·
ELAT bayramı ilə bağlı ilk tədqiqat yazısı.


“Elat” bayramı yoxsa “Dmanisoba”?

Gürcüstandakı etnik Azərbycanlılar son 9 il idi ki, “Elat mədəniyyət günləri” adlı bayram keçirirlər. Elə bir bayram ki, bu gün dünyanın dörd bir yanından olan türk köklü xalqlar bir yerə toplanır. Elat mədəniyyət bayramı ənənəvi olaraq Gürcüstanın Dmanisi rayonunun Armudluq yaylasında təşkil edilir.
Elat nə deməkdir?
Bayramın adının Elat olması da təsadüfi seçilməyib.
Elat “köçərilik, tərəkəməlik” mənasını verir. Yəni yerini dəyişən, yaylaqdan qışlağa köç edən, zəhmətkeş, əli qabarlı xalqı tərənnüm edir. Bu bayram günü həm də təsərrüfatçıların arandan yaylağa qayıtdığı zamana təsadüf edir. Məhz bu bayramın həvəsinə dağlara çəkilmiş fermerlər malqarasını geri qaytarmağa tələsir.
Hazırda yaylaqda mal- qara otaran Zaur Məmmədov da deyir ki, Elat bayramı günü bütün maldarlar Armudluqda olacaq. O da illərdir həmin gün meydanda at çapıb yarışlar edirmiş.
“Mənim 300 baş mal-qaram var. Dolanışığım bundan çıxır. İlin 3 ayını dağlara çəkilirik. Mal- qara sərində yaxşı qidalanır. Həm südlük mal qaramız var, həm də damazlıq, yəni ətlik. May ayının ortalarından çıxırıq dağlara. Ancaq iyulun sonunadək qayıdırıq ki, Elat bayramında mütləq yaylaqda olaq. Həmin gün çox maraqlı olur. Mən at çapıram, qardaşım qohumlarım güləşirlər....Biz özümüzü mədəniyyətimizi tapırıq bu gün. Yadımızdan çıxan hər adətlərimizi xatırlayırıq, uşaqlarımıza öyrədirik”.
Dmanisidə dağlara çəkilən təkcə iribuynuzlu heyvan saxlayanlar deyil. Arıçılıqla məşğul olanlar da yay fəslini sərin yerlərdə, hündür təpələrdə bitmiş faydalı çiçəklərdən bal toplamaqla keçirirlər. Dmanisi müxtəlif növ faydalı çiçəklərlə bol olduğundan bu yerlərin balı da Gürcüstanda xeyli məşhurdur.
Gürcüstanda yaşayan aborigen Azərbaycanlılar danışırlar ki, Elat bayramı digər bayramlardan ona görə fərqlənir ki, bu gün sırf azər-tükr ənənələri, etnik azərbaycanlıların sosial birliyi nümayiş etdirilir. Bu bayram günü çadırlar qurulur, milli xörəklər hazırlanır, cavanlar at çapır, gənc qızlar milli geyimdə milli müsiqilər çalıb, oynayır, xanımlar təndir yapır, ahıllar adətlərindən gənc nəsillərə danışırlar.
Siyasi qorxu?!
Gürcüstan azərbaycanlısı Abbas Sahabov deyir ki, belə dəyərli bayram sevincini Gürcüstan höküməti onlara çox görüb. Son iki ildir ki, onlara bayramı adətlərinə uyğun keçirmələrinə icazə vermirlər.
“Siyasi məqsəd daşıyır ya nə deyə bilmərəm. Amma bizim xalqımız çox pərt oldu. Ötən il də bayramı keçirməyə qoymadılar. Daha doğrusu gürcü bayramı adı altında qeyd etmək göstərişi verildi. Bayramın adını Dmanisoba elədilər, gürcülərə aid mahnılar, onlara məxsus çalarlar var. Artıq bu bayramda illərdir duyulan türk ruhu hiss olunmur”.

Elat bayramının yaradıcısı olan Borçalı Cəmiyyətinin sədri Zəlimxan Məmmədli deyir ki, ötən il bayram günü cəmiyyətin bayrağının və Borcaçalı cəmiyyətinin loqosunun orda qoyulmasına Dmanisi Qubernatorluğu icazə verməyib.
“Biz hər dəfə bu bayramı qeyd edəndə qubernator və icra hakimiyyətlərindən rəsmi icazə almışıq. Yəni hər hansısa qanun pozuntusuna yol verməmişik. Lakin belə əsas göstərirlər ki, biz Gürcüstana qarşı hansısa təhdidli, narazı çıxışlar etmişik”.
Zəlimxan Məmmədli deyir ki, bu bayramın gürcüstanda olan doqquz qubernatorluqda qeyd edilməsi planlaşdırılırdı. Nəticədə çox insanları özündə toplama məqsədinə görə, Gürcüstan höküməti bu bayramın coğrafi baxımdan genişlənməsindən narahat oldu.
Aktivist və sosioloq Samirə Bayramova deyir ki, Elat bayramı Gürcüstan azərbaycanlıları üçün çox önəmlidir.
“Bu elə bir bayramdır ki, burada köhnə nəsillərdən gələn adətlər, ənənələr sərgilənir. Ən önəmlisi bura bütün etniklər toplanır ki, bu həm də onların sosial birliyi deməkdir. Bu bayramın keçirilməsi üçün etnik azərbaycanlılar illərcə çalışıblar. Bu yeganə birlik bayramıdır etnik azərbaycanlıların. Əgər belə bir qadağa olarsa bu etniklərə qarşı birmənalı diskriminasiyadır”.
Dmanisoba-xalqların dostluq bayramı ???
Qeyrət Xalq Hərəkatının sədri Əlibala Əsgərov deyir ki, Gürcüstanda etnik azərbaycanlılara qarşı edilən bir çox növ diskriminasiyalar həyata keçirilir. Əlavə edir ki, bu bayrama qadağa qoyulması Gürcüstan azərbaycanlılarının birlik, öz tarixlərini, adətlərini türk kimi var olmaqlarının xatırlanması haqlarını əllərindən alır.
“Elat bayramının adını dəyişib Dmanisoba qoyublar. Son iki ildir Dmanisi qubernatorluğu bayramın bu cür keçirilməsinə göstəriş verib. Lakin burda Elat günündən əsər əlamət yoxdur.
Elat bayramına Türkiyədən, İrandan və digər türkdilli ölkələrdən türk bayramı həvəsinə gəlib iştirak edirdilər. Axı indi onların Dmanisoba bayramında nə işləri var?!
Gürcüstan hökuməti türklərin birliyindən qorxdu. Gah antisanitariya bəhanəsi etdi, gah məkan problemi yaratdı, axırda da qərar verildi ki, Elat adı ləğv edilsin”.
Bütün bu iddialara məhz bu mədəniyyət günlərinin keçirilməsinə icazə vermə haqqı olan Dmanisi bələdiyyəsinin sədri Gogi Barbakadze cavab verib.
“Elat bayramının ləğv edilməsindən söz gedə bilməz. Biz sadəcə hökumət olaraq qərarlaşıb bayramın formatını dəyişmişik. Hazırda bu sırf azərbaycanlıların bayramı yox, millətlərin dostluğu bayramı kimi qeyd edilir. Hansısa siyasi problem yoxdur”.
Mal qarasını qabağına qatıb Armudluqdakı bayrama özünü çatdırmaq arzusunda olan çoban Zaur Məmmədov isə deyir ki, ümidi var ki, bu il əsl Elat günü keçiriləcək. O da kəhər atını çapıb meydanda nər oğulların olduğunu göstərəcək.

Aydan Kazımlı