Səməd Vəkilov:"Zəngibasar həsrətli Əkbər Əliyev"

"Müvəkkil Hüquq Mərkəzi" İctimai Birliyi Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya" layihəsi çərçivəsində Salyan rayonu Yeni Uluxanlı kənd sakinləri ilə görüşüb.

Bu barədə QHT.az saytına layihənin rəhbəri tədqiatçı-hüquqşünas S.Vəkilov məlumat verib. O bildirib ki, Yeni Uluxanlı kəndi əsasən Qərbi Azərbaycanın Zəngibasar mahalından İ.Stalinin qərarı ilə öz doğma yurdlarından deportasiya edilmiş Azərbaycan türkləridir. Belə şəxslərdən biri də Əliyev Əkbər Adil oğludur. O, 18 may 1941-ci ildə Qərbi Azərbaycanın dilbər güşəsi olan Zəngibasar mahalının Zəngibasar kəndində anadan olub. İlk ibtidai orta təhsilini Zəngibasarda alıb. Sonra 1949-cu ildə öz doğma yurdlarını məcburi olaraq tərk etmək məcburiyyətində buraxılaraq Azərbaycana Papanin (Əli Bayramlı) rayonuna I saylı Şirvan Pambıqçılıq sovxozunun 3-cü şöbəsinə köç ediblər.

Əkbər Əliyev: "Biz gələndə burada Vedibasar mahalının Vedi kəndindən 6-7 ailə məskunlaşmışdır. Tədricən 1949-cu ildən 1952-ci ilədək köçürülmə davam etmişdir. Biz 1949-cu oktyabr ayında bir vaqonda 11 ailə olmaqla ev əşyaları və heyvanlarla bir vaqonda Azərbaycana gəldik. Biz gələndə kəndin yolu yox idi. İşıq yalnız 1955-ci ildə çəkildi. İbtidai məktəb 4-cü sinifə qədər idi. Sonra 7 illik məktəb oldu".
Əkbər Əliyev o günlərdən danışarkən dərin ah çəkir. Atam Kərimov Adil Əli oğlu 1941-ci ilin mən doğulandan 6 ay sonra dünyasını dəyişib.Ailə başçısı kimi anam Xədicə Kərimova qeyd edilmişdir. Anam Kərimova Xədicə Cabbar qızı əslən İrəvan şəhərindən idi. O,1903-cü ildə İrəvan şəhirində doğlub. İndiki Ararat stadionu anam babam Cabbar kişinin bağ sahəsi olub. Əkbər kişi digər ailə üzvləri haqqında məlumat verir. Onun bacı-qardaşları hamısı Zəngibasarda doğulsa da yurd həsrəti ilə Salyanda dünyasını dəyişiblər.

Əliyeva Sara Adil qızı (1927-2014-cü il)
Kərimova Xanımzər Adil qızı (1932-2016-cı il)
Əliyeva Məryəm Adil qızı(1938-2021)
Əliyev Yaqub Adil oğlu (1930-1993)
Əkbər Əliyevin oğlu Zülfüqar I Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı onun adını daşıyan Əkbər adlı nəvəsi isə 2024-cü tədris ilində ildə 550 bal toplayaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinə qəbul olmuşdur. Diplomat olmaq, siyasətlə məşqul olmaq onun uşaqlıqdan arzusudur. O, siyasət, tarix, coğrafiya ilə yaxından maraqlanır.Əsasən Qərbi Azərbaycan İcmasının tədbirlərində fəal iştirak edir, Qafan Rayon Gənclər Şurası ilə əməkdaşlıq edir. Qərbi Azərbaycanla bağlı bütün layihələrdə iştirak etməyə çalışır və onları dəstəkləyir, babasının məcburi çıxarıldığı Qərbi Azərbaycan torpaqlarına qayıtmaq uğrunda mübarizə aparmaq və doğma yurda qayıtmaq ən böyük arzusudur.

Azərbaycanı və Azərbaycan elmini
dünyada tanıdan görkəmli bio-fizik
professor Süleyman Allahverdiyev

Biofizika sahəsi üzrə dünyanın ən nüfuzlu alimlərindən biri kimi tanınmış həmyerlimiz, AMEA-nın Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun Bionanotexnologiya beynəlxalq laboratoriyasının müdiri, Rusiya Elmlər Akademiyasının Fundamental Biologiya Problemləri İnstitutunun baş elmi işçisi, K.A.Timiryazev adına Bitki Fiziologiyası İnstitutunun İdarəolunan Fotobiosintez laboratoriyasının müdiri və baş elmi işçisi, Rusiyanın əməkdar elm xadimi, Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, biologiya elmlər doktoru, professor Süleyman İfxan oğlu Allahverdiyevin 1 avqust 2025-ci il tarixində 75 yaşı tamam olur.
Allahverdiyev Süleyman İfxan oğlu 01.08.1950-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Çəmbərək (keçmiş Krasnoselo) rayonunun Çaykənd kəndində zəhmətkeş bir ailədə anadan olmuşdur. Atası Allahverdiyev İfxan Məmmədkərim oğlu və anası Alıyeva Aşa Hüseyn qızı Çaykənd kolxozunda müxtəlif işlərdə çalışmışlar.
Allahverdiyev Süleyman ilk təhsilini doğulduğu Çaykənd kəndində səkkizillik məktəbdə almış və oranı bitirdikdən sonra qonşu Gölkənd kəndindəki orta məktəbdə orta təsilini uğurla başa vurmuşdur. Eyni zamanda təhsilini Bakı Dövlət Universitetinin (keçmiş S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti - ADU) fizika fakültəsində davam etdirmiş və oranı 1973-cü ildə müvəffəqiyyətlə bitirmişdir.
Universitet illərindən sonra ali təhsilli mütəxəssis kimi doğulduğu Çaykənd kəndinə qayıtmış və orada bir müddət (1973-1977-ci illər) Bala Əfəndiyev adına orta məktəbdə fizika müəllimi işləmişdir. Lakin elmi axtarışlara böyük marağı olan Süleyman Allahverdiyev 1977-ci ildə AMEA-nın Əkinçilik institutunda akademik Cəlal Əliyevin rəhbərlik etdiyi “Bitgi fiziologiyası” laboratoriyasında biofizik kimi elmi isə baslamısdır. Elə həmin il, o, SSRİ Elmlər Akademiyasının Fotosintez İnstitutunda (indiki REA-nın Biologiyanın Fundamental Problemləri İnstitutu) “biofizika” ixtisası üzrə aspiranturaya qəbul olmuşdur.
1984-cü ildə SSRİ EA-nın Biofizika İnstitutunda (Puşşino səhəri) biofizika üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş və fizika- riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.
Namizədlik dissertasiyasının müdafiəsindən sonra Süleyman Allahverdiyev SSRİ EA-nın Fotosintez İnstitutunda elmi araşdırmalarını davam etdirmiş və apardığı elmi tədqiqat işlərini yekunlaşdıraraq 2002-ci ildə REA-nın Timiryazyev adına Bitki Fiziologiyası İnstitutunda "Bitkilərin fiziologiyası və biokimyası" ixtisası üzrə biologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya işini uğurla müdafiə etmişdir.
S. Allahverdiyev fotosintez, fiziologiya, biofizika, biokimya və molekulyar biologiya sahələri üzrə elm aləmində tanınmış mütəxəssisdir. Onun tədqiq etdiyi 2-ci fotosistem (FS-2) fotosintez zamanı elektron-nəqliyyat zəncirində gedən proseslərin əsasını təşkil edir. Bu tədqiqatların nəticəsi fotosintez prosesində ilkin mexanizmlərin elektronların ötürülməsi zamanı mümkün olan energetik və kinetik sxem bütün dünyada fotosintez üzrə dərsliklərə daxil edilib.
S. Allahverdiyevin əldə etdiyi elmi nəticələrin məcmusu əsasında FS-2-nin bitki və sianobakteriyaların fəaliyyəti, eləcə də inaktivasiya mexanizmləri və stress şəraitlərdə onun sonrakı reparasiyası haqqında yeni təsəvvürlər sistemi yaradılmış, bitkilərin fotosintez aparatının əlverişsiz ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşdırılmasının molekulyar mexanizmləri tədqiq edilmişdir.
S. Allahverdiyev tərəfindən duz stressinə qarşı FS-2-nin dayanıqlığında canlı hüceyrələrin rolu müəyyən edilmiş və FS-2-nin ətraf mühitin stress amillərinə müqavimətini yetərincə gücləndirən gen mühəndisliyi yolları aşkarlanmışdır.
Hazırda o, nanobiotexnologiyanın yeni istiqamətlərindən biri olan təbii zülal strukturu əsasında süni fotosintez sistemlərinin yaradılması ilə bağlı tədqiqatlarda fəal iştirak edir. Bu tədqiqatlar gələcəkdə alternativ enerji mənbəyi kimi molekulyar hidrogenin əldə edilməsinə imkan verəcəkdir.
S.Allahverdiyevin elmi araşdırmalarının nəticələri müntəzəm olaraq Chemical Reviwers, Proceedings of National Academy of Science USA, "The EMBO Journal, J.Photochem Photobiol, Photosynthesis Research, FEBS Letters və s. kimi nüfuzlu beynəlxalq elmi jurnallarda dərc edilir. O, bu və digər elmi jurnallarda bir sıra icmal məqalələrin, habelə xaricdə nəşr edilən elmi kitablarda 39 fəslin müəllifidir. Bütün bunlar onun elmi nailiyyətlərinin beynəlxalq miqyasda tanınmasına sübutdur. Alim dəfələrlə müxtəlif beynəlxalq jurnalların xüsusi buraxılışlarının redaktoru kimi dəvət olunub.
S.Allahverdiyev bitkilərin fiziologiyası və biokimyası, fotosintez və nanotexnologiyalara dair elmi əsərlər nəşr edən aparıcı beynəlxalq jurnalların (15-dən çox), o cümlədən, Biochimica et Biophysica Acta (BBA-Bioenergetics), İnternational Journal of Hydrogen Energy, Journal of Photochemistry and Photobiology B.Biology, Frontiers in Plant Physiology və s. jurnalların redaksiya heyətinin üzvüdür.
Beynəlxalq elmi istinada və Hirş indeksinin məlumatına görə Süleyman Allahverdiyevin elmi əsərlərinə istinad sayı müvafiq olaraq təxminən 27 000 və 79-dur. O, belə yüksək sitat (istinad) reytinqi (26 000- dən çox) olan yeganə azərbaycanlıdır.
S.Allahverdiyev 2018–2023-cü illərdə Thomson Reuters-WoS (Clarivate Analytics) tərəfindən müstəsna tədqiqatları ilə seçilən ən yüksək istinad edilən dünya səviyyəli tədqiqatçılardan biri kimi tanınmış və dünyanın ən çox istinad olunan top 1% alimləri siyahısına daxil edilmiş və “Scopus Awards Russia” mükafatına layiq görülmüşdür. S.Allahverdiyevin belə bir mötəbər siyahıya daxil edilməsi onun fotosintez və əlaqəli sahələrin öyrənilməsinə verdiyi əvəzsiz töhfələrin beynəlxalq səviyyədə tanınmasının göstəricisidir.
O, 2022-ci ildən etibarən hər il Research.com reytinqində “Bitki elmi və aqronomiya” kateqoriyası üzrə Rusiya alimləri arasında birinci yeri tutur.
S.Allahverdiyev müxtəlif illərdə 25-dən çox ölkədə (Avstraliya, Fransa, Hollandiya, Almaniya, Sinqapur, İsveç, Çexiya, Macarıstan, Türkiyə, Hindistan, koreya və s.) dəvətli professor kimi çalışıb.
İndiyə qədər Rusiyada, eləcə də başqa xarici ölkələrdə keçirilən 90-dan çox beynəlxalq elmi konfranslarda iştirak edib. Dünyanın 60-dan çox ölkəsində o cümlədən, Avstraliya, Macarıstan, Yaponiya, Almaniya, İspaniya, Kanada, Hollandiya, Sinqapur, Fransa, İsveç, Türkiyə və s. ölkələrdə müxtəlif illərdə dəvətlə işləmiş və mühazirələr oxumuşdur. O, həm də Yaponiya, Kanada, Hindistan, Macarıstan, Almaniya, Sinqapur, ABŞ, İsveç və s. ölkələrin elmi - tədqiqat təşkilatlarının beynəlxalq layihələrində rəhbər və iştirakçıdır. O böyük uğurla keçən "Postegenom dövrdə Fotosintez, biofizikadan molekulyar biologiyaya qədər" (Kanada - 2004), "Fotosintezlərin struktur və funksiyası" (Puşşino 2006, 2014, 2016), "Davamlı inkişaf üçün Fotosintez tədqiqatları" (2011, 20013, 2018 Bakı, Azərbaycan), (2015 Krit Yunanıstan), "Davamlı inkişaf üçün Fotosintez və hidrogen enerji tədqiqatları" (2017, Heydərabad, Hindistan, 2019, Sankt Peterburq, 2023, Istanbul), beynəlxalq elmi konfransların təşkilatçısı olub.
S.Allahverdiyev həm də Rusiya Elmlər Akademiyasının Bitki fiziologiyası İnstitutunun “İdarəolunan fotobiosintez” laboratoriyasının rəhbəri, Mixail Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin “Bitki fiziologiyası” kafedrasının, eləcə də Moskva fiziki-texnika institutunun molekulyar və hüceyrə biologiyası kafedrasının professorudur.
S. Allahverdiyev 2019-cu ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının K.A.Timiryazyev adına mükafatını almış, 2021-ci ilin beynəlxalq "Qlobal enerji" mükafatına layiq görülmüş, 2024-cü ildə Beynəlxalq Hidrogen Mükafatı laureatı olmuş, həmçinin, Əl-Farabi adına Qazaxıstan Milli Universitetinin “Elm qarşısında xidmətlərinə görə” qızıl medal sahibidir.
Bütün mənalı həyatını vətəndən uzaqlarda yalnız elmə həsr etmiş, məşğul olduğu elmi istiqamətdə qazandığı möhtəşəm uğurları ilə dünya alimləri sırasında Azərbaycanı layiqincə təmsil edən həmyerlimizi bu yubiley günü münasibətilə təbrik edir, ona hər şeydən əvvəl möhkəm can sağlığı, uzun ömür və elmi fəaliyyətində daha böyük uğurlar arzulayırıq.

Fərman MƏMMƏDOV
Azərbaycan Dillər
Universitetinin dosenti

Əziz dostlar, şəhid Zaur İsmayılzadəyə həsr olunmuş tədbirdə dəvət edirik. 44 günlük Vətən müharibəsinin qəhrəman oğullarından olan, ananın tək oğlu şəhid Zaur İsmayılzadənin anadan olmasının 30 illiyidir.
Azərbaycan Milli QHT Forumunda Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə şəhidi Zaur İsmayılzadənin 30 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçiriləcək. Tədbirdə şəhidlərə ithaf olunmuş şeirlər və musiqi kompozisiyaları səsləndiriləcək.
Sizi şəhid Zaur ismayılzadənin əziz xatirəsinə həsr olunmuş tədbirə dəvət edirik.
Tarix: 28 iyul 2025-ci il saat 14:00
Ünvan: S. Vurğun 83, “Word Business Center”, 2-ci mərtəbə, Akt zalı
Hörmətlə: Güllü Eldar qızı Alıyeva, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri

Milli kimlik, coğrafiya və çağdaş dünya düzəninə fərdi baxış

Türk dünyasının məşhur aydınlarından olan Ali Kafkasiyalının ailəsində doğulan professor Məhəmməd Savaş Kafkasyalı əsil-nəcabəti və mənəvi yaddaşı ilə Azərbaycana sıx tellərlə bağlı ziyalı bir nəsilin davamçısıdır. Onun şəcərə tarixində yer alan 1930-cu illərin Sovet totalitarizminə qarşı baş qaldıran milli müqavimət və mühacirət həyatı müəllifin intelektual dünyagörüşünün formalaşmasında dərin iz buraxmışdır. Babasının Türkiyəyə zorən uzanan yolu təkcə coğrafi məkan dəyişikliyi deyil, eyni zamanda mədəniyyət və kimlik məsələlərinin təməl qatlarına enən bir yolçuluğun simvoludur.
Savaş Kafkasyalı Türkiyənin Kırıkkale Universitetinin İqtisadi və İdarəetmə Elmləri Fakültəsində elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir. Ədəbiyyat və mədəniyyət mühitində yetişən Savaş Məhəmmədin maraq dairəsi təkcə beynəlxalq münasibətlərlə məhdudlaşmır – o, həm də ədəbiyyata, tarixi-mədəni yaddaşa yönəlmiş publisistik yazıları ilə seçilir.
“Şir və düymə” məqaləsi müəllifin fərdi düşüncə üslubunu və simvolik yanaşma tərzini bariz şəkildə nümayiş etdirir. Burada Azərbaycan coğrafiyası sadəcə fiziki bir məkan kimi deyil, həm də mənəvi bir mərkəz, tarixi təxəyyül və kollektiv yaddaşın təcəssümü kimi təqdim olunur.
Məqalə çağdaş dünyanı anlamaq üçün milli kimliyin prizmasından baxmağın, tarix və mədəniyyətin “sakit səslərini” yenidən dinləməyin mümkünlüyünü göstərən maraqlı bir intellektual çağırışdır. Aşagıda müəllifin fərdi-subyektiv baxışını əks etdirən "Şir və düymə" yazısını təqdim edirik.

Bizi təmsil etdiyini, edəcəyini, bizimlə bağ qurmağa vasitə olacağını, bizimlə əriş-arğac iç-içə keçəcəyini bildiyimiz üçün uşaqlarımıza öz düşüncələrimizə, məqsədlərimizə, dəyərlərimizə uyğun ad qoyuruq.
Zaman-zaman düşüncələrimizi, məqsədlərimizi, duyğularımızı gizlətmək üçün əslindən fərqli, ya da aldadıcı adlandırmalarımız və ifadələrimiz olur, ancaq adlar da düşüncə və dəyərlərimizin düymələri kimidir, yerinə bağlanacağı şəkildə gerçək olur.
Uşaqlarımız bizim təmsilçilərimizdir, təmsilçilərimizin bizi – bizim xasiyyətlərimizi göstərməsini, aşkara çıxarmasını istəyirik. Bizi təmsil edən simvollar da belədir. Qoyulan adın öz mahiyyətinə uyğunluğu və gerçəkliyi adı qoyanın və simvolu təyin edənin nə qədər azad olduğuna, həm də şüuruna bağlıdır.
Millətlərin özlərini təmsil etmək üçün seçdiyi heyvanlara baxdıqda, hər hansı millətin seçdiyi simvolun nələri ifadə etdiyini, nələri göstərmək istədiyini və ya özünün seçmədiyi simvolların nə üçün mənasız və məcburi olaraq başqa mənalarla yükləndiyini görmək mümkündür. Məsələn, türk millətinin simvolu qurddur. Qurdun daşıdığı özünəməxsus xüsusiyyətlər müşahidə edilmiş, türk xalqının xarakteri ilə üst-üstə düşdüyü müəyyən olunmuş və bu səbəbdən qurd təmsilçi seçilmişdir. Bozqurd türk millətinin özünün müəyyənləşdirdiyi və həm öz kimliyini anlatması, həm də onu özü ilə əlaqələndirilməsi üçün ən qədim zamanlardan bəri istifadə edilir.
İngilislərin heyvan simvolu şirdir. Bu simvol çox qədim zamanlara dayanmasa da, ingilislər heyvanlar aləmində ən güclü varlıq sayılan şiri özlərini təmsil etmək üçün seçmişlər. Kral I Henri, Anjou qrafı Jofrua Plantagenet və Kral II Henri öz gerblərində istifadə etdikdən sonra şir kral ailələrində əsas simvol olaraq istifadə edilmişdir. Şir ingilis millətinin həm dövlət olaraq güclü olduğunu göstərmək, həm də gücün rəmzi kimi özününkülərə inam vermək, düşmənlərinə isə canına qorxu salmaq məqsədilə istifadə olunmuşdur. Bu simvol Yaxın Şərqdə müsəlmanlara qarşı savaşan “Richard the Lionheart” (Şir ürəkli Riçard) vasitəsilə daha da məşhurlaşmışdır.
Fransızların milli heyvan simvolu isə xoruzdur. Lakin xoruzun fransız düşüncəsində yer tutmasının və simvola çevrilməsinin səbəbi Roma dövründə Fransa torpaqlarına və franklara “Gallus” deyilməsi, bu sözün eyni zamanda latınca “xoruz” mənasını verməsidir. Fransızlar özlərini təmsil etmək, öz xasiyyətlərini göstərmək və bu simvolla öz kimliklərini əlaqələndirmək üçün seçimi özləri edə bilmədiklərindən, xoruza mifoloji və əfsanəvi xüsusiyyətlər vermişdirlər. Onlar xoruzu hər səhər günəşin doğuşunu, qaranlığın sonunu xəbər verən, beləliklə aydınlığı gətirən bir varlıq kimi tanıyaraq xoruz simvoluna daha möhkəm bağlanmışlar.
Napoleon aydınlanmağı – maariflənməyi təmsil etsə də, fransızları güclü göstərmədiyi üçün xoruz simvolunu dəyişmişdi, lakin Napoleondan sonra xoruz simvolu yenidən qaytarılmışdır.
Ad qoyarkən və ya qoyulmuş adları dəyərləndirərkən yalnız təkqatlı düşünməməyin vacibliyi, tək bir baxış bucağından yanaşdıqda bütöv mənzərənin görünməyəcəyi yaddan çıxarılmamalıdır.



Bir əşyaya, hərəkətə və ya hissə verilən adlar, yəni sözlər, hətta xüsusi adlar lay-lay təhlil edildikdə həm ad qoyanın düşüncə tərzi, həm də niyyəti aydın ola bilər. Əslində, ad qoyanın düşüncəsinin nə qədər azad olub-olmadığı çox vaxt verdiyi adlardan və təyin etdiyi rəmzlərdən başa düşülür.
İsrailin İrana qarşı başlatdığı “Yüksələn şir” əməliyyatını və onun keçdiyi prosesi anlamaq bu ad əsasında çoxqatlı təhlillə mümkündür. Anlamaq istəyənlər yalnız bağını, bağlantısını, uyğunluğunu qurmaqla anlaya bilər və əslində anlayır. Çünki olan və hər edilən şeyin mütləq başqa şeylərlə bağı və bağlantısı vardır.
Heç bir əməl, heç bir hərəkət, heç bir hiss, heç bir hal tamamilə bağlantısız, əlaqəsiz ola bilməz. Maraq, bağ, bağlantı quraraq edilənlər, baş verənlər gizlədilməyə cəhd olunsa belə, bu bağları, bağlantıları tamamilə gizlətmək olmur. Bu bağlantılar diqqətlə baxanda görünür və onların mahiyyəti anlaşılır.
Düşünmək – əlaqə qurmaqla, düyümləməklə, düymələməklə, düymələri ilgəkdən keçirməklə baş verən bir fəaliyyətdir. Daim düşündüyümüz üçün daim düyməni ilgəkdən keçiririk. Mühüm olan düyməni öz ilgəyindən keçirib-keçirməməkdir. Bir köynəyin ilk düyməsini səhv bağlayanda əvvələ qayıtmadan sonrakı düymələrin hamısını səhv ilgəklərdən keçirməli olduğumuz kimi fikirlərimizin, addımlarımızın, mövqelərimizin, siyasi və ideoloji yanaşmalarımızın ilk bağlarını səhv qurduqda və ya düyməni səhv ilgəkdən keçirəndə, sonradan bu səhvi düzəltmək çətin, bəzən də mümkünsüz olur.
Yaşadığımız, imkanları və hüdudları əvvəlcədən müəyyən edilmiş səbəblər dünyasında səbəblər əhvalın, olanların, olmayanların, edilənlərin bağları və bağlantılarıdır. Məsələn, ad qoyarkən verilən adın mütləq arzu, gözlənti, sevgi, hörmət, xatirə və ya emosiya ilə bir bağlantısı olur. Bu ad üzərində düşünməklə ad verənin niyyətini və onu seçmə səbəbini, başqa sözlə, adla bağını aşkar etmək mümkündür.
İsrail 13 iyun 2025 tarixində İrana qarşı başladığı hərbi əməliyyata “Yüksələn şir” adı verib. Bu adqoydu hadisəsindən və bu adqoydunun necə bir hərəkət oldduğundan çıxış edərək həm nə başa düşülməsinin zəruriliyi, həm də bunun necə əlaqələndirilməsi, necə düymələnməsi, düymələrinin ilgəkdən necə keçirilməsi üzərində durulmalıdır. “Yüksələn şir” ifadəsindəki şirin xatırlatdığı və düşündürdüyü çox mətləblər vardır. Onlardan birini əsas götürmək əvəzinə, gəlin hamısına tək-tək nəzər salaq:

1. İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkian 2025-ci il aprelin 28-də Azərbaycanın paytaxtı Bakıda keçirilən Azərbaycan-İran Ticarət Forumunda Şəhriyar təxəllüsü ilə tanınan məşhur türk şairi Məhəmmədhüseyn Bəxşeyiş Təbrizinin “Heydərbabaya salam” adlı əsərindən misralar səsləndirdi:

Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,
Bağlaşaydım dağdan aşan selinən,
Ağlaşaydım ayrı düşən elinən,
Bir görəydim ayrılığı kim saldı?
Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?
Mən sənin tək dağa saldım nəfəsi,
Sən də qaytar göylərə sal bu səsi,
Bayquşun da dar olmasın qəfəsi,
Burda bir şir darda qalıb bağırır,
Mürüvvətsiz insanları çağırır.

Bu şeir Rusiya İmperiyası (Çar Rusiyası) ilə Qacarlar sülaləsi arasında 12 oktyabr 1813-cü ildə imzalanan Gülüstan və 10 fevral 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay müqavilələri nəticəsində Araz çayının sərhəd olaraq qəbul edilməsi ilə iki yerə bölünən Azərbaycanın, yəni İran ərazisində qalan Güney Azərbaycanın ayrılıq acısını dilə gətirən Şəhriyarın Heydərbaba dağına söylədiyi məşhur “Heydərbabaya salam” poemasındandır.
Şəhriyarın bu şeiri qardaşlarından ayrı düşmüş Azərbaycan türklərinin dərdini anladan, hər kəsin bildiyi, hər məclisdə və hər münasibətlə səsləndirilən bir dastana, dəfələrlə bəstələnmiş bir mahnıya çevrilmişdir.
Şeirdə şirə bənzədilən, yəni İran ərazisində qalaraq həm şimaldakı soydaşlarından ayrı düşən, həm də dara düşən türklərin fəryadı ifadə olunur. Bayquşun belə qəfəsi dar olmamalıykən, burada darda qalan bir şir var və o şir darda qaldığı üçün mürüvvətsiz insanları, bu dərdi görməyənləri haraya çağırır. Bu misralar yalnız bir şairin duyğularını deyil, bir millətin yaddaşına, tarixə və milli kimliyə köklənmiş ayrılığın acısını və çağırışını daşıyır.
2. Prezident Məsud Pezeşkian bu misraları səsləndirməklə İranın dərdini Azərbaycana və dünyaya çatdırdı. Şeirdə türklərin düşdüyü dar həbsxana olduğu üçün içindəki şirin inlədiyi İranı bir şirə bənzədərək darda qaldığını söyləyib, mürüvvətsiz insanları haraya çağırdı.
İrandan darda qalmış bir şir kimi bəhs etmək – ağladan, inlədən ayrılığın səbəbkarının da İranın üstündə və onu dara salan xarici qüvvələrin olduğunu anlatmağı və onları hədəf göstərməyi mümkün hala gətirir.
Pezeşkian 2025-ci il 29 may tarixində Omanın paytaxtı Məsqətdə İran vətəndaşları ilə görüşündə də eyni şeirin əvvəlindəki misralarını oxudu:

Heydər Baba, göylər bütün dumandı,
Günlərimiz bir-birindən yamandı,
Bir-birimizdən ayrılmayın, amandı,
Yaxşılığı əlimizdən alıblar,
Yaxşı bizi yaman günə salıblar!
Bir soruşun bu qarğınmış fələkdən,
Nə istəyir bu qurduğu kələkdən?
Deyin keçirt ulduzları ələkdən,
Qoy tökülsün, bu yer üzü dağılsın,
Bu şeytanlıq qorxusu bir yığılsın.

Bu dəfə “Heydərbabaya salam” poemasından ustalıqla seçilmiş bu misralar vasitəsilə vəziyyətin nə qədər ağır olduğunu, İrana bir tələ qurulduğunu, vəziyyətin getdikcə pisləşdiyini bəyan etdi.
3. “Yüksələn şir” əməliyyatının İsrail baxımından iki fərqli istiqamətdə şərh oluna biləcək mənası vardır: birincisinə görə, şir İsrail dövləti və xalqının simvoludur; ikincisinə görə isə, şir fars milləti və qurulması arzulanan yeni Fars/İran dövlətidir.
Çox yaxşı planlanmış və qətiyyən təsadüfi olmayan hədəflərə edilən hücumların ardından İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu belə bir açıqlama verdi: “İsrail tarixində həlledici bir an yaşayırıq. Bir neçə dəqiqə əvvəl İsrail İranın İsrailin mövcudluğuna qarşı yaratdığı təhlükəni aradan qaldırmaq məqsədilə hədəfli “Yüksələn şir” hərbi əməliyyatına başladı. Bu əməliyyat təhlükəni tamamilə aradan qaldırmaq üçün neçə gün tələb olunursa, o qədər davam edəcək”.
İyunun 13-də İsrail Nazirlər Kabineti Netanyahunun cümə axşamı günü yəhudiliyin ən müqəddəs ibadət yeri olan Ağlama Divarının (Qüdsün Qərb divarı) çatlaqlarından birinə əl yazısı ilə yerləşdirdiyi və “xalq şir kimi ayağa qalxacaq” yazılmış qeydin fotosunu yayımladı.
“Reuters”in məlumatına əsasən, “Yüksələn şir” ifadəsi İncildəki "Sayılar"ın 23:24-cü ayəsindən götürülüb: “Baxın, xalq böyük bir şir kimi ayağa qalxacaq, cavan bir şir kimi özünü dikəldəcək. Ovunu yeyənə və öldürülənlərin qanını içənə qədər yatmayacaq”.
https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-takes-name-iran-operation-bible-verse-2025-06-13/
https://economictimes.indiatimes.com/news/international/us/where-does-the-name-rising-lion-come-from-why-did-israel-choose-it-to-attack-iran-and-what-does-it-mean-operation-rising-lion-news-israel-attack-iran-news/articleshow/121834801)
Bu baxış bucağı şir simvolunun İsrail üçün istifadə olunduğunu və hərəkatın adıyla nəzərdə tutulanın da İsrail xalqının yüksəlişi olduğunu ağıla gətirir.
İkinci yöndən baxanda şir perslərin/farsların simvolu hesab edilir və şirin yüksəlişi İranda mövcud rejimin devrilməsindən sonra planlaşdırılan və ya arzu edilən yeni hökumətin qurulmasına işarə edir. Bu ifadə həm də İran İslam Respublikasından əvvəl İran bayrağındakı şir fiquruna işarədir.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu 30 sentyabr 2024-cü il tarixində İran xalqına birbaşa müraciət etdiyi çıxışında belə demişdi:
“Rejim hər keçən an sizi – əsil fars xalqını uçuruma bir addım da yaxınlaşdırır. İranlıların böyük əksəriyyəti rejimlərinin onların taleyini heç vecinə almadığını yaxşı bilir. Əgər önəm versəydi, əgər sizi düşünsəydi, Orta Şərqdə mənasız müharibələrə milyardlarla dollar xərcləməyi dayandırardı. Sizin həyatınızı yaxşılaşdırmağa başlayardı.
Rejimin nüvə silahlarına və xarici münaqişələrə sərf etdiyi o nəhəng vəsaitin uşaqlarınızın təhsilinə, səhiyyə xidmətlərinizin yaxşılaşdırılmasına, ölkənizin infrastrukturuna, su təchizatına, kanalizasiyasına və ehtiyac duyduğunuz digər sahələrə yatırıldığını bir təsəvvür edin.
İran nəhayət, azad olduğu zaman – və bu an insanların düşündüyündən çox daha tez gələcək – hər şey fərqli olacaq. İki qədim xalqımız, yəhudi xalqı ilə fars xalqı, nəhayət, sülh içində yaşayacaq. İki ölkəmiz, İsrail və İran sülh içində olacaq.”
(https://www.timesofisrael.com/pm-to-iranians-israel-stands-with-you-youll-be-free-sooner-than-people-think/)
Netanyahunun İran xalqına müraciətində təxminən doxsan milyon insandan yalnız farslara xitab etməsi və üstəlik, “əsil fars xalqı” ifadəsini işlətməsi, bu müraciətin əsl ünvanı üzərində ciddi düşünməyi zəruri edir. Bütün iranlılara səslənərkən bu “bütün”ün yalnız bir hissəsini anması və bunu edərkən mübaliğəli kəlmələrdən istifadə etməsi nə təsadüfdir, nə də bədahətən dilə gəlmiş bir səhvdir.
Nəticədə, bunun bilmədən və ya istəmədən edilmədiyi bu çıxışdan səkkiz ay yarım sonra biz İsrailin İrana qarşı əməliyyatının şahidi olanda üzə çıxdı. Bağlantı və onun mənası hələ anlaşılmış kimi görünməsə də, İsrail öz təbiətinə görə kütlələrin bu cür siyasət və hərəkətlər arasındakı əlaqəni başa düşməsini istəmədiyi üçün bunun üzərində dayanmaq lazım gəlməmişdi.
Nəticədə, əməliyyat zamanı İranın sonuncu şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin ABŞ-da mühacirətdə olan oğlu Rza Pəhləvi sosial şəbəkə üzərindən etdiyi çıxışında İran xalqını rejimə qarşı ayağa qalxmağa çağırması da məhz bu düşüncənin ifadəsidir:
"İslam Respublikası sona çatdı və dağılır. Başlananlar geri dönməyəcək. Gələcək parlaqdır. Biz hamımız bu tarixi dönüş nöqtəsindən birlikdə keçəcəyik. Bu çətin anlarda ürəyim Xamneyinin müharibə qızışdırıcılığı və xülyaları üzündən zərər görən və bunun qurbanı olan bütün müdafiəsiz vətəndaşların yanındadır. Rejimin təzyiq aparatları çökür. Bunun üçün xalqın ayağa qalxması kifayətdir. Kabus sona çatacaq. İslam Respublikasının süqutunun ertəsi gün üçün narahat olmayın. İran qeyri-sabitlik və ya vətəndaş müharibəsi dövrünə girməyəcək. Rejimin süqutundan sonrakı ilk yüz gün üçün keçid planımız hazırdır. Xalqın qarşısında durmayın. Süqutu qaçılmaz olan bir rejim uğrunda İran millətinin qarşısında durmayın. Millətin yanında duraraq həyatınızı xilas edə bilərsiniz.
Qarşımızda azad və inkişaf etmiş bir İran durur. Tezliklə birlikdə olacağıq.
Yaşasın İran! Yaşasın İran milləti!”
(https://www.youtube.com/watch?v=evL7zHzFHdQ&t=79s)
4. Şəhriyarın şeirindəki dara düşmüş şirin obrazını yada salan dördüncü baxış bucağını isə yəhudi əsilli amerikalı Ceffri Saksın çıxışında görürük. Rəsmi olmasa da, həm İsraili, həm də İranla savaşdığı zaman və əslində, hər zaman İsrailin imdadına çatan ABŞ-ı təmsil edən Saks 12 may 2025-ci ildə Kiprdə ABŞ-İsrail ittifaqının baxış bucağından danışarkən bu gün dünyanın bir çox bölgəsində yaşanan problemlərin hamısının baiskarının ingilislər olduğunu demişdir. (https://youtu.be/Mi3mO1FzdwY?feature=shared).
O iddia edir ki, ingilislərin fikir ayrılığına yol açan qərarlar qəbul edərək apardığı nizamlamalar zaman keçdikcə problemlər yaradır. Bunu söyləmək və ya iddia etmək, şübhəsiz, bir şərh, bir təhlil kimi qiymətləndirilə və ya görülüb göstərilə bilər. Amma hər halda bir şirin dara düşdyünün hekayəsi danışılar və hər hekayədə olduğu kimi burada da şikayət var. Dünyanın ən güclüsü kimi dünyanı idarə etdiyini, yəni şir olduğunu zənn edən güc, hansı səbəbdənsə dara düşdüyündən şikayətlənir.
Darda olduğu üçün dünyanın problemlərini həll edə bilmədiyindən, problemlərə səbəb olanı açıqca dilə gətirməsə də, şiri dara salandan şikayətlənir. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, ən güclülərin şikayət etməyə haqqı yoxdur. Şikayət çarəsizliyin və ümidsizliyin ifadəsidir, çarə axtarmaq, kömək diləmək üçündür. Çarəsizlik həm problemləri həll edə bilməməkdən, həm də bu problemlərin və bunlara səbəb olanların toxunduğu tora düşdüyün üçün inləməkdən irəli gəlir.
Dünyanın problemlərini həll edə bilənlər bu problemlərin tərəflərinə səslənərkən günahkar göstərmək və şikayət etmək əvəzinə, öz məharətini, bacarığını və qüdrətini göstərər. Ən güclü, dünya cəmiyyətləri üçün lazım olan həll yollarını tapa bilən xarici bir gücə istinad etməkdənsə, özünün dünyaya hakim və dünyanı idarə edə biləcək daxili güc olduğunu sübut edər.
5. İsrailin ilk hücumlarından sonra İranın cavab verməsi ilə başlayan müharibə ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənsə də, lazımınca hərtərəfli qiymətləndirmələrin aparılmadığı tam aydındır. Bunu tənqid etməkdənsə, bunun aparılmasına mane olanları və bunu edə bilmək üçün tələbləri müəyyənləşdirmək məqsədəuyğun olardı. Anlamağa, görməyə və təhlil etməyə mane olan amillər: uydurma təəssüratları gerçək fakt kimi qəbul etmək; yalnız öz maraqları və istəkləri perspektivindən baxmaq.
Anlamaq, görmək və təhlil etmək üçün lazım olan isə şahmat oyunundakı kimi mahiyyətcə gizli və sirli olmayan, sadəcə, rəqibdən daha çox gedişi əvvəlcədən görə biləcək qədər keyfiyyətli baxışa malik olmaqdır. Bu keyfiyyət, əlbəttə, öz maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini müəyyənləşdirərkən rəqibin maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini bilməyi və ona uyğun davranmağı əhatə etdiyi kimi, təpkisəl/reaksioner olmayıb, özünə görə hərəkət edə bilmək bacarığını da əhatə edir.
Şirin kimi təmsil etdiyinə verilən fərqli şərhlərin və müxtəlif perspektivlərdən əldə edilən görüşlərin təməlində yozmaq vardır. Yozmaq isə ya öz xeyrinə özünə tərəf çəkməklə, ya da özündən uzaqlaşdırmaqla edilir. Yozmaq bir şeyi olduğu kimi təsvir etməyib, olduğundan fərqli şəkildə görmək və göstərməkdir. Eynilə yuxuları xeyrə yozmaq kimi, yuxuda görülən şeyin rəmz olduğunu qəbul edərək, rəmzlərin mənasını başa düşmək üçün onların mənaları yozulur. Yozmağa məcbur edən isə rəmzləri, kabusları yuxu görənin özünün müəyyən edə bilməməsidir.
Simvollar da belədir. Başqasının təyin etdyi simvolun mənası ilə bağlı yalnız yozum verilə bilər. Bununla belə, özünü təmsil etmək üçün simvol şüurlu şəkildə seçilərsə, yozmağa ehtiyac qalmaz. Onun nəyi təmsil etdiyi məlum, mənası da gün kimi aydındır.
Kim bilir, bəlkə də “Yüksələn şir” hərəkatında şirin kimi təmsil etdiyini yozmaq yerinə, əslində kimi təmsil etdiyini bildiyimiz anlayışı ilə baxsaq, şirin ikiyə bölünmüş və beləliklə də digər yarısından ayrı düşümüş bir cəmiyyət olmadığını; parçalanmış cəmiyyətləri qorumaq üçün mübarizə aparan bir dövlət də olmadığını; özünə düşmən olan cəmiyyətlər arasında tələyə düşmüş bir dövlət də olmadığını; problemləri həll və cəmiyyətləri idarə etmək yükünü çiyninə ala bilmədiyi üçün dara düşən dünyanın ən güclü dövləti də olmadığını; gücünü nümayiş etdirmək üçün seçdiyi, simvolu onsuz da şir olanı təmsil etdiyini və "Yüksələn şir" ifadəsinin başqalarının hərəkətlərini də təyin edə bilən gizli varlığın gücünü yenidən göstərmək iradəsini ifadə etdiyini görərik.

Milli Mətbuat - 150

Milli mətbuatımızın banisi

Milli köklərə bağlılığımız bizi daim uca pillələrə qaldırıb. Tarixdə bu kimi hallar minlərlədir. Düşünən beyinlərimiz sayəsində xalqımız həmişə işıqlı səmtlərə çıxıb. Ölkəmizin işıqlı səmtlərindən biri də sözsüz ki, milli mətbuatdır. Mətbuatı əbəs yerə dördüncü hakimiyyət adlandırmırlar. 150 il bundan əvvəl – 22 iyul 1875-ci ildə Azərbaycan mətbuatı öz simasını dahi Həsən bəy Zərdabi tərəfindən xalqa bəyan etdi və öz işığını hər tərəfə yaydı... Həmin vaxtdan Azərbaycan mətbuatı çətin, lakin çox şərəfli yol keçib, bu gün də öz funksiyasını şərəflə qoruyur...
Azərbaycanın görkəmli ziyalısı Həsən bəy Zərdabi 28 iyun 1837-ci il­də Göyçay qəzasının Zərdab kəndində anadan olub. İlk təhsilini Zərdab kəndindəki mədrəsədə alıb. Burada ərəbcə və farsca öyrənən Zərdabi 1852-ci ildə Şamaxı şəhərində açılan rusca dünyəvi təhsil verən məktəbə yazılıb. Orta təhsilini Şamaxı şəhərində başlayaraq Tiflisdə tamamlayıb. 1861-ci ildə Moskva Universitetinə daxil olub, dörd il sonra həmin universitetin təbiət-riyaziyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.
Ali təhsil ocağında oxuduğu müddətdə tələbələr arasında xüsusi olaraq seçildiyinə görə onun universitetdə saxlanılması qərarı qəbul edilib, lakin vətəninə olan sonsuz məhəbbəti, xalqına, millətinə xidmət etmək arzusu onu Azərbaycana çəkib gətirib.
Zərdabi universiteti bitirdikdən sonra Tiflisdə Torpaq İdarəsində (Mejovoy Plata) işləməyə başlayıb. Bu vəzifədən ayrıldıqdan sonra 28 fevral 1868-ci ildə Qubada məhkəmə katibi işləyib. 4 oktyabr 1868-ci il tarixində işinə son verildikdən sonra bir müddət müstəqil məhkəmə vəkilliyi edib. 18 noyabr 1869-cu ildə Bakıdakı məktəblərin birində təbiət elmləri üzrə müəllim kimi işə düzəlib.

Soldan sağa İsmayıl Qaspıralı, Həsən bəy Zərdabi, Əlimərdan bəy Topçubaşov.
O ərəfələrdə Azərbaycanın mərkəzi şəhəri olan Bakının sürətli inkişafı milli mətbuatın yaranması zərurətini doğurmuşdur. Ana dilində qəzetə böyük ehtiyac olduğunu dərk edən Həsən bəy Zərdabi qəzet çap etmək üçün hökumətə müraciət etmişdir, lakin buna nail ola bilməmişdir. Sonda Bakı valisi Staroselskinni senzura məsələsini öz öhdəsinə götürməsindən sonra qəzet çıxarmaq üçün icazə ala bilmişdir. Xeyli əzab-əziyyətdən sonra 1875-ci ilin 22 iyulunda Bakıda qubernator mətbəəsində Azərbaycan dilində "Əkinçi" qəzetinin nəşrinə müvəffəq olmuşdur. Bu qəzetlə Azərbaycan milli mətbuatının əsası qoyulmuşdur.
"Əkinçi" qəzeti 1877-ci ilin 29 sentyabrına qədər çapını davam etdirmiş, ayda iki dəfə 300–400 tirajla nəşr olunmuşdur. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi işıq üzü görmüşdür. Bu da bir həqiqətdir ki, "Əkinçi" qəzeti fəaliyyət göstərdiyi 2 ildə özünün müqəddəs amalına - xalqın maariflənməsinə ləyaqətlə xidmət etmişdir.
Sərt təqiblər üzündən Zərdabi 16 illik sürgün həyatı yaşamışdır. 1896-cı ildə uşaqlarının təhsilləri ilə bağlı Bakıya köçmüş və "Kaspi" qəzetində işləməyə başlamışdır. Bir müddətdən sonra Bakı Şəhər Dumasına deputat seçilmişdir, maarif komissiyasının üzvü olmuşdur. Ən əsası, Həsən bəy Zərdabi həmişə əzilən və istismar olunan kütlələrin tərəfində olmuşdur.
1880-1890-cı illərdə Həsən bəy Zərdabinin Bakıda və Tiflisdə çıxan "Ziya", "Kəşkül", "Kaspi", "Novoye obozreniye" və digər qəzetlərdə Azərbaycan və rus dillərində çoxlu elmi-kütləvi məqalələri nəşr olunmuşdur. Ömrünün sonlarına yaxın Bakı Şəhər Dumasının maarif şöbəsində işləmişdir.
22 iyul 2025-ci ildə Azərbaycanda milli mətbuatın yaranmasının 150 ili tamam olur. 1875-ci ilin bu günündə dövrün mütərəqqi fikirli ziyalısı Həsən bəy Zərdabi böyük çətinliklər hesabına “Əkinçi” qəzetini çap etdirmişdir.
22 iyul uzun illərdir Azərbaycan mətbuatının yaranma günü kimi qeyd olunur. Azərbaycanın maarifçilik tarixinin ən parlaq çağları bu dövrdən başlanır. Yəni 150 il əvvəl – 1875-ci il iyulun 22-də görkəmli ziyalı, təbiətşünas alim və maarifçi-publisist Həsən bəy Zərdabinin Azərbaycan dilində nəşr etdirdiyi “Əkinçi” qəzeti milli mətbuatımızın ilk nümunəsi və ölkəmizin həyatında mühüm hadisə kimi tarixə düşmüşdür.
Həsən bəy Zərdabi zəngin ədəbi irsi və fəaliyyəti ilə Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə yaddaşlardan silinməyən izlər qoymuş böyük tarixi və ədəbi şəxsiyyətdir. Onun xalqı qarşısındakı xidmətləri unudulmazdır.
Və nə qədər Azərbaycan mətbuatı var, Həsən bəy Zərdabi də xatırlanacaq!

Hüseyn İSAOĞLU,
AYB-nin və AJB-nin üzvü, yazıçı- publicist

Doğum günün mübarək!

Bu gün-26 iyul yazıçı-publisist, ehtiyatda olan tibb xidməti polkovnik-leytenantı, Hərbi Jurnalistlər Birliyi İdarə heyətinin üzvü, dostum Elman Süleyman oğlu Rüstəmovun doğum günüdür.
O, Zəngəzur mahalının Qafan Rayonunun Yuxarı Girətağ kəndində doğulub. Azərbaycan Tibb Universitetini bitirsə də taleyini Azərbaycan Ordusuna bağlayıb. Elə öz ixtisası üzrə də müstəqil Azərbaycanın yeni formalaşan ordusunda xidmətə başlayıb. Elmanın elə xasiyyəti var ki, istər oxuduğu məktəblərdə, istərsə işlədiyi kollektivlərdə, istərsə də yaşadığı məhəllələrdə yalnız dostlar qazanıb. Çünki onun mayası xeyirxahlıqdan yoğrulub.
Elmanla məni dostlaşdıran isə onun qələm əhli, ruh adamı olması və daxili zənginliyidir. Xeyirxahlıqdan zövq alan dostumu ortaq dostlarımız

Əlayət Kərimov, şair Vidadi Loğmanoğlu, həkim Fikrət Orucov, gənc dostlarımız Vaqif və İsa təbrik edir.
Elman əzizim, sənə sağlam ömür, firavan həyat arzulayırıq. Arzu edirik ki, illərlə çəkdiyin çətinliklər, vətən həsrəti geridə qalsın! Hər səhəri xoş xəbərlə açasan!
Sayğılarla: Tamxil Ziyəddinoğlu

“ÖNCƏ VƏTƏN” layihəsində:
Səngərdə doğulan əbədilik
Azərbaycanımın dəyərli oxucuları!
“Öncə VƏTƏN” layihəsi ilə yenidən sizinləyəm.
Nəzərinizə çatdırım ki, bu layihə Türkiyə mətbuatında Azərbaycan şəhidlərinin tanıdılması ilə başladı və Azərbaycan mətbuatında Türkiyənin ŞƏHİD övladlarının həyat hekayələrini sizə təqdim etməklə davam edir.
Bu, mənim sizinlə “ÖNCƏ VƏTƏN” layihəsində üçüncü görüşümdür.
ŞƏHİD-sadəcə bir ad deyil, müqəddəslikdir. O, vətənin qəlbində əbədi yanan alov, torpaqda böyüyən qürur, azadlıq üçün çırpınan ürəkdir.
ŞƏHİDLİK-insanın ucaldığı ən yüksək zirvə, vicdanın susmadığı, qorxunun qalib gəlmədiyi, qürurun susqunluqda belə danışdığı səcdə yeridir.
Bu yazıda sizə təqdim etdiyim qəhrəman, jandarma baş leytenantı Gökhan Korkut da o müqəddəs səslərdən yüksələn hayqırtıdır.
Onun həyatı sadəcə keçilmiş yol deyil, sevgi, əzm və millətin yaddaşında yaşayan qəhrəmanlıq dastanıdır.
Vətən onunla fəxr etdi, torpaq onu bağrına basdı, millət onu unutmadı…
Şəhid anasının oğul nisgili...
Gökhanım, 1985-ci il, 24 iyul saat 10:45-də dünyaya göz açdı.
Bu anı heç vaxt unutmaram. O doğulanda mənim cəmi 19 yaşım vardı.
İlk göz ağrımız idi. Atası həmin gün işdə idi, xəstəxanaya bizi onsuz apardılar. Səhər icazə alıb gəldi.
O qədər yaraşıqlı, o qədər sevimli bir körpə idi ki, Gökhanım...
Böyüdükcə ailəmizin sonsuz sevgisi ilə əhatələndi.
Mərhəmətli, qoruyucu, mərd, qəlbi sevgi dolu bir uşaq idi. Müəllimləri də onu çox sevirdi.
Hər zaman öz haqqını qoruyardı, heç kimin onun haqqını tapdalamasına izn verməzdi.
Orta məktəb illərində hərbçi olmaq arzusunu gizlətmirdi.
Doğrusu, mən onun hərbçi olmağını istəmirdim. Amma onun təkidi qarşısında etirazım gücsüz qaldı.
Üç dəfə sənədləri geri qaytarılsa da, inadından dönmədi. Dördüncü cəhdində arzusuna çatdı.
Bu yola çıxan beş dostdan yalnız Gökhanım liseyə qəbul oldu, hərbi yolu seçdi.
Antalya Anadolu Liseyinə qəbul olsa da, imtina etdi.
Sevdiyi qızdan ayrıldığını dediyi gün sanki ürəyimdən bir parça qopdu. Onun ailəsi Gökhanın bu seçimlə barışa bilmədi.
İgidim isə Vətən yolunu seçdi. Onlar bu yolun müqəddəsliyini anlamadılar.
Bir gün evə gəlib “Anacan, mən onu unutdum”, – dedi.
Amma səsindəki acını, qəlbindəki sarsıntını hiss edirdim.
Onun üçün başqa bir qız seçdik. Nişan günündə mənə“Ana, səninlə bir az gəzməyə çıxmaq istəyirəm,bəlkə bir də bərabər gəzə bilmədik…”-dedi.
Sanki bilirdi, bu bizim son gəzintimiz olacaq...
İndi onun otağına girəndə divarlardan boylanan baxışlarını, üzümdə nəfəsini hiss edirəm.
Telefon zənglərində onun səsini eşidəcəyimə inanıram.
Əfsus ki, indi yalnız dualarımla, cismani yoxluğundakı həsrətimlə onu qucaqlayıram...
ŞƏHİD atası Vəli kişinin gördüyü yuxu...
Hər şey o yuxudan başladı...
Bir cümə gecəsi Vəli kişi qəribə bir yuxu gördü.
Evlərinin həyətində izdiham vardı – insanların üzündə həyəcan, havada səssizlik...
Oyananda qəlbinə qəribə bir ağrı çökdü. Səhər tezdən oğluna zəng etdi:
– Oğlum, necəsən?
– Əlayam, ata. Hər şey yolundadır, narahat olma.
Gökhan Hakkaridə Xüsusi Əməliyyat Taborunda bölük komandiri idi.
Təyinatını özü istəmişdi – “Vətən üçün” deyərək ən çətin bölgəyə könüllü getmişdi.
Amma o yuxunun sükutu çox çəkmədi...
Ertəsi gün qapı döyüldü. Vəli kişi titrəyən addımlarla qapıya yönəldi.
Qapını açanda qarşısında duran polkovnik-leytenantın dodaqlarından çıxan sözlər onun dünyasını yıxdı:
– Başınız sağ olsun. Oğlunuz ŞƏHİD olub...
Huşunu itirdi. Ayılanda tibb işçiləri başına toplaşmışdılar.
Ətrafında həyat yoldaşının, övladlarının hönkürtüklərini gördü.
Səhəri gün komandirlər ona Gökhanın harada dəfn olunmasını soruşduqlarında:
“ Şəhidlər məzarlığında...”-dedi.
Gökhan 30 min insanın duaları və göz yaşları ilə torpağa tapşırıldı.
Vəli kişi bu kəlamın mənasını oğlunun şəhadətindən sonra daha dərindən anladı:
“Atəş düşdüyü yeri yandırar...”
Mustafa Korkutun qardaş həsrəti…
“Gökhan mənim sadəcə qardaşım deyildi, o, mənim idealım idi,” – deyir Mustafa.
Uşaqlıqda daim onun arxasınca gedərdim. Məhəllədə kim dara düşsə, o an özünü yetirərdi.
Həm qoruyucum idi, həm də oyunlarımızın dadı, ləzzəti. O zamanlar qəhrəman deyildi, amma qəhrəmanlıq onun içində idi...
14 yaşında hərbi liseyə getdi. Onun ayrılığı məndən sanki bir can alırdı. Amma bilirdim – onun yolu başqa idi. O yola tək çıxmışdı.
Son dəfə dəniz kənarında bir yerdə addımladıq. Dalğaların səsi, sükutun içində Gökhanın varlığı...
İndi o sahilə tək gedirəm. Amma hər addımımda sanki o da var – nəfəsi qulağımda, gülüşü ruhumda yaşayır.
Ən çox içimi ağrıdan – Hakkariyə getdiyində onun yanına gedə bilməməyim oldu. Terror vardı, çox təhlükəli idi. Səfərim alınmadı.
“Şəhidlər ölməz!” – bu söz boşuna deyilməyib. Onun hər an bizimlə olduğuna, yenə də bizi düşündüyünə əminəm.
Gökhan təkcə qardaş yox, yüzlərlə əsgərin dayandığı bir dağ, onların içində döyünən ikinci bir ürək idi.
O, sadəcə zabit deyildi – sükutun içində yol göstərən bir səs idi...
Biz ona ‘komandir’ dedik, o bizə ‘qardaş’ oldu…
(Silahdaşı Nazim Şana)
Gökhanla 13 il eyni yolu paylaşdıq. Hər anı yaddaşımıza yazılmış bir roman kimiydi – susqunluğu da danışırdı, baxışları da.
Əsəbi deyirdilər. Əslində, bu, onun məsuliyyət hissindən doğan bir gərginlikdi. Nəyi necə edəcəyini yaxşı bilirdi.
“Olmaz” sözü onun lüğətində yox idi. Onun yanında olmaq – təhlükənin ortasında belə özünü güvəndə hiss etmək demək idi.
Bir dəfə Hakkaridə düşmənin mövqeyini izah etmək üçün torpağın üstünə bıçaqla səssizcə xəritə çəkdi. Sonra gözlərini bizə dikdi:
“Hazırsınızmı?”
O baxış – qorxusuz, inam dolu, sarsılmaz idi. O baxış hələ də gözümün önündədir...
Biz səngərləri, gecələri, qarın içindəki səssizliyi bölüşdük.
Onunla çalışmaq sadəcə əmrlərə tabe olmaq deyildi – bir inancın, bir ruhun birlikdə daşınması idi.
Şəhid olduğu gün içimizdə sanki bir şey qopdu.
Amma son sözləri, o anki davranışı – onu bir daha bizə tanıtdı:
“Məni burada saxlayın. Qoruyucu atəş açın. Düşməni məhv edin.”
O, ağır yaralı idi. Amma özündən çox əsgərlərini düşünürdü. Canını sipər etdi – onları qorumaq üçün.
Bu, sadəcə igidlik deyildi. Bu, Vətənə sönməz bir sevginin son çağırışı idi.
Biz ona “komandir” deyirdik. Amma içimizdə o – qardaş idi.
İndi isə o, ŞƏHİDLİK zirvəsində – bir bayraq kimi susmadan dalğalanır...
O, geri dönməyi heç düşünməyənlərdən idi…
(Mayor Serkan Güvel)
2012-ci illin yay aylarıydı. Gökhanıma zəng etdim. “Nə var nə yox, nə edirsən?”-deyə, soruşdum.
“Çalışırıq” dedi. O dönəmlərdə Şemdinli olayları vardı. Mən də sanki tikan üsündə oturmuşdum, elə hey Gökhanı düşünürdüm.
Dedi ki, “sənin keçmiş bölüyüyünə köməyə gəlmişəm.”
Çaşıb qaldım.Bizim Bolu komando taburu ordaydı. Həmin dönəmlərdə terror qruplaşmaları ilə çox çətin anlar yaşanırdı.
Dedim “Gökhan getmə, biraz kənara çəkil”.
O, qəhrəman dostum düşmənə qarşı təkbaşına irəli atılaraq, cəsurcasına döyüşmüş. Bir də görür ki, ətrafında kimsə qalmayıb. Terrorçuların işində təkbaşınadır.
Bunları mənə özü danışmışdı.Hətta mən də əsəbləşmişdim. “Getmə, sənin geri dönüşünü gözləyirəm” demişdim.
O geri dönməyi heç düşünməyənlərdi. Çünkü onun üçün, sonunu düşünən qəhrəman ola bilməzdi.
Hər kəs onun haqqında xatirəsini danışar. Mənimsə onunla bağlı danışacaqlarım o qədər çoxdur ki...
Ondan mənə uşaqlığımız, bərabər oturduğumuz partalar, pulumuz olmadığı günlərdə son qəpiyimizi birlikdə xərclədiyimiz günlərin xatirəsi yadigar qaldı...
Mərd, dürüst, ürəyi neceydisə, sözü də oydu. Kimsədən qorxmazdı. Döyüləcəyini bilsəydi belə, yenə də hər davaya girərdi.
Məslək yoldaşım, sirdaşım, qardaşım Gökhanım.
İçində fırtınalar qopan komandir...
(Mayor Cihan Ünal)
Gökhanla ilk dəfə tanış olanda cəmi 14 yaşı vardı.
Uşaq yaşında evindən, ailəsindən uzaq düşmüşdü. Çiyinlərinə böyük bir məsuliyyət almışdı.
Hərbi formanı ilk dəfə o zaman geyinmişdi.
Amma əslində, bu forma onun üçün bir and idi – bayrağa, millətə, vətənə səssiz, dərin bir and…
O forma Gökhan üçün sadəcə geyim deyildi – vicdanının, sədaqətinin, məsuliyyətinin simvolu idi.
Və mən əmin idim, bu formanı son nəfəsinə qədər daşıyacaq.
Gökhan sakit təbiətli insan idi. Üzündə həmişə dərin bir dinclik vardı. Halbuki içində fırtınalar əsərdi…
Amma heç kimə hiss etdirməzdi.
Səsi ucalmazdı, amma varlığı dayaq idi. Onunla bir yerdə olmaq – özünü güvəndə hiss etmək demək idi.
Hər kəsə şəfqətli, anlayışlı, insani dəyərlərlə yaşayan bir adam idi.
Heç vaxt rola girmədi-özü oldu.
O, arxamızda bir dağ idi…
Hərbi forma onun üçün sadəcə geyim deyildi…
(Mayor Serkan Polat)
Gökhanı ilk dəfə görəndə cəmi 14 yaşı vardı.
O da ailəsindən uzaq düşmüşdü – balaca uşağın çiyninə geyindirilmiş böyük məsuliyyətin içindəydi.
Hərbi formanı ilk dəfə o zaman geyinmişdi, amma o forma onun üçün göydəki bayrağa, dövlətinə, xalqına olan and idi.
Bu forma onun üçün sadəcə geyim deyildi.
Bu forma – silah yoldaşlarına sədaqətinin, millətinə sevgisinin, Vətənə borcunun canlı simvolu idi.
Mən əmin idim – bu formanı son nəfəsinə qədər çıxarmayacaq.
Gökhan sakit adam idi. Daxilində fırtına qopsa da, üzündə sakit bir dəniz vardı.
Heç kimə o çırpıntıları hiss etdirməzdi.
İçindəki vulkanları susqunluqla örtərdi.
Amma bu səssiz adamın qəlbi sevgi ilə dolu idi.
Hər kəsə qarşı şəfqətli, anlayışlı, ən çətin anda dayaq olan, sarsılmaz bir güvən timsalı idi.
Yanında olanda adamın içini rahatlıq bürüyərdi – çünki, Gökhan varsa, sən yalnız deyilsən.
Onun varlığı – güvənin, mərhəmətin, sədaqətin canlı, nəfəs alan təcəssümü idi.
İnsanlar çox şey deyə bilər, çox rol oynaya bilər.
Amma Gökhan olduğu kimi idi.
Nə içindəki hissləri gizləyərək yalançı gülərdi, nə də mərhəmətini göstərməkdən çəkinərdi.
O, sadəcə komandir deyildi…
Səni heç vaxt unutmayacağıq, komandir…
(Qazi Jandarma Baş Çavuş Arif Büyükakçalı)
Bölük komandirim, jandarma baş leytenantı Gökhan Korkutu xatırlayanda gözümün önünə onun dik duruşu, baxışlarındakı qətiyyət və içimizi isidən səmimiyyəti gəlir.
O, sadəcə komandir deyil – həm dayağımız, həm yol yoldaşımız idi.A rxasında dayananda sanki sinəmizi dağlara söykəmiş kimi hiss edirdik.
Komandirim cəsarətin canlı simvolu idi -təlimli, ayıq və daim döyüşə hazır.
Hər tapşırıqdan əvvəl bölgəni incəliyinə qədər araşdırar, heç bir detala göz yummazdı.
Onun yanında biz həm qoruma altında, həm də ruhən güclü idik.
Gökhanla çox əməliyyata qatıldıq.Hər dəfə onun rəhbərliyi altında qələbə qazanırdıq.
Cəmi 4 ayda illərə bərabər qəhrəmanlıqlar sığdırdı.Əsgərləri ilə bərabər həmişə ön cəbhədə döyüşər, arxada dayanmazdı.
Sərt dağlarda, çətin keçidlərdə, bəzən gecə-gündüz eyni mövqedə dayanırdıq. O, yorulmazdı, sanki bölgənin nəfəsini hiss edərdi.
Komandirim ŞƏHİD dostlarının da yükünü çiynində daşıyırdı.Dostunun şəhadətindən sonra onun bölüyünə könüllü keçdi.
And içdi – ŞƏHİD yoldaşlarının qisasını alacaq!
Fiziki baxımdan da möhkəm idi – idmançı quruluşlu, döyüş ruhlu.
Xidmət bölgəmiz sərt iqlim şəraitindəydi, amma biz geri çəkilmədik – çünki arxamızda Gökhan komandirimiz vardı.
Bu torpaqlar uğrunda çox arzular yarımçıq qaldı.
Atalar oğulsuz, analar balasız, övladlar atasız qaldı.
Amma biz dönmədik…
Çünki biz Vətənə, bayrağa, komandirlərimizə and içmişdik.
Səni heç vaxt unutmayacağıq, komandir…
Əsgərlərinə ata, dost, qardaş idi…
(Əsgər Ali Almacık)
2012-ci ildə, Hakkarinin sərt və soyuq qışında “EFELƏR” taborunda xidmət edirdim.
Orada tanıdım Baş leytenant Gökhan Korkutu.
O, sadəcə 3-cü bölüyün komandiri deyildi – bizim halımıza yanan, ruhumuza dayaq duran bir insan idi.
Hər dəfə bölüyə gələndə əvvəl hal-əhval tutar, səmimi bir səslə soruşardı:
“Nə çətinliyiniz var? Necə gedir işlər?”
Bu sadə sual bizə güvən verirdi.
Bilirdik ki, komandirimiz bizi yalnız vəzifə üçün deyil, insan olaraq düşünür.
Bir gün otağında çay istədi. Sonra isə “Necəsən?” – deyə soruşdu.
– Yaxşıyam, komandir, amma hava çox soyuqdur… – dedim.
Masasından üç cüt qalın corab çıxardı, mənə uzatdı:
“Bunlar keyfiyyətlidir, Ali. Növbəyə gedəndə geyin, ayaqların üşüməsin.”
Bu kiçik jest illərlə unutmadığım bir an oldu.
O, sadəcə zabit deyildi – əsgərlərinə ata, dost, qardaş olan bir ürək sahibi idi.
Gökhan komandir, ŞƏHİD olmuş dostunun bölüyündə xidmət etmək üçün könüllü təyinat istədi.
Bu fədakarlığı onu gözümüzdə bir dağa çevirdi.
O, vəfası ilə sevildi, sadəliyi ilə hörmət qazandı, igidliyi ilə yadda qaldı.
Ruhun şad olsun, komandirim…

TƏRCÜMEYİ-HAL
Gökhan Korkut, 24 iyul 1985-ci ildə Antalyanın Korkuteli qəsəbəsində, Vəli və Leyla cütlüyünün ailəsində dünyaya gəlib.
İbtidai və orta təhsilini Antalyanın Kəpəz qəsəbəsində yerləşən Erenköy İbtidai Məktəbində (indiki İbrahim Doğaner İbtidai Məktəbi) və Mimar Sinan Orta Məktəbində alıb.
1999-cu ildə Bursa İşıqlar Hərbi Liseyinə qəbul olub və dördillik təhsilini uğurla başa vurub.
2003-cü ildə həmin liseyi bitirərək təhsilini Ali Piyada Hərbi Məktəbində davam etdirib.
2007-ci ilin 30 avqustunda, 88-ci buraxılışın jandarma leytenantı kimi həmin məktəbdən məzun olaraq Türk Silahlı Qüvvələrinin şərəfli zabitlərindən birinə çevrilib.
2008-ci ildə Ankaranın Beytəpə bölgəsindəki Jandarma Məktəbləri Komandanlığında zabitlər üçün təkmilləşdirmə kursunu uğurla tamamlayıb.
2008–2009-cu illərdə ilk xidmət yerində – Sinop Jandarma Komandanlığında xidmət edib.
2009–2010-cu illərdə Hatay vilayətinin Dörtyol rayonunda yerləşən Jandarma Komando Tabor Komandanlığında 2-ci Komando Bölüyünün 1-ci tağım komandiri olub.
2009-cu ildə İzmirin Foça rayonundakı Komando Məktəbində komando təkmilləşdirmə kursunu, 2010-cu ildə isə döyüş və fiziki hazırlıq üzrə kursları və Karakol Komandanlığı kursunu müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
2010–2012-ci illərdə Kahramanmaraşın Elbistan rayonunda yerləşən Karahasanuşağı Xüsusi Təyinatlı Jandarma Karakolunun komandiri kimi xidmət edib.
Bu müddətdə Dağ Komando İxtisas Kursu, Paraşüt-Desant Kursu, Daxili Təhlükəsizlik Əməliyyatları üzrə Planlaşdırma və İcra Kurslarını uğurla bitirib.
1 iyul 2012-ci ildə Hakkarinin Yüksekova rayonundakı “Efeler” Tabor Komandanlığına 3-cü bölük komandiri olaraq təyin edilib.
Xidmət etdiyi müddətdə Hatay Amanos dağlarında PKK/Konqra-Gel terror təşkilatına qarşı uğurlu əməliyyatlar həyata keçirib.
18 noyabr 2012-ci il tarixində, Hakkarinin Şemdinli rayonunun Tahtataş Təpə bölgəsində baş verən silahlı toqquşma zamanı qəhrəmancasına ŞƏHİD olub.

Xocalıya qayıdacaq insanların sayı açıqlandı.

Hazırda Xocalı şəhəri də daxil olmaqla 3 yaşayış məntəqəsinə - Ballıca, Təzəbinə və Xanyurdu kəndlərinə ümumilikdə 1433 nəfərdən ibarət 327 ailə köç edib.Bu ilin sonunadək Xocalıya daha 400 ailə də qayıdacaq.Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, bu fikirləri Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Elçin Yusubov, III Şuşa Qlobal Media Forumu iştirakçıları ilə Xocalıda keçirilən görüşündə deyib.Xüsusi nümayəndə, forum iştirakçılarına-- yerli və xarici jurnalistlərə Xocalının işğal tarixi, Xocalı faciəsi qurbanlarının sayı barədə də məlumat verib.

Xatırladaq ki, iyulun 19-da Xankəndidə “Rəqəmsal Keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və medianın dayanıqlılığının gücləndirilməsi” mövzusunda keçirilən III Şuşa Qlobal Media Forumu iyulun 21-də Şuşada davam edəcək.Forumda 52 ölkədən 140-a yaxın xarici nümayəndə iştirak edir. Onların arasında 30-dan artıq informasiya agentliyinin, 7 beynəlxalq təşkilatın, 80-ə yaxın media qurumunun, həmçinin bu sahə üzrə fəaliyyət göstərən digər qurumların təmsilçiləri yer alıb.

Elm yolunu seçən insan üçün Allah da behiştə sarı bir yol açır...
Məhəmməd peyğəmbər (ə.s.)

Keçmişimizdən ta müasir dövrümüzə qədər “Ziya” kimi Allah nemətinin yer üzərindəki təcəssümü Azərbaycan ziyalılarına olan hörmət daim baş ucalığımızın günəş rəmzi olub. Bu rəmzi qoruyub saxlayan və bu ucalığı yüksək tutan Azərbaycan ziyalıları dünya mədəniyyətinin ən gözəl təmsilçiləri hesab olunmalıdır. Bu məqalə mövcud mənəvi dəyərlərimizi daim uca tutan və yorulmadan tədqiq edən alimlərimizdən birinə həsr olunmuşdur.
Bir övlad kimi Azərbaycanımızın sayılıb seçilən ziyalılarından birinin həyat və yaradıcılığını əks etdirən məqalə yazmaq mənim üçün həm şərəfli, həm də məsuliyyətli bir iş oldu. Bu məsuliyyətli işi mənə həvalə etdiyi üçün t.ü.f.d, professor Hacı Nuru oğlu Həsənova dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
Elmin inkişafı- ölkənin inkişafı deməkdir. Hər bir dövlətin gələcəyi, zənginləşməsi onun elm sahəsində, təhsildə və maariflənmədə əldə etdiyi uğurlarla və nailiyyətlərlə möhkəm bağlıdır. Bu bağlılığın kökü isə ziyalılardan bəhrələnir.
Həqiqətən də ömrünü, yaradıcılıq qabiliyyətini və fəaliyyətini Vətənə həsr edən alim həyatı mənalı və məsuliyyətli olduğu qədər də, dəyərlidir. Tarix elmləri doktoru, professor Tofiq Talış oğlu Vəliyev məhz belə ziyalılarımızdan olaraq bir salnaməyə bənzər ömür həsr etmişdir Azərbaycana. 1934 -cü il 7 may tarixində Azərbaycanın dilbər Qarabağ guşəsində, Ağdam rayonunun Kürdlər ( Qurdlar) kəndində xeyirxah və mötəbər bir ailədə dünyaya göz açmışdır Tofiq Vəliyev. O, hələ uşaq yaşlarından məhrumiyyətlərlə üzləşərək, çalışmış və valideynlərinin adına, hörmətinə layiq olmaq üçün bütün varlığı ilə təhsilə - elmə yiyələnmişdir. Belə ki, Ağdamda nüfuzlu bir ziyalı kimi tanınan, haqsevər insan, xeyriyyəçi şəxs olan rus dili müəllimi – görkəmli pedaqoq o dövrün ədalətsizliyinin qurbanı olanlar cərgəsində həbs edilən Talış Fərzalı oğlu Vəliyev Sibirə sürgün edilmişdir. Elə o gündən həyatda nifrətin gözünə dik baxmağa qadirliyi örnək tutan ömrünün son günlərinə qədər hər zaman və hər yerdə bacardığı qədər haqq söyləməyi və həqiqət tərəfdarı olmağı özünə bir yol seçir. Odur ki, uca Tanrımız nurlu yollarla inkişaf etməsi üçün zirvələrə doğru yoluna işıq saçmış, “Vətən xaininin övladı” olan ədalətsiz damğaya baxmayaraq yüksək pillələri qalxması üçün zamininə almışdır.
İbtidai təhsili doğma kənddə, orta təhsili isə (7 illik məktəbdə) Əlimədədli kəndində alan Tofiq Vəliyev 1948-ci ildə Ağdam Pedaqoji Texnikumuna daxil olur. 1951-ci ildən pedaqoji təhsilini başa vuraraq Yevlax rayonu Qoyunbinəsi kəndində müəllim kimi ilk əmək fəaliyyətinə başlayır. O, təhsilini davam etdirərək, APİ – yə qəbul olunur və I kursu başa vurduqdan sonra ADU-nun ( indiki BDU) tarix fakültəsinə qəbul olunur. Tələbə ikən Stalin təqaüdü alan Tofiq Vəliyev universitetdən elmi ixtisasçı kimi AMEA-nın Tarix İnstitutuna göndərilir. Çalışdığı 40 ildən çox müddətdə kiçik elmi işçi vəzifəsindən aparıcı elmi işçi vəzifəsinədək yüksələn Tofiq Vəliyev elmi işlər üzərində çalışmış və tədqiqatlar apararaq, nailiyyətlər qazanmışdır. O, ömrünün 30 ilindən çoxunu kapitalizm dövründə Azərbaycanın sənaye tarixinin tədqiqinə həsr etmiş, Tarix İnstitutunda
müdafiə etdiyi namizədlik və doktorluq dissertasiyası mövzuları da bu mühüm problemlə bağlı olmuşdur.
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ən geridə qalmıs feodal-patriarxal münasibətləri ölkəsi olması haqqında tarixşünaslıqda, hətta bolşevik partiyasının qərarlarında kök atmış müddəanın heç bir elmi osası olmadığını öz əsərlərində ilk dəfə olaraq Tofiq Vəliyev sübuta yetirmişdir.
1960-ci ildə Tarix Înstitutunun əyani aspiranturasına daxil olmuş və 1966-ci ildə namizədlik dissertasiyası müdafia etmiş, 1970-1973-cü illərdə Tarix Înstitutunun elmi katibi vəzifəsində işləmişdir.

1973 – 1988 -ci illərdə İnstitutda baș elmi işçi, 1988-1990 cı illərdə isə aparıcı elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır, 1986-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. AMEA-nin Tarix Ïnstitutunda işlədiyi illərdə Tofiq Vəliyev orada hazırlanmış çoxcilidli “Azərbaycan tarixinin” IV cildinin müəlliflərindən biri kimi böyük işlər görmüşdür. Professor Tofiq Vəliyev elmi fəaliyyəti dövründə XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ipək emalı sənayesi, "İmperializm dövründə Azərbaycanın sənayesi və proletariatı", "İnqilab barikadalarında, “XX əsrin əvvəllərində sənaye fəhlələrinin vəziyyəti və tətil mübarizəsi” monoqrafiyalarını və onlarca sanballı məqalələrini yazmışdır. Professor Tofiq Vəliyevin elmi axtarışları çox cəhətlidir. Onun elmi tədqiqat işləri təkcə sənaye tarixinin öyrənilməsi ilə məhdudlaşmır. Sənaye tarixi ilə yanaşı fəhlələrin təşəkkülü, onların vəziyyəti və tətil mübarizəsi də bu əsərlərdə öz əksini tapmışdir. XIX-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan kənd təsərrüfatında kapitalizmin inkisaf məsələləri, müstəmləkə əleyhinə çevrilmiş üsyanlar, kəndli çıxışları, qaçaq hərəkatı, XX əsrin əvvəllərində ölkəmizdə baş vermiş milli-azadliq hərəkatı tarixi, siyasi partiyalar və siyasi təşkilatlarin fəaliyyəti, ayrı-ayrı şəxsiyyətlər haqqında, eləcə də bir çox digər mühűm məsələlər Tofiq Vəliyevin elmi maraq dairəsinə daxildir.

Azərbaycanın ilk üzvi kimya alimi M.Xanlarovun Almaniya həyatı, M.C. Topçubaşov nəslinin düyünə salınmıș tarixinin ilk mənbələr əsasında öyrənilməsi və onların şəcərəsində tam aydınlıq yaradılması da onun xidməti hesab edilmişdir. O, hələ AMEA Tarix İnstitutunda işləyərkən “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası”nın II -X cildləri üçün tariximizin müxtəlif problemlərinə dair 30-a yaxın məqalə yazmışdır. Tofiq Vəliyev 1990-cı ildə BDU-da pedaqoji işə keçməsinə baxmayaraq AMEA Tarix İnstitutundakı fəaliyyətini davam etmişdir. O, elmi işləri tarix fakültəsindəki pedaqoji fəaliyyəti ilə bacarıqla əlaqələndirmişdir. 1993-cű ildən BDU-nun tarix fakültəsinin “Slavyan ölkələri tarixi” kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçilmişdir. 1993-1998-ci illərdə Tofiq Vəliyevin rəhbərliyi altında orta məktəbin 5-11-ci sinifləri üçün "Azərbaycan tarixi" dərslikləri çap edilmişdir. O, həm də həmin dərsliklər üzrə proqramın və dərs vəsaitlərinin müəllifidir. Ali məktəblər üçün nəzərdə tutulmuş "XX əsr Azərbaycan tarixi" dərsliyi 2004-cü ildə çapdan çıxmışdır. Bu, Azərbaycan tarixşünaslığında müvafiq əsrin tarixini əks etdirən ilk belə əsərdir. Tofiq Vəliyev 2000-2003-cü illərdə isə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq orta məktəblərin 9-10-cu sinifləri üçün "Umumdünya tarixi" dərsliklərini hazırlayıb çap etdirmişdir. O, 250-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 5 monoqrafiya, orta və ali məktəblər üçün 14 dərslik və dərs vəsaitinin müəllifidir. Təhsil sahəsindəki uğurlarına görə 1994-cü ildə Təhsil Nazirliyinin Fəxri formanı ilə təltif olunmuşdur. 2000-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə ona “Respublikanın Əməkdar müəllimi” fəxri adı verilmişdir. O, 2004-cü ildə humanitar elmlər sahəsində BDU üzrə “İlin alimi" və 2007-ci ildə isə "İlin müəllimi" fəxri adlarına layiq görülmüşdür. 2004-cü ildə Tofiq Vəliyev Nyu-York Elmlər Akademiyasınn həqiqi üzvü seçilmişdir. 1993-1997-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin Elmi-metodik Şurası “Tarix” bölməsinin sədri vəzifəsində işləmişdir. O, 2002-2007-ci illərdə Tarix İnstitutu nəzdindəki doktorluq dissertasiyalarının müdafiə Şurasının sədr müavini və həmsədri olmuşdur. İki elmi jurnalın – “Tarix və onun problemləri” və “Dünyaya baxış” redaksiya heyətinin sədri vəzifəsində çalışmışdır. 20 ildən çox bir müddətdə tarix üzrə Respublika Elmi əlaqələndirmə Şurasının sədr müavini vəzifəsində çalışmışdır. 1995-2002-ci illərdə Respublika Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının "Tarix, etnologiya, fəlsəfə, pedaqogika və psixologiya elmləri" üzrə Ekspert Şurasınin sədri vəzifəsində işləmișdir.
2007-ci ildən Ali Attestasiya Komissiyasmnın "Tarix və siyasi elmlər” üzrə ekspert şurasına sədrlik etmiş professor Tofiq Vəliyev keçmiş SSRİ məkanında, eləcə də Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəmizdə keçirilmiş Ümumrespublika və Ümumdűnya elmi konfrans və konqreslərdə respublikamızı layiqincə təmsil etmişdir. O, tarixçi kadrların hazırlanmasında öz əməyini əsirgəməmişdir. Onun rəhbərliyi ilə 7 elmlər doktoru və 16 fəlsəfə doktoru dissertasiyası müdafiə olunmuşdur. Elmi-pedaqoji fəaliyyəti dövründə onlarla namizədlik və doktorluq dissertasiyasına opponent olmuşdur. Ömrüünün son bir neçə ilini “ Şərqi Avropa kapitalizm dövründə (1800-1917) "Slavyan ölkələri tarixi" dərsliyi üzərində işləmiş və çap etdirmişdir. Professor Tofiq Talış oğlu Vəliyev 2014-cü il may ayının 26-da vəfat etmişdir.
Hazırda Vəliyevlər ailəsində onun adını daşıyan gənc Tofiq Vəliyev böyüyür və babasının dəsti xəttini davam etdirir. Son olaraq demək istərdim ki, 2004-cü ildən atam professor Tofiq Vəliyevin davamçısı olaraq AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunda işləyir onun yolunu davam etdirməyə çalışıram. Ruhun şad olsun Ata!

Xuraman Tofiq qızı Vəliyeva
“Şimali Azərbaycanın XIX –XX əsrin əvvəlləri
tarixi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, t.ü.f.d.

SEVGİ VARLIĞIN ONTOLOJİ MÖHÜRÜDÜR

Müsahibimiz tanınmış italyan şairi, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi və nəşriyyatçı, "P. Benintende" Lirik-Drama Assosiasiyasının Prezidenti, "LE MUSE" ədəbi jurnalının baş redaktoru Maria Tesa LIUZZOdur.

-Ədəbiyyat və sənətdə ifadə azadlığını necə qiymətləndirirsiniz?
-İfadə azadlığı – hər bir insanlığın ayrılmaz simasını əks etdirməli – qarı qar kimi əriyir və hər yerdə koyun kölgələri salır. Gənclər üçün isə bir mərhəmət pərdəsi çəkməliyik: tənqidi güc ya yoxdur, ya da çox zəif, bəzən psixoloji, bəzən humanistlikdən uzaq. Sosiloq Franco Ferrarottinin (vəfat etmiş) vurğuladığı kimi: “Sürətlə məlumatlanan çoxsaylı axmaqlar xalqı formalaşdırır. Məktəb və cəmiyyət öz hörmətini itirib, həmrəylik ruhu mövcud deyil.”
Mədəniyyət paylaşmaq, dəstək vermək deməkdi, taxt uğrunda yarış deyil. Poetika birlik əksikləri olmayan bir məkan yaratmalıdır: hiss, cəsarət, ədalət. Bu, gözəlliyin bədəni, qəlbi və ona sitayiş edilməli, parçalanmamalıdır. Mədəniyyət xalqlar guşəsini sulayan, bilik ağına şərəf verən bir çiçək olmalıdır. Amma reallıq çox fərqlidir: bəşəriyyət çox zaman sənətdən uzaq, təbiətə və həyatın müqəddəsliklərinə qarşı amansız canavara çevrilir.
Tarazlığın mərkəzində ölüm alverçiləri, pul tanrısı, istismar və ağalıq var. Hərəkətsiz ruhların ölüm hallarının sayı artır, ayın, mövsümlərin, çiçəklərin, otun ətri, vicdansız canavarların varlığı uzanır. Strategiya görünməyənləri əhatə edir, orada təvazö beləkin yerini qabalıq tutur, gizli qaranlıq başlayır – heç kim görmək istəmir, məğlubiyyəti qəbul etmir: biliyindən, insaniyyətindən, ruhaniyyətindən, ədalət və şərəf duyğusundan məhrumdur. Belə insanlar heç vaxt qazanmış zəfərin təəccübünü görə bilməyəcəklər. Və bütün bunların əsas kökü- kin, qisasçılıqdır. Bu, yalnız bacarıqsızlara yaraşıq sığınacaqdır.
-Fəlsəfi baxışlarınız yaradıcılığınıza necə təsir edir? Ədəbiyyat və fəlsəfə münasibətini necə görürsünüz?
- Həqiqət və ardıcıllıq mesajı aydınlıq itir, şəffaflıq sınaqdan çıxmazsa, həqiqi yazının müqəddəs elementləri xəyanətlə barışar. Sosial, intellektual və bəşəri aşınmalara səbəb olan süni manipulyasiya meydan sulayır. Mən inanıram ki, hər bir əsər öz vicdanından təsirlənir; bu bir düşüncə halıdır, öz düşüncələrinin avtopsiyasıdır — bu, yazarın öz həssaslığı və biliyi ilə doğur. Fəlsəfə elmi kimi sözə yönəlir, dərin düşünməyi, təhlili sevən, öyrənən bir alim işi görür. Yazıçı isə bəzən xəyal qurur, bəzən gündəlikdən motiv alıb səthi cümlələrlə ifadə edir — bəzən qəzəb altında yazır. Tez-tez insan əlaqəsi yox, şəxsi maraqlar var.

-Yazıçı ilə filosof arasındakı fərqi necə dərk edirsiniz, bu iki sahəni necə uyğunlaşdırırsınız?
- Dediyim kimi, filosof həyat və tarix zərbələrini bilən, sosial məsələlərə yaxın, sosiloqa oxşayan bir alimdir. Bu gün şair və yazıçı kimi yetişənlər göbələk kimi çoxalır; lakin kritik düşünmə vasitələri yoxdur. İnsana reaksiya qazandırmaq yerinə, sözün inqilabçısı olmaq, inancda möhkəm, həyatda azad olmaq lazımdır. Lakin bunu bacarmırıq- ictimai razılıq üçün sadəcə məlumatsızlıq becərilir.
-Ədəbi fəaliyyətin və ədəbi əlaqələrin yaratdığı imkanlar hansılardır?
-Təəssüf ki, belə imkanlar çox azdır. Bu gün sadəcə mənfəət, alçaq rəqabət və qarşıdurmanı müşahidə edirik. Mən həmişə tək getmişəm, savad süstəyinə ehtiyac duymamışam. 54 ildir yazıram (ayaq biləyi vaxtımdan -əlifbanı deməyə gücüm çatmayan çağdan!) və nəşr etdirirəm. Boş müsabiqələrdə qəti iştirak etmirəm, gülünc təqdimatlar, yazı müsadərələri mənə aid deyil. Yaxşı yazı -qışqıran səsdir, etirazdır, vicdanı silkələyir, bu, bir növ iman, həqiqət və ümid mesajıdır.
- Ədəbi mükafatlar müəllifə necə təsir edir? Bu formada tanınma prosesini necə qiymətləndirirsiniz?”
- Yaşamaq üçün hikmətli olmaq lazımdır, insan bilmədiyini həndəsi şəkildə mənimsəməlidir. Mən karyeram ərzində çoxsaylı mükafatlar almışam, yalnız mahiyyətli olanları qəbul etmişəm: Mədəniyyət Nazirliyinin fəxri mükafatları, çəkilən diplomlar... Bəzi pullu mükafatları isə rədd etmişəm. Düşünürəm ki, gerçək varlıq yeyində ortada görünmək istəmir -bu, endirimli mallara bənzəyir.
-Bu gün yazarların məqsədləri necə dəyişib? Oxucular kimlər olmalı və necə dəyişməlidir?”

-Payız yarpağı kimi yağış altında gözəlliyi ilə fərq yaratmayan mükafatlar mənim üçün maraqsızdır. Bu cür mükafatlar yazıçının fəaliyyəti və nüfuzunu həll etmir, eyni məhz şair üçün də doğrudur; əsərlərdir ki, yazıçının qiymətini sübut edir. Təəssüf ki, çoxları öz zəifliyinin fərqində olsa da -əyləncəli bazarda çırpındığı halda, azad insanlara təəssübkeşliklə yanaşırlar. Bu cür “ştamlara” qarşı fikirli qalmalıdır.
- Müasir ədəbiyyatda eklektik yanaşma ilə ənənəvi üsullar arasında tarazlığı necə qurmaq olar?
-Hər şeydə məqsədli böyük ideyanı realizə edə bilmək üçün kimsə təşəbbüs göstərməlidir. Tez-tez fərqli mənbələrdən gələn nəzəri və bədii yanaşmalar həmin ideyanı zəif çiçəyə çevirir, sırf hər şeyə uyğun, amma dəyərsiz “dəstələr” yaradır. Bu gün böyük yazıçılar və ciddi tənqidçi kəsim artıq nadir haldır, improvisatorlar isə eyni bostan kimi çoxalıb, sözün mükəmməlliyi qarşısında vəfalı ola bilmir. Mənim tanıdığım italyan və xarici varlı ustadlarla birgə təcrübəm göstərir ki, klassik müəlliflər tarixdə qalacaq, digərləri isə - səmərəsiz ibarələr, külə önündə uçar, unudulacaq qalıqlardır. Belələri -fırıldaqçı, adam qanı ilə bəslənən, məşhur “hörümçək adamlar” və yol kəsən müasir “ağqol rəqiblərdir”, su üzərində yaşayan metropolis planlayanlardır.
- Bu gün yazıçıların əsas məqsədləri̇ necə dəyi̇şi̇b? Bu gün oxucu ki̇tlələri̇ necə dəyi̇şə bi̇lər?

- Keyfiyyət çatışmır. Biz nifrət, kin və intiqamla dolu bir mühitdə yaşamağa və mübarizə aparmağa məcburuq. Sanki minalarla dolu bir sahədə irəliləməyə çalışırıq. Sosioloji baxımdan, bir çox sərhəd xəttində olan insanlar öz qəzəbini azad və demokratik şəkildə düşüncələrini ifadə edənlərə yönəldirlər. Müəlliflər bu mənzərədə həm qələm, həm vicdan savaşçısı kimi davranmaq məcburiyyətindədirlər.
-Yazıçıların və şai̇rləri̇n əsərləri̇ ədəbi̇yyatdan kənar cəmi̇yyətə necə təsi̇r edi̇r?
- Səbrli olun -ən uzun günlərin də sonu var. “Unutmayın ki, yaradıcı anlar dayandırıla bilər; bağlar salın, divarlar tikməyin.” Hermann Hessenin “Klingsorun son yayı”nda təsvir etdiyi o qorxulu peyğəmbərliyin gerçəyə çevrilməsinə imkan verməyək. Biz bir tənəzzül dövründə yaşayırıq.
İnsanın dəyəri, onun "mən"indən nə dərəcədə və hansı anlamda azad ola bilməsi ilə ölçülür- bu, Albert Eynşteynin fikridir. İmmanuel Kant isə şərin kökünü özünü həddindən artıq sevməkdə görür və bildirirdi ki, bu, insanın bütün prinsiplərinə hakim olarsa, hər cür şərin qaynağına çevrilə bilər. “Əyri taxta” anlayışı da bu kontekstdə unudulmamalıdır.

Əxlaq sahibi insan, tənqidlərin, yalanların dağı altında da sağ qala bilər, çünki o, zamana və gücə deyil, həqiqətə və azadlığa bağlıdır.
Transsendensiya gücdə, hökmranlıqda deyil- yaxşılığı, ədaləti və xalqlar arasında sülhü təşviq etməkdədir. Unutmayaq ki, biz ruh dövründəyik. Aydın düşüncə, insanı qısqanclıq, təxribat və emosional asılılıqlardan uzaq tutur. Hallusinogen və zəhərli təsirə malik insanlardan mənəvi göbək bağını kəsmək vacibdir. Platonun öyrətdiyi kimi, patoloji eqo bütün pisliklərin atasıdır və bəziləri bu eqodan qurtula bilmir.
Ancaq qapının o tərəfində həmişə bir təbəssüm bizi gözləyir -sevgi şəklində təcəlli edən yeni bir idrak. Bu sevgi sözə çevrilib insanın mənəvi və varoluşsal dinamikasına sual yönəldən bir yol olur. Sevgi-varlığın ontoloji möhürüdür.
Söhbətləşdi:
Cahangir NAMAZOV,
"Butov Azərbaycan” qəzetinin Özbəkistan üzrə təmsilçisi.
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü.