Daha bir akademikmizi son mənzilə yola saldıq. Xatirələr məni bir anlıq keçmişə apardı.
Bakı Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsini mikrobiologiya ixtisası üzrə bitirmişdim. Amma iş elə gətirdi ki, sənədlərimi Elmi-tədqiqat Əkinçilik İnstitutuna verməli oldum. Bitki fiziologiyası üzrə qiyabi aspiranturaya qəbul olundum. Elmi rəhbərim Cəlal Əliyev təyin olundu. O zamana kimi mən onun sadəcə qiyabi tanıyırdım. Universitetdə qrup yoldaşım Cəlalə Bayramovadan onun haqqında çox eşitmişdim. Elə aspiranturaya da Cəlalənin təklifi ilə sənəd vermişdim.
Qəbuldan sonra instituta gedib işlə tanış oldum. O zaman Cəlal müəllimin xaricdən gətirdiyi buğda növləri üzərində iş gedirdi (SİMMİTin materialları). Demək olar ki, bütün əməkdaşlar bu işə qoşulmuşdular. Mənə də bu şlə bağlı mövzu götürməyi məsləhət gördülər.
Bir gün instituta hay-küy düşdü. Soruşdum nə olub. Dedilər ki, Cəlal müəllim gələcək. Bir qədər keçəndən sonra akt zalında geniş bir yığıncaq keçirildi. Mən ilk dəfə Cəlal Əliyevin çıxışını dinlədim. Sonra bildirdilər ki, Cəlal müəllim yeni aspirantlarla görüşəcək. Biz də fikirləşirdik ki, görəsən necə olacaq? Düzü, Cəlal Əliyevin zəhmi bizi basmışdı. Nəhayət, görüş baş tutdu. Bir-bir bizi içəri çağırdılar. Cəlal müəllim sanki məni çoxdan tanıyırmış kimi səmimi söhbət elədi. Rəfail müəllim mənim haqqımda məlumat verdi. Hətta ədəbiyyat sahəsindəki yazılarımdan, kitablarımdan da danışdı. Cəlal müəllim dedi: “Mən bayaq zalda çıxış edəndə, onun baxışlarından hiss elədim ki, bunda nəsə var, lap filosof kimi baxır”. Mən bir qədər də özümü itirdim, demək olar ki, susmaqdsan başqa çarəm qalmadı. Mənim əvəzimdə Rəfail müəllim danışmalı oldu.
Bir müddət keçdi. Mən lazım gələn vaxtlarda Əkinçilik İnstitutunun səpinində, biçinində və s. iştirak edir, işlə bağlı nələrisə öyrənməyə cəhd edirdim. Düzü, mühit məni açmırdı. Bir gün söhbət əsnasında Rəfail müəllim dedi ki, dünən Cəlal müəllimin yanındaydım, sənlə də maraqlandı. Deyəsən adın yadında qalmayıb, elə soruşdu ki, filosof neyləyir? Dedim ki, yaxşıdır, işləyir.
Bir dəfə yenə də Rəfail müəllim eyni sözü deyib əlavə etdi ki, Cəlal müəllim deyir ki, o filosofun gələcəyi var, onu qaçmağa qoymayın, şərait yaradın, işini yazıb müdafiəsini eləsin. Hər dəfə Cəlal müəllimin haqqımda ümidlə dediyi sözlər məni həvəsləndirirdi. Beləliklə, üç il Əkinçilik İnstitutuna gedib-gəldim. Bir məqalə çap olundu, altında məndən əvvəl iki adamın adı yazıldı. Yazını jurnala mən aparıb verdim, çap haqqını da ödədim. Amma yazı çap olunanda bir jurnal belə əldə edə bilmədim. Düşündüm ki, Əlyazmalar İnstitutunda camaat kitab yazır, tək öz adına çap etdirir, burda bir məqalə, o da belə... Nə isə, Cəlal müəllimin düşündüyü kimi qaçmalı oldum...
Bir gün Cəlalə xanım dedi ki, Cəlal müəllim instituta gəlmişdi. Aspirantlar haqqında qərar qəbul edildi. Cəlal müəllim dedi ki, o filosofu çıxarmayın, adını saxlayın, deyin ona gəlib davam eləsin. Kömək eləyin işini yazsın müdafiə eləsin. Amma artıq mən Əlyazmalar İnstitutunda ədəbiyyatla bağlı namizədlik dissertasiyası üçün “Mirzə Əbdülxalıq Yusifin həyat və yaradıcılığı” adlı mövzu götürmüşdüm.
Bir müddət keçdi. Bir gün Azərbaycan Elmlər Akademiyasında beynəlxalq “Dədə Qorqud kalloqvumu” keçirilirdi. Açılış mərasimində Cəlal Əliyevi gördüm. Yaxınlaşıb salamlaşdım. Üzrxahlıqla dedim ki, Cəlal müəllim, mən xəstə oldum, təhsilimə davam edə bilmədim. O dəqiqə qayıtdı ki: “Yox. Sən xəstə olmadın. Sadəcə o biri sahəyə getdin”. Həmin Cəlal müəllim idi. Sözü birbaşa elə deyirdi ki, adamın susmaqdan başqa çarəsi qalmırdı. Düzü, nə deyəcəyimi bilmirdim, çətin vəziyyətə düşmüşdüm. Cəlal müəllim dedi: “Əgər istəyirsən, gəl işçi kimi davam elə, mövzunu yaz, müdafiəvi elə. Dedim ki, gələrəm.
Bir gün Əkinçilik İnstitutuna getdim. Artıq gec idi. Rəfail müəllim dedi ki, mövzunu başqa aspiranta vermişik. Sonra da təklif elədi ki, Cəlal müəllimin işləri ilə bağlı nəzəri mövzu götürüb işləyim. Dedim fikirləşərəm. Ordan qayıdandan sonra Əlyazmalar İnstitutunda əkinşiliyin tarixi ilə bağlı materialları araşdırdım. “Azərbaycan Ali İqtisad Şurasının əxbarı” adlı jurnalın bütün mövcud saylarını alıb oxudum. Əkinçiliklə bağlı məqalələri ərəb əlifbasından çevirdim. Geniş məruzə ilə Əlyazmalar İnstitutunun elmi şurasında çıxış elədim, çıxışımı məqalə şəklində çap etdirduim. Bir müddət başım Bakı ədəbi mühitinə qarışdığından bu işi yarımçıq qoydum.
Sonralar tibb tarixi ilə bağlı mövzu götürdüm. XVI əsr türk şair və təbibi Məhəmməd Nidainin “Mənafeün-nas” əsərinin tibb tarixindəki rolunu araşdırdım. Artıq işim müzakirə edilib. Düşünürdüm ki, müdafiədən sonra Cəlal müəllimlə məsləhətləşib doktorluq dissertasiyası üçün əkinçiliyin tarixi ilə bağlı mövzu götürərəm. Amma yenə gecikdim...
Cəlal müəllim son mənzilə yola salınıb. O mənim xatirimdə elmi sevən, savadlı adamlara layiqli qiymət verən, qarşısındakı insanın kim olduğunu anlayan, aspirantının gələcəyinə inanan və özünü də inandıran bir elmi rəhbər kimi qalıb... Allah rəhmət eləsin...