kadrlar yetişdirməsinə və anadan olmasının 70 illiyinə görə 1979-cu ildə fəxri fərmanla təltif etmişdir.
Görkəmli elm adamı akademik M.Şirəliyev 1991-ci il aprel ayının 19-da uzun sürən xəstəlikdən sonra 82 yaşında dünyasını dəyişdi. Məmmədağa müəllimin müasirləri onun yüksək elmi duyumunu, həssaslığını bu gün də 33 il sonra da heyrətlə, məhəbbətlə xatırlayırlar. Akademik Məmmədağa Şirəliyev belə bir insan idi: diqqətli, tələbkar, son dərəcə qayğıkeş, səmimi, nikbin, yüksək həyat eşqi ilə yaşayan, həssas...
115 illik yubileyini qeyd etdiyimiz dünya şöhrətli türkoloq, böyük Azərbaycan dilçisi, görkəmli akademik Məmmədağa Şirəliyevin əziz xatirəsi heç bir zaman unudulmayacaq, həmişə məhəbbətlə yad ediləcək, elmi ictimaiyyətin, onun tələbələrinin və onu tanıyanların qəlbində əbədi yaşayacaq. M.Şirəliyevin elmi irsi hər zaman dilçiliyimiz üçün örnəkdir, dəyərlidir və gərəklidir. Allah ona rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun.

İsmayıl MƏMMƏDLİ