MUSA ASLANXANLI

ULULARDAN, BABADAĞDAN SORAQ ALDIM
(HİSSƏLƏR)
Katalikos Abasın rəhbərliyilə keçirilən dini yığıncaq Çola ətrafında hərbi toqquşmaların tez-tez baş verdiyini nəzərə alıb, Alban xristianlıq mərkəzinin Çoladan köçürülməsi haqda qərar qəbul etdi. Nəhayət, Alban xristianlıq mərkəzi başkənd Partava-Bərdəyə köçüruldü. O vaxtdan hər il keçirilən xristianlıq bayramları da, dini məclislər də Albaniyanın baş kəndi Partavda, adətən, qonaq-qaralı keçirilirdi.
Yenə elə günlərdən biri idi. Səhhətinə, yaşına görə işləməsinə çətinlik yarandığından Abasın yerinə Albaniyaya katolikos seçməli idilər. Bu məqsədlə də yepiskoplar başkəndə toplanmış, əlavə qonaqlar da dəvət edilmişdi.
Beyləqandan gələn yepiskop Vironun adaylığı irəli sürüldü. Abasın Viro sarıdan ürəyi sakit idi. “Bacarıqlı, iradəli, fikri aydın bir şəxsdi. Dini yanaşmalarda, iqtisadi, siyasi məsələlərdə də uyarlı, əsaslı fikirləri var. Əsas, Vətənini, xalqını düşünən bir din xadimidi.”
Yepiskoplar çıxış edir, Vironun aday kimi müsbət cəhətlərini qeyd edirdilər, ona uğurlar arzulayirdılar. Məhin Banu da bu məclisdə çıxış edib, Viroya uğurlar arzuladı.
-Mən Kuti elinin Kərkük şəhərindən dəvətli bir qonaq kimi gəlmişəm. Qardaşımız Viroya gələcək işlərində uğurlar arzulayıram. İnanıram ki, bacarıqli dini rəhbər kimi elimizin, yurdumuzun özgürlüyünə çalışacaq, bu yolda uğurlar qazanacaq. İstərdim, Bizansın, bir qədər gizli, ilk baxışda sezilməyən dini pərdə altında yurdumuzun, elimizin bütövlüyünü pozacaq əməllərinin qarşısı alınsın. Bizim ulu babalarımızın adlarından biri Qordu, bilirsiniz. Qor həm də günəş ilahəsinin adı olub. Biz ocaq yerində qalan közə də qor demişik. Ocağımızı da, ocaqda qorumuzu da qorumalıyıq. Elimizin inancına görə, qut, qutluq, uğur oddan, ocaqdan, Günəşdən gəlir. Bundan yana elin ulu ağsaqqallarına zaman-zaman Qorqut adını da verdik .
Biz türk olaraq qədimdən Günəş işığıni, odu, ocağı müqəddəs bilmişik.
Bu düşüncədə olub, Günəşə tapınmışıq, səcdə etmişik. Bu, bir gələnək, qan yaddaşımizdı...
Qədim əsatirdə,Yunan şairi Esxilin əsərində Prometeyin odu İskitlər, yəni türklər ölkəsindən oğurlayıb insanlara gətirdiyi yazılıb. Bir daha təsdiq olunur ki, ilkin od-ocaq yurdu Qafqazdı. Elə o yerlərdən biri bizim Azığ mağarasıdı. Od-ocağı bizdən aparan ellər azdımı? Ən qədim od-ocaq yeri, yaşayış yeri bizim Azərbaycandadı. Ər saklar, kutlar, şumerlər- kimerlər, qipçaqlar yurdu olan Azərbaycan.
Xristianlıq bizim qonşu dövlətlərlə anlaşmamıza, dinc çevrədə yaşamımıza yardım edirsə, əlbəttə, çox yaxşıdı. Xiristianlığı bir din kimi qəbul etməyimiz də bundan yana olsun, ancaq elimiz, yurdumuz daha önəmlidi. Xristianlığın müharibələri durduracağını da deyə bilmirəm. Hər bir halda babalarımızın ruhu, günəşin işığı, Tanrımız qardaşımız Viroya kömək olsun.
Katalikos Abas Məhin Banuya təşəkkür etdi.
-Xanım, son vəziyyət necədir sizə yaxın bölgələrdə?
- Mən elə Ərman vilayəti haqda da danışmaq istəyirəm. Bir az da o ərazinin tarixi haqda danışım... Bilirsiniz, ər saklar, qıpçaq eli, onlar özlərini tatar da adlandırırlar, eyni eldi, cəsur, döyüşkən. Buna görə o igidlər Ərmən, ərazi də ərmən vilayəti adlanıb. Biz Sasanilərlə tərəfdaş olsaq da, bildiyiniz kimi, dinclik yoxdu, qarşıdurmalar, müharibələr səngimir. Ərman türkmandı, türk oğludu, ancaq son vaxtlar, nə aci ki, bizim Ərmən vilayəti təklənir, gah Sasanilərin, gah da Bizansın əlinə keçir. Unudurlar ki, Ərman adlanan o ərazi, o vilayət Turan ərazisidi, Parfiyanın Ər Sak elindən olan Sanatürkün ölkəsidi. Bu, bəlli tarixdi. Xatırlayaq ki, Parfiya bizim Turan dövlətinin varisidi. Tur, Turan, Alp, Alp Ər tarixi el oğullarımızdı.
İsa peyğəmbərin havvarilərindən Faddey ora-Ərdaş, ya Artaş adlanan əraziyə gəlib, xristianlığı təbliğ edərkən öldürülüb. Bu, kədərli bir tarixdi. Mən də maraqlanmışam bu hadisənin səbəbi ilə. Deyildiyi kimi, Sanatürk bir türk hökmdarı olaraq, vətən, yurd sevgisi öndə olmayan dini söhbətləri qəbul etməyib. Faddeyin bizim ərsaklar, ərmənlər, ərdaşlar, turxanlar, alp ərlər yaşayan yerdə xristianlığı təbliğ etməsi uğursuz olub. Sanaturk də Faddeyin dediklərini zərərli hesab edib. Bunu türk düşmənləri tərəfindən hazırlanmış bir hiylə kimi qiymətləndirib.
Faddey milli kimliyi nəzərə almadan, dini bağlılığı daha üstün tutduğu üçün öldürülüb. Faddey o ərazilərin qədim Turan dövlətinə aid olduğunu, bu dövlətə qarşı zaman-zaman kənardan saldırıların olduğunu nədənsə nəzərə almayıb, birtərəfli şəkildə sülh, sülh deyib, kilsələr inşa edin təbliğatını aparıb, ancaq qəbul edilməyib.
Katalikos Abas:
-Xanım, siz tarixdən, tarixi yazılardan, hadisələrdən məlumatlısınız. Bu, çox yaxşıdı. Türk ellərinin yaratdığı dövlətin- Azərbaycanın Həmədandan sonra başkəndi Mədaindi, indi sasanilər idarə edir. Daha neçə böyük Turan şəhərləri var, bilirik. Xatırlayaq, Turan hökmdarları nəslindən olan Turxanın idarə etdiyi Dvin də Ər Saklarin şəhəridi. Turanın varisi kimi yaranan Parfiya dövlətinin şəhəri. Gələcəkdə o şəhərlərə, türk soy-adına, Ər Sak adına, Ər Man adına neçələri şərik çıxacaq, bilmirik. Məlumatlar üçün sağ olun! Bölgədəki vəziyyəti dediniz, təklifləriniz nədi?
-Azərbaycanın maddi-mənəvi irsinə sahib çıxmaqla tarixi torpaqlarımızı yadların dağıdıcı təsirindən xilas etməliyik. Vahid Azərbaycanın sözçüsü olan şəxsiyyətləri yetişdirmək, o şəxsiyyətləri qorumaqla buna nail ola bilərik.
Bitikçi də söz aldı:
-Mən də bu çətin yollarda əzizimiz Viroya uğurlar arzulayıram.
Parçalanan, təriqətlərə, məzhəblərə bölünən din birliyi zəiflədər, fəsadlara yol açar, bu sarıdan ehtiyatlı olmalıyıq. Turan dövləti də elə bu və digər təhlükələrdən qorunmaq üçün dəyərlərdən, dünyagörüşdən, bəlli həyat tərzindən qaynaqlanan türk dilli ölkələrin birliyindən yaranmışdı. Məhin Banu xanım tarixə nəzər saldı. Əlbəttə, buradan Batıya döğru, böyük ərazilərə yayılmış qədim türk əlifbası ilə yazılmış gil lövhələri, yazılı daşları, qayaları dəyərləndirmək lazımdır. İskit əlifbası, Göy türk əlifbası ilə yazılmış deyilir, bu, bizim qədim əlifbamızdı. Daha qədimdən bu ərazilərdə məskunlaşan, yazısı olan, ilk şəhərlər salan bizim elimizdi. Türk dilində olan o yaziları oxuyan, araşdıran varmı? Necə ola bilər, Bizansın bunlardan xəbəri olmasın. Troyalıların da türk olduğunu bilməsin. Sərf eləmir. Yeni ərazilərə göz dikirlər. Bizim elimizi, at belində olan türk tayfalarını bəzən barbar adlandırsalar da, həmin tayfalardan bir çox sənət sahələrini, dövləti idarə etməni öyrəniblər. Mən araşdırmışam, yunan xalq yaradıçılığı, qədim ədəbiyyatları türklərin təsiri ilə formalaşıb. Türk yönümlüdü. Hətta miflərindəki Afrodita da türk, türk təəssübkeşidi. Qurd südü əmən Romul, Ramin deyilən uşaqlar türk əsillidi, Roma şəhərinin qurucularıdı.
Böyük tarixçi Heredot yazır ki, yunanlar zəif bir millət olub, ancaq kimmerlərlə, oğuzlarla, ər saqlarla- türk tayfaları ilə qarışdıqdan sonra böyük millət halına gəliblər. Məhin Banu xanımın xatırlatdığı o tarixi hadisə də başa düşüləndi. O ərazi- ərmən vilayəti adlanan o ərazi də Turan torpağıdı, hökmdarı da ər sak soyundan Sanatürkdür. Sanatürk Turan dövlətinə qarşı olan qısqanclığı, düşmənçiliyi bilən, bu təhlükələrdən qorunmağa çalışan hökmdardı. Qədim türk inancına bağlı hökmdardı. O hadisədən bir az əvvəl türklərə qarışmalarla formalaşan romalılar Romada turanlıları qətlə yetirmişdilər. Əlbəttə, Sanatürk mövcud təhlükələri nəzərə almalı idi.
Türklər qadına bəy ana deyib. İlahə adıdı. İndi Bayan deyirik. Bu, böyük mədəniyyətdi. Türk xanımı, türk anası döyüşdə, barışda söz sahibi olub, layiqli, qürurlu, Vətən, yurd sevən övladlar böyüdüb.
O məclisdə Viro yepiskopların səs çoxluğu ilə Albaniyanın katalikosu seçildi. Viro çıxış edənlərə, təklif verənlərə diqqətlə qulaq asırdı. Sonda da iştirakçılara, ona uğur deyənlərə təşəkkür etdi.
Viro Məhin Banunun katalikos Abasın yaxın qohumu olduğunu bilirdi, Abas ona danışmışdı. Məclisin sonunda Katalikos Viro Məhin Banuya təşəkkür etdi, qardaşı qızını- Şirini xəbər aldı:
- Qızımız Şirin necədir? Kərkükdədi, yoxsa Mədaində?
-Hazırda Mədaindədi. Ər sakların arasında. Xosrovla münasibətləri yaxşi olsa da, hələ ailəli deyillər. Xosrovun sevgisinə inandı. Gənclik havası öz sözünü dedi, ancaq mən də Şirinə sözümü demişəm. Alp ər elindən olduğunu bilsin gərək. Xosrovun da həqiqi, dərin sevgisi varsa, Şirinə ciddi, sayğılı münasibəti olmalıdı.
-Niyə də olmasin? Şirin ağıllı qızdı. Xosrov da ağıllanar. Salamımı deyərsiniz.
-Sağ olun.