İnternetdə Rövşən Gülməmmədoğlunun şəklini “Yurd yeri" kitabının üz qabığında görəndə umsuq oldum. Bir qəribə hiss məni özümdən aldı. Elə bildim yurd yerimdəyəm. Kəhər at cilovu gəmirə-gəmirə başın çiynimə sürtüb atlan deyir, atlan, çıxaq dağlar qoynuna. Beləcə xəyal köhlənimi minib üz tutdum Rövşənin “Yurd yeri”nə. O yerlərə ki, 27 yaşıma qədər gah at belində, gah qoyun-quzu arxasınca, gah da göbələk, çiyələk, zəris, çaşır, quzuqulağı, yemlik, baldırğan, cacıq yığmaq üçün qarış-qarış gəzmişəm. Bəli, Rövşənin kitabı məni xəyalən Zəngəzur dağlarına, əlim çatmayan ata yurduma qaytardı.
Rövşən Gülməmməd oğlu Vəliyev nə yazıçıdır, nə publisist, nə də böyük iddia sahibi. Sadəcə soy-kökünə bağlı bir yurddaşdır. 1973-cü ilin baharında Zəngəzur mahalının Kirs kəndində dünyaya gəlib. İbtidai təhsilini doğma kənddə, orta təhsili isə qonşu Kurud kəndində alıb.

Zəhmətkeş valideynlərinin alın tərilə böyüyüb. Elə övladları Zeynəblə Gülməmmədi də halal zəhməti, öz alın tərilə böyüdür. Rövşən oxucularından təmənna edir ki, kitabında Cəfər Cabbarlının yaradıcılıq üslubunu axtarmasınlar. Çünki onun yazdıqları öz içindən gələn səsdir. Həmin içdən gələn səs bu günkü gənclərimizi əsrlərin o üzündən süzülüb gələn milli-mənəvi dəyərlərimizə, tarixi coğrafiyamıza sahib çıxmağa hayqırır. Deyir ki, hamımız bir amal uğrunda birləşməliyik. Qərbi Azərbaycanı, Qarabağı, Xocalını, Şuşanı, Laçını, Kəlbəcəri və digər əsir yurdlarımızı işğaldan azad etmək və talan edilmiş sərvətimizin, girov götürülmüş qız-gəlinlərimizin qisasın almaq naminə birləşməli, bütövləşməliyik!
Kitabın “Dörd kəndin acılı gerçək tarixi” bölümündə müəllif Zəngəzur mahalında ermənilərin viran qoyduğu Çiriş, Səncəraul, Kurud və Kirs kəndlərinin yaranma tarixindən, yerli əhalinin erməni faşistlərinə qarşı mübarizəsindən, müqəddəsləşmiş adət-ənənələrindən söhbət açıb, maraqlı faktları diqqətə çatdırıb. Etiraf etmək lazımdır ki, yüzlərlə ali təhsilli, onlarca alim, qələm adamı, elm-irfan sahibi yetirmiş bu xaraba kəndlərin tarixi, əhalisi, toponimi, adət-ənənələri haqqında kitabı sıradan bir orta təhsillinin yazması böyük fədakarlıqdır. Əsl ziyalılıq, həqiqi vətəndaşlıq, yurdsevərlik və hər birimizə örnəkdir.
Bəlkə min dəfələrlə yanından keçdiyim Çiriş kənd qəbiristanlığında ilk dəfn olunanın Vəliməmməd, Kirs kəndininkində isə Seydi olduğunu Rövşən Gülməmmədoğlunun “Yurd yeri” kitabından öyrəndim. Kitabda həmçinin İkinci Dünya Müharibəsində həlak olan 36 nəfərin siyahısı adbaad çap olunub. Onu da əlavə edək ki, XX əsrin əvvəllərində Rusiya Qərbi Azərbaycan torpaqlarında Ermənistan dövləti qondardığından oradan müharibəyə göndərilənlər Ermənistanın komissarlıqlarının hesabatına daxil olub. Təəssüf ki, həmin soydaşlarımız Sovetlər dönəmində Ermənistan vətəndaşı sayıldığından Azərbaycanda, Azərbaycan türkü olduqlarından isə Ermənistanda diqqətdən, qayğıdan kənarda qalıblar. Adları öz ailələrindən başqa heç yerdə anılmayıb. Azərbaycan dövləti tərəfindən nəşr olunan “Xatirə kitabı”na da düşməyib.

Şəhidlərimizə xüsusi sayğı göstərən Rövşən kitabının “Şəhidlər” bölümündə Şəhidlik haqqında öz mülahizələrini qələmə alıb: “ Bəzilərimiz xəstə yaxınlarımızın yaşamaq üçün hər hansı bir orqanımıza ehtiyacı olsa, onu verməyə tərəddüd edərik. Verəndə də həmin adam ömrü boyu bizə minnətdar olar. Amma Şəhidlərimiz heç tərəddüd etmədən canlarını, qanlarını vətənə, xalqa qurban verdilər. Bizlər onların həyatı bahasına rahat yaşayırıq. Ona görə də onlara ölüncə minnətdar olmalıyıq”.
Müəllif bu məqamda şəhid olmuş sinif yoldaşlarını, öz uşaqlıq dostlarını xatırlayır, adlarını ehtiramla çəkir: “Aqili, Müşfiqi, Gülçini uşaq vaxtlarından tanıyırdım. Onlar işlərində qətiyyətli, dostluqda sədaqətli olaraq yadımda qalıblar. Heç ağlıma gəlməzdi ki, bir vaxtlar eyni partada, yan-yana oturduğum şagird yoldaşlarım nə vaxtsa kəndimizin fəxri, bizim qürur yerimiz olacaq. Onlar böyük bir elin övladı olmağı bacardılar. Qarabağımız, Azərbaycanımız uğrunda şəhid olaraq özlərinə millətimizin qəlbində əbədi və müqəddəs bir yuva qurdular”.
Gənclərə xitab edən Rövşən Gülməmmədoğlu həmvətənlərimizi Şəhid məzarı yanından laqeyd keçməməyə şağırır. Onun kitabının “Yurd yeri”bölümünü oxuduqca sanki minilliklərin o üzündən gələn cəng səsini, şahə qalxan köhlənlərin kişnərtisini, yurdu yağılardan qoruyan ər igidlərin dəli nərəsini duyursan. Xana salıb əriş-arğac uzadan, gəbə, kilim toxuyan nənələrin sərdəndə boz sürüləri, alagöz inəkləri oxşaya-oxşaya sağması, min oyundan çıxan nəvələri şirin laylası ilə yuxuya verməsini xatırlayıb duyğulanırsan. O nisgil varlığını çulğalayır, yurd həsrəti ürəyinə od salır. Bu yerdə müəllifin öz könül duyğularına nəzər salmaq yerinə düşər:

“Yanıqlı saz havalarını dinlədikcə kövrəlirik. Çünki hamımızın içində bir həsrət yanğısı var. Bəzən mənə elə gəlir, hardasa, həssas aşıqlar xaraba qalmış yurd yerlərinə baxıb heç nə duyub görməyəndə əl atıblar telli saza ki, bəlkə saz dil açıb bir söz deyə. Gah gözlərini yumub sazın çanağına sığınır, gah qəzəblənib çanağı, simi təzənə ilə döyüb dil açdırmaq istəyir, gah da pərdələrə sığal çəkib könlün alır. Amma yanğı sönmürkü sönmür. Məncə yanıqlı havalar elə beləcə elləri köçmüş, ocağı sönüb külü qalmış yurd yerlərində yaranıb.”
Rövşən Gülməmmədoğlunun doğma ocağa, ailəyə, dosta, qaynanaya, insanların doğulduğu və dəfn olunduğu məkanlara, ibadətə, ziyarətgahlara xüsusi yanaşması, maraq doğuran fəlsəfi baxışları var. Onun sadə üslubda, şirin dillə qələmə aldığı sətirləri oxuduqca ürəyinin döyüntüsünü də hiss edirsən. İnana bilmirsən ki, 15 yaşındaykən ata yurdundan didərgin salınan bir uşağın vətən həsrəti, yurd nisgili onun həyatında bu qədər dərin iz buraxar.

Əziz oxucular, Rövşənin 95 səhifəlik kitabının məna yükünü təhlil etməyə çalışsaq, yenidən və azı 950 səhifəlik kitab yazmaq olar. Fəqət bu bir resenziyanın çəkəcəyi yük deyil. Odur ki, qədim Oğuz yurdunun kitabda öz əksini tapmış adət-ənənələrindən biri olan Kirvəlik barədə qeydlərimlə yazımı yekunlaşdırmaq istəyirəm. Beləki Rövşənin ulu babaları ilə bizim kirvəliyin yaşı bir əsrdən uzundur. Qardaşım Neymanın və mənim öz kirvəm Rövşənin ortancıl əmisi Abbas Vəliyev idi. Amma bütün Vəliyevlər ailəsi bizi harda görsə, ən əziz simsarı, kimi bağrına basardı. Onlar Kirsdə, biz Kurut kəndində yaşayırdıq. Anam Kirs qızı olduğundan uşaq vaxtı tez-tez Kirsə- dayım gilə, xalam gilə qaçardım. Hərdən kəndin arasında camaatın toplaşdığı yerdən keçəndə kirvələrin hansı orda olsa, camaatın arasından çıxıb yanıma gələr, saçımı sığallayıb üzümdən öpər, evlərinə aparmaq istəyərdilər. Ələkbər kirvə, Abbas kirvə, Gülməmməd kirvə, Xeybər kirvə münasibətdə heç fərq hiss elətdirməzdilər. Gülnisə,Tamam, Vəri, Laləzar və Ruqiyyə kirvələr gündə beş dəfə də görsəydilər, kirvən boyuna qurban deyər, əzizləyərdilər. İndi o günlərin həsrətindəyəm və əziz kirvələrimin hamısı burnumda tütür. Ölənləri rəhmətlə anır, qalanlara sağlamlıq arzulayıram.
Rövşən Gülməmmədoğluna isə çox sağol deyirəm ki, bizim üçün əvəzsiz mənəvi xəzinə olan “ Yurd yeri” kitabını ərsəyə gətirib.
Tamxil Ziyəddinoğlu
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti