Şairlik insanlarda altıncı hisdir. Bu hissə malik olanlar başqalarının görə bilmədiklərini görür, duya bilmədiklərini duyurlar. Peyğəmbərlərə gələn vəhylə şairlərə gələn ilham mahiyyət etibarı ilə bir-birinə oxşardır. Hər ikisi Haqdan gəlir, hər ikisi seçilmişlərə gəlir. Hər ikisinin missiyası insanları düzgün yaşam tərzinə, haqqa, ədalətə çağırmaqdır. Və hər ikisi təbiətə, torpağa, Vətənə, xalqa, insanlığa olan məhəbbətə, bəşəri sevgiyə əsaslanır.
Maddi aləmə şairanə baxış əsasən iki yöndə olur: ya zirvəyə baxırsan, ya zirvədən baxırsan. Zirvəyə baxanlar dağın bir üzünü görür, onların görmə arealı məhduddur. Belələrindən şair çıxar, amma əsl şair olmaz, ola bilməz, çünki gördükləri kimi, yazdıqları da yarımçıq olar. Zirvədən baxanların gözü isə intəhasızlığadək kəsərli olar, uzaqları görər, görmə hüdudu böyük və geniş olar. Zirvədə olanlar əsl şairlərdir; hiss və həyəcanları ilə, davranış və münasibətləri ilə, sevgiləri ilə.
Bayram Apoyev zirvədən baxan şairdir. Onun şeirləri başdan-ayağa sevgidən, yenə də sevgidən qaynaqlanır. Yazıb-yaratdığı bədii nümunələrin mövzusu, məzmunu, ideyası bir məhəbbət ilgəyi ilə bağlanıb vəhdət təşkil edir. Cəmi altıca misradan ibarət olan “Vətən yarımdı” şeiri müəllifin bu kitabının bədii müqəddiməsi kimi səslənir. Onun tək sevdiyi və sevəcəyi Vətəndir, elə sevgisi də Vətəndir. Şair özünü Vətənin bir zərrəciyi qismində görür; burda da Vətənə “yarım” deyir, çünki canı da, ruhu da, nəfəsi də Vətənlə bağlıdır, iki “yarım” bir bütövdür və bir yarpağın iki üzü kimi onları bir-birindən ayırmaq qeyri-mümkündür. Elə oradaca daha bir “yarım” məfhumu işlədilmişdir. Bu, “cəlladlar” tərəfindən iki yerə bölünmüş Vətən torpağını bildirir. “İki sevgilim şeirində Vətən-Torpaq və o torpağın insana sonsuz məhəbbəti ifadə olunur. Bayram Apoyevin Vətən sevgisi, doğma torpağa bağlılığı onun 1974-cü ildə yazılmış ilk qələm təcrübəsi olan “Ağrı dağ” şeirində daha dolğun əks olunmuşdur. Mərdanə duruşu ilə, piranə görkəmi ilə möhtəşəmlik sinvolu olan “Ağrı dağ” Vətənin özüdür, onun sinvoludur. Ağrı eləcə adi bir dağ deyil, Azərbaycan-Türk folklorunun canlı obrazlarından biridir. Bu dağ haqqında saysız əfsanə, rəvayət və müxtəlif şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri mövcuddur. Şair-vətəndaşın nəzərində Ağrı yer üzünün ən yüksək zirvəsi olan Evrestdən də ucadır. Ağ çalmalı Ağrını Vətən, özünü övlad adlandıran yurd təsübkeşi anadan ayrı düşməsinin səbəbini zəmanədə görür:
Sən anasan, mən də balan,
Sənsiz “könül şəhrim talan”.
Məni səndən ayrı salan
Zəmanədir, Ağrı dağı.
Şair qədim Odlar torpağını diyar-diyar gəzir, cənnətmisal bölgələrin adını məhəbbətlə dilə gətirir, tarixi şəxsiyyətlərin adlarını sadalayır, maddi-mənəvi gözəlliklərini sevə-sevə tərənnüm edir. Doğma yurdun ecaskar təbiətini, dağın-aranın bənzərsiz hüsnünü, füsünkarlığını vəsf edən lirik qəhrəmanın qürurdan ürəyi köksünə sığmır:
Səndə gördüm məhəbbəti,
Etibarı, sədaqəti.
Neyləyirəm mən cənnəti?!
Hər bir güşən cənnətməkan,
Ana yurdum – Azərbaycan!
Şair Vətən torpağının doyumlu gözəlliklərini tərənnüm etməklə yanaşı, Qarabağın, daha neçə-neçə dilbər guşələrin düşmən tapdağından doğan ürək ağrılarını da dilə gətirir, Vətən övladlarını qana-qan almağa, qisasa çağırır:
Nigaran dolanır Babəkin ruhu,
Bir anla, dərk elə, kökünü tanı!
Qapanıb Babəkin ər qeyrətinə,
Qoyma yerdə qalsın şəhidlər qanı.
Qələm elə bir silahdır ki, yeri gələndə qılıncdan belə kəsərlidir. Qələm bir qəlbin duyğu və istəklərini, düşüncələrini min ürəyə ötürə bilir. Qələm Vətənə, xalqa, ümumbəşəri dəyərlərə, uca amallara xidmət vasitəsidir. Bayram Apoyevin əlindəki qələmin iki sahibi var: elm adamı-alim, duyğu insanı-şair, zehniyyət və şeyriyyətin sintezi Vətənə xidmətin ən yüksək mərtəbələrindəndir. Elm və təhsilin, mənəvi-əxlaqi zənginliyin bu gün həyatda, hər bir sahədə əsas və başlıca amil olduğunu nəzərə alsaq, həm bir elm adamı kimi, həm bir şair kimi Bayram müəllimin xidməti iki qat əhəmiyyətə malikdir. Və o yazıb-yaradıb, nə qədər gərəkdir yazacaq:
Neçə ki insanlıq dövlət varımdı,
Neçə ki bu gözəl Vətən yarımdı.
Neçə ki Qarabağ saçda qarımdı,
Yazmışam, yazıram, yazacam yenə!
Bayram Apoyevin oxuculara təqdim olunan bu kitabı bütövlükdə məhəbbət çiçəklərindən hörülmüş bir çələngdir. Ondan sevgi ətri gəlir- daim təravətli ədəbi yaşar sevgi ətri. Bu sevgi dünya durduqca yaşayan sevgidir. Çünki ibtidası Tanrıdan gəlir, İlahinin özü qədər ülvidir, müqəddəsdir, təkdir, pakdır. Sevda təkliyi, vahidliyi iki qəlbin vəhdəti ilə birliyi ilə mümkündür. Bu vəhdəti “Ayrı ola bilmərik biz” şeirində eşq fədaisi aşiq belə ifadə etmişdir:
Bənzəri yox, yeganədir,
Şirin röya, əfsanədir.
İlahidir, divanədir,
Aydan arı saf eşqimiz,
Ayrı ola bilmərik biz.
Sən demə ülvi sevgilərin yaşı da yoxmuş; məhəbbət ürəyə düşdümü, sanki min ildir bu sevda yollarındasan. Orda keçmiş, indiki, gələcək anlayışı yoxdur, orda zaman yoxdur, yalnız eşq var, orda ürəklər bir döyünür, o yoldan döndü yoxdur:
Belə buyurubdur böyük Yaradan,
İlahi eşq üçün nə vaxt, nə zaman?
Birlikdə döyünür qəlbimiz hər an,
Bizi qərq eləyib sevgi dənizi,
Min ildir sevirik bir-birimizi.
“İlahi eşq üçün nə vaxt, nə zaman?! Yaman darıxmışam ay gülüm, yaman...” Deyərək sevdalısının vüsalını arzulayan aşiq öz sevgisini də, sevgilisini də həyatının mənası sayır, ömrünü ona borclu hesab edir:
Məni ağladanda güldürən də sən,
Məni yaşadan da, öldürən də sən.
Atəşə yaxan da, söndürən də sən,
Ömrümü borcluyam sənə, ay gülüm.
Klassik ədəbiyyatın Xəyyam, Hafiz, Füzuli, Nəbati və bir çox ədəbi nəhənglər həqiqi məhəbbəti Tanrıdan göndərilmiş İlahi pay kimi qiymətləndirmişlər. İlahi eşqin ölməzliyinə, əbədiliyinə inanmışlar. Təsəvvürdə əbədi olan, baqi olan bir Allahdır, qalan hər şey fanidir. İnsan yalnız Tanrısına baş əyər, ona səcdəyə qapılar, sitayiş edər, çünki o, əbədidir, insanlıq, cəmi varlıq ona übudiyyətdə bulunmalıdır. “İlahi eşq” deyirlər. Eşq o zaman ilahiləşir ki, Tanrı səviyyəsinə qalxsın, Allaha olduğu kimi, ona da səcdə olunsun. Allaha aid olan müqəddəsliyə, ülviyyətə, bənzərsizliyə, vəhdaniyyətə qovuşsun. Onda məhəbbət təsəvvüfə layiq olar. Bayram Apoyevin məhəbbət poeması təsəvvüf səviyyəsindədir. Bu eşqi Allahın özü pay verib, bu taleyi Allahın özü sevənlərin alnına yazıb (“Yazıb alnımıza eşqi Yaradan”):
İlahi eşqimiz möcüzə, sirdi,
Cismimiz ayrıdı, ruhumuz birdi...
...Bizi heç ölüm də ayra bilməz,
Ölsək də, sevgimiz heç zaman ölməz.
“Mənə bir şeir yaz” adlı dörd bənddən ibarət şeir yuxarıda dediklərimizi təsdiq etməkdədir. Bu şeir müəllifin bir çox poetik nümunələri kimi, öz ideyası, məcazi deyimi, səmimiyyəti və sadə sintaksisi ilə diqqətləlayiqdir:
Mənə bir şeir yaz dan söküləndə,
Oxuyum yuxudan mən duran kimi.
Oxuyub gülümün ətrini alım,
Sürtüm gözlərimə bir “Quran” kimi.
Mənə bir şeir yaz günorta çağı,
Oxuyum, yollanım ocağa sarı.
Mənim Mədinəm də, Məkkəm də sənsən,
Ovsunla qəlbimi, yaramı sarı...
...Mənə bir şeir yaz elə bu gecə,
Eylə aşiqinə sən doyunca naz.
Oxuyub şeirini səcdəyə gəlim,
Hər gecə qoynunda qılım mən namaz.
Müəllif qeyd edir ki, həyatın yolları saysızdır, ünvanlar kimi yollar da müxtəlifdir. Sevda yolu ən doğru yoldur. Bu yola Tanrının istəyi ilə qəlbin hökmü ilə qədəm qoyulur. Bu yolda geruyə dönüş yoxdur, son mənzili zirvədən yuxarıda “yeddinci səma”dır-İlahi məkandır. Şair qənaəti aşağıdakı bənddə dolğunluqla ifadə olunmuşdur.
“İlahi eşq yolu” adlanır bu yol,
Bu yol müqəddəsdi, bu yol uludu.
Bu yolu seçənlər yaxşı bilir ki,
Nəfsin yox, ilahi eşqin yoludur.
Elə həmin “İlahi eşqin yolu”dur ki, alim Bayramı şair Bayram etmişdir. Kitabın “Qoşasaraylı dünya” adlanan hissəsində şairin içtimai-siyasi əxlaqi görüşləri, mənəvi dəyərlərə müxtəlif həyatı hadisələrə, insanlara münasibəti əks olunmuşdur. Buradakı şeirlərin bir hissəsi ifşaedici xarakter daşıyaraq içtimai həyatdakı mənfiliklərin-ədalətsizliyin, rüşvətxorluğun, xudbinliyin, nəfiskarlığın, var-dövlət hərisliyinin, mənsəbpərəstliyin və bir çox başqa qeyri-əxlaqi xüsusiyyətlərin tənqidinə həsr olunmuşdur. Bu qəbildən olan yazıların hər sözü, hər misrası oxucuda yaydan çıxmış ox təsiri bağışlayır. Son hissədə verilmiş başqa qisim şeirlərdə insana, insanlığa məxsus müsbət keyfiyyətlər – doğruluq, xeyirxahlıq, yurdsevərlik, qorxmazlıq təlqin olunur. Şeirlərdən xeyli itaflar da var ki, onlardan biri də XXI yüzil Azərbaycan nəsrinin öncülü Qaracallı Famil Süleymanova həsr olmuşdur.
Kitabın əvvəlində Ağrı dağla sonda Dədə Familə müraciət olunması bəlkə də təsadüfü deyil. Bayram Aboyev bununla sanki oxucuya məhəbbətin, doğma təbiətin, el-obalarımızın möhtəşəmliyindən doğan bir zirvə qüruru, ucalıq ovqatı yaratmağa çalışmışdır. Və bunu bacarmışdır.
Sultan Orucoğlu
Şair-publisist
Səidə Mirhəsən
AJB-nin üzvü, “Qızıl qələm”
mükafatı laureatı