Mənzər Niyarlı yazır: "Balalarınıza oxuyun"


NOVRUZGÜLÜ
(Hekayə)

Biri vardı, biri yoxdu, meşənin lap yaxınlığında Həmişəbahar adlı ananın Novruzgülü adlı bir qızı vardı. Mavi donlu, mavi ləçəkli bu qız heç vaxt evdən küçəyə çıxmazmış. O nə qışı, nə payızı, nə də yay fəslini xoşlayardu. Qışda üşüyər, payızda saralıb solar, yayda isə yanıb külə dönərdi... Novruzgülü ancaq bahar fəslini sevərdi. Həmişəbahar ana qızını dilə tutardı ki, həyətə çıxsın, həyətdə gəzsin, ancaq onu yola gətirə bilməzmiş. Elə ki, ağaclar tumurcuqlanmaq, torpaq yaşıl məxməri libasını geyinmək istəyirdi, Novruzgülü mavi ləçəklərini saçına düzüb həyətə çıxardı. Günün şüası Novruzgülünün gözlərini qamaşdırardı. Novruzgülü başını qaldırıb açıq səmaya baxa bilməzdi. Yerdə göyərməkdə olan kolların, daşların arasında gizlənərdi və tez-tez də həsrətlə uzaqda görünən yaşıl dağlara baxardı. Elə istəyirdi ki, o dağlara dırmaşsın. Eşitmişdi kı, onun rəfıqələri ömründə görmədiyi Bənövşəylə Lalə o dağlarda məskən salır. Bir gün Novruzgülü yenə də həyətə çıxdı və hərlənə-hərlənə fikirləşirdi ki, Həmişəbahar anasından icazə alıb o dağlara gedə bilər, ya yox. Birdən gördü ki, uzaqdan qara qanadlarını yanlara açaraq ona sarı bir quş uçur. Bu Qaranquş idi. Baharın gəlişini el-obaya xəbər verən Qaranquş. Qaranquş gülümsünə-gülümsünə gəlib Novruzgülünün ləçəyinə qondu.
- Salam, mənim əziz bacım, Novruzgülü. Qədəmlərin mübarək, Həmişə bu çöllərin, bu dağların ətəyində görünəsən.
- Salam, qardaşım Qaranquş. Baharın ilk müjdəçisi.
Novruzgülü sevinə-sevinə Qaranquşun üzündən öpdü.
- İsti diyarlardan nə vaxt qayıtmısan?
- Bu gün gəlmişəm. Qış öz bəd ayağını çəkib gedən kimi yola düzəidim. Qaranquşla Novruzgülü xeyli söhbət elədilər, Novruzgülü elə
gözəl ətir saçırdı ki, yer-göy bu ətirdən məst olmuşdu. Novruzgülü Qaranquşla söhbət etsə də, fikri dağlarda qalmışdı. Qaranquş hiss etdi ki, Novrüzgülü nəsə həyəcanlıdır.
- Mənim gözəl, mavi ləçəkli bacım, niyə belə narahatsan?
Novruzgülü ah çəkdi!
- Qaraləçəkli, şümal boylu qardaşım, o uca dağlarm həsrətindəyəm. Elə istəyirəm ki, o dağlara çıxam. Mənim Həmişəbahar anam həmişə deyərdi ki, sənin Laləylə Bənövşə bacın o dağlarda yaşayır. Mənsə onları heç vaxt görməmişəm. Deyilənə görə, Lalə bacım qırmızı ləçəkli, qaraxallı göyçək bir qızdı. Həmişə dodaqlarından gülüş əskik olmur. Bənövşə bacımsa boynu bükük gəzir. Özü də heç kəsə yovuşub eləmir. Bilmirəm, onu kimsə küsdürüb. Görən, mən o dağlara çıxsam, onları görə bilərəmmi?
Qaranquş kədərli-kədərli dilləndi:
- İnanmıram, bacım. Onlar sən buraları tərk edəndən sonra dağlarda görünürlər. Bənövşə bacıyla Lalə bacı mülayim, isti havanı xoşlayırlar. Sənin isə istiyə davamın yoxdur. Ona görə də siz heç vaxt bir-birinizi görə bilməyəcəksiniz. Novruzgülü daha da kədərləndi və Qaranquşa dedi: - Apar, qardaşım, məni, apar o dağlara. Onların gəzdiyi yerləri heç olmasa mən də görüm. Qaranquş Novruzgülünü qanadlarına alıb dağlara sarı üz tutdu. Gəlib dağa çatdılar. Sonra Qaranquş dedi:
- Mən gedirəm, bacı. Əlvida!
Novruzgülü təəccüblə Qaranquşa baxdı.
- Hara belə, qardaşım Qaranquş?
Qaranquş Novruzgülünün ləçəklərini sığallayıb dedi:
- Mənim o qədər işim var ki. Meşəyə tələsirəm. Gedim baharın gəlişini onlara da xəbər verim. Qoy meşəmiz də öz yaşıl libasını geyinsin. Qaranquş Novruzgülünün ləçəklərindən bir də öpüb onunla vidalaşdı. Yaşıl otlardan don geyinmək istəyən dağlar Novruzgülünü çoxdan gözləyirdi. Buralar necə gözəl idi. Novruzgülü elə ayağını dağlara basdığını görür. Dağların ətəyində yerləşən kənd elə bil Novruzgülünün gəlməyini gözləyirdi. Kənd bayram əhvali-ruhiyyəsindəydi. Çayların şırıltısı, əriyən buzların şaqqıltısı, şəlalənin zümzüməsi aləmi bürüdü. Analar həyətdə aş qazanları asırdılar. Uşaqlar üzlərində sevinc həyətdə oynayırdılar. Axı anaları onlara təzə paltar almış, çoxlu yumurta boyamış, şəkərbura, paxlava bişirmişdi, nimçələrdə səməni göyərtmişdilər, hələ axşam şər qarışanda eviərində xonça bəzəyib şam yandıracaqdılar. Atalar həyətdə əllərində bel yer şumlayır, ağac əkirdilər. Novruzgülünü ilk görən uşaqlar oldu. Sonra bütün kənd xəbər tutdu ki, Novruzgülü dağlarda məskən salıb. Uşaqlar dağlara axışdı:
- Xoş gəlmisən! Qədəmlərin mübarək, Novruzgülü! - dedilər. – Novruzgülü utana-utana mavi ləçəklərini aşağı salıb öz-özünə fikirləşdi: “Görəsən uşaqlar məni görüb niyə sevinirlər?” Sonra utana-utana ləçəklərinə sığal çəkib soruşdu: - Mən neyləmişəm ki, məni görüb sevinirsiniz, ay uşaqlar – Uşaqlar halqa vurub Novruzgülünün başına yığışaraq yallı gedı-gedə: - Sən bizə - deyə qışqırışdılar, - Baharı gətirmisən, Novruzgülü, gül-çiçəyi gətirmisən.

QHT Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Şəhidlər” kitabı nəşr edilib

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə "Zəngəzur" Cəmiyyətləri İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Şərqi Zəngəzura qayıdışa mənəvi dəstək” layihəsi çərçivəsində nəşr edilən publisist Hacı Nərimanoğlunun “Şəhidlər” kitabında 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsində Şərqi Zəngəzur bölgəsinə daxil olan Cəbrayıl, Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın və Zəngilan rayonlarının 100-dən çox şəhidinin ömür, döyüş yolu fotoları ilə birlikdə “Şəhidlərimizi tanıyaq və tanıdaq” bölməsində əks olunub.
“Şəhid ailələrinə qayğı dövlətimizin siyasətində prioritetdir” başlıqlı ön sözdə dövlətimizin bu kateqoriyadan olan insanlara ardıcıl diqqət və qayğısı, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliiyevanın şəhid ailələri və qazilərlə çoxsaylı görüşlərinə dair məlumatlar, fotolar verilib.
Rəngli formatda nəfis tərtibatda çıxan kitaba müəllifin “Şəhidlik - ən uca, müqəddəs məqamdır” adlı məqaləsi, ”Şəhidlər anısına, doğmalar acısına” silsiləsindən esseləri, “44 günlük Şərəf, Qürur, Zəfər Tariximiz”in rəsmi gündəliyi, “Bu Zəfər Sizindir, Şəhidlər!” və “Danışan fotolar...” foto-qalereya da daxil edilib.
Şəhidliyə, Şəhid adının müqəddəsliyinə həsr edilən bu kitab canı, qanı ilə xalqımıza, dövlətimizə qələbə sevinci, qürur, fəxarət, başucalığı bəxş edən Şəhidlərimizə, əziz ailələrinə hər birimizin, vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının vəfa, ehtiram borcunun təzahürüdür.
Torpaq, Vətən, Bayraq məhəbbəti, mərdik duyğuları, igidlik, şücaətləri ilə Qarabağ, Zəngəzur ellərimizi yağı tapdağından xilas edib Azərbaycana qovuşduran Müzəffər Ordumuzun Şəhid və Qazilərinə, Vətənimizin keşiyində məğrur dayanan əsgər və zabitlərimizə əbədi sevginin əksi olan kitabın nüsxələri nəşrdə adı keçən şəhidlərin ailələrinə, ali, orta məktəblərə, muzey, kitabxanalara, QHT və KİV-ə təqdim olunacaqdır.
"Zəngəzur" Cəmiyyətləri İctimai Birliyi

Ermənistan Azərbaycanın sülh təkliflərinə CAVAB VERDİ
Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının təqdim etdiyi sülh təkliflərinə cavab verib.
Bu barədə Ermənistan XİN-in bəyanatında qeyd edilib.
XİN bildirib ki, rəsmi İrəvan BMT Nizamnaməsinə, Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt və Helsinki Yekun Aktına uyğun olaraq, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanması üçün danışıqların təşkili ilə bağlı ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyinə müraciət edib.
Xatırladaq ki, Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bir neçə gün öncə Bakının İrəvana münasibətlərin normallaşdırılması ilə bağlı beş bəndlik yeni təkliflər paketi təqdim etdiyini və cavab gözlədiyini bildirib.

Bağırovun Bütöv Azərbaycan uğrunda mübarizəsi

Mir Cəfər Bağırovun böyük bacısı Seyid Məsumənin nəvəsi Məmmədtağı Bağırovla uzun müddət Bağırov irsini araşdırmaqla məşğul olmuşuq. İndi aramızda yoxdur. Mövzu gündəmdə olduğuna görə onun 2017-ci ildə yazdığı məqaləni olduğu kimi təqdim edirəm:- Füzuli Baratov
Mir Cəfər Bağırov fenomeninin ən mühüm əlamətlərindən biri onun Azərbaycan adlı məmləkətin vurğunu olması idi. O, doğma yurdu sonsuz bir məhəbbətlə sevmiş, onun şərəfini daima uca tutmağa çalışmış, bu torpaqda yaşayan xalqın milli mənafeyi uğrunda ömrü boyu yorulmaq bilmədən inadla mübarizə aparmışdır. Doğma yurdun uzaq keçmişində yadellilər (Rus – İran müharibələri nəticəsində Gülüstan - 1813, Türkmənçay – 1828 illər) tərəfindən parçalanaraq ikiyə bölünməsi və tarixi haqsızlıqların mütləq aradan qaldırılması ilə əlaqadar olan ciddi düşüncələr onun mənalı həyatını daim müşayiət etmişdir. Azərbaycan torpaqlarının nəyin bahasına olursa olsun geri qaytarılması, qılınc yarası almış doğma Vətəni mümkün qədər tez birləşdirmək arzusu respublika rəhbərinin ən böyük amalı olmuşdur. Ona görə də Mir Cəfər Bağırovun İrana ezam edilən yoldaşlarla söhbətlərdə bir neçə epizoda diqqət yetirək.
M.C. Bağırov:
“Sizə məlumdur ki, bizim Qızıl Ordumuz az vaxt içərisində Şimali İranda xeyli ərazi tutmuşdur. Bu ərazilər əsas etibarilə bizim Cənubi Azərbaycan torpaqlarıdır. Tarixən bura Azərbaycan torpağı kimi tanınmışdır. İranın böyük şəhərlərindən olan Qəzvin, Urmiya, Miyanə, Marağa, Təbriz, Ərdəbil, Səlmas, Xoy, Ənzəli və s. bizim ata-babalarımızın doğma vətənləri olmuşdur. Hələ doğrusunu bilmək istəsəniz, Tehran da qədim Azərbaycan şəhəridir.”
1941 – ci il Sentyabrın 15-də “İrana göndərilən yoldaşlarla M.C. Bağırovun söhbəti”nin stenoqramında göstərilir:
“Burada mən sizə bir məsələni də deməliyəm. O məsələ də bundan ibarətdir; nə qədər ki, bizim Qızıl Ordumuz oradadır, biz heç vaxt razı ola bilmərik ki, gözümüzün qarşısında Cənubi Azərbaycan torpağında yüzlərlə adam acından həlak olsun. Əgər bizdə bir damcı belə azərbaycanlı qanı qalıbsa, gərək biz bir vaxtlar zorla parçalanmış xalqın birləşməsinə nail olaq... Buna bizim gücümüz və bacarığımız çatar... Nə qədər çətin olsa da, biz Cənubi Azərbaycan zəhmətkeşlərinə bu köməyi göstərməliyik. Buna bizim qeyrətimiz, vicdanımız, şərəfimiz və sədaqətimiz çağırır... Ona görə də biz öz rəhbərimiz Stalin yoldaşa məktub yazıb ondan Cənubi Azərbaycan zəhmətkeşlərinə kömək etmək məsələsini xahiş etmişik... Biz dörd – beş gündür ki, bu məsələyə başlamışıq, məndən Moskvada soruşurlar ki, nə istəyirsiniz. Cavab verdim ki, biz Cənubi Azərbaycanda yaşayan qardaşlarımıza kömək etmək istəyirik, buna bizə icazə verməlisiniz. Moskvadakı yoldaşlar bizə bu icazəni verdilər.” (Cəmil Həsənli, “İkinci dünya müharibəsi illərində Azərbaycan hərbi, siyasi və diplomatik münasibətlərdə (1939 – 1945)”- Bakı – “Yazıçı” nəşriyyatı, 2015, səh.68.)

Ümumən Cənubi Azərbaycan haqqında çoxlu arxiv sənədləri, kitablar, məqalələr və başqa sənədlər mövcuddur. Bu yaxınlarda mətbuatda, sosial şəbəkələrdə oxudum ki, ABŞ-da bir milyondandan çox arxiv sənədləri aşkarlanmışdır. Bəs bu illərdə (1941 – 1945) Sovet Azərbaycanının şimalında hansı hadisələr baş vermişdir?
Tarixi həqiqət: Dağıstanda 1997-ci ildə “Yupiter” nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış “Əziz Əliyev. Dağıstanda işlədiyi 1942 – 1948-ci illər. Rəsmi sənədlər, məruzələr, nitqlər, yazışmalar, müsahibələr” kitabında əks edilmişdir.

Rusiya Elmlər Akademiyası Dağıstan Elmi Mərkəzinin Tarix , arxeologiya və etnoqrafiya institutu tərəfindən hazırlanmış kitabın dördüncü fəslində Əziz Əliyev haqqında xatirələr toplanmışdır. 1940 – 1948-ci illərdə Dağıstan Vilayət İcraiyyə Komitəsinin sədri vəzifəsində çalışmış Əbdürrəhman Daniyalov vəfatından bir müddət qabaq, 1981 – ci ildə yazdığı (bax:adı çəkilən kitab, səh.243-244) kitabdan oxuyuruq:
“1943 – cü il idi. Tehran konfransından sonra, bir gün səhər Mir Cəfər Bağırov Dağıstanda idi, görüş zamanı o, mənə şəxsən Stalinlə olmuş söhbətin məğzini açdı. Dedi ki, Dağıstanın düşdüyü çətinliklərlə əlaqədar, Dağıstanın Azərbaycanla birləşdirilməsini və ya Dağıstan MSSR-in
Azərbaycana verilməsini Stalinə təklif etmişdir. Stalin cavabında demişdir: “Bu təklifə dağıstanlıların özləri necə baxırlar?” Mir Cəfər Bağırov cavabında “Zənnimcə pis baxmırlar,”-demişdir. Mən M.C. Bağırova dedim ki, bu məsələ barədə yoldaşlarla məsləhətləşmək lazımdır.
Məlum olduğu kimi, Ə. Əliyevlə birlikdə Azərbaycandan Dağıstana işləməyə daha 16 nəfər gəlmişdi. Onlardan, Ağababov Arşavir Dağıstan Vilayət Komitəsinin ikinci katibi seçilmişdi, mənim birinci müavinim Tixon Rixiyev idi, Dərbənd Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi Məmmədov, Qasımkənd Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi Bağırov (Azərbaycan K(b)P MK-nın birinci katibinin həmfamiliyalısı), Vilayət Partiya Komitəsinin Təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri Salam Abdinbəyov idi. Belə bir şəraitdə Dağıstanın Azərbaycanla birləşdiriləcəyi təklifi fəallar içərisində baş alıb yayıldı. Bundan sonra M.C. Bağırovla görüşlərimizdə bu mövzuya toxunulmadı. Ə. Əliyev tərəfindən də təşəbbüs olmadı. Mən də bu məsələyə əhəmiyyət vermirdim. Ancaq bir dəfə RSFSR xalq səhiyyə komissarının Dağıstana gəlişi zamanı Vilayət Ali Sovetinin sədri Adilgəray Taxtarov qonağın şərəfinə ziyafət təşkil etmişdi. Qonaqlar arasında Leninqrad sualtı gəmiçilik məktəbinin rəisi (müharibə illərində Mahaçqalaya köçürülmüşdü) kontr-admiral Skrıqanov da vardı. Ziyafət şən keçirdi. Yeyirdilər, içirdilər, qələbə şərəfinə badə qaldırırdılar. Birdən kontr-admiral mənə yanaşdı və dedi: “Abdurraxman Daniyaloviç, sən yəqin ki, cənuba deyil, şimala – Moskvaya istiqamət götürürsən?” Bu replika məni vadar etdi ki, Dağıstanın Azərbaycana verilməsini və bunun siyasi nəticələrini özlüyümdə götür-qoy edim və bu təklifə mənfi münasibətimi bildirim. Bu barədə Ə. Əliyevlə danışarkən, o, zənnimin tam əksinə olaraq, Dağıstanın Azərbaycanla birləşdirilməsinin qəti əleyhdarı olduğunu söylədi: “İndi biz birbaşa ÜİK(b)P MK ilə təmasdayıq, əgər Azərbaycanın tabeliyinə keçsək, Azərbaycan K(b)P MK-ya tabe olacağıq. Bundan əlavə, Quliyev Dağıstana RSFSR hökumətindən çox pul ayırmayacaqdır”.
Bu söhbət mənim Ə. Əliyevə olan hörmətimi daha da artırdı, aramızdakı qardaşlıq münasibəti möhkəmləndi. Ə. Əliyev beynəlmiləlçi, uzaqgörən siyasətçi kimi nəzərimdə yüksəldi. Görünür, M.C. Bağırov Ə. Əliyevi Dağıstana yola salanda, Dağıstanın Azərbaycan tabeliyinə veriləcəyi təklifinə dair Stalinlə söhbətinin məzmununu ona çatdırmışdı. Ancaq bütün hallarda Ə. Əliyev M.C. Bağırovun iradəsi qarşısında əyilməmişdi. M.C. Bağırov təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Zaqafqaziyada və Dağıstanda böyük səlahiyyət sahibi idi, ÜİK(b)P MK-nın və Zaqafqaziya Cəbhəsinin üzvü idi. Biz ona böyük nüfuzlu yoldaş kimi hörmət edirdik, məhz 1937 –
1938-ci illərin tufanından sonra yalnız o, bütün Qafqazda salamat qalmışdı. Bundan başqa, biz Mir Cəfər Bağırovun Dağıstana münasibətini də başa düşürdük. Bir dəfə, SSRİ Ali Sovetinin sessiyası günlərində axşamdan xeyli keçmiş Ə. Əliyev Taxtarov (Taxtarov A.Q.-Dağıstan MSSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri-T.Q.) və məni Mir Cəfər Bağırovun dəvətilə onun mənzilinə qonaq apardı. M.C. Bağırov sevinc içində idi və bizi qarşılayanda təxminən bu sözləri dilinə gətirdi: “Mən bir az əvvəl Stalinin bağ evində süfrə arxasında idim. Dağıstanın Azərbaycana verilməsi prinsip etibarilə həll olunmuşdur. Siz Stalin yoldaşa bu məzmunda rəsmi məktub göndərin”. Biz bir-birimizin üzünə baxdıq. Ə. Əliyev cavab verdi ki, ətraflı düşünərik və sabah qərara gələrik.

Mehmanxanaya qayıtdıq, öz aramızda yekdil rəyə gəldik ki, ən azı vilayət partiya komitəsinin plenumunda baxılmadan Stalinə Dağıstanın Azərbaycana verilməsi barədə məktub yaza bilmərik və şərtləşdik ki, Ə. Əliyev bu haqda Bağırov yoldaşa bildirsin. Belə də oldu. Mən, əlbəttə, Əziz Əliyevlə Mir Cəfər Bağırov arasındakı söhbətin necə getdiyini deyə bilmərəm. Ancaq bundan sonra Ə. Əliyevə də, mənə də, Dağıstana da Mir Cəfər Bağırovun gizli qəzəb və nifrəti yarandı, müharibənin son illərinədək o, Dağıstana gəlmədi”.
... Əgər müharibə illərində Dağıstan “üçlüyü” Mir Cəfər Bağırovun Stalinlə razılaşdırılmış təklifinə qoşulsaydı, SSRİ dağıldıqdan sonra dağıstanlılar da vahid Azərbaycan dövləti tərkibində xaçpərəstlərin əsarətindən birdəfəlik azad olunacaqdılar. Şeyx Şamilin də, Fətəli xanın da, Əlibəy Zizikskinin də, Cavad xanın da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də, Mir Cəfər Bağırovun da ruhu şad olacaqdı... Dərbəndə gedən yol Təbriz yolundan uzaq görünməyəcəkdi. Xəzərin Dağıstan sularında Rusiya hərbi gəmiləri lövbər salmayacaqdı, Putin Dağıstanın “qara qızıl”ını ovuclayıb yanağına çəkməyəcəkdi... Dağıstan dağlarında müsəlmanları “terrorçu damğası” ilə raket atəşinə tutan kontr-admiral Skrıqanovlar XXI əsrdə dağlılara “Cənuba yox, Şimala bax !” əmri verə bilməyəcəkdilər...
İkinci dünya müharibəsi illərində M.C. Bağırov yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək, vahid Azərbaycan uğrunda mücadilə aparırdı. Onun Stalinə yazdığı məktublarda qədim Dərbənd şəhərinin vurğulanması da bu yanğının nişanəsi idi, “Fətəli xan” filminin çəkilişi də bu məsləkdən doğurdu.
Dərbənd Azərbaycan dövlətləri olan Qafqaz Albaniyası, Şirvanşahlar, Səfəvilər və Fətəli xanın başçılıq etdiyi Şimal-Şərqi Azərbaycan dövlətinin
tərkibində olmuşdur. 1796-cı ildə rus qoşunları tərəfindən işğal olunandan sonra Dərbəndi Azərbaycanın əzəli torpaqlarından təcrid etmək siyasəti yeridilmişdir.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Cumhuriyyəti dövründə Dağıstan xalqları ilə qardaşcasına münasibət mövcud olmuş, Dərbənd Azərbaycan şəhəri kimi qəbul edilmişdi. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Cumhuriyyəti hökumətinin Nəsibbəy Yusifbəylidən sonra ikinci maarif naziri Dağıstanın Xasavyurd şəhərində anadan olmuş, 1910-cu ildə Parisdə Sorbon Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmiş Rəşidxan Qaplanov olmuşdur. 1919-cu ildə Azərbaycan Parlamentinin qərarı ilə xarici ölkələrə ali təhsil almağa göndərilən 100 nəfər arasında beşi Dərbənd və Dağıstanın başqa yerlərindəndi. Onlardan Abdinov Bəhram Əlövsət oğlu, Əfəndiyev Abdulla Molla oğlu, Xrimanov Zəkəriyyə Əbdülrəşid oğlu və Teymurxanov Muradbəy Zabir oğlu Almaniyaya, Şahnəzərov Mirzəmənsur Hakim oğlu Fransaya göndərilmişdilər.
1920-ci il martın 25-də 11-ci Qırmızı Ordu Dərbəndi işğal etdi, sonra da Qubada, Xaçmazda, Bakıda, Gəncədə, Lənkəranda və Azərbaycanın digər şəhər və kəndlərində qan tökdü. 2017-ci il martın 25-də Dərbəndin, aprelin 28-də Bakının işğal günləridir...
Soydaşlarımız Bakıdan Dərbəndə, Dərbənddən Bakıya “xarici pasport”la gedib-gəlməyə məcburdurlar...
Çox acınacaqlı haldır ki, son zamanlar Rusiyanın şəhərlərinə, xüsusilə Dərbəndə iş dalınca, təhsil almağa, xəstəliklə əlaqədar gedən Azərbaycan vətəndaşları müxtəlif bəhanələrlə incidilir, deportasiya olunur və s.
Əziz həmvətənlər, Novruz Bayramınız Mübarək !

Məmmədtağı Bağırov,
16 mart 2017.

Vahid Əzizin poeziyası ədəbi gülüstana çevriləcək

Ədəbi düşüncənin “Uzaq vuran artilleriyası”, milli-mənəvi dəyərlərimizin böyük tərənnümçüsü, vətənləşən, torpaqlaşan və bütövləşən poeziyası ilə silahlanan, yaşın ekvatorunu ildırım sürəti ilə adlayan xalq şairi Vahid Əziz şəxsiyyəti, yaradıcılığı Azərbaycan xalqının tarixi poetik yaddaşını zənginləşdirməkdədir. Vətən müharibəsində xalq şairi Vahid Əziz təkbaşına yazdığı alovlu, vətənpərvərlik məktəbi yaradan şeirləri ilə gənclərimizin vətən sevgisini, milli ruhumuzu bir daha səfərbər edərək, poeziyanın gücü ilə ədəbi qərargah yaratdı. Hərdən adama elə gəlir ki, Tanrı Vahid Əziz kimi şairləri yer üzünə ona görə göndərir ki, kainatı sahmana salsın. Onun misraları Tanrı pıçıltılarıdır. Haqlı olaraq ədəbi camiədə belə bir fikir formalaşmaqdadır ki, Vahid Əzizin poeziyası, şeirləri XXI yüz illiklərin də ən oxunaqlı ədəbi əsərləri olaraq qalacaq. Şairin poeziyasına, yaradıcılığına olan oxucu sevgisi tükənməz ədəbi gülüstana çevriləcək.

Vəli Səmədli,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü

“XƏYALLARIM BORÇALIDA, YUXULARIM GÖYÇƏDƏDİ.”
(Rahilə Qaralovanın özü və sözü)

Dəyərli oxucum! Daha bir sazlı, sözlü söhbətlə görüşünüzə gəlmişəm. Söz deyəndə Göyçəni, saz eşidəndə Borçalını xatırlamamaq, anmamaq mümkün deyil. Xoş baharın yurdumuza qədəm qoyduğu günlərdə ustadları rəhmətlə anır, sizi saz-söz ziyafətinə dəvət edirəm.
Bu dəfə söhbətimiz , “Xəyallarım Borçalıda, Yuxularım Göyçədədi.” - deyərək, sinəsini eyni zamanda həm saza, həm də sözə yuva, yurd yeri etmək kimi müqəddəs bir işin öhdəsindən ləyaqətlə, bacarıqla gəlmiş Rahilə Qaralova haqqında olacaq. Kimdir Rahilə Qaralova?
QISA ARAYIŞ
Rahilə Seyfəddin qızı Qaralova - 1967-ci il noyabrın 28-də Ulu Borçalımızın Başkeçid (indiki Gürcüstanın Dmanisi) rayonundakı Şahmarlı kəndində anadan olub. İlk təhsilini Şahmarlı 8 illik məktəbində alıb. 1985-ci ildə Başkeçid (Dmanisi) 2 saylı Azərbaycan orta məktəbini, sonra Tbilisi şəhərində Maliyyə Texnikumunu bitirib. Bir müddət Başkeçiddəki 147 nömrəli texniki peşə məktəbində kadrlar şöbəsində çalışıb.
Orta məktəb illərindən poeziyaya xüsusi maraq göstərən Rahilə xanımın ilk şeirləri
o zamanlar Bakıda nəşr olunan "Azərbaycan Pioneri" qəzetində və Başkeçiddə nəşr olunan yerli "Trialeti" qəzetində işıq üzü görüb.Son dövrdə Azərbaycanda və Gürcüstanda nəşr olunan mətbuat orqanlarında müntəzəm olaraq dərc olunur. Şeirləri "Bütöv Azərbaycan", "Elm və Təhsil" qəzetlərində, "Xəzan jurnalı"nda və müxtəlif qurumlar tərəfindən tərtib olunaraq yayımlanmış çoxsaylı poeziya antologiyalarında, almanaxlarda dərc olunmuşdur.
Rahilə Qaralova "Qərib Həsrəti", "Məndən Nağıl Umma, Dünya", "Yaşamadım özüm üçün", "Ana laylası" və digər kitabların müəllifidir."Sazlı-sözlü Borçalı" Ədəbi Məclisinin yaradıcılarından olan Rahilə xanım həm də "Dirili Qurbani" Ədəbi Məclisinin üzvüdür.
Ailəlidir, iki övladı və iki nəvəsi var.
Sazla söz Rahilə xanımın simasında necə ayrılmaz tellərlə bağlanıbsa, hətta onun haqqında təqdim etdiyim qısa bioqrafik məlumatda da ruhumuzun qidasını təşkil edən bu iki məfhum yanaşı dayanaraq, hər ikisinin məbədgahı olan ulu Borçalıya söykəniblər. Rahilə xanımın bütün fəaliyyətində yurda bağlılıq, soya-kökə ehtiram açıq-aydın hiss olunur. Saz səsi gələn, şipşirin ana dilimdə mirvari kəlmələrin muncuq olub bulaq başında ipə düzüldüyü sərin kölgələri, qartalların qıy vurduğu uca zirvələri, gah haylı-küylü, gah da həzin nəğmələr oxuyan yamyaşıl çay vadilərini özünün doğma yurdu bilən Rahilə xanımın Vətən sevgisi sərhəd tanımır:
Bütün kainatın bəzəyi sənsən,
Sən mənim uğurlu anımsan, Vətən!
Ömrümün təməli, özəyi sənsən,
Parlayan üfüqüm, danımsan, Vətən!
Yuxarıda təqdim etdiyim misralar onun “Vətən” şeirindəndir. Sazının eşidildiyi, sözünün dinlənildiyi bütün kainatı Yurdu hesab edən Rahilə xanım “Borçalı” adlandırdığı digər bir şeirində hisslərini daha da cilalayaraq, fikrini aşağıdakı kimi ifadə etmişdir:
Nə qədər söz desəm yenə də azdı,
Sevənlər köksündə çaldığı sazdı,
Qışda da, yayda da havası yazdı,
Ozanlar, aşıqlar sözü Borçalı.
İndi tanış olduğunuz misralar həm bu qısa yazım üçün ana xətt kimi götürdüyüm “saz-söz” məfhumu ilə çuğlaşmaq baxımından, həm də Rahilə xanımın özünü ruhani və cismani tərəfdən təqdim etmək baxımından çox qiymətli nümunədir. O, qələmə aldığı nəzm nümunələrində özünü doğru olaraq “Rahilə” kimi təqdim edir. Biz bu nümunələrdə həm mənəvi, həm də fiziki olaraq onun bizi götürdüyü yolçuluqdan yorulmuruq, bezmirik. Onun saza eşlik edən söz aləmində səyahət etmək bizi darıxdırmır. Əksinə sarbanı Rahilə xanım olan söz karvanının keçdiyi hər çöl, hər çəmən, hər dağ, hər dərə, hər çay qırağı, hər bulaq başı, hər bağ, hər bağça öz xoş rayihəsi ilə bizi məst edir, ovsunlayır. Bu sazlı-sözlü səfərdən zövq alırıq.
Rahilə xanım öz sözünün yayıldığı ucsuz-bucaqsız geniş Yurdunun nə qədər intəhasız olduğunu anlayır, bunun üçün məbədgahı Borçalıya minnətdarlığını, sadiqliyini bildirir. Ancaq bütün bunlarla kifayətlənmir. Dünyaya göz açdığı, sözünün qorlandığı, niyətinin tumurcuq tutduğu “Şahmarlı”nı unutmur, bəzən dünyaya hakim hami kimi, bəzən isti yuvaya möhtac körpə bala kimi ona sığınır. Hər iki halda Rahilə sözü özəl, gözəl və səmimidir:
Təbiət veribdir bu əzəlliyi,
Əzəldən Rahilə, var özəlliyi.
Kaş hamı görəydi bu gözəlliyi -
Elimin adıdı gözəl Şahmarlı,
Ağzımın dadıdı gözəl Şahmarlı!
Rahilə xanımı sazla sözün vəhdət tapdığı “Sazım” şeirindən bir neçə bəndi sizə təqdim edirəm:
Dağı yerindən oynadıb,
Sinəm üstə duran sazım,
Meydanlarda at oynadıb,
Toy məclislər quran sazım.

Yandırıbdı“Kərəmiylə”
Qəm veribdi “Dilqəmiylə”,
“Koroğlunun cəngi”siylə,
Qılınc-qalxan vuran sazım.
Və ya,
Dədə Oorqud yadigarı,
Qoruyubsan düz ilqarı,
Yol alıbsan bizə sarı,
Əsrləri yoran sazım!
Saza, sözə sonsuz ehtiram göstərən, bunu hər kəlməsində, hər misrasında oxucusuna xüsusi hiss-həyəcanla anladan Rahilə xanım, tam səmimi olaraq sonda bir məsələni qeyd etmək istəyirəm;
“Xəyallarım Borçalıda,
Yuxularım Göyçədədi.”
misraları o qədər yaxın və doğmadır ki, sanki mənim öz ruhumun süzgəcindən keçərək həyat qazanıb. Təbrik edirəm. Uğurlarınız bol, yolunuz açıq olsun!

Zaur USTAC

Məhərrəm Mustafa yazır: "Dələ və qaban"
Meşənin dərin və çox sakit yerində bir dələ öz ailəsi ilə birgə neçə illərdi ki, qocaman gövdəli palıd ağacının koğuşunda yuva quraraq rahat yaşayırdı. Yay, payız vaxtı yemişan, əzgil, zoğal və digər meyvələrlə gündəlik ailənin azuqəsini təmin edər, payızın axırında isə heç də uzağa getmədən yaşadıqları palıdın qozalarından toplayıb qışı rahat keçirərdilər.
Payız qurtarmışdı, qışın ilk günləri idi, havalar tez qaralmağa başlamışdı. Dələ balalarını başına yığıb uzun gecələr tez keçsin deyə hər axşam nağıl danışırdı. Belə axşamların birində qulağına çöldən səs gəldi. Gah xorultu, gah da xırçıltı gəlirdi. Neçə illərdi burda yaşayırdılar, birinci dəfə idi ki, belə səs eşidilirdi. Bu səsdən narahat olan dələ çöldə soyuq olmağına baxmayaraq, başını bayıra çıxarıb səs gələn tərəfə baxdı. Səs ağacın dibindən gəlirdi. Ağacdan endi. Gördüyü mənzərəyə mat - məəttəl qaldı. Böyük bir qaban yorulmadan palıd ağacının kökünü eşirdi. Qırılmış kökləri də kənara tullayırdı.
Dələ cəld onun qabağını kəsdi:
- Sən nə edirsən? Neçə illərdir ki, burada yaşayırıq. Əcdadlarım da bu ağacda yaşayıblar.
Qaban isə öz işində idi. Dələnin sözü onun heç vecinə də deyildi.
Dələ bərkdən qışqırdı:
- Dayan?
Qaban üzünü belə dələyə tərəf çevirmədən donquldandı:
- Qışqırıb hay - küy salmağın əbəsdir. Bura mənim xoşuma gəlir. Yuva qururam.
- Heç vaxt eşitməmişəm ki, qaban palıd ağacının köklərinin altında yuva qursun. Sənin bu cür yuva qurmağının nəticəsi yaxşı olmayacaq. Sən ki, bu ağacın qozalarını bizdən çox yeyirsən.
Dələ nə qədər danışsa da, izah etsə də, öyüd nəsihət versə də xeyri olmadı ki, olmadı. Qar getdikcə güclənirdi. Dələ üşüyürdü. Bu yandan da narahat balaları yuxarıdan onu səsləyirdilər. Yuvasına qayıtdı.
Yaz gəlirdi. Quşlar cəh - cəh vurur, dovşanlar atılıb düşür, qısası bütün meşə sakinləri şadlıq edirdi. Gündən - günə ağacların yarpaqları meşəni yaşıl örtüyə bürüyürdü. Dələ kədərli idi. Qöcaman palıd tumurcuqlamadı. Çarəsiz qalan dələ ailəsini başına yığıb dedi:
- Balalarım, biz də, bizim əcdadlarımız da neçə illərdir ki, bu əyilməz qocaman palıd ağacında yaşamışıq. Gördüyünüz kimi bu ağac quruyub. Səbəb isə bizi başa düşməyən nankor, mənfur təzə qonşumuz qaban olmuşdur. O, bunu qəsdən etmişdir ki, burda yaşaya bilməyib çıxıb gedək. O öz əməli ilə bizim də ruzimizi kəsir, özünün də. Hələ üstəlik bizi dədə - baba yurdumuzdan da didərgin salır. Hələlik müvəqqəti olaraq başqa yerə köçüb yaşamağa məcburuq. Amma bu ağılsız qonşu qanmır ki, qurumuş palıdın kökündən yenisi çıxacaq və biz yenidən dədə - baba yurdumuza qayıdacağıq.
Məhərrəm Mustafa
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyiin üzvü

Qorxmuş Dəniz pərisi

Gedənlər bilir, Qara dənizin sahillərinin çoxu daşlıqdır. Qum olan yer az tapılır. Xüsusilə Gürcüstan tərəflərdə. Amma sevimlidir. Yay aylarında orda dənizə girməyin ayrı ləzzəti var. Bu dəfə tətil üçün ən yaxşı yerin Gürcüstanda Qara dənizin sahillərinin olacağını düşündüm. Və ora yollandım.
Əvvəlcə onu deyim ki, turistik tətil üçün Türkiyə qədər mükəmməl olmasa da yaxşı idi Gürcüstan. İstər otelləri, istərsə də insanların tətilə gələnlərə münasibəti. Əgər soruşsalar ki, gürcülərə qonaqpərvər xalq demək olar? Deyərdim ki, hə olar.
Amma şəhərin gözəlliyi və turistlərə münasibətlə bərabər burada xalqların birliyini də görmək mümkündü. İstər xiristian, istər müsəlman, istərsə də yəhudi hamısı dostluq və mehribanlıq şəraitində tətillərini daha yaxşı keçirməyə çalışırdılar.
Tətilin ilk günü dəniz sahilinə gürcü rəfiqəm Keti ilə bərabər gəldim. Mehriban qızdı. Özü də əlindən gələni edirdi ki, darıxmayım tətilim maraqlı keçsin.
Şezlonq aldıq hər ikimiz üçün. Onu da deyim ki, Gürcüstan “ucqar Avropa” sayılsa da demək olar ki, qiymətlər olduqca münasibdi.
Şezlonqlarımızda yerimizi rahatlatdıqdan sonra Keti mənə dənizə girməyi məsləhət gördü. Su möhtəşəmdi. Üzməyi bacarmasam da yetəri qədər dənizin dalğalarının gətirdiyi hərəkəti bədənimdə hiss edirdim.
Mənim yaşadığım şəhərdə dəniz yoxdu. Amma hər fürsəttə suya olan sevgim məni dəniz olan ölkəyə səyahətə gətirir.
Sudan çıxdıq. Bir xeyli günəşləndik. Sonra ingilisə oxşar bir oğlan bizə yaxınlaşıb, rus dilində onlarla voleybol oynamağı təklif etdi. Rus dilində yaxşı bilməsəm də birinin təqribən nə dediyini anlıyıram.
Hər ikimiz bizə oyun təklif edən oğlana baxdıq. Hardasa ingilislərə məxsus üz cizgiləri vardı. Elə ona görə də ingilis olduğunu düşündük. Açığı başqa ölkələrə səfərə çıxan zaman tanımadığımız xalqların nümayəndələri ilə tanış olub, onların mədəniyyəti və dünyagörüşü haqqında məlumat almaq, tətili maraqlı edən nüanslardandır.
Etiraf edim ki, oğlan yaraşıqlı idi. 1.85 boyu olardı. Sarı rəngin qəribə parlaq variantında dəri rəngi vardı. Hələ sizə dəniz rəngində olan gözlərini demirəm. Ona baxdığımızda Keti də mən də düşündük ki, Tanrı bu adama dəniz suyundan göz rəngi düzəldib. Ağzı və burnu çox balaca idi. Sanki bir rəssam bu insanın simasında cazibədar portret yaratmışdı. Belə bir yaraşıqlı oğlanın oyun təklifini geri çevirmək olmazdı. Həm də biz özümüz də darıxırdıq. Dənizə girib, sonra günəşlənib, otelə qayıtmaq maraqsız olardı.
Oyun çox yaxşı gedirdi. Bizə oyun təklif edən oğlanın adının Artur olduğunu öyrəndik. Və hər ikimiz də soyadını soruşmaq ehtiyacı duymadan Arturun ingilis olduğuna qərar verdik.
Mən ingilis dilini bilmirəm. Onunla söhbət etməyə komandanın başqa qızları kimi biz də səy göstərirdik. Keti ona tez-tez ingilis dilində nəsə deyir, cavab alır və arada cavablar ürəyincə olduğunda mənə göz vururdu.
Biz qalib gəldik. Təbii ki, komandanın kapitanı Artur kubokumuzu aldı. Hamımıza kola sifariş etdi. 8 nəfər bir stol arxasında oturduq. Bütün qızlar Arturla danışmaq istəsə də o, gözünü məndən çəkmirdi. Çox zaman söhbət ya ingilis ya da rus dilində getdiyi üçün təbəssümlə kifayətlənməli olurdum.
Sonra heç gözləmədiyim anda Artur Türkiyə türkcəsində mənə müraciət etdi:
- Oyun necə keçdi sizcə?
Güldüm, ingilis deyib danışmağa söz axtardığımız gəncin türk dilində bildiyini bilmirdim. Hamı mənə baxdı. Komandamızın üzvləri Azərbaycan türkü olduğumu bilirdi. Cavabımı Azərbaycan türkcəsində verdim.
- Yaxşıydı. Maraqlı keçdi - dedim.
- Məncə, siz topdan qorxursuz - dedi.
- Balaca vaxtı top dəyəndə möhkəm yıxılmışam - dedim. Ona görə topa asanlıqla əl vura bilmirəm. Amma siz yaxşı oynayırsız.
- Mənə sadəcə Artur de. Siz yox.
Güldüm, yaxşı - dedim.
Ondan sonrakı söhbətlərdə Artur gözlərini gözümdən çəkmədi. Amma bu baxışlar bir xanımı narahat edəcək baxışlar deyildi. Sanki, bu baxışlar - səni tanıdığım üçün çox xoşbəxtəm deyirdi.
Söhbət arasında işindən bəhs etdi. İşini necə sevdiyindən, işi üçün necə əmək sərf etdiyindən. Amma demək olar ki, ingilis və rus dillərini bilmədiyim üçün tez-tez Türkiyə türkcəsində danışır və məni söhbətdən uzaq düşməyə qoymurdu.
Adımı soruşmadı. Nəsə demək istəyəndə Dəniz pərisi deyərək müraciət edirdi. Açığı bu qədər insan arasında belə yaraşıqlı oğlandan xüsusi münasibət görmək mənim də xoşuma gəlmişdi.
Həmin gün və demək olar ki, tətilin sonrakı iki günü Arturla keçdi. Həm mənə, həm Ketiyə qayğıkeş davranır. Özünü bir ingilis əsilzadəsi kimi aparırdı. Artıq heç bir hərəkət etmirdi. Amma günümüz maraqlı keçsin deyə dəridən-qabıqdan çıxırdı.
Qrupdakı hər kəs Arturun mənə xüsusi münasibət göstərdiyini hiss etmişdi. Mənim üçün təşkil edilən xüsusi görüşlər, mənim üçün təşkil edilən - sonu qalibiyyətlə bitən-voleybol oyunları və nələr, nələr.
Oyunlardan sonra söhbətlərimiz zamanı Artur Londonda təhsil aldığını, dayısının İngiltərədə xüsusi nüfuza sahib biri olduğunu dedi. Dayısı ilə fəxr etdiyini, üzdən də, xasiyyət etibarı ilə də dayısına oxşadığını komandamıza tez-tez xatırladırdı. Biz gülürdük. Çünki, Arturun özünü öyməsi o yaşda birinin adi təkəbbüründən başqa bir şey deyildir.
Tətilin 3-cü günü qrupumuzdakı milliyətcə rus olan Vladimir pozuq Türkiyə türkcəsində mənə bir sual verdi.
- Dəniz pərisi (Arturdan sonra kimsə öz adımla maraqlanmamışdı. Qrupda hər kəs mənə “Dəniz pərisi” deyə müraciət edirdi) sən Arturun kim olduğunu bilirsən?
- Yox-dedim. Amma danışığı və özünü təqdim etməsindən belə nəticəyə gəldim ki, kimdirsə, ingilis əsilzadəsidir.
Vladimir güldü və dediyimi təkrarladı: - İngilis əsilzadəsi. Ha ha ha.
Təbəssümü ironiya ilə dolu idi. Başa düşmədim. Keti də təəccüblü qaldı. Hər ikimiz qadın düşüncəmizlə belə nəticəyə gəldik ki, Vladimir, Artur yaraşıqlıdır deyə ona paxıllıq edir. Ona görə ona qısqanc münasibət göstərir.
Tətilin üçüncü günü hər kəs plana uyğun olaraq oyundan qayıdıb kola istirahəti verdikdə öz arzularını deməyə başladı. Hər kəs dedi. Sıra mənə gəldikdə Topxana meşəsində at çapmaq istəyirəm - dedim. Keti ora hardadı deyə soruşdu. Qarabağda dedim. Mən Qarabağın adını çəkəndə Arturun sifət cizgiləri dəyişdi. Mən bitmək-tükənmək bilməyən ehtirasla heç görmədiyim Qarabağın səfasından danışdım. Sonda da mənfur ermənilər dedim. Və danışdığım hər erməni kəlməsində də Arturun daha çox kefi qaçır, gözünü gözümdən yayındırırdı. Səbəbini anlamırdım.
Sənə nə oldu,-dedim. Susdu. Bir ingilis üçün bir erməninin söyülməsi o qədər də problem olmamalıdır dedim.
O isə müharibədə hər şey ola bilər. Azərbaycanlılar I Qarabağ savaşında uduzdu- dedi.
O müharibə deyildi. O adi və aciz ermənilərin acgözlüyünün qırğınıydı. II Qarabağ savaşı göstərdi biz kimik - dedim. Bu dəfə o dığalar əlimizdən qurtulmadı. Bir də Azərbaycan böyük neft ölkəsidir. Yenicə sovetlərin tərkibindən çıxan ölkə deyil artıq, cılız erməni qarşısında aciz qala. Və ardını tez-tez gətirdim. Hamı susmuşdu. Heç kəsin kefi yerində deyildi.
Özüm də əsəbləşmişdim. Bir ingilis onsuz da bir ermənini türkə satmaz dedim. Hər sözümdə mənə cavab qaytarması məni lap qıcıqlandırmışdı.
Keti ortalığın havası yumşalsın deyə dedi: - Ay Dəniz Pərisi, yaxşı ki bu stolda erməni yoxdu, yoxsa didmişdin onu.
- Yox niyə didim. Sadəcə bu stolda oturmağa tənəzzül belə etməzdim. Bizim masaya kənardan baxan da deyər ki, burda erməni yoxdu. Ermənilərin dəri rəngi tünd olur. Özü də böyük və əyri burunları var. Bizim komandamızda elə birisi yoxdu-dedim.
Keti də mən də münasibət daha çox korlanmasın deyə stoldan qalxdıq. Şezlonqlarımıza gedib paltarlarımızı götürdük. Və qərar verdik ki, sabahdan dənizin başqa səmtinə gedib, bir daha bu uşaqlarla münasibət qurmayacağıq. Sağ olsun rəfiqəmi, hər dəfə mən yaxşı olum deyə öz istəklərini qurban verirdi.
Arturun bizə yaxınlaşdığını gördük. Keti: - sözlü adama oxşayır, hələ tələsmə görək nə deyir. Məncə onun səndən xoşu gəlir - dedi.
- Mən bura özümə ingilis sevgili tapmağa gəlməmişəm. İstirahətə gəlmişəm. Amma Azərbaycanda olsaydı yaraşıqlıdır, ona ərə gedərdim - dedim. Güldük.
Artur yaxınlaşıb üzr istədi. Sənə hörmət edirəm dedi. Sən haqlısan ermənilər çox alçaq millətdir. Yemək yedikləri qaba tüpürməkdən başqa heç nə bacarmırlar. Xalqının başına gətirilən bütün ağrı-acının şərikiyəm. Və sənə verdiyim cavablar üçün üzr istəyirəm. Mən səninlə daha yaxından tanış olmaq istəyirəm. Çünki, çox xoşuma gəlirsən.
Susdum. Yenə özünü bir ingilis əsilzadəsi kimi aparır deyə düşündüm.
Əlini uzatdı. Mən - Artur Markaryan – dedi.
Bir anda hər şey buz bağladı. Markaryan soyadı qulaqlarımı cingildətdi. O, ingilis deyildi, erməni idi. Erməni kəlməsi uşaqlıqdan məndə o qədər ikrah hissi doğurub ki, Arturun soyadını eşitmək mədəmə yumruq yeməyə bərabər oldu. Əllərim əsdi. Öz-özümə öyüməyə başladım. Başımı qaldırıb Arturun mənə uzanan əlinə baxanda şəhidim Mübarizin bağlanan əlini xatırladım. O, mənzərə gözlərim önündə canlandı. Ermənilər onun ölüsündən qorxub, əllərini bağlamışdılar. Sonra gözüm Arturun boynundakı xaça sataşdı. Xocalıda sinəsinə dəmir xaçın dağ basıldığı o, uşağı xatırladım. Bir anda sanki bütün şəhid ruhları üstümə gəlib, məni ordan qovurdu.
Özüm-özümü sakitləşdirməyə çalışdım. Həm qorxmuşdum, həm də Arturun qəsdən mənə oynadığı bu oyun məni çaşdırmışdı. Başımı qaldırıb gözlərinin içinə baxdım. Amma bu dəfə o, gözlər mənə dənizdən düzəldilən Tanrı möcüzəsi kimi yox, bir çaqqalın və bir iblisin parıldayan gözünü xatırlatdı. Dik durdum. Düşmən qarşısında əyilmək olmazdı. Qaşqabağımı tökdüm. Ketiyə dedim ki, ona de ki, burdan rədd olsun.
Keti hirslə onu qovdu. Gedək dedi.
Artur ardımızca çığırmağa başladı:-bura Gürcüstandı. Dost ölkədi. Eşidirsən məni, dost ölkə. Burada millətçilik olmaz. Amma unutma, mən “Dəniz pərisi”ni sevmişdim.
"Dəniz pərisi" adı gözəl olsa da Arturun ağzında o qədər çirklənmişdi ki, ikinci birinin məni Dəniz pərisi deyib, çağırmasına dözə bilməzdim.
Otelə necə çatdığımı bilmədim. Keyimişdim. Nə ağlaya, nə də özümü günahkar çıxara bilirdim.
Gözlərimi yumdum. Bütün şəhidlər gözümün önündə canlandı. Sanki hamısı məndən üz çevirmişdi. Onlara yalvarıb bağışlanmağımı xahiş etmək istəyirdim. Amma sözə nədən başlayım, bilmirdim. Tətil deyib keçirdiyim bu üç gün həyatımın ən dəhşətli və ən iyrənc gününə çevrilmişdi.
Azacıq sakitləşim deyə, yerimə paltarlı girib yatmağa çalışdım.. Amma alınmadı. Gözümü yumduğumda Xocalı şəhidləri gözlərim önündə canlanır, bütün ölülər gözlərini açıb mənə - sən günahkarsan -deyirdi. Yuxu ilə reallıq arasında şəhidlərlə danışırdım. Nə dediyimi özüm də bilmirdim.
Telefonun zənginə diksinib ayıldım. Havada 38 dərəcə isti varkən, otaq boş və soyuqdu. Bədənimi buz kəsmişdi. Üşüyürdüm. Dəstəyi qaldırdım. Keti idi. Necə olduğumu soruşdu. Mobil telefonuma zəng vurmuşdu açmamağım onu nigaran qoymuşdu. Telefonda bir neçə saniyə susdum. Sonra mən evimizə getmək istəyirəm dedim. Yaxşı dedi Keti.
Axşam son reyslə evə qayıtdım. Heç kimlə danışmadım. Özümü murdarlanmış hiss edirdim. Müraciət edənlərə cavab vermir, elə hey düşünürdüm, düşünürdüm. Nəyi düşündüyümü də bilmirdim.
Bir neçə gün sonra hava qaralanda Şəhidlər xiyabanına getməyə qərar verdim. Qalxdım, geyindim və getdim.
Birinci bütün şəhid ruhlarına dua oxudum. Sonra diz çöküb hönkürtü ilə ağlamağa başladım. Sadəcə bir söz dediyimi xatırlayıram. “Mən günahkar deyiləm, mən günahkar deyiləm. İstəyim Dəniz pərisi olmaqdı”.

P.S. Arturun ingilislərə bənzəməsinin səbəbi anasının ingilis əsilzadaləri kökündən olması idi. Bütün azərbaycanlılar bilir, ermənilərin qara qaşı və gözü, iri və əyri burnu var. Artur üz quruluşunu anasından almışdı. Dəniz Pərisinin ermənini tanımamasına səbəb bu idi.

Nuray Nəzərova