Butov.az Ordum.az-a istinad edərək bildirir ki,bu gün dünyaşöhrətli, Azərbaycan əsilli jurnalist, Leyla Vəkillinin anım günüdür.
Vəkilovlar nəslinin nümayəndəsi olan Leyla xanım jurnalistlik fəaliyyəti dövründə hərbi mövzulara daha çox yer ayırıb. Odur ki onu həm də hərbi jurnalist kimi tanımaları üşün oxucularımıza təqdim edirik:
Leyla Vəkilli 21 fevral 1932-ci il tarixdə Parisdə doğulub. Atası Həsənalısultan bəy Vəkilov Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində anadan olub. İlk orta təhsilini İrəvanda gimnaziyada alıb, sonra Rusiyada Xarkov Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsini bitirib. Bir müddət Tiflisdə yaşayıb. Tiflisdə Mariya adlı gürcü xanımla evlənib. 1920-ci ildə Qafqazda sovet rejimi qurulduqdan sonra Türkiyəyə mühacirət edib.

Türkiyəyə mühacirət edərkən Mariya xanım onunla getməkdən imtina edib. Türkiyədə Krım türklərindən olan Safiyə xanımla ailə qurub. Sonra Həsənalısultan bəy Vəkilov Fransanın paytaxtı Paris şəhərinə köçüb. 1932-ci ildə Leyla Həsanalısultan qızı Vəkilli Parisdə dünyaya gəlib. Sonra yenidən Türkiyəyə İstanbul şəhərinə köçüblər. Leyla Vəkkilli 1952-ci ildə İstanbulda Fransız Liseyində təhsil alıb. Sorbon Universitetinin sosiologiya fakultəsini bitirib. Sonradan Fransada jurnalist kimi fəaliyyətə başlayıb. Dünyada 184 ölkədə bürosu olan Sipa-Press Agentliyində çalışıb. Jurnalistlik fəaliyyəti ilə bağlı dünyanın bir çox ölkələrində olub. O, cümlədən Afrika, Latın Amerikası, Fələstin, Nikaraqua və Əlcəzairdə olub. Əlcəzairdə avtomobil qəzasında ağır yaralanıb. Əlcəzairdə Argentinalı marksist-inqilabçı və siyasətçi Ernesto Çe Gevara ilə 3 saatlıq görüşdə iştirak edib. 1962-ci ildə Fransada Nazim Hikmətlə görüşüb. Fransada Türk Film Festivalının qurucularından olub.

Leyla Vəkkilli Fransada cap olunan DEFİ jurnalının baş redaktoru olub. 1996-cı ilədək Parisdə yaşayıb. Həmin il Türkiyəyə, Bodrumun Muğla şəhərinin Türkbükü bölgəsinə köçüb. 26 noyabr 2017-ci il tarixdə- 85 yaşında dünyasını dəyişib.
Leyla Vəkilli məşhur Vəkilovlar nəsilindəndir. İqtisаdçı və dövlət хаdimi, iqtisаd еlmləri namizədi, dоsеnt İlyas Vəkilovun qardaşı qızıdır.

Budurmu sizin qonşuluğunuz, dostluğunuz?

İran mediasında ölkənin rəhbəri Əli Xameneyinin ali müşaviri Əliəkbər Vilayətinin son açıqlaması müzakirələrə səbəb olub.”Bütöv Azərbaycan” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğlu da Vilayətinin açıqlamasına münasibət bildirib: “Vilayəti bildirib ki, İranın Azərbaycanla müharibə etmək fikri yoxdur. Adama deyərlər ki, əgər məramınız normal qonşuluq olsaydı, İlham Əliyevin öz xanımı ilə Xudafərinə gedib verdiyi dostluq mesajına- “Xudafərin dostluq körpüsüdür” ifadəsinə dostcasına cavab verərdiniz. Amma İranlılar nə etdilər? Azərbaycan sərhədlərinə topla- tüfənglə gəldilər. Araz çayından tank keçirmək üçün səyyar körpü atdılar. Budurmu sizin qonşuluğunuz, dostluğunuz?
"İranın istər Qafqazda, istərsə də başqa yerdə heç bir ölkəyə, o cümlədən də qonşularına hücum etmək fikri yoxdur, xüsusən də eyni irqdən, dildən, dindən, adət-ənənədən, tarixdən olan insanlar, yəni Azərbaycan Respublikası xalqı gözümüzün işığıdır",-deyə, Xameneyinin müşaviri bildirib.

Tamxil Ziyəddinoğlu əlavə edib ki, Azərbaycana Bakı hökuməti deyənlər, nə yaxşı, İlham Əliyev soydaşlarımıza sahib çıxmalıyıq deyəndən, Təbriz İlham Əliyevin plakatları ilə bəzədiləndən sonra “Azərbaycan Respublikasının xalqı gözümüzün işığıdır”,- deyir.
Əliəkbər Vilayətinin çoxbaşlı fikirlərinin hamısının üzərində dayanmağa ehtiyac görmürəm. Bircə onu bildirmək istəyirəm ki, 40 milyonluq xalqı ana dilindən, adi insani haqlarından məhrum etdiyiniz yetər!
Butov.az

Türkiyə Respublikasının İstanbul şəhərində baş vermiş faciə ilə əlaqədar başsağlığı

Dəyərli Türkiyə Cümhur başqanı cənab R.T.Ərdoğan bəy!
Əziz Türkiyəli soydaşlarımız!

Bu gün İstanbulda çox saylı insan tələfatı və ağır xəsarət alma ilə nəticələnmiş partlayış xəbərini böyük üzüntü ilə qarşıladıq. Bu insanlığa sığmayan vəhşiliyi törədənləri şiddətlə qınayır, xainlərin tezliklə tapılıb cəzalanacağına ümid edirik. Türk dünyasının birliyi və yüksəlişi uğrunda fəaliyyət göstərən ictimai qurum olaraq belə qeyri-insani əməlləri pisləyir, faciə nəticəsində dünyasını dəyişənlərə uca Allahdan rəhmət, ailələrinə səbir, yaralılara şəfa diləyirik.
Qardaş Türkiyəmizin və Türk dünyasının başı sağ olsun!
Azərbaycan dövləti də, xalqı da, Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyi də hər zaman Türkiyəmizin yanındadır!

Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai birliyinin sədri
F.ü.f.d.Səkinə Bayramova,
Həmsədri f.ü.f.d.,dos.Yeganə Qəhrəmanova
ATXQ İB-nin Mətbuat xidmətinin rəhbəri
Rasafil Bayramov
Bakı şəhəri, 13 noyabr 2022-ci il

Heydər Əliyev Mərkəzində Türkiyənin yaranmasının 99-cu ildönümü qeyd olunub

Tədbirdə Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Cahit Bağçı və Milli Məclisin sədri Sahibə Qafarova iştirak ediblər.
“Türkiyə dünyanın bütün bölgələrində sülh və təhlükəsizliyi təşviq etməyə çalışan böyük bir ölkədir. Biz kənd təsərrüfatından tutmuş texnologiyaya qədər bütün sahələrdə mühüm uğurlar əldə etmişik”, - səfir Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın müraciətini oxuyaraq bildirib.
Daha sonra səfir qeyd edib ki, Türkiyə və Azərbaycan beynəlxalq arenada, xüsusilə Qarabağ məsələsində hər zaman bir-birini dəstəkləyir. O, bir daha qardaş Azərbaycanı işğal olunmuş torpaqlarının azad edilməsi münasibətilə təbrik edib.

Tədbirdə Milli Məclisin sədri Sahibə Qafarova Prezident İlham Əliyevin adından qardaş Türkiyə xalqını Cümhuriyyət bayramı münasibətilə səmimi təbrik edib və xoş arzularını ifadə edib.

Türkiyənin Cümhuriyyət Günüdür - 99 il

Bu gün Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 99-cu ildönümü qeyd olunur.
1923-ci il oktyabrın 29-da Türkiyə Böyük Millət Məclisi Cümhurriyyəti elan edib.
1925-ci ildə bu günün türk dövlətinin yaranması günü kimi qeyd olması barədə qanun qəbul olunub.
Türkiyə Respublikasının qurulması türk milləti və bu ölkənin varlığı uğrunda mübarizə aparanlar üçün böyük sınaqlar hesabına başa gəlib. Türkiyə Cümhuriyyəti yaradılması Birinci Dünya müharibəsi illərində və ondan sonra Osmanlı dövlətini parçalayıb məhv etmək istəyənlər üzərində qələbənin nəticəsidir.
Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı Dövləti məğlubiyyətə uğradıqdan sonra ərazisi işğala məruz qalmışdı.

O zaman Mustafa Kamal Atatürkün başçılıq etdiyi hərəkatın mübarizəsi 1923-cü ildə milli qüvvələrin qələbəsi ilə başa çatıb. 1920-i il aprelin 23-də Ankarada Böyük Millət Məclisi qurulub.
1922-ci il noyabrın 1-də isə Osmanlı dövlətinin fəaliyyətinin dayandırıldığı elan edilib. 1923-cü ildən Türkiyə parlament üsul idarəsi ilə idarə edilirdi. 2018-ci ildən isə ölkə prezident üsul idarəsinə keçib.

Azərbaycan alimləri Türk Tarix Qurumunun XIX Konqresində iştirak ediblər.

Türkiyə Cümhuriyyətinin Ankara şəhərində Türk Tarix Qurumunun XIX Konqresi (03-07 oktyabr 2022-ci il) keçirilib. Dörd ildən bir keçirilən və 38 ölkədən 230 alimin iştirak etdiyi bu mötəbər tədbirdə Azərbaycanın müxtəlif elm və təhsil müəssisələrindən 16 alim iştirak edib. İştirak sayına görə, Türkiyə Cümhuriyyətindən sonra ikinci sırada yer alan Azərbaycan alimləri konqresdə fəal şəkildə iştirak ediblər.

Konqresdə açılış nitqi söyləyən Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Birol Çetin qonaqları salamlayaraq, 1931-ci ildə qurumun Mustafa Kamal Atatürkün təşəbbüsü ilə yaranması, fəaliyyəti, dünya elminə verdiyi töhfələr haqqında ətraflı çıxış etdi. Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Ağsaqqallar Şurasının sədri və qardaş ölkənin hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının sədr müavini Binəli Yıldırım isə öz məruzəsində yeni dünya düzənində baş verən elmi proseslərdən, türk-müsəlman dünyasının bu prosesdə iştirakı, Türk Tarix Qurumunun bu istiqamətdə məqsəd və vəzifələrindən danışdı. Binəli Yıldırım eyni zamanda Azərbaycanın II Qarabağ savaşında möhtəşəm qələbəsini xüsusilə vurğulayaraq, bu qələbədən sonra bölgədə, həmçinin türk dünyasında yeni bir geosiyasi mərhələnin başlandığını və bu mərhələdə elm adamlarının xususi rola malik olduğunu qeyd etdi.

Konqresdə çıxış edən Azərbaycan alimləri – Qafqazşünaslıq İnstitutunun direktoru AMEA-nın müxbir üzvü, professor Musa Qasımlı, Azərbaycan Tarixi Muzeyinin şöbə müdiri tarix elmləri doktoru Nərgiz Əliyeva, AMEA Tarix İnstitutunun şöbə müdiri dosent Allahverdi Əlimirzəyev, AMEA Tarix İnstitutunun dosentləri – İradə Əliyeva, Əzizağa Ələkbərov, Fərəh Hüseyin, Mübariz Ağalarlı, Güntəkin Nəcəfli, Lamiyə Qafar-zadə, Ənvər Məmmədov, Nərminə Əmirbəyova, həmçinin Bilal Dədəyev, Bəhmən Əliyev Elnur Kəlbizadə, Nigar Əsgərova, Arzu Məmmədova Azərbaycan və dünya tarixinin müxtəlif problemləri, tarixin metodologiyası, tarix elminə az tanış olan mənbələr və arxiv sənədləri haqqında öz elmi məruzələrində ətraflı məlumat verdilər.
Yeni Türkiyə Yayınları nəşriyyatının və Türkiyə Yazarları Dərnəyinin qonağı olan bir qrup Azərbaycan alimi, hər iki qardaş ölkənin alimləri arasında elmi mübadilə, nəşriyyat işi və elmi-ədəbi əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi perspektiflərini müzakirə etdilər.
Tədbir çərçivəsində Azərbaycan alimləri Türkiyə Cümhuriyyətinin Qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün uyuduğu Anıtqəbri, Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi xadimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Əsri məzarlığını, öz zənginliyi ilə diqqəti cəlb edən 5 miliyon kitab bazasına malik “Milli Kitabxana”nı və digər yerləri ziyarət etdilər.

Azərbaycan - Türkiyə qardaşlığının dünyaya növbəti ismarıcı: Zəngilan Hava Limanının açılışı

Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə rəşadətli Azərbaycan ordusunun 44 günlük Vətən müharibəsində 30 illik işğala son qoyması, Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin bərpa edilməsi regionda yeni reallıqlar yaratdı. Müharibənin sonunda əldə etdiyimiz şanlı qələbə ilə 44 günlük vətən müharibəsi tariximizə "Zəfər Yürüşü" adı ilə daxil oldu.
8 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyənatın qəbul edilməsindən sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərdə erməni vəhşiliklərinin şahidi olduq. Dini ibadətgahlarımız, mədəni və tarixi abidələrimiz, yaşayış obyektləri erməni vandalları tərəfindən tamamilə dağıdılmışdı. Ancaq Azərbaycan bu torpaqlara yeni həyat verdi. Yeni infrastruktur layihələr, yenidənqurma və bərpa işləri "Böyük Qayıdış"ı sürətləndirdi. Artıq Zəngilanın Ağalı kəndində bu torpağın əsl sakinləri yaşayırlar. Ağalıya qayıdış, "Böyük Qayıdış"ın başlanğıcı hesab olunur.
Zəngilan İran və Ermənistan Respublikaları ilə sərhəddə yerləşməklə həmdə mühüm strateji-coğrafi əhəmiyyətə malikdir. Zəngilanda hava limanın inşa edilməsi də məhz bu məqamlar nəzərə alınmaqla həyata keçirildi. Zəngilan hava limanı 2021-ci ilin aprel ayında tikintisinə başlanılan beynəlxalq hava limanıdır. Hava limanı Zəngilanı beynəlxalq nəqliyyat-logistika mərkəzinə çevirmək üçün imkanlar yaradır.
Oktyabrın 20-də Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının açılış mərasimi olub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan açılış mərasimində iştirak ediblər. Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının rəmzi açarları Prezidentlərə təqdim edilib. Dövlət başçıları hava limanında yaradılan şəraitlə tanış olublar.
Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının asfalt-beton örtüklü uçuş-enmə zolağının uzunluğu 3 min metr, eni isə 60 metr təşkil edir. Bu hava limanı bütün növ təyyarələri, o cümlədən genişgövdəli ağır yük təyyarələrini qəbul edəcək.
Perronun sahəsi 60 min kvadratmetrdir. Hava limanı ICAO və IATA standartlarına uyğun uçuşların həyata keçirilməsinə imkan verəcək. Müasir dünya tələblərinə cavab verən beynəlxalq aeroportun terminalı saatda 200 sərnişinə xidmət göstərmək imkanına malik olacaq. Terminal daxilində VIP-zal, kafe, tibb məntəqəsi və ofis otaqları mövcuddur.
Aeroportda tam avtomatlaşdırılmış hava hərəkətinə nəzarət və aviasiya rabitəsi sistemləri ilə təchiz olunmuş Hava Hərəkətini İdarəetmə Qülləsi tikilib.Uçuşların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün ICAO-nun beynəlxalq tələblərinə uyğun olaraq İtaliyanın və Almaniyanın aparıcı istehsalçılarının müasir aeronaviqasiya dəstək sistemləri tətbiq edilib. Qısa müddətdə ILS/DME instrumental eniş sistemləri, VOR/DME marşrutu üzrə hava gəmisi naviqasiya vasitələri, avtomatlaşdırılmış aviasiya və meteoroloji müşahidə sistemləri, ilkin və ikinci dərəcəli radar sistemləri quraşdırılaraq istifadəyə verilib. Bütün sistemlər ICAO və “Eurocontrol”un beynəlxalq aviasiya kataloqlarında qeydiyyatdan keçib.
Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının ərazisində yardımçı binalar, transformator binası, qazanxana və su çənləri inşa edilib. Uzunluğu təxminən 10 kilometr olan 35 kilovoltluq ikidövrəli elektrik kabel xətti çəkilib. 230 metr dərinlikdə artezian quyusu qazılaraq su çıxarılıb.
Qeyd edək ki, Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı Qarabağın mühüm nəqliyyat qovşağına çevrilməsini şərtləndirən əsas obyektlərdəndir. Həmçinin bu hava limanı Zəngəzur dəhlizinin hava nəqliyyatı infrastrukturu ilə gücləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir. Görülən işlərin sürəti buranın beynəlxalq nəqliyyat-logistika mərkəzinə çevriləcəyi günü yaxınlaşdırmaqdadır.
Onu da deyək ki, Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı işğaldan azad olunan ərazilərdə Füzulidəki hava limanından sonra istifadəyə verilən beynəlxalq statuslu ikinci aeroportdur. Üçüncü hava limanı isə Laçın rayonunun ərazisində inşa olunur.
Zəngilan hava limanının açılışının Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri tərəfindən edilməsi bütün dünyaya Azərbaycan - Türkiyə qardaşlığının növbəti ismarıcıdır.
İlham Məmmədov
Milli Məclisin deputatı

Türk Dünyası aydınları Ərzincanda toplandı

Türkiyənin Ərzincan şəhərində keçirilən Uluslararası Türk Dünyası Simpoziumundan qayıtmışıq. Təəssüratlarımız möhtəşəmdir. 800-dən yuxarı Türk aydınının qatıldığı bu əzəmətli tədbirin düşüncələrimizdə saldığı izin pozulmayacağı şəksizdir. Çünki qarışıq dünyanın çarpaşıq işləri, zəmanənin burulğanları elə təzadlı məqamlarla şərtlənir ki, bu günlə sabahın sivil insanının ortaq bir müstəvidə, ortaq bir nöqtədə bəşəriyyətin gələcəyi üçün birləşməsi, müqəddəs ideallar uğrunda mübarizlik nümayiş etdirə bilməsi üçün bu cür fikir, düşüncə və əməl birliyi yollarına təməl atması vacibdən vacib şərtdir. Bir sözlə, necə ki deyirlər, XXI əsr Türk əsridir, həqiqətən də, bunun hər addımda şahidi və iştirakçısı olmaqdan qürur duyuruq.
Oktyabrın 9-12-si tarixlərində Türkiyənin hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası sədrinin birinci müavini, Türk Dövlətləri Təşkilatı

Ağsaqqallar Şurasının sədri Binəli Yıldırımın, Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi və Ərzincan Binəli Yıldırım Universitetinin ev sahibliyi ilə baş tutan bu tədbirdə, digər türkdilli dövlətlər kimi, Azərbaycanı da nüfuzlu nümayəndə heyəti təmsil edirdi. Ölkəmizin sabiq baş naziri, tanınmış ictimai-siyasi xadim Həsən Həsənov, AYB sədri, yazıçı Anar Rzayev, akademiklər İsa Həbibbəyli, Teymur Kərimli, Nizami Cəfərov, millət vəkili Əziz Ələkbərli, professorlar Vaqif Sultanlı, Qulu Məhərrəmli, Nadir Məmmədli, Məti Osmanoğlu və digər elm adamlarının qatıldıqları uluslararası simpoziumun ən ümdə məqsədi bütün dünyaya Türk Birliyinin, Turançılıq məfkurəsinin ideallarının yaşadılıb inkişaf etdirilməsi yolunda Türkdilli xalqların vahid bir millət şəklində birləşərək birlik, qardaşlıq, həmrəylik mesajı ifadə etməsi idi.

Simpoziumda çıxış edən elm adamlarının demək olar ki, bütün məruzələrində böyük Türk maarifçisi, düşüncə və fikir adamı İsmayıl bəy Qaspıralının “Dildə, fikirdə, əməldə birlik!” ideyası ana xətt kimi keçirdi. Əsasən də, 44 günlük Qarabağ müharibəsinin dünyaya səs salan möhtəşəm Zəfər tarixi ilə bağlı məruzələrin doğurduğu rezonans olduqca ilginc məqamlarla yaddaşlara yazıldı. Türkün yenilməzliyi, tarixdə qazandığı möhtəşəm qələbələr, dünyanın dörd bir yanında iz salan türk dəyərləri, mənəviyyat, mədəniyyət və ictimai-siyasi görüşlərlə bağlı məsələlər panel iclaslarının əsas diskussiya mövzusu oldu.
Türkdilli Dövlətlər Təşkilatına (TDT) daxil olan 7 Türk dövlətinin bayraqları ilə bəzədilmiş Ərzincan Universitetinin bütün zal və vestibülləri bu türk dövlətlərindən gəlmiş aydınları öz ağuşuna elə almış, onları elə etkiləmişdi ki, simpozium iştirakçıları ard-arda calanan panel iclaslarının birindən çıxmamış o birinə yetişməklə bütün bölmələrdəki dinləmələrin iştirakçısı olmağa can atırdılar. Axı, hər yerdə söhbət Türk Birliyindən, Türan ideallarının gerçəkləşəcəyi o müqəddəs yoldan gedirdi. Mövlanələr yolu olan “uzun...incə yoldan...”. Odur ki, yolumuz açıq olsun, əziz Turançılar!

SÖZardı: Biz artıq Ata Yurddan Ana Yurda qayıtmışıq. Həyat yenə öz axarında, xatirələr öz işığıyla beyinlərimizə mübarək nurunu salmağındadır. Bu yerdə heç vaxt unudulmayacaq əziz, sayğıdəyər Türk aydınını, prof.dr. Ali Kafkasyalını təkrar-təkrar xatırlamaqdan qürur duyduğumu bəyan etmək istəyirəm. O Ali hocanı ki, gecəbəgündüz Türk Dünyasının tərəqqisi, inkişafı, Türk insanının bir-biriylə sarsılmaz birliyi və qardaşlığı naminə qanı və canı bahasına yorulmadan, usanmadan çabalar göstərməkdə, öz alim-şəxsiyyət ömrünü milləti, vətəni, torpağı və bayrağı yolunda fədakarcasına yaşamaqdadır. Eşq olsun belə fədakarlıqları həyat kredosuna çevirən Türk aydınlarına!

Qiymət Məhərrəmli, simpozium iştirakçısı,
AMEA Foklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair.

Həqiqətə içilən and
Cahangir Mirzə qələm əhli, şairdir, həm də çox gəncdir və özünəgüvənlidir. Mənə göndərdiyi məktubunda duyğuları çox aydın görünür.
Mənim yazdığım hər bir şeir,
Həqiqətə içilən anddır.

Gözümdə parlayan işartı,
Bu səmadan tökülən nurdur.

Cahangir Furqət oğlu Namazov 1997-ci ildə Nəmənqan vilayətinin Pap rayonunda anadan olub. Poeziyanı həyatına, məsləkinə yol yoldaşı seçib. Qəlbindəki – ruhundakı poetik təlatümlər, həyəcanlı çırpıntılar ixtiyarsız olaraq ona bu yolu seçməyə sövq edib.
Müasir elmi-texnologiya, o cümlədən sosial şəbəkələr üzərindən gənclər dünyaya çox tez çıxa bilirlər (cəmi bir neçə dəqiqə, saniyəyə). Onlar şeirlərini yazır, sosial şəbəkədə rastlaşdığı və ya dost-tanışlar vasitəsilə yönləndiyi saytlarda, almanaxlarda, müxtəlif mətbuat orqanlarına yol tapırlar və çap olunurlar. Orada uzunmüddətli və dayanıqlı qalmaları isə əsərlərinin poetik çəkisi ilə bağlıdır. Ya elə vərəqlər arasında qalır, unudulur, ya da dildən-dilə, yaddaşdan-yaddaşlara ötürülərək məşhurlaşırlar. Beləcə, çox asanlıqla dünyaya – şeir aləminə yola çıxırlar. Təbii ki, gənclər üçün ilkin addım çətin olur. Çünki “tanışsız” – filansız, sadə xəyallarla yola çıxmaq bir az risqlidir. Ilk addımı qəbul edilməzsə, həvəsdən düşə bilər. Amma özünəinamlı, özünəgüvənli qələm əhli olan gənc yoluna inadla davam edir. Budur, Cahangir Mirzə imzasının izi görünən ünvanları nəzərdən keçirirəm:
“Juntos por lasLetras” Argentina beynəlxalq yazıçılarının Özbəkistan üzrə fəal üzvü və işçi qrupunun koordinatorudur. Turkiyədə fəaliyyət göstərən “Siir sərnici” elektron jurnalının Özbəkistan üzrə nümayəndəsidir. Qırğızıstan Respublikasında təşkil edilən “Dünya istedadları” beynəlxalq birliyinin üzvü, Qırğızıstan Respublikası “Qırğız şair və yazıçıları” ictimai fondunun üzvüdür. “Abay” medalının, “Beynəlxalq Əmir Teymur Xeyriyyə Cəmiyyəti Fondunun xatirə nişanı”nın sahibidir. Gənc yazarların ənənəvi seminarlarının iştirakçısıdır. Şeirləri “Müjdə”, “Flaşmob” toplularına daxil edilib.
Şeirləri Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Azərbaycan, Türkiyə, Banqladeş, Nepal, Əlcəzair, Vyetnam, Serbiya, Makedoniya, Belçika, İtaliya, Amerika dövlətlərinin qəzet – jurnallarnda, həm də ədəbi internet saytlarında yayımlanıb.
2021-ci ildə “İçimdə üsyanlar” adlı şeir kitabı nəşr edilib.
Elektron poçt vasitəsilə Cahangir Mirzəyə bəzi suallarla müraciət etdim.
Cahangir bəy, ilk dəfədir ki, şeirlərinlə tanış oluram. Amma bütövlükdə yaradıcılığına bələd olmadığımdan, sizdən öyrənmək istədim, şeirlərində əsas xətt hansı hansı mövzudur?
– Şeirlərimin əsas mövzusu insan ruhunun yaşantıları, onun sevinc və kədəridir. Daha çox Allaha və özümə - iç dünyama müraciət edirəm. Çünki insan özünü Allaha tapınanda daha rahat dərk edir.
Nə zamandan şeir yazmağa başlamısan? Gəncsən, amma poetik tərcümeyi-halına nəzər salanda dünyanın hər guşəsində görünürsən.
– 10 ildir ki, şeirlər, məqalələr yazıram. İlk şeirim 2012-ci ildə “Pop tonqi” qəzetində dərc olunub.
Ustad deyə müraciət etdiyin və ya şeirlərinə əl gəzdirən bir kimsə varmı? Yoxsa özün yazıb birbaşa mətbuata çıxırsan?

– Ustadım sevimli və lirik şairimiz Münəvvər xanım Osmanovadır.
Cahangir bəyin, ustadı Münəvvər xanıma – özbək xalqının sevimli və nəğməkar şairi, “Səadət” qadın jurnalının baş redaktoru, fəal ictimai xadim kimi tanınan və nəhayət də, mənim əziz rəfiqəmə həsr etdiyi “Böyük Günəş” adlı lirik essesini oxudum. Sətirlər arasında böyük bir məhəbbət, sevgi gördüm. Şagirdin ustadına əsil məhəbbəti və sayğısı kimi.
Daha bir sual: Azərbaycan şairlərindən kimləri tanıyırsan? Və ya yaradıcılığında Azərbaycana ünvanladığın şeir və ya məqalə varmı?
– Azərbaycan şairlərindən Nəbi Xəzri, Mikayıl Müşfiq, Vaqif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən, Rüstəm Behrudi, Akif Azalp, Qənirə Paşayeva, Əkbər Qoşalı, Qabil Ədalət, Tural Turan və daha bir neçə şairin adını bilirəm. Azərbaycandan olan dost-qardaşları ürəkdən sevirəm. Təəssüf ki, Azərbaycan haqqında hələ şeir yazmamışam. Sizin bu sualınızdan sonra yəqin ki, tezliklə gözəl şeirlər yazacam.
Yəqin ki, bu sırada əbədiyyən 20 yaşında qalan Ülvi Bünyadzadəni də oxuyub tanıyacaqsan, milli istiqlal düşüncəli, nakam şair, həm də şəhid şair kimi. Onun yaradıcılığı vasitəsilə, milli mübarizələr meydanında çırpınan gəncliyi, eləcə də ədəbiyyatda yeni ruhu, yeni nəfəsi hiss edəcəksiniz.
Yazırsan ki, şeirlərim 20-yə yaxın ölkədə nəşr olunub. Allah qoysa, yaxın vaxtlarda Azərbaycanda da kitabımı nəşr etdirmək fikrindəyəm. Vaxtınız varsa, şeirlərimi bəyənirsinizsə kitabıma ön söz yazarmısınız? O zaman belə bir sual verim? Azərbaycanda nəşr etdirmək istədiyin kitabına ön söz yazmaq üçün nədən məni seçdiniz?
– Əgər şeirlərimi bəyənirsinizsə, xahiş etdim ki, şeirlərim haqqında rəy və ya şərh yaza bilərsinizmi? Təbii ki, yazmağa məcbur deyilsəniz. Seçim sizindir.
Maraqlı cavabdır. Güvənli, amma bir az da eqoist cavab olmadımı? İnsan həyatı təcrübələrlə, yıxıla-dura öyrənir. Odur ki, Cahangir bəyin bu cavabına çox həssaslıqla reaksiya vermədim. İşimin başımdan aşıb-daşan vaxtlarımdır. Amma bir gənci sevindirməkdən yan keçə bilmədim.
Cahangir bəyin şeirlərini Şahməmməd Dağlaroğlu Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Həmin şeirlərdən bir neçəsini oxucularımıza təqdim edirik.

Almaz Ülvi
Filologiya elmləri doktoru


Cahangir MİRZƏ

AZƏRBAYCAN

Azərbaycan – qardaş xalqım,
Can bir xalqım, qandaş xalqım.
Kamalından qəlbim coşar,
Ruhdaş xalqım, qandaş xalqım.

Göylərində sönməz günəş,
Sənə gülüb, baxar hər an.
Sığınar sənə bu könlüm,
Mən Bakıya verərəm can.

Vətənimtək müqəddəssən,
Mənə əzizdir hər çağın.
Dalğalansın yüksəklikdə,
Uca olsun qoy bayrağın.

Şəhid oldu oğulların,
Mənimkidir ürək dağı.
Qalmasın heç bir üzüntün,
Abad görək Qarabağı!

Azərbaycan – qardaş xalqım,
Can bir xalqım, qandaş xalqım.
Kamalından qəlbim coşar,
Ruhdaş xalqım, qandaş xalqım.

QƏLƏBƏ YAR OLSUN AZƏRBAYCANA

Alnına günəşin nur saçdığı yurd,
Sülh, Vətən söyləyib yayıldın cana.
Laçın igidlərin şirlə eyni tut,
Qələbə yar olsun Azərbaycana!

Dünya dincəlməyir, rahatlığı yox,
Yerin bağrı dönüb al - qızıl qana.
Ürəyimdə ona xoş istəyim çox,
Qələbə yar olsun Azərbaycana!

Zaval görməsin heç, olmasın vuruş,
Sinəsi yer olsun şərəfə, şana.
Daha yetər bunca çəkdiyi təşviş,
Qələbə yar olsun Azərbaycana!

Dərdinə ürəkdən şərik bu qəlbim,
Möcüzə nur saçar bir gün cahana.
Hər an özün qoru, mehriban Rəbbim,
Qələbə yar olsun Azərbaycana!

DƏRD

Vicdanıma sığınıb gedən eşq,
Yanmasam, könül çətin doyandır
Mənim yazdığım hər bir şeir,
Həqiqətə içilən anddır.

Gözümdə parlayan işartı,
Bu səmadan tökülən nurdur.
Ürəyimdə açılan arzular –
Namazgülü, gecə qızları olurlar…

Ümidlərim xəzan olmamış,
Göyərtməkdə qəlbimi bahar.
Yermiş iki damarımı,
Gülləndirən bir böyük dərd var.

Haqq mehrindən bünyad olmuşam,
Kimliyimi bilirmi həyat?!
Mənim bu fağır, kiçik cismimdə
Var nə qədər eşq, həm də istedad.

Vaqif SULTANLI

Kulikovo döyüşü - Hekayə.

- Bura Kulikovo çölüdür, - bayaqdan bəri xaki rəngli yol çantasını alt-üst edərək uyğun geyim arayan, səsinin ahəngindən rus olduğu aşkar sezilən qadın dilləndi. Qadın sözünü bitirməmiş bələdçi səsgücləndirici ilə qatarın Tula vilayətindən, Kulikovo çölünün yaxınlığından keçdiyini bildirdi.
Gözlərini kitabdan ayırıb qatarın pəncərəsindən görünən boz çölləri süzərək bunca təsadüf ola bilməyəcəyini düşündü - oxuduğu Amerika aliminin Kulikovo döyüşü haqqında yeni yayınlanmış araşdırması idi. Nə zamandan bəri axtardığı kitabı vağzaldakı qəzet köşkündə görüncə almış, elə ilk cümlədən əsər onu tutmuşdu. Bir anlığa gözlərini yumub çöküşü Kulikovo çöllərindən başlayan Qızıl Ordanın əzəmətli tarixini, türk-tatar qövmlərinin sonrakı taleyini düşündü.
"Tarix bütün elmlərdən daha artıq siyasətə bulaşmışdır. Bəlkə bu səbəbdəndir ki, dünyanın gerçək tarixi indiyədək yazılmamış, bundan sonra da yazılacağına ümid bəslənilməsi sadəlövhlük olardı. Bəzən deyirlər ki, tarixə yansımış yalanlar o qədər böyükdür ki, həqiqəti görməyə qoymur. Ancaq tarix yalanlardan təmizlənərsə, orda həqiqət adına nə isə qalacaqmı? Bunu söyləmək çətindir...".
Kulikovo döyüşü - zaman-zaman haqqında düşündüyü, ancaq sonacan incələyib dərinliklərinə vara bilmədiyi, içini, ruhunu sızladan, tarixin sirli səhifələrindəndi. İllər öncə orta məktəbin yeddinci sinfində tarix dərsliyində ilk dəfə bu döyüş haqqında oxuyarkən yazılanlar onu duyğulandırmışdı. Sonralar isə, nə qədər qəribə olsa da, bu döyüş yuxularına gəlmiş, bütün oxuduqlarını, öyrəndiklərini kölgədə qoymuşdu.
"Elmi ədəbiyyatda "Kulikovo döyüşü" termininə ilk dəfə əslən tatar türklərindən olan Nikolay Karamzinin "Rusiya dövlətinin tarixi" əsərində rast gəlinir. Həmin araşdırmada Qızıl Ordanın döyüş qabiliyyətini yüksək qiymətləndirən özündən əvvəlki tarixçilər birtərəfli şəkildə qınanır və savaşın mahiyyəti bütünlüklə təhrif edilir".
- Üzr istəyirəm, iki-üç dəqiqəliyə kupedən çıxa bilərsiniz? - Qadın sordu və çöhrəsinə utancaqlıq qataraq əlavə etdi: - Əynimi dəyişmək istəyirəm.
- Əlbəttə, bu saat, - dedi və kitabı qatlayıb balaca masanın üstünə qoyaraq kupeni tərk etdi, kirli pəncərədən indi Rusiya sınırları ilə çevrələnən qıpçaq çöllərini seyr etməyə başladı. Qatarın pəncərəsindən görünən bu çöl tarixin ən böyük savaşlarından birinə şahidlik etmişdi. Bir anlığa zamanın təkəri geriyə fırlandı və xəyallar onu Kulikovo döyüşünün dərinliklərinə apardı. Atların kişnərtisini, qılıncların cingiltisini, əsgərlərin hayqırışını eşidir, özünü büsbütün qanlı savaşın içərisində hiss edir və gərilmiş düşüncələrinin toranlığında hər şeyin başqa şəkildə bitəcəyi ilə bağlı yalın ümidlər cücərirdi. Ancaq bir az öncə oxuduğu son cümlələr onu zamanın dərinliklərindən çəkib çıxardı.
"Apardığı çoxsaylı savaşlardan sonra Mamay xanda özünə güvən duyğusu güclənmişdi. Qələbə ilə bitən savaşların sonucunda Saray Berke şəhəri yenidən Qızıl Ordanın başkəndinə çevrilmiş, dövlətin sərhədləri Krımdan başlayaraq İdil çayının sağ sahillərinə qədər uzanmış, Dəşti-Qıpçaq ərazisinin böyük bir qismini içərisinə almışdı".
Qadın işvə ilə kupenin qapısını açaraq geyinib qurtardığını, onun içəri girə biləcəyini bildirdi. Sarışın saçları çiyinlərinə dağılmış, geydiyi yaxası açıq, bəyaz xallı köynək və nazik uzun ətək onu aşırı dərəcədə gözəlləşdirmiş, vücudunun gizli, sezilməz incəliklərini üzə çıxarmışdı. Keçib bayaqkı yerində oturdu və yenidən kitabı açaraq mətnin ardını oxumağa başladı.
"Mamay xan taxt-taca yiyələndikdən sonra əski türk xaqanları kimi tanrısal ruha sahib olduğunu düşünür, onu hansısa qüvvənin yenə biləcəyinə inanmırdı. Hakimiyyəti gücləndikcə ailəsi, sülaləsi, yaxınları varlanaraq mal-mülk sahibi olmuşdu. Qızıl Ordanın vassalına çevrilən rus knyazlıqlarından sel kimi axan xərac saray xəzinəsini doldurduqca böyük sərvətin yaratdığı zənginlik zehnini dumanlandırır, vaxtının çoxunu hərəmxanada, aralarında casusların yer aldığı slavyan cariyələrlə keçirirdi".
Ancaq hiss edirdi ki, qadın əynini dəyişəndən sonra gözləri kitabda olsa da, fikrini bir yerə yığa bilmir. İxtiyarsız olaraq baxışları onun boyun-boğazında, yaxasında, vücudunun məhrəm yerlərində gəzib-dolaşır, zehnini qarışdırırdı. Qadının bunu duymaması üçün özünü toparlamaq, duyğularını cilovlamaq istəsə də bacarmırdı.
Bələdçi qapını aralayıb bir şeyə ehtiyacları olub-olmadığını sordu, ani olaraq baxışları qarşılaşınca qadının üzünün cizgilərindən içini oxumuş kimi çay sifariş verdi. Hər hansı səbəbdən gecikmə olmasa iki gün boyunca yol gedəcək, bu sürə ərzində birgə olacaqlardı.
Qadın gözəl idi, ancaq bu gözəlliyin arxasında qarşısındakını itələyən, özündən uşaqlaşdıran, izaha gəlməyən nələrsə gizlənirdi və bu, saflıq, məsumluq duyğularını silib aparırdı.
Yenidən kitaba dönərək qaldığı yerdən oxumağa başladı.
"Ən acınacaqlısı isə uzun zamandan bəri səngimək bilməyən, ildən-ilə körüklənən iç savaşların Qızıl Orda dövlətini yeyib-bitirməsi idi. İndi ordunu yenidən düzənləyərkən bu savaşların acı fəsadlarını duyur, onun qarşısını almaq üçün zamanında qəti addımlar atmamaqla yanlışlığa yol verdiyini anlayırdı. İç savaşlarla bağlı verilən məsləhətləri sürəkli qulaqardına vurmuş, bunun nədənləri barədə heç zaman düşünüb beynini yormaq istəməmişdi".
Qatar bayaqdan bəri bir neçə dəfə qısa fasilələrlə düzün ortasında dayanmışdı. Burda stansiyaya bənzər tikili, yaxud hansısa yaşayış məntəqəsi olmadığından qatarın durmasının səbəbi bəlli deyildi. İndi təkrar dayanınca ona elə gəldi ki, qatar keçmişə, tarixə dönmək, Kulikovo döyüşünün dərinliklərinə varmaq üçün yollar arayır...
- Bu qatar da lap boğaza yığdı bizi, harda gəldi dayanır. Bir yandan da havanın istisi...
Yolçuların bəziləri deyinir, bəziləri isə bələdçiyə yaxınlaşıb qatarın dayanmasının səbəbini soruşurdu. Bələdçi isə illərin yuxusuzluğundanmı, yorğunluqdanmı, ya başqa səbəbdənmi hərəni bir yolla başından eləyirdi.
"Mamay xan uşaqlıq dostu və yaşıdı, Çingiz xan soyundan olan Berdibəyin qızı Tulunbəylə evlənməklə hakimyyətə gedən yolunun açılmasına görə xatununa borcluydu. Savaşdan iki gün öncə həyəcanın yeyib-bitirdiyi baş hərəmi ilə qarşılaşınca düyün gecəsini xatırlayaraq tutulan kimi oldu. Qadının baxışlarında sevinci, gileyi, əzabı, iztirabları ilə naxışlanmış bütöv bir ömrün yaşantıları yuvalanmışdı".
Nəhayət, qatar dartınaraq ağır-ağır yerindən tərpəndi və yavaş-yavaş sürət yığmağa başladı.
- Kim nə deyir desin, qatarla yolçuluğun ayrı bir zövqü var. Uçaqla səfərə çıxanda ürək-göbəyini yeyirsən. Axırıncı dəfə uçağa nə zaman mindiyimi xatırlamıram. Siz necə düşünürsünüz?
- Hə, doğrudur, - gözlərini vərəqdən çəkmədən qadının sözlərini təsdiqlədi.
- Qatarla yolçuluq həm də bir macəradır...
- Elədir, - dedi və ta gənclik illərindən başlayaraq qatarda yaşadığı macəraları bir-bir xəyalından keçirdi.
"Mamay hakimiyyətə yiyələnsə də, Çingiz xan soyundan olmadığına görə Şərqdən - monqol-tatar xanlarından dəstək ala bilmədi. Bu səbəbdən Mavəraünnəhrə deyil, Qərbə - Genuya, Böyük Litva Knyazlığı, Venesiya kimi dövlətlərə üz tutmaqla Qızıl Ordanın xarici siyasətini kökündən dəyişdi. Ancaq bu addımı ilə çətin məqamda ona arxa duracaq gerçək müttəfiqlərdən məhrum olduğunun fərqinə varmadı".
Bir dəfə qatarda tələbə yoldaşı ilə Moskvaya gedərkən öylə yeməyində özüylə götürdüyü konyakı çıxarıb masanın üstünə qoymuşdu. Hərəyə bir qədəh içmişdilər ki, yan kupedəki üç qadın - ikisi gənc, biri isə saçları ağarmış yaşlı qarı - ərklə gəlib onlara qoşulmuşdu. Qadınların cəsarəti xoşuna gəldiyindən konyakın ikinci şüşəsini də çıxarmışdı. İçib hallanandan sonra qəfildən qarı qalxıb musiqisiz-filansız havalı kimi oynamağa başlamışdı. Oynadıqca qızışır, coşur, mırıq dişlərinin eybəcərləşdirdiyi sir-sifəti tutulub açılır, yanaqlarında, boyun-boğazında illərin yağmaladığı ehtirasın şırımları sayrışırdı. Qarının oyununu izlədikdə bunun sərxoşluqdan deyil, qədərincə zövq ala bilmədiyi həyatın bitməsindən, bir daha dönüşülməyəcək gəncliyinin itirilməkliyindən yaranan ağrıdan, kədərdən, təəssüfdən doğduğunu duyurdu.
"Mamay xan qırx beş yaşın içərisindəydi, bu illər ərzində hakimiyyətin ən çətin və mürəkkəb sınaqlarından çıxmış, yetərincə savaş təcrübəsı yığmışdı. Çox cəsarətli və qətiyyətli idi, qorxu, yenilgi nə olduğunu bilmirdi. İslamı qəbul edəndən sonra Kiçik Məhəmməd adını da daşıyırdı. Lakin salnamələrdə Mamay xanın bərkə düşəndə yalnız islam müqəddəslərinə deyil, bütlərə də dua etdiyi qeyd olunur".
Bələdçi gecikdiyi üçün üzr diləyərək gümüşü altlıqlı stəkanlarda gətirdiyi çayları ehtiyatla masanın üstünə qoyub çıxdı. Çay içilərkən araya çökən səssizlikdə qadının gözlərinin altı ilə onu izlədiyini duyur, diqqəti kitabdan yayınsa da, bu izləyişin gətirdiyi gizli həzzin davam etməsini istədiyindən özünü məşğul kimi göstərməyə çalışırdı.
...Qadınların nə istədikləri, necə seçim etdikləri indiyəcən sirr olaraq qalır. Çünki qadın öz hisslərini açmır, aça bilmir, yaşadığı cəmiyyətin ehkamları, əsrlərin daşlaşdırdığı əxlaq normaları, yaxud daha nələrsə əl-qolunu bağlayır. Elə buna görə də qadın ona qəlbini açan ilk kişini taleyin qaçınılmaz töhfəsi kimi dəyərləndirir. Bu münasibətlərin yaranması bəzən qarşılıqlı sevgiyə dayansa da, ancaq əksər hallarda qadın kişinin duyğularına yenilir.
"Döyüş öncəsi Mamay xan ordunun sayca yetərli olmadığını anlayınca bu boşluğu doldurmaq üçün çeşidli yollar aramağa başladı. Yaxınları ona muzdlu dəstələr yaratmağı təklif etdilər. Qısa zaman kəsiyində genuyalı, çərkəz, osetin, abxaz, adıgey və başqa xalqlardan yığılan muzdluların hesabına ordudakı əsgərlərin sayı xeyli artırıldı. Mamay xan ilk dəfə olaraq döyüşə muzdluların dəstəyi ilə girəcəkdi".
Qadın üçün sevilmədiyini, bəyənilmədiyini duymaq dəhşətli dərəcədə ağırdır və daim diqqət mərkəzində olmağa can atmanın gətirdiyi alışqanlıqdan biganəliyi heç cür sinirə bilmir. Özü imtina etməyi, biganə olmasa belə özünü biganə kimi göstərməyi sevir, əks cinsin bunu yapmasıyla barışmaq istəmir. Qadınlar güclü kişilərə yenilməkdən qürur duyur, zəifləri, gücsüzləri isə həyatına buraxmır. Bir də adını xatırlamadığı hansısa yazıçının əsərində oxumuşdu ki, qadın kimi unutsa da, onu qadınlaşdıran kişini unuda bilmir.
"Knyaz Dmitri Donskoyun komandanlığı altında birləşən ruslar 8 sentyabr 1380-ci ildə təxminən yüz minlik ordu ilə Nepryadvanın Don çayına qovuşduğu yerə çatdı. Ruslar knyaz Yaqaylonun başçılığı ilə Odoyevə yaxınlaşan litvalıların hücumunu önləmək üçün Don çayını keçmək qərarına gəldilər. Rusların seçdiyi Kulikovo çölü nisbətən ensiz olduğuna görə tatar süvari dəstələri üçün əlverişsiz idi. Mamayın ordusu yaxınlaşarkən ruslar keşikçi alayının müdafiəsi altında Kulikovo çölündə döyüşə hazır qaydada düzüldülər".
Bir çox hallarda qadın ardınca düşənləri, çeşidli üsullarla onu ələ almaq istəyənləri deyil, qarşısında özünü təmkinli, soyuqqanlı aparanları, duyğularını sezdirməyənləri sevir.
Qadınlar danışmağı deyil, susmağı tərcih edər, sözlərlə deyil, gözlərlə danışarlar. Xatırlayırdı ki, dörd-beş il öncə Bağdad şəhərində qaldığı hotelin önündə başdan-ayağa qara çadraya bürünmüş, üzü rübəndlə örtülü dilənçi bir qadınla qarşılaşmışdı. Qara tül rübəndin arxasında qadının gözləri ehtirasdan alışıb yanırdı. Bütün vücudunun deyə biləcəkləri gözlərində cəmlənmişdi. O, ovsunlanmış kimi dayanıb durur, nə illah eləyirdisə baxışlarını qadının gözlərindən yayındıra bilmirdi.
"Dmitri Donskoy ərazinin özəlliyini nəzərə alaraq ilk dəfə rəqibin döyüş taktikasını seçmişdi - bu, qurd savaş üsulu idi. Hun türklərinə məxsus bu savaş üsulu ilə aypara şəklində düzülən ordunun mərkəzində böyük alay, sağ və sol cinah alayları tatar atlıları üçün çətin keçilən yerlərdə dayandılar. Əsas qüvvələrin qarşısında yer alan ön alay rəqib süvarilərin ilk zərbəsini qarşılamalı və geri çəkilməklə döyüşün nizamını pozmalıydı. Böyük alayın arxasında özəl süvari ehtiyat dəstəsi yerləşirdi. Bundan başqa, sərkərdə Dmitri Bobrokun və Serpuxov knyazı Vladimirin komandanlığı altında seçmə süvarilərdən oluşan pusqu alayı yaradılmışdı. Ehtiyat rolunu oynayan bu alay meşədə əsas qüvvələrin sol cinahı arxasında gizlənmişdi".
- Bayaqdan fikir verirəm, gözünüzü kitabdan ayıra bilmirsiniz, çox maraqlıdır, deyəsən. - Qadın baxışlarını Kulikovo çölündən yığaraq dillənir.
- Maraqlı deyəndə ki... Orta məktəb illərində bizə bu tarixi başqa cür öyrətmişdilər. İndi oxuduqlarımsa tamam fərqli həqiqətləri anladır.
- Oxuduqlarınızla tarixin düzəninin dəyişəcəyinimi düşünürsünüz?
- Yox, nə üçün soruşdunuz?
- Heç, sadəcə maraq xatirinə...
- Mən gələcəyə tarixin gözü ilə baxılmasını doğru hesab edirəm.
"Mamay xanın ordusu yüngül silahlanmış süvarilərdən oluşan ön alaydan, mərkəzdə yerləşən muzdlu genuyalı piyadalardan, ayrıca ehtiyat süvarilərin iki xətt boyu düzlənən sağ və sol cinahlardan ibarət idi. O, əvvəlki döyüşlərdə olduğu kimi, ciddi dirənişlə qarşılaşmadan süvarilərin qəfil həmləsi ilə rus ordusunu mühasirəyə alıb darmadağın etməyi düşünürdü.
Müəllifi bilinməyən, orijinalı qeyb olmuş XV yüzilə məxsus "Mamay qırğınının əfsanələri" əsərində qeyd edilir ki, savaş saat on ikidə rus rahib-döyüşçüsü Aleksandr Peresvetin tatar sərkərdəsi Teymur Mirzə-Çelubəy ilə təkbətək qarşılaşması ilə başladı. Hər iki döyüşçü aldığı yaralardan həlak oldu. Lakin bu faktın həqiqətə uyğunluğu bir çox elmi qaynaqlar tərəfindən tutarlı dəlillərlə şübhə altına alınır. Araşdırıcıların qənaətincə, təkbətək vuruş səhnəsi Kulikovo döyüşünə cəngavərlik ruhu qatmaq üçün uydurulmuşdur".
Qarşısındakını ələ almaq üçün bütün gücünü, qüvvəsini sərf etməkdə olan qadın gözlərilə onu yeyirdi. Açıq-aşkar bildirmək istəyirdi ki, onun kimi yaraşıqlı qadınla bir kupedə yolçuluğun fürsətlərini buraxıb da gözlərini kitabdan çəkməmək nə deməkdi? Qadının alışıb-yanan ehtiraslı baxışları qarşısında əriyib getdiyini hiss etsə də, nə qədər duruş gətirə biləcəyini sınayırmış kimi inadına qısılmışdı.
- Haralısınız? - qadın ötkəm səslə soruşdu.
Bu, bəyənmədiyi soru olsa da, yayınmaq üçün tutarlı dəlil tapa bilmədiyindən, ya bəlkə acıq vermək üçün əlilə pəncərədən görünən çölləri göstərərək:
- Buralıyam, - dedi, - Kulikovo mənim əcdadımın vətənidir.
- Belə deyin...
Araya gərgin bir sükut çökdü, handan-hana qadın dilləndi:
- Nə əcəb mənim haralı olduğumu sormadınız? Yoxsa, siz də bir çoxları kimi qadının vətəninin ərinin yatağı olduğunu düşünürsünüz?
- Yox, mən elə düşünmürəm, - Qadının atmacalı sualını cavabsız buraxmaq istəmədiyindən ağızucu söylədi.
Ancaq nə dediyinin fərqində deyildi - xəyalı keçmişlə indinin arasında yol ölçür, bu nəhənglikdə zamanın belə çevikliklə aşılıb keçilməsi onu heyrətləndirirdi.
- Tarix yalnız olmuş hadisələri araşdırır, ola biləcəklər barədə ehtimallar, fərziyyələr yürütmür.
- Elmin ölü, durğun olması, indiyə qədər tarixdən ibrət götürülməməsi də burdan mayalanır. - Söhbətin siyasi məcraya yönəlməsi onu açmasa da, fikirlərini yarımçıq qoymaq istəmədi. - İkinci Dünya savaşında rus-sovet boyunduruğu altında əzilən xalqların əl-ələ verərək imperiyanı qoruyub saxlamaq uğrunda canlarından keçməsini heç cür anlamaq olmur. Halbuki bu xalqların ən aşağı səviyyədə birliyi olsaydı...
- Siz beləmi düşünürsünüz? - qadın cavab gözləmədən baxışlarını pəncəyərə dikdi.
"Sonra tatar süvariləri rusların keşikçi və ön alaylarını darmadağın edərək üç saat ərzində onların mərkəzdə yerləşən qüvvələrini və sağ cinahını yarmağa cəhd etdilər. Mamay xan əsas zərbəni xeyli itki verən rusların sol cinahına yönəldərək onları sıxışdırmağa başlayandan sonra, xüsusi ehtiyat qüvvələri hərəkətə gəldi. Lakin tatarlar rusların sol cinahını yararaq onların arxasına keçə bildilər və artıq qələbə çaldıqlarını düşünərək arxayınlaşdılar. Elə bu məqamda rusların pusquda dayanmış alayının qəfil hücumu bütün döyüşün taleyini dəyişdi. Bu hücumu gözləməyən tatarlar sarsıldı və geri çəkilərək qaçmağa üz qoydular. Əlli verst məsafədə ruslar Mamay xanı təqib edərək onun qoşunlarını darmadağın etdilər".
Tarixin gerçəklərini bilsə də, bu sətirləri oxuyunca qəfildən içərisinə qatı qaranlıq çökdü və yaddaşında hər şey əriyib qarışdı. Handan-hana yenilmiş ordunu yenidən toparlar kimi zehnini toparladı.
- Özünüzü boş-boş fikirlərlə yormayın. Nə olur-olsun, zamanın çarxını geri fırlatmaq mümkün deyil. - Qadın həvəssiz əlavə etdi.
Siyasi mövzularda çəkişmələrdən bacardıqca yayınmağa çalışır, bunun qadın-kişi münasibətlərinə kölgə saldığını anlayırdı. Hətta gözəlliyinə heyran olunan bir qadının siyasi mövqe sərgiləməsinin ona qarşı baş qaldıran kişilik duyğusunu zədələdiyini bilirdi. Bəs nədən o zaman bayaqdan bəri söhbətin axarını dəyişə bilmirdi?
"Döyüşdə Mamay xan ağır yenilgiyə uğradı, demək olar ki, bütün ordusunu itirdi. Mamay xanın məğlub kimi qaçıb Krıma sığınmasından yararlanan Toxtamış Qızıl Ordanın hakimi oldu, bir qədər sonra Moskva şəhərini ələ keçirməklə tatarların qisasını aldı və yenidən ruslar ağır şərtlər altında xərac verməyə məcbur edildi. Ancaq Kulikovo döyüşündəki qələbə rus knyazlarına birliyin zəruriliyini anlatmış oldu. Tatarların vassalına çevrilmək rus knyazları arasında uzun illərdən bəri davam edən çəkişmələrin tədricən səngiməsinə gətirib çıxardı. Bunun sonucu olaraq ruslar ayrı-ayrı knyazlıqlar kimi girdikləri Qızıl Orda hakimiyyətindən yüz il sonra vahid dövlət kimi çıxdılar".
...Qadın yatağını hazırlamağa başlayınca kitabı götürüb kupedən çıxdı. Gecə yarını keçdiyindən dəhlizdə kimsə gözə dəymirdi. Hava əməlli-başlı soyumuşdu. Yarıaçıq pəncərənin önündə dayanıb gecənin dərinliyini, elektrik dirəklərinin axıb keçən kölgələrini, uzaqlarda sayrışan solğun işıqları süzdü. Kitabı açıb müəllif qeydi kimi verilmiş son sətirləri oxudu.
"Qlinskilər ailəsində gəzən əfsanəyə görə, Mamay xanın nəsli Böyük Litva Knyazlığına sığınmışdır. Litvada qaldırdığı üsyanda uğursuzluqla üzləşincə Moskvanın himayəsinə keçən Mixail Qlinski Mamay xanın oğlu Mənsur Kiyatın nəslindəndir. Onun qardaşı qızı Yelena Qlinskaya qəddarlığı ilə bütün dünyada ad çıxaran rus çarı IV İvan Qroznının anası olmuşdur. Tarixdə buna bənzər təzadlı məqamlara az-az hallarda rast gəlinir".
Bir azdan kupeyə dönüncə gözlərinə inanmadı: qadın çılpaq soyunub onun yatağında uzanmışdı. Ayaqları kilidləndiyindən yerindəcə quruyub qaldı və bir sürə nə edəcəyini bilmədi. Handan-hana özünə dönüncə içinin dərinliyində türk soyunun sonrakı məğlubiyyətlərinə yol açan Kulikovo döyüşü ilə qadının ehtiras yağan vücudu arasında gizli bir bağlılıq duyubmuş kimi diksindi və hər şey yaddaşının axarında çılpaqlaşaraq əslinə döndü. Sanki qadın onu özünə bağlayan hər şeyini - qürurunu, gözəlliyini, yaraşığını əyninin geyimi ilə birlikdə soyunub atmışdı. Kişilik duyğusunun söndüyünü, bədəninin sustaldığını hiss etdi və qaranlıqda ehtirasla ona sarı açılan qollardan sıyrılıb dəhlizə çıxdı.

Avqust-sentyabr, 2016
London-Oksford-Bakı