AZADLIQ ŞAİRİ, AZADLIQ GENERALI və ya TÜRKÜN İKİ ULUSU...

Xəlil Rza Ulutürkün şəhid oğlu - Təbrizin dünyaya gəlişini şair belə qeyd edirdi:
Qoy sənə doğulan günəş deyim ki,
Nurunla açılan al səhərəm mən.
Yeddi il yol gələn, a mənim ilkim,
Gəldiyin yollara gül düzərəm mən.
Şeirin bu bəndindən görünür ki, övladının sabahkı şəhidlik zirvəsinə ucalacağını şair öncədən hiss edirdi. Bunu mistikaya yox, uzaqgörənliyə bağlamaq lazımdır.
Xəlil Rza Ulutürk yaradıcılığını oxuduqca sanki digər bir şəhidimiz general Polad Həşimovdan xəbər verir:
Torpaq cənnət ola bilər, yaxud dönər cəhənnəmə yavaş-yavaş.
Sən Dəmirləş! Sən POLADLAŞ!
Ulu şairimizin "Yavaş-yavaş" şeiri sanki 1 ay 1 gün bundan əvvəl mənəvi varlığı ilə əbədiyyət qazanan, lakin fiziki yoxluğu ilə bizlərdən uzaq düşən Polad Həşimova yazılıb. Bunu da mistikaya yox, uzaqgörənliyə bağlamaq lazımdır. Çünki şair bu vətənin igid ərlərinin: Poladların, Mübarizlərin, Ramillərin həmişə var olacağından əmin idi!
Azadlıq istəmirəm bir həb gibi, dərman gibi
İstəyirəm
SƏMA gibi,
GÜNƏŞ gibi,CAHAN gibi!
Hər dəfə bu misralara göz gəzdirəndə azadlıq şairi Xəlil Rza Ulutürkün xalq qarşısındakı misilsiz hizmətini xatırlayıram. Ən çətin dönəmlərdə, azadlığa aparan yollarda Xəlil Rza Ulutürk hər zaman ön cəbhədə oldu. Bugünki "Azadlıq meydanının" azadlıq şairi öz əsgərlərinə - xalqına, general - şair olmağı şərəflə bacardı.
Od püskürən nitqi, qılıncdan kəsərli şeirləri ilə düşmən bağrına od ələyən şairimizin ədəbi mühitdəki yorulmazlığının, meydandakı şücaətinin davamını, hərb sahəsindəki uğur və bacarığı, səngərlərdəki misilsiz qəhrəmanlığı ilə Polad Həşimov davam etdirdi.
Ədəbiyyat generalı ilə hərb generalını səbəbsiz yerə eyniləşdirmədim.
Xəlil Rza Ulutürk bütün çətin dönəmlərdə xalqın önündə idisə, Polad Həşimov düşmənlə hər döyüş zamanı əsgərlərinin önündə idi.
Xəlil Rza Ulutürk meydanlarda Qarabağ dərdinə haqq səsini ucaldırdısa, Polad Həşimov səngərdə bu mübarizəsini davam etdirirdi.
Türk şairi Xəlil Rza meydandakı kəsərli çıxışları ilə siyasi - ictimai natiq sayılırdısa, türk generalı Polad Həşimov isə hərbi natiq idi.
Bir sözlə, hər iki böyük azərbaycanlı AZADLIQ üçün çarpışır, amalları isə bu şeirdəki kimi üst-üstə düşürdü:
Döyüşüm qəbrətək davam edəcək
Sevindirmək üçün yurdu, bəşəri
Dəmiri doğrayan polad qayçıtək
Mənim hər addımım şəri kəsəcək.
Polad Həşimov vətənə xidmətinə, sonsuz sevgisinə kimi öz əməllərindəki paklıq, niyyətindəki saflığa qədər Polad adının haqqını ödəmiş əsl vətəndaş, qorxmaz hərb adamı idi.
Polad Həşimovun arzusu Qarabağı azad görmək idi. Bəlkə də bu səbəbdən idi ki, artıq 44 yaşında general-mayor rütbəsinə, öz şəxsiyyəti ilə birlikdə yüksəlmişdi. Hər döyüşdə əsgərdən öndə durmaq, torpaqla yanaşı öz əsgər balalarını qorumaq isə Həşimovun həyat amalı, vicdan və ləyaqət hisslərinin təzahürü idi.
Ulu Tanrıdan bütün şəhidlərimizə rəhmət diləyirəm…

Jurnalistika yalnızca bir ixtisas deyil
Bəzilərinin uşaqlıq xəyalı, bəzilərinin isə balı az olduğu üçün seçdiyi fakültədir. Bəs jurnalistika sadəcə bunlardan ibarətdir?
Jurnalistika eşitdiyimiz səsdən, gördüyümüz fotodan, televiziyanı açanda qarşımıza çıxan görüntüdən ibarətdir. Bunlar hər biri jurnalistikanın ayrı-ayrı sahələrini əhatə edir. Gələcəkdə uğurlu media adamı olmaq üçün jurnalist doğulmaq lazımdır. Çünki jurnalistika yaradıcılıq tələb edir.Bu da Allah vergisidir. Uğurlu səs, səlis danışıq bacarığı, fikirlərini düzgün ifadə etmək qabiliyyəti... Təbii ki, insan bunları özündə formalaşdırmalıdır. Çox kitab oxumaq, mütaliə vərdişləri, xüsusən də yüksək səviyyədə Azərbaycan dilini bilmək, o cümlədən qrammatikaya hakim olmaq uğurlu işə imza atmaq deməkdir. Fikrimcə, jurnalistika fakültəsində müasir Azərbaycan dili fənni 1 semestr tədris olunmalı deyil. Fənnin ayrı-ayrı sahələri: morfologiya, qrammatika, sintaksis tələbələrə universiteti başa vuracağı günədək tədris edilməlidir.
Gələcəkdə səndən xəbər yazmaq tələb olunduqda düşünməyəsən ki, görəsən, vergülü harda, nöqtəni harda qoymaq lazımdır? Bu sözün yerinə hansını işlətsəm, yazım daha uğurlu alınar?
Gələk, danışığa. Düşünürəm ki, danışıq yazıdan bir pillə üstündür. Çünki insanı öncə nitqi ilə tanıyarlar. Sən qurduğun axıcı cümlələrinlə insanların beyninə həkk olmağı bacara bilərsən. Bayaq da qeyd etdiyim kimi, yazıda necə qrammatik bilik tələb olunursa, danışıqda da belədir. Məsələn, jurnalist çıxış edəndə fikirləşir ki, "qalın" sözü ilə "sıx" sözü eyni mənanı bildirir. Ancaq o, sinonimlərin yaxın mənanı bildirmələrinə rəğmən bəzi hallarda spesifik işlənmə yerini bilməlidir.
Bunu bildikdən sonra o, kitab sözünün əvvəlində "sıx" yox, "qalın" sözünü deyəcək. Deməli, həqiqətən, qrammatika böyük əhəmiyyətə malikdir.
Bunun əksi baş verdikdə, insanların haqqımızda düşündüyü sual : “Bu necə jurnalistdir?” olacaq.
Təbii ki, heç birimiz auditoriyanın savadımızdan şübhə etməsini istəmərik. Bu kimi səhvlərə yol verməmək üçün də qarşıda bir yol var. O yol nə səni, nə ixtisasını auditoriyanın gözündən salmayacaq. Hansıdır o yol?
Özünü inkişaf etdir, oxu, öyrən, araşdır, səhvlərindən qaçma, onları gec olmadan düzəltməyə çalış! Başa düşməmisənsə, bir daha cəhd et. Çünki başa düşmədiyin nə varsa, onun köləsisən. İnan ki, bu gün etdiyin uğursuzluqlar sabah nail olacağın uğur üçün nərdivan rolunu oynayır. Səni olduğun yerdən, olmaq istədiyin yerə qaldıracaq bir nərdivan.

Pərvanə BAYRAMQIZI.

Bədii əsərlərin tarixə zərəri

Bəlkə də, yaxşı cəhət deyil, amma tarixi daha çox bədii ədəbiyyatdan öyrənməyi sevirəm. Səbəb də tarix kitablarının mənə quru və soyuq insanları xatırlatmasıdır. Saysız-hesabsız rəqəmlərlə, dilimə yatmayan adlarla dolu olan bir mövzunu oxuyarkən ruhsuz yazılmış uzun-uzadı yorucu şeir oxuduğumu zənn edirəm. Rəqəmlərdən, hadisələrdən ibarət olması məni darıxdırır. Əgər Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Səlahəddin Xəlilov bu fikirlərimlə tanış olsa deyəcək ki, “Kütlə tarixi tarixi əsərlərdən deyil, bədii əsərlərdən və senariləşdirilmiş bədii filmlərdən öyrənir. Bu ondan irəli gəlir ki, tarixi əsərləri oxumaq ya mümkün deyil, ya da çox çətindir. Məlumdur ki, tarixşünaslıqda təzkirənin, salnamənin, məxəzin və yaxud mənqəbə və traktatın öz funksiyaları vardır. Ancaq kütləni bunlar maraqlandırmır. Onlar üçün janr spesifikası yoxdur. Konkret mövzu və bu mövzuda udmaq istəyi var.
Aydındır ki, tarixi əsərlərdə həddindən artıq ağır üslub və dil, qəliz mənbələrin çoxluğu, hadisələrin uzun bir şəkildə mürəkkəb təsviri insanların böyük çoxluğunun təfəkküründə çətinlik yaradır. İnsan anlaya bilmədiyinin düşmənidır. Elə bu səbəbdən də toplumun böyük çoxluğu sadə düşüncəyə üstünlük verir. Bu baxımdan ya ağızdan eşitdiyini, yaxud bədii ədəbiyyatdan oxuduğunu, ən çox da bədii filmlərdən gördüyünü danışır və əsaslandırmağa çalışır.” qənaətində olmağımda haqlıyam. Bildirim ki, zehin sarıdan korluq çəkmirəm, qəliz yazılan hər şeyi oxuyub qavrayıram. Sadəcə, yanaşmam başqadır. Ola bilsin bu xüsusiyyəti yaradan yazıçı təfəkkürüdür. Biz daha çox ədəbi-bədii yazıları sevdiyimizdən tarix kitablarının səhifələrində qəribsəyirik. Bir çox söz adamlarının mənimlə həmfikir olduqlarını bilirəm. Təbii ki, tarixçilər üçün bu qəbuledilməzdir. Deyə bilərlər ki, bəs biz bu qədər faktları, hadisələri, rəqəmləri necə öyrənir, yadda necə saxlayırıq. Haqsız deyillər. Qətiyyən tarix dərsliklərinin, böyük zəhmət tələb edən tədqiqat əsərlərinin vacibliyini şübhə altına almaq fikrində deyiləm. Demək istədiyim budur ki, tarixi hadisələr bədii ədəbiyyatda daha canlı görünür. Burda da ürəyimcə olmayan məqam təhrifdir. Bədii ədəbiyyat yazıçı təxəyyülündən yarandığından müəllifin hadisələrə müdaxilə etməsi xronoloji pozğunluq yaradır. Tarixi əsər yazanda faktlara, ardıcıllığa toxunmaq düzgün deyil. Tarix olduğu kimi qalsa, yazıçı yanaşmasını onun üzərində qursa yaxşıdır. Bəzən dövrlə əlaqədar olaraq bədii əsərlərdəki mühit və hadisələr əsas götürülür. Əgər əsərdə təhrif olunmuş faktlar varsa bu lazım olan işə əngəl yaradacaq.

Mövzuya yazıçıların, rejissorların incəsənət və söz adamlarının yanaşması birmənalı deyil. Necə ki, alman şairi Höte: “Şair üçün heç bir tarixi sima yoxdur. O, öz mənəvi dünyasını təsvir etmək istəyir və bu məqsədlə bəzi tarixi simaların adlarını əsərinə daxil etməklə onlara şərəf vermiş olur” deyir, eləcə də çoxu “təxəyyülə azadlıq” prinsipi ilə yanaşaraq yazıçının istədiyi kimi yazmaq haqqı olduğunu bildirir. Yazıçılar başqa fikirdədirlər. Onlar tarixə öz rakurslarından yanaşmaqda qəbahət görmürlər. “Yazıçı sərbəstdir” deyirlər, “istənilən hadisəni öz süzgəcindən keçirib yazmağı onlara qadağan etmək olmaz”.
Yaxşı, tutaq ki, 1905-1907, 1914-1916, 1918- 1920, 1948-1953 və 1988-ci ildən bəri ermənilərin xalqımıza, yurdumuza qarşı törətdikləri cinayətləri bir yazıçı öz baxış bucağına uyğunlaşdırıb faktları təhrif etdi, Xocalı faciəsinin 1992-ci il əvəzinə 1905-ci ildə törədildiyini yazdı. Həmin şəxsin irad tutanlara Nizami Gəncəvinin anaxronizmlərini nümunə göstərərək
“tarixçi yox, yazıçıyam, əcəb eləyib yazmışam” deməsini düzgün hesab etməliyik? Təsəvvür edək ki, həmin əsər dünyaya çıxarılıb. Düşmən gülməyəcək? Deməyəcək, bu xalqın yazıçısı öz tarixini bilmir?
(Yeri gəlmişkən, bir-iki “humanist” yazıçı çıxıb ermənilərin əməllərini yumşaltsa, onları, sadəcə, “xəstə təfəkkürlü mllət” adlandırıb, xalqımızdan bağışlamağı istəsə neyləyərik? Pasifistlərin on ağız da satın alıb: “unudaq getsin” deməkləri gözləniləndir. Vallah-billah “tolerantlıq, pasifistlik, humanistlik” uydurmalar ancaq bizimçündür. Qəsdən təbliğ edirlər. Bizi yavaş-yavaş, hiss etdirmədən çökdürmək, hər şeyimizə sahiblənmək üçün ermənilərin xeyirinə hesablanıb bunlar. Heç bir xalq digərinə öz ölkəsindən pay vermir. Bunu təkcə bizdən tələb edirlər. Hesab edək ki, bağışladıq, kim ermənilərin kinsiz, ədavətsiz sülhlə yaşayacağına zəmanət verə bilər? Əminsinizmi, o əməllərdən yenə törətməyəcəklər? Tarixdə onların xalqımıza qarşı törətdikləri nə qədər təkrar əməllər var.)

Mövzudan bir balaca uzaqlaşdım, təzədən giriş üçün professor S. Xəlilovdan daha bir nümunəyə baxaq:

“Çox önəmli məsələlərdən biri budur ki, tariximizi və tarixi coğrafiyanı tam dəqiq bilməyənlər qədim dövrə aid ərazi adlarının müasir anlayışlarla zahiri səsləşməsindən sui-istifadə edən əcnəbi tarixçilərin felinə uymuş, toruna düşmüşlər. Məsələn, Azərbaycanda İslamdan öncəki tarix yaxşı araşdırılmadığından və sovet dövründə ictimai şüura düzgün çatdırılmadığından, ədəbiyyatda və publisistikada da alban abidələrinin erməniləşdirilməsinə adekvat reaksiya verilməmişdir. Yaxud Nizaminin də istifadə etdiyi “ərmən” anlayışı əcnəbi “bələdçilərin” yüngül əli ilə və sadəlövhlüklə “erməni” kimi qəbul olunmuşdur. Əslində “Ərməniyyə” tarixən türklərə məxsus olmuş yer adıdır. Eramızın III əsrində manixeylik də bu ərazidə yayılmışdır və manixey tarixçilərinin də göstərdiyi kimi, bunun haylara (bizim adi şüur səviyyəsindəki anlamda – ermənilərə) heç bir aidiyyəti yoxdur. Bütün bunlar öz gerçək, elmi tədqiqatını gözləyir. Yəni klassik bədii ədəbiyyat da tarix üçün həm suallar qoyur, həm də düşüncənin yönləndirilməsinə xidmət edir. Sadəcə olaraq, ədəbiyyatçılar, tarixçilər və filosoflar – hərə özü üçün deyil, birlikdə, ümumi səylərlə çalışmalıdırlar.”

Məncə, bunu nəzərə almalıyıq.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Atif İslamzadənin fikrincə kütləni təzkirə, salnamə, məxəz, mənqəbə və traktın funksiyaları maraqlandırmır. Onlar üçün janr spesifikası yoxdur. Tarixi əsərlərdə həddindən artıq ağır üslub və dil, qəliz mənbələrin çoxluğu, hadisələrin uzun bir şəkildə mürəkkəb təsviri insanların böyük çoxluğunun təfəkküründə çətinlik yaradır. bu səbəbdən də toplumun böyük çoxluğu sadə düşüncəyə üstünlük verir. Bu baxımdan ya ağızdan eşitdiyini, yaxud bədii ədəbiyyatdan oxuduğunu, ən çox da bədii filmlərdən gördüyünü danışır və əsaslandırmağa çalışır. O, Nadir şahın münşisi Mirzə Mehdi xanın yazdığı “Tarixi-Nadir” yaxud “Kitabi-tarixi cahənkəşan məşhur və Tarixi-Nadir” əsərini və Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” komediyasını nümunə göstərir: “Tarixi-Nadir” kitabında hadisələrin uzun və sicilləmə bir şəkildə təsvir olunduğunu Üzeyir bəy Məşədi İbad obrazının dilinə gətirmişdir: “Mən özüm Tarixi-Nadiri”i yarısına qədər oxumuşam, sənin dediyini anlamıram. Bu bisavadlar neyləsin?” situasiyası bunu aydın ifadə edir. Ancaq qəribədir ki, Üzeyr bəyin bu ürək ağrısı da yanlış anlaşılmış, toplumda belə rəy yaranmışdır ki, “Tarixi-Nadir” kitabı iki səhifədir, Məşədi İbad da onu yarısına qədər
oxuyub. Alim vurğulayır ki, tarixi əsərlərin qəlizliyi və mənbə çoxluğu insanları tarixi əsərlərdən deyil, bədii əsərlərdən öyrənməyə meylləndirmişdir.
Sitat gətirdiyim mənbədə ürəyimdən xəbər verən hissəni bütöv göstərməyi sevdiyimdən və müəllifin zəhmətinə dəyər verdiyimdən bəzi abzasları mətnə olduğu kimi əlavə edirəm:
Z.Bünyadov və S.Əliyarlı kimi tarixçi alimlər tarixi tarixi əsərlərdən oxumağın vacibliyini qeyd etmiş, bu mənfi tendensiyanın qarşısını almaq üçün hətta tarixi mövzuda bədii əsər yazmağın lüzumsuzluğunu əsaslandırmağa çalışmışdılar. Əlbəttə, bu təsadüfi deyildi. Bədii əsərlə tarixi əsər arasında çox fərqli texniki və metodoloji fərq mövcuddur. Bədii əsər yazan müəllif öz fikirlərini təqdim etmək üçün bütün mövzulardan, eləcə də tarix mövzularından istifadə edə bilər. Eyni zamanda bu nöqsan sayılmaz. Bunu ədəbiyyat nəzəriyyəsində ədəbi priyom adlandırmışlar. Lakin bu zaman kifayət qədər tarixi təfərrüatlar təhrif olunur. Bu da cəmiyyətin tarixə münasibətini dəyişir, milyonlarla insanın yanlış bilgi əldə etməsinə və yaymasına səbəb olur. Tarixi əsərdə isə tarixi faktlar dəyişdirilə bilməz, ancaq fakt əsasında fərqli münasibət yürüdülə bilər. Misallara keçək:

C.Cabbarlının məşhur “Od gəlini” əsərində Afşin (Aqşin) Babəkin doğma qardaşı olaraq süjet xəttində yer almış, burada yazıçı kombinasiyaları əsasında ziddiyyətlərin dramatizmi yaranmışdır ki, bu da əsəri baxımlı etmişdir. Ancaq konkret ərəb mənbələrində Afşin haqqında kifayət qədər geniş məlumat vardır və onun Babəklə heç bir qohumluq əlaqəsi olmamışdır. Bunu bilmək üçün şöhrətli tarixçi Z.Bünyadovun “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” tarixi məxəzlərdən ibarət monumental tarix əsərinə baxmaq kifayətdir. Təəssüf ki, tarixi əsər zəhmətinə qatlaşmaq istəməyən həddindən çox oxucu ( O dövrün tamaşaçıları) hələ də elə zənn edir ki, ərəb komandanı Afşin Babəkin doğma qardaşı olmuşdur. Hətta bu tarixi yanlışlığı B.Vahabzadə də “Dar ağacı” pyesi ilə davam etdirmişdir. Ancaq qeyd etdiyimiz kimi yazıçıları deyil, tarixi bədii əsərlərdən mənimsəyən adamları qınamaq lazımdır. Çünki onlar müəllif qurğusu ilə tarixçi arqumentini bir-birinə qarışdırırlar. Ancaq bizim gəldiyimiz qənaət budur ki, tarixi bədii əsərdə də heç bir fakt dəyişmədən işlətmək lazımdır ki, müəyyən yanlışlıqlar ortaya çıxmasın.
Biz Babək filmini də bu baxımdan nəzərdən qaçıra bilmərik. Demək olar ki, toplumda Babək haqqında geniş təəssürat yaradan elə bu filmdir. “Babək” filminin ssenari müəllifi Ə.Məmmədxanlı, rejissoru E.Quliyevdir. Məlum olduğu kimi Babək roluna Rasim Balayev çəkilmişdir. Hətta bu gün Babək haqqında düşünən oxucunun yaddaşına assosiativ olaraq R.Balayevin tarixə bürünmüş üzü gəlir. Bu da onu göstərir ki, cəmiyyət əsas bilgiləri məhz tarixdən deyil, elə bu filmdən alır. Filmdə tez-tez mənbə olaraq göstərilən Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-Təbərinin məlum əsərini demək olaraq ki, oxuyan yoxdur. Bu əsər “Tarix-ür-rüsüli vəl-müluk” (Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi) əsəridir. Bəlkə də heç çoxları bilmir ki, Ət-Təbəri Babəkin öldüyü ildə dünyaya gəlmişdir. Yəni Babək haqqında mübahisə edənlərdən çoxu ən yaxşı halda təəssüf ki, film əsasında mülahizə söyləməkdən çəkinmir. Halbuki film tarix deyil, müəllif qurğusudur. Əsla tarixi dəqiq ifadə etmir.
Cəmiyyət arasında olduqda məlum olur ki, toplum Ş.İ.Xətai haqqında olan məsələləri də heç də Səfəvi tarixçilərinin və başqa tarixçilərin əsərlərindən deyil, əsas etibarilə bədii əsərlərdən almışdır. Bunlardan ən məşhur əsərlər Ə.Cəfərzadənin “Bakı 1501”, F.Kərimzadənin Xudafərin körpüsü” və Ə.Nicatın “Qızılbaşlar” adlı tarixi romanlardır. Bu əsərlərdə də müəlliflər Ş.İ.Xətai haqqında yalnız birmənalı şəkildə bədii təəssürat yaratmışlar.
Biz İ.Nəsimi ilə bağlı mübahisəli fikirlərə də aydınlıq gətirmək istəyirik. Toplum İ.Nəsimi ilə bağlı fikirləri də daha çox “Nəsimi” filmindən və onun haqqında yazılmış bədii əsərlərdən almışdır. Bu filmin rejissoru H.Seyidbəyli, senaristi İ.Hüseynovdur. Bədii film 1973-cü ildə çəkilmişdir. Bu filmdə də baş rolda R.Balayevdir. Babək haqqında dediyimiz fikirləri eynən Nəsimiyə də aid edə bilərik. Bu film İ.Hüseynovun məşhur “Məşhər” romanının senariləşdirilməsi əsasında çəkilmişdir. Ancaq həmişə olduğu kimi romanda olan süjetlərin bir qismi senariyə düşməmişdir. Əsərdə müəllif baxışı əsasında tarixi fakta söykənmədən hətta Əmir Teymur hürufi kimi qələmə alınmışdır. Bu filmdən və romandan tarix əldə edən toplumun böyük bir hissəsi hələ də elə zənn edir ki, İ.Nəsimi özünü ələ verən kimi dərisi soyulmuşdur. Halbuki tarixi mənbələrdə İ.Nəsiminin bir ay həbsxanada saxlanması, onun mömin, yoxsa kafir olması haqqında mübahisələrin yaranması, nəhayət sultan İbn-Müəyyədin əmrindən sonra edam olunması haqqında kifayət qədər bilgilər var. Hətta dərisinin soyulub-soyulmaması da tarixçilər arasında mübahisə mövzusudur. Lakin bilgini tarixdən deyil, bəddi janrlardan alan toplumun düşüncəsində İ.Nəsimi bu şəkildə daşlaşmışdır.
Bu məsələ digər söylədiklərimiz haqqında da keçərlidir. Qaçaq Nəbini və s.qaçaqları bədii əsərlərdən alanlar da onları tarixdən ayrı şəkildə təsəvvür edir ki, bu zaman əsil tarixi situasiyanı öyrənmək çətin olur. Qaçaqlar kimi eyni zamanda uzun illər Kərbəlayi İsmayıl və Qəmlonu mənfi tip kimi xarakterizə edənlər bu gün siyasi anlayışların dəyişikliyinə uyğun olaraq əksini iddia edirlər. Ancaq bu zaman yenə də tarixi mənbələrə deyil, bədii bilgilərə və yaxud şayiələrə əsaslanırlar. Hətta “Dədə Qorqud” filmi ilə Dədə Qorqudu tanıyan toplumun mühüm bir hissəsi hələ də elə bilir ki, Qazan xanın oğlunun adı Turaldır. Halbuki “Dədə Qorqud kitabı”na baxsalar görərlər ki, Tural deyil, Uruzdur. Beləliklə biz demək istəyirik ki, toplum tarixi tarixdən deyil, bədii əsərlərdən oxuyub və bu tarixin bu şəkildə baş verməsini iddia etdikcə yanlışlar artacaq, doğrular isə yox olacaq. Elə buna görə də təəssüf ki, biz bu gün – XXI əsrdə H.Zərdabi düşüncəsinə qayıtmalıyıq. Toplum öncə maariflənməlidir ki, sonra doğru addım ata bilsin!”
Bu konuda yazıçıların yox, güzəştə getməyən tarixçilərin yanındayam.“Z. Bünyadov, Ə. Rəhimovla birlikdə “Tarixi həqiqətlər… Yoxsa təhriflər?” adlı məqaləsində yazırdı: “Tarixə müraciət heç də tarixi həqiqətləri təhrif etmək, ağa qara qaraya ağ demək deyil. Elə əsər yaratmaq lazımdır ki, oxucu buradakı hadisənin tarixi fakt olduğuna inansın. Necə ki, böyük M.F.Axundov yarımsəhifəlik tarixi məlumat əsasında “Aldanmış kəvakib” kimi gözəl bir povest yaratdı. Yaxud Ə. Haqverdiyev “Ağa Məhəmməd şah Qacar” faciəsini tarixi mənbələr əsasında qələmə aldığı üçün oxucunu çaşdırmır.
Tarixçi E. Əlibəyzadə “Ədəbi əsərdə tarixi həqiqətlərə qarşı” adlı məqaləsində Cəlal Bərgüşadın “Sıyrılmış qılınc” romanı ilə bağlı yazır: “Babək gördüyü işin bəşəriliyi mənasında dünyanın ən böyük tarixi şəxsiyyətlərindəndir. Buna görə də onun haqqında yazan istər sənətkar, istərsə də tədqiqatçı son dərəcə ehtiyatlı və dəqiq olmağa, bir an da məsuliyyət hissini unutmamağa çalışmalıdır. Babək haqqında ağlına nə gəldi uydurmaq olmaz”.
“Yazıçı tarixi hadisələri təfəkküründə genişləndirə bilər. Lakin bunu bədii təxəyyülün tarixi zorlaması mənasında başa düşmək lazım deyil”.
Tarixçi Ə. Rəhimovun “Bədii həqiqət, tarixi həqiqət” məqaləsindən. Antik ədəbiyyatın böyük nümayəndəsi Lukan: “Şeirin və poetik əsərlərin vəzifələri və qanunları bir başqadır, tarixinki isə bir başqa. Orada (şeirdə) tam azadlıqdır və yeganə bir qanun vardır: şairin iradəsi. Çünki o, ilahi bir qüdsiyyətə malikdir və ilham pərisinin hakimiyyətinə tabedir”.
Abzasları götürdüyüm mətnin müəllifi Aynurə Mustafayeva da tarixçilərin bu mövqeyini dəstəklədiyini bildirir. Düşünür ki, ədəbiyyat ümumi ictimai həyatın bir parçasıdır və o, yalnız bədii zövqün tələbləri çərçivəsində yaranmamalı, elmi-ictimai fikrin bir hissəsinə çevrilməyi bacarmalıdır.
Elə bunları deyirdim…

İRAN PARLAMENTİNİN VİTSE-PREZİDENTİ «AZƏRİ» ƏLİ NİKZADA

Son dövrlərdə Azərbaycanın işğalçı Ermənistanı diz çökdürməsini Tehranın şovinist fars rejiminin məmurları və onların avtabadaşıyanları heç cür həzm edə bilmədiyindən qaranlığa hürən tulalar kimi Azərbaycan Respublikasına qarşı yalan və hədyan danışmaqla İran coğrafiyasında olan 52 milyondan çox türkün ayağa qalxması ehtimalından keçirdikləri qorxu hissini gizlətməyə çalışırlar. Bu yöndə öz milli mənliklərini ayaqlar altına atıb fars şovinizminə yaltaqlanan Xameneyi, Rəisi, Rezai, Nikzad kimi Tehran rejimininin piramidasında yüksək vəzifə tutanlardan Amoli, Ocaqnəjad, Ciddi kimi mollalara qədər son dövrdə təkcə Azərbaycanın deyil, son yüz ildə düşdüyü ağır durumdan qurtularaq ayağa durub, ucalmaqda olan TÜRK millətinin əzəmətini kiçiltmək üçün fars şovinist dairələrindən də çox canfəşanlıq edirlər. Bu yazıda mən Əli Nikzadın bir müsahibəsində savadsız kütləyə sırımaq istədiyi bir neçə yalanı oxucuya izah və təqdim edəcəyəm. O öz müsahibəsində deyir; – «Bəzilərinə xitabən deyirəm ki, Amerika və sionizmə güvənən liderlərin taleyini bilmək üçün bir az müasir tarixi oxuyun».

Əli Nikzad, ərəblər Sasani fars dövlətini məğlub edib dünya xəritəsindən sildikdən sonra ərəbləri türk ərənləri məğlub edərək təkcə bu gün İran adlanan ərazidə deyil bir ucu Hindistanda olan imperiya quraraq onu 651-ci ildən 1925-ci ilə qədər, yəni, 1274 il idarə etmişlər. Bu müddət ərzində farslar fars oğlu fars Əli Şəriətinin dediyi kimi «Sultan Mahmud Qəznəviyə sarayında fars dilində yazan 700 şairə maaş bağlatdırmağı, Səlcuqlara fars dilini dünyaya yaydırmaları, türkləri fars dilində ədəbiyyat yaratmağa» və bütün bunları ermənilər kimi öz qadınlarını türklərin altına sərməklə nail olduqları ilə öyünürlər. Bu sənin nökər durduğun farsın uzaq tarixi.
1925-ci ildə də ingilislərin köməyi ilə hərbi çevriliş edib hakimiyyətə gələndən sonra ölkədə türk dilinə qadağa qoyub Qacar Türk dövlətini fars dövlətinə çevirən mehtərbaşı Rza Pəhləvini elə ingilislər də devirib öldürdülər. Onun oğlu Məhəmməd Rza Pəhləvinin də onu hakimiyyətə gətirən amerikalılar həyatına son qoydular. Son 100 ildə fransızlara və ruslara güvənib bir çox millətlərə xüsusilə türk millətinə qarşı böyük cinayətlər törədən fars və erməni faşizmi Azərbaycan dövlətindən layiq olduqları cavabı aldıqdan sonra Moskvaya səfər edib ağalarının daha onları himayə etməyəcəyini bildikdən sonra Amolinin dediyi şirin pişik olduğu məlum oldu. Belə ki, Tehran rejiminin başçıları çaldıqları «şirin quyruğunu tapdalamayın», «şillə yeyər» mahnısını unudub, Azərbaycan dövlətinin rəhbərlərinə izhari-məhəbbət elan etməyə başladılar. Əli Nikzad, bu da sənin yaxın tarixin. Bu günümüzə gəldikdə isə İranda bütün millətlərin nümayəndələri etiraz nümayişlərində Ruhulla Xomeyninin 43 il bundan qabaq yaratdığı molla-faşist rejiminə, Seyid Əli Xameneiyə, Həsən Ruhaniyə, Rəisiyə və s. rejim yetkililərinə «Ölüm» şüarı səsləndirir. Yəni, tarixi oxumağa da, gözlərini açıb bu gününə də baxıb, bundan ibrət götürməyə sənin ehtiyacın var.
Sonra deyirsən ki, – «1992-ci ildən alayarımçıq müstəqillik qazanan qonşumuz 500 illik bir imperiya tarixi olan, orta şərqin ən güclü dövləti İrana nələrsə öyrətməyə çalışır». Birincisi İran coğrafiyasında 500 illik imperiya türk imperiyası olub ki, bu imperiya öz ərazisində yaşayan başqa millətlərin heç birinin dilini, mədəniyyətini qadağan etməyib. Bu türk imperiyası öz qoynunda bəslədiyi fars şovinizminin ona xəyanət edərək ingilislərin köməyilə etdiyi hərbi çevriliş nəticəsində süquta yetib. Tehranın şovinist fars hakimiyyətinin cəmi 96 yaşı var. 96 illik fars dövlətinin gücü də Azərbaycan Respublikası ilə sərhəddə keçirdiyi təlimlərdə öz vertolyotlarını vurması, Ermənistana göndərdiyi texnikanın da heç nəyə yaramadığında məlum oldu. Sonda isə fars dövlətinin «gücü» Azərbaycanın ünvanına hədyan deyən Tehran dövləti rəhbərlərinin Azərbaycan dövləti rəhbərlərinin qarşısında «Məhəmmədin mövludunu» üzünə tutub yaltaqlanması ilə bitdi. Bu TÜRKÜN çox qısa zamanda alayarımçıq müstəqilliyi belə farsın 96 illik dövlətindən güclü dövlətə çevirmək qabliyyətini də sübuta yetirdi. Bu da o anlama gəlir ki, İranın Azərbaycandan, yəni farsın türkdən öyrənəcəyi çox məsələlər var, çünki, dediyin 500 illik imperiya tarixinin birbaşa varisi farslar yox, türklərdir. Daha sonra deyirsən ki, – «Əsla avantürist və macəraçı fikirlərə düşməyin, çünki biz tariximizə və kimliyimizə çox bağlıyıq. Bilin ki, biz azərilər ordusu İslam inqilabının ali rəhbərinin əmrindəyik». Sənin «azərilər ordusu» ifadənə gəlincə isə, belə bir millət heç vaxt olmayıb, indi də mövcud deyil. 1813-28-ci illərdə Rusiya Qacar xanədanını müharibədə məğlub edib Azərbaycan torpaqlarının şimal hissəsini işğal etdikdən sonra Azərbaycan türklərini nifrətlə tatar adlandırmış, 1936-cı ildən isə Rusiya bolşevikləri bu türklərə öz milli mənliyini, kimliyini unutdurmaq məqsədilə onları «azərbaycanlı», yəni «azərbaycanda yaşayan» adlandırmışlar. Lakin şimallı-cənublu Azərbaycan türkləri öz milli kimliyini heç vaxt unutmayıb və öz milli istiqlalı uğrunda gizli-aşkar daim mübarizə aparıb. Hətta Şimali Azərbaycan türkləri 1918-ci ildə Şərqdə ilk Milli-Demokratik Türk Respublikası olan Azərbaycan Demokratik Respublikası qurub. Bu zaman sənin əzizlədiyin İslam Partiyası ermənilərə qoşulub bu respublikaya qarşı vuruşub. Yəqin ki, 1946-cı ildə Seyid Cəfər Pişəvərinin qurduğu Cənubi Azərbaycan Demokratik Respublikasına «müsəlman» farsların xristian ingilislərlə birlikdə qənim kəsildiyini də bilməmiş deyilsən.
1992-ci ildə Şimali Azərbaycan sənin sözünlə ifadə etsək «ala-yarımçıq» müstəqillik qazanaraq düşmənlərin əhatəsində milli dövlət quruculuğu istiqamətində kövrək addımlar atdığı dövrdə fars şovinizminin hakim olduğu Tehran rejimi də Azərbaycan türklərini fars stilində elə rus bolşevikləri kimi «Azərbaycanda yaşayan» mənasını ifadə edən «Azəri» adlandırmağa, öz xislətlərinə uyğun Şimali Azərbaycan türklərini türk milli toplumundan ayrı salmaqla onu öz milli kimliyinə yadlaşdırmağa çalışır. Tehran rejimi bu gün də üzdə guya Azərbaycanı dəstəklədiyini deyib, arxada Azərbaycan torpaqlarını işğal etməyə, sonrakı 30 ildə erməni faşizminin ayaqda qalması üçün əlindən gələni edib və edir.
Sən öz milli kimliyini «azəri» qəbul edirsən və bu sənin öz şəxsi işindir. Sənin «azəri ordusu» ifadən isə Şimali və Cənubi Azərbaycan türklərinə, nə də başqa türklərə aid deyil. Bu günkü İran coğrafiyasındakı 52 milyondan çox türkün 45 milyonu Azərbaycan türküdür. On milyonu da Şimali Azərbaycandadır. Hər bir prosesdə, məsələn, təndirdə çörək bişirəndə çörəyin kütə gedəni olur və onu itə atırlar. İnsanların milli kimliyi, milli mənliyi formalaşanda da, kütə getmə halları olur. Bu kütə gedənlər də başqa millətlərin quluna, nökərinə yeminə çevrilir. Başqa sözlə, mədəsinin xatirinə düşmən millətlərin mənafeyinə yük daşıyan eşşəyə çevrilir. «Azəri» Azərbaycan türklərinin məhz belə kütə gedənləridir ki, bu da «azəri ordusu» yox, kiçik bir «azəri dəstəsidir». Bu dəstənin bir hissəsi savadsızlıqdan ərəbin, farsın, xristianın və s. uydurma dininə aldananlar, bir hissəsi də başda ali dini rəhbərin Xamenei, prezidentin Rəisi və sənin kimi milli kimliyindən, milli mənliyindən məhrum olub, şüur etibarilə dördayaqlılardan çox da fərqlənməyən ikiayaqlı «azərilər» fəsiləsinə aid olanlardır. Məhz ona görə də bu «azərilər dəstəsi» fars şovinizminin ali nökərinin əmrindədirlər. Sənin prezidentinin İranda on minlərlə türk milli azadlıq mübarizi haqqında ölüm qərarı çıxarılması haqqındakı xidmətləri, ali dini-siyasi rəhbərin Xameneyiyə türk dilində «Mənim dilim» şeirini oxuyan gənc türkün qarşısında fars ağalarının qorxusundan susaraq qoyun kimi gözünü yerə dikməsi, sənin kimi «azərilərin» fars ağalarına xoş gəlmək üçün Şimali Azərbaycana hədyan söyləməsi bu «azərilər» fəsiləsinin mədəsinin başından, milli şərəfindən yuxarıda durması səbəbindən yaranan kimsizliyinin nəticəsidir. Başından yekə danışaraq deyirsən ki, – «Elə etməyin Şimalını da alıb Cənuba qataq».
Buna nə sənin kimi milli kimliyi olmayıb farsa nökər duran «azərilərin», nə də fars dövlətinin nə gücü, nə də qeyrəti çatar. Fars indiyədək bu günkü İran coğrafiyasında dövlət qurmayıb. Ona bugünkü hakimiyyəti Avropalılar hədiyyə edib. Azərbaycan Respublikası da 30 il əvvəl ilk kövrək müstəqillik addımlarını atan ölkə, nə də ki, Tehranın qoşun yaradıb saxlamaqla daxildə qarşıdurma yaratdığı ərəb ölkələri edyil. İranda şir ürəkli türk oğullarının «Bakı, Təbriz, Ankara, Biz hara, farslar hara» nərəsindən, Ərdoğanın bir parça şeirindən az qala sarılıq azarına tutulan Tehranın əmmaməli və əmmaməsiz rəsmiləri və onların nökərləri Azərbaycanın, Türkün ünvanına hədyan söyləməmişdən öncə əmmamələrini qarşısına qoyub mükəmməl düşünsünlər.
Bu gün bütün türk düşmənlərinin başı üzərində bir TURAN kabusu dolanmaqdadır. Nəinki, Şimallı-Cənublu Azərbaycan türklərinin, bütün dünya türklərinin milli ərazilərilə və milli azadlığının təmin edilməsi ilə bərabər vahid TURAN dövlətinin qurulması öz milli tarixinə vaqif olub, milli kimliyini milli mənliyini, milli ləyaqətini dərk edən hər bir türkün əbədi, sönməz amalı və məşəlidir. Bu prosesin bir parçası da bu gün türk düşmənləri olan böyük güclərin vasitəsilə Tehranın fars şovinist faşizminin əsarətində olan türk milli ərazilərini və 52,2 milyondan çox türk insanının azadlığa qovuşaraq Turan dövlətinin və cəmiyyətinin tərkibinə daxil edilməsidir. Biz türklər sizin fars körfəzi adlandırdığınız KƏNGƏR körfəzindən ta Xəzərə qədər türk torpaqlarını alıb Bütöv Azərbaycanla birlikdə Turana qatacağıq. Buna heç bir şübhəniz olmasın. Bu gün İran adlanan ərazidə türklər daim say etibarilə mütləq çoxluq təşkil edən millət, həm də dövlət başçıları, dövlətin hərbi gücü kimi hakimiyyət sahibi, hökmran olublar. Lakin heç vaxt onlar öz hakimiyyəti altında olan başqa millətlərin dilini, dinini, təhsilini, mədəniyyətini və s. qadağan etmədiyi halda, Tehranın şovinist fars rejimi bu gün hətta öz doğma dilində danışanların cərimə ediləcəyini elan edir. Tarixdə hələ səkkiz min il əvvəl türk dövlətlərinin hərbi əsirlərin belə mülkiyyət hüququnu tanıması kimi, bu gün ən inkişaf etmiş sayılan millətlər üçün əlçatmaz xüsusiyyətləri olduğu faktları bəllidir. Buna görə də türk millətindən başqa bir çox digər millətlərin də könüllü TÜRK BAYRAĞI altında azad və firavan yaşamaq üçün TURAN dövlətinə qoşulacağı da çox realdır.
Yaxın günlərdə TURAN dövlətinin obyektiv Mülkiyyət, Bölgü və Əmək Haqqının Ənuşirəvan İbrahimi qanunlarına əsaslanan Firidun İbrahimi Konstitusiyası ilə tanış olacaq İran əhalisi türk millətinin, türk ədalətinin möhtəşəm böyüklüyünü bir daha hiss edəcək.
Lord Rotşild yazır ki, – «Kasıblar bir gün cənnətin olmadığını bilərsə, dünyanı idarə edə bilməyəcəyik».
Ənuşirəvan İbrahimi qanunları və Firidun İbrahimi Konstitusiyası ilə tanış olub, öz vəziyyətləri və hüquqlarını, dövlət quruluşunun necə olmalı olduğunu dərk edən sıravi farslar da daxil olmaqla İran coğrafiyasında yaşayan bütün millətlərin qarşısında fars şovinist molla rejimi tab gətirə bilməyəcək.

23.11.2021

"MƏNİM PAYIZ MƏHƏBBƏTİM"
Payizda taniş olmuşduq! O, rastıma elə bir məqamda çıxmışdı ki, xeyli vaxtdan bəri həyatıma rəng qatmaq gücündə olan birinin axtarışında idim. Tanış olandan sonra düşünürdüm ki, aramızdakı yollar uzaq olsa da, bizi qəlbən bir-birimizdən ayrı salmağa qadir deyildir. Sevdalı günlərimizin lap əvvəlində bu kəlmələri onun özünə də söyləmiş, o, mənə bunu əhdi-peyman kimi qəbul etdiyini bildirmişdi. Ancaq o vaxtlar hardan biləydim ki, bu sözləri onun qəlbi yox, dili-dilçəyi deyirmiş!
İllərlə davam edən qarşılıqlı sevgimizdən son vaxtlar nədənsə ayrılıq qoxusu gəlməkdə idi. Nədənsə bizi birləşdirən yolların üstündən soyuq küləklərin əsib keçdiyini hiss etdikcə ürəyimdə gah özümü, gah da Jannanı qınayırdım...
Günlərin birində qəlbimdən keçənləri Jannanın özünə də deyəndə, o, and-aman edərək, əvvəlki kimi sevgimizə sadiq olduğunu bildirdi və hətta, belə düşündüyüm üçün məni bir az qınadı da...
Onun bu barədə nə deməsindən asılı olmayaraq ürəyimin dərinliklərində “şübhə toxumları” günbəgün cücərib boy verməkdə idi. Əslində, Janna öz niyyətini dilinə gətirməsə də, onun sözlərinə artıq inanmırdım. Gündən-günə aramızdan soyuq küləklərin keçdiyini bütün varlığımla hiss etdikcə, Jannanın bəhanələri də artıb çoxalmaqda idi...
Axırda ürəyimin diqtə etdiyini, Jannanın özü də təsdiq etməli oldu, özü də soyuq payız günlərinin birində! Onu qınasam da, acılamadım! Axı, o mənim sevdiyim idi! Ancaq bununla belə, birgə getdiyimiz yolun sonunda dedim ki: “Sənin haqqın yox idi, məhəbbəti oyun, mənisə oyuncaq hesab edəsən, yadında yaxşı saxla, günahların ömürün boyu səni tərk etməyəcək!...
Bilmirəm, o dediklərimi anladımı? Təkcə bildiyim odur ki, o heç mənimlə sağollaşmadan öz yolu ilə çıxıb getdi. Mənsə özümü danladım və bu qənaətə gəldim ki, soyuq bir payız günündə rastıma çıxan bu qız, illər sonrası elə payızın dumanlı-çiskinli günlərinin birində də durna qatarına qoşulub, uzaqlara “uçub” getdi! Elə həmin gündən sonra kimsə “payız fəslini çox sevirəm”- deyəndə, yadıma özümün uğursuz məhəbbətim düşür! Bəlkə də mənim bəlalı sevgimin baiskarı payız oldu. Jannanın günahı ucbatından bu sevgi qaşqabaqlı payızın sınağından üzüağ, alnıaçıq çıxa bilmədi!..
Əslində üzünü qarlı-şaxtalı qışa tutan payız gündən-günə hərarəti azalan bir sevgiyə haradan “məlhəm” tapmalı, fikri-zikri indi də özgəsinin yanında olan bir qızı getdiyi yoldan necə qaytarmalı idi!..
Məni qınamayın, neyləyim, payızda sevib, elə payızda da itirdiyim dönük üzlü bir sevdaya görə, ilk vaxtlarda payızın əlvan çalarları kimi gözümə görünən və ürəyimə hökm edən bir qızı vaxtında tanıya bilmədiyimçün, hərdən payızla bərabər özümü də qınayıram! Niyə aldandım, niyə!!! Nədənsə hələ də bu sualın cavabını tapa bilməmişəm!..

QIRMIZI YARPAQLI AĞAC
(hekayə)

2021-ci ilin adi payız günlərindən biri idi. Əslində bəlkə də bu gün heç adi gün deyil, sadəcə belə deməyə öyrənmişik. Payızın artıq son günləri olmasına rəğmən günəşli gün idi. Kimlər üçünsə gün hələ indi başlasa da mən onu artıq demək olar ki, tamamlamışdım. Dünən axşamdan iş başındayam. Artıq yorulduğumu hiss edib telefonda saata baxdım. 03.12.2021 Cümə günü 10:01. Mən yazı masamın arxasında oturanda hələ 02.12.2021 idi. Artıq buz kimi olmuş çayımın son damlalarını da udumlayıb, masadan qalxdım. Əlimdə fincan mətbəxə keçdim. Fincanı yaxalayıb, başı aşağı mətbəx masasındakı məcməyiyə qoydum və pəncərədən küçəyə, daha doğrusu havaya baxmağa başladım. Hava adama gəl-gəl deyirdi. Nazik qara yelliyimi geyinib aşağı düşdüm. Hava o qədər xoş idi ki, başıma nəsə qoymağa ehtiyac duymadım. Gəzə-gəzə gəlib Akademiya Bağına çatdım. Bura demək olar ki, Bakının gözü sayıla biləcək əsas xiyabanlarından birinin başlanğıcında yerləşən böyük bağdır. Həm Elmlər Akademiyası metro stansiyası, həm də Elmlər Akademiyası özü və bir çox institutları bu ərazidə yerləşir. Səhər-axşam bu bağda çoxlu insanların gəzişdiyini görmək olar. Pandemiya ilə əlaqədar sərt karantin günlərində bağa giriş yasaqlansa da hal-hazırda elə bir qadağa yoxdur. İnsanlar yenə səhər-axşam maneəsiz olaraq burada öz ehtiyaclarını ödəyirlər. Necə deyərlər şəhərin ən ucqar guşələrindən maşınlarla bu bağda gəzməyə gələnlər də daxil olmaqla, yaxın ətrafda yaşayan insanlar bu bağda gəzməyi sözün əsl mənasında hələ anasının qarnında öyrənir və uşaq arabasından başlamış ta əlil arabasına qədər bütün həyatı boyu davam edir. Bu bağda adax-çiçək eləməyi, qaçmağı, şeir əzbərləməyi, sevişməyi, şeir yazmağı, qocalmağı öyrənirlər. Bir sözlə bu bağ elə əsl həyat məktəbi, akademiyasıdır. Mənim də digər insanlardan elə bir fərqim yoxdur. Ən azı gündə bir dəfə, ya səhər, ya da axşam bu bağda təxminən 2 saat gəzməsəm olmaz. Müxtəlif səbəblərdən əgər bu gəzinti alınmasa, sanki həmin gün tamamlanmamış qalır...
Adətim üzrə Texniki Universitet tərəfdən bağa girib öz marşrut istiqamətimdə hərəkətə başladım. Bağa girən kimi saata baxıram, 10:20 idi. İynəyarpaqların altından keçəndə payız hiss olunmasa da, tut, palıd, qaraağaclar olan hissəyə çatanda günəş şüaları altında daha da cazibədar görünən sarılı, qırmızılı müxtəlif rəngli yarpaqlar insanın ruhunu oxşayır. Qeyri-iradi nə vaxtsa yazdığım şeirdən “Sarı yarpaq gör nə gözəl, Kimə güldü, kimə xəzəl…” misralarını xatırladım. Payızın qıpqırmızı yarpaqlarla bəzəyib amansız qışın görüşünə hazırladığı orta boylu bir ağacın altında dayandım. Hələ məktəbli vaxtlarımdan botanika və coğrafiya fənlərindən həmişə “5” alsam da bu ağacın adını yadıma sala bilmədim. Sadəcə onun görünüşü, bu halı diqqətimi həmişə cəlb edirdi. Mən də onun yanından keçəndə ayaq saxlar, səsizcə iki doğma şəxs kimi dərdləşər, sonra da sükutla, bir az da hüznlə ayrılardıq. Son günlər, yəni yarpaqları qızarmağa başlayandan hər bu ağacı görən kimi artıq uzun müddət üzərində işlədiyim, bir türlü bitirə bilmədiyim “Generalın ölümü” povesti, daha doğrusu oradakı ümumiləşdirilmiş zabit obrazı gəlib durur gözümün qabağında…
Qarlı qışı qarşılamağa qırmızı yarpaqlarla bəzənib-düzənmiş halda hazırlaşmış, yaşıl vaxtlarından daha ötkəm, daha qürurlu olan bu ağacı əsərimin qəhrəmanına bənzədirdim. “Deyirəm, bu zabit peşəsi də çox qəribə peşədir, bir ömür boyu əlləşib-vuruşub, min bir əziyyət bahasına nə vaxt səni haqlayacaq güllənin görüşünə hazırlaşırsan… Eynən amansız qarlı qışın görüşünə qırmızı yarpaqlarla bəzənib-düzənib hazırlaşan bu adsız ağac kimi…” – düşünə-düşünə adsız ağacdan aralanıb yoluma marşrut üzrə davam edirdim ki, gözümə sataşan mənzərə diqqətimi cəlb etdi. Orta boylu dolu bir oğlan ondan nisbətən hündür şumal digər bir cavanın əlindən tutub addım atmasına, yeriməsinə yardım etməyə çalışırdı. Əslində buna əlindən tutmaq demək olmazdı. İkisi də hardasa yaşıd olardılar. Orta boylu oğlan bütün bədəni və var gücü ilə ucaboylu oğlana dayaq olmağa çalışsa da bu onda yaxşı alınmırdı. Açıq-aydın hiss olunurdu ki, gücü çatmır. Qardaşa da oxşamırdılar. Tamam fərqli fizionomiyaya malik iki şəxs idi. Hətta elə ilk baxışdaca ayrı-ayrı millətin nümayəndələri olduğu aydın sezilirdi. Nə qədər arıqlamış olsa da qarabuğdayı hündür oğlanın şux qaməti, əzələli bədəni, bir az da zəhimli görünüşü sarıyanız ortaboylu, dolu bədənli oğlandan çox fərqlənirdi. Sarıyanız oğlanın “…ha qeyrət, ha qeyrət qardaş” kəlmələri aydın eşidilirdi. Qarabuğdayı hündür oğlan isə böyük tərəddüdlər içərisində nə qədər addım atmağa çalışsa da bu onda heç cür alınmırdı. Yaxınlıqda ağ maşın dayanmışdı. Sarıyanız ortaboylu oğlan arada qanrılıb maşına tərəf baxır nəsə narahat görünürdü. “Yəqin ki, ondan düşüblər” fikri keçdi eynimdən. Onların tuşuna çatana qədər:
“Qazi qardaş, səndələmə, mətin ol,
Bu torpağın altı, üstü sənindir!
Addımını ürəklə at, şax yeri,
Bu torpağın altı, üstü sənindir!
* * *
Altda qalan, “üzü bərkdir” deyilən,
Yerli-yersiz harda gəldi söyülən,
Dağı, daşı “əppək” kimi yeyilən,
Bu torpağın altı, üstü sənindir!”
Bu misralar süzülüb keçdi ruhumun süzgəcindən. Sarıyanızın “Qardaş, qardaş”- deyə məni haylaması ilham pərisini hürkütdüyünə görə şeir yarımçıq qaldı. Oğlanın yəqin ki, artıq üçüncü “Qardaş”ı idi ki, məni sanki yuxudan oyatdı. “Qardaş, zəhmət olmasa yardım et.”- mən onların tuşuna çatıb dayananda sarıyanız oğlan bir daha mənə müraciət etdi. Cəld dönüb onlara tərəf getdim. Və çata-çata: “Salam! Allah köməyiniz olsun! Necə yardımçı ola bilərəm?”- deyə soruşdum.
– Zəhmət olmasa, siz qardaşın qolundan ikicə dəqiqəlik tutun, mən maşının yük yerindən bir-iki şey götürməliyəm. Həm də hələ qapıları bağlamamışam. Maşın sovetin istehsalı olan ağ rəngli “06” idi.
– Buyurun. – deyə ucaboylu oğlanın qolundan yapışdım. Və elə o an belə saxlaya bilməyəcəyimi anlayıb eynən sarıyanız oğlan kimi bütün bədənimlə dayaq duraraq bu işgəncənin nə vaxt bitəcəyini gözləməyə başladım. Oğlanın nə qədər zəif və gücsüz olmasına baxmayaraq, hazırlıqlı adam olması hər halından bəlli idi. Məlum döyüşlərdə yaralanıb-yaralanmadığını dəqiqləşdirmək istəyim nə qədər güclü olsa da, marağımı boğurdum. Ancaq oğlanın üzündəki ifadə sadəcə: “Dost, niyə belə üzgünsən?”- ifadəsinin lap deyə dilimdən çıxmasına səbəb oldu.
– Deyiləsi dərd deyil, müəllim. Boş ver. – dedi və çətinliklə olsa da yavaş-yavaş addımlamağa başladıq.
– Yenə də. – deyə sözgəlişi yenə soruşdum. Müsahibim arada yüngülcə səndələsə də getdikcə addımlarını yeyinləşdirir, daha ürəkli təsir bağışlayırdı.
– Nə bilim, Vallah.
– Allah köməyiniz olsun. Özünüzü sıxmayın. Həm də paylaşmaq adama yüngüllük gətirir. Bir də görürəm, hərbçiyə oxşayırsınız. Allah bütün mərd oğullara kömək olsun.
– Nədən bildiniz ki, hərbçiyəm?
– Sizdə zabit qaməti var. Hərtərəfli hazırlıqlı adama oxşayırsınız.
– Bəli, zabitəm.
– Rütbəniz?
– Kapitan.
– Məlum hadisələrdə hansı tərəfdə idiniz?
– Füzuli cəbhəsində idim. Elə ilk gün yaralandım. Heç nə edə bilmədim. Neçə illər əziyyət çək, əlləş-vuruş gözlə və o gün gəlsin sən heç nə edə bilmə. Tam səmimi deyirəm. Yaralanmağıma, bu halıma deyil, məhz belə alınmasına çox üzülürəm.
– Buna görə belə dilxorsunuz? Bir ildən çox vaxt keçib. Şükür Allaha torpaqlarımız geri alınıb. Siz iştirak edə bilməsəniz də, sizin zabitlər, əsgərlər bu məsələni həll etdilər. Üzqaramızı təmizlədilər. Bir də hərənin öz missiyası var bu həyatda, üzülməyə dəyməz.
– Tək o deyil. Yəqin, xəbəriniz var helikopter qəzasından?
– Bəli, əlbəttə. Çox üzüldüm. 14 şəhidimiz və 2 yaralımız var. Bəzi xəbərlərdə 4 yaralı da deyirdilər. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin.
– Amin. Bu televiziya, mətbuat adamı lap dəli edir.
– Nə olub ki? – dolayısı ilə də olsa özümü bu tayfadan hesab etdiyimə görə iradın üzümə deyilməsi məni lap müttəhim yerinə qoymuşdu.
– Yəqin, fikir vermisiniz, siyahıda hərbçilərin arasında lap sonda işçi deyə təqdim olunan bir nəfər var?
– Bəli, soyadını unutdum, ancaq belə bir adam var. Özü də deyirlər məşhur adam olub. Polkovnikdir.
– Bəli, polkovnik. Qəhrəman. Mərd. Qorxmaz. Bilirsiniz, belə insanları olduğu kimi təqdim edib tanıtmağa heç doğru-düzgün söz də yoxdur. Bəlkə də var mən bilmirəm.
– Haqlısınız. Hərdən belə məsələlər olur. Yəqin, tələsik siyahı istəyəndə rəsmi məlumatlar əsasında belə tərtib olunub. Bunu ancaq belə izah etmək oar. Deməli, əsl narahatçılığınız bu səbəbdəndir? – Bu vaxt sarıyanızın yük yerini tappıltı ilə örtməsi ikimizin də eyni vaxta maşına tərəf baxmağımıza səbəb oldu. Onun bir əlində “06” nın yük yerindən çıxardığı qatlama kətil, digərində top və çiynində yüngül yorğan kimi bir örtük var idi. Sarıyanızın əllərinin dolu olduğundan kapitana bir az da yoldaşlıq etməli oldum. Sarıyanız gəlib bizə çatanda kapitan sözünə davam etdi:
– Xeyr. Təsadüf deyil… Bax, görürsünüz bu qatlama kətili? 1 ildən artıq vaxt keçib. Allahın əlil arabasını ala bilməmişik. Əlil demişkən. Hələ heç əlillik də təyin olunmayıb. Ancaq, bilirsinz məni üzən, qorxudan əsas məsələ bunların heç biri deyil.
– Bəs nədir sizi belə narahat edən?
– Qorxuram ki, sabah Allah eləmımiş bir şey olsa, məsələn, lap elə bu bağda yıxıldım başım dəydi səkiyə, və ya – bu vaxt bağın içndəki yolda döngəni sürətlə dönüb siqnal verən xarici markalı maşını işarə edərək – maşın vurdu öldüm. Onda deyəcəklər bu gün Elmlər Bağında bir “əlil” ölüb. Hə, mütləq əgər xəbər verən olsa, bax belə verəcək. “Əlil” ölüb. Həlak olanlardan biri “işçi” olub… nəsə, boş ver müəllim. Sizi də yordum. Haqqınızı halal edin.
– Bu nə sözdür, cənab kapitan, borcumuzdur. – Hiss etdim ki, “cənab kapitan” ifadəsi qarabuğdayı oğlanın ürəyinə yağ kimi yayıldı. Bəti-bənizi açıldı. – Buyurun. Halal, halal xoş. Allah köməyiniz olsun. Bu ara qatlama kətili yerə qoyub telefonla rus dilində danışan sarıyanıza işarə edərək:
– Dostum deyəsən rusdur? – deyə soruşdum.
– Bəli. Atası da anası da rusdur. Bakılıdır. Uşaqlıqdan bir məhlədə böyümüşük. O qədər dost-tanışdan ən çətin günlərimdə mənə dayaq olan, həmişə yanımda olub dəstək verən təkcə bu oldu. Adı İqordur.
– Bəs sizin adınız necə oldu? Bayaqdan gəzirik heç soruşmadım.
– Adım Çingizdir. Çingiz.
– Çingiz, üzr istəyirəm. Bəlkə yersiz sualdır. Qardaşınız yoxdur?
– Xeyr . Tək uşağam. Bilirsiniz atam da hərbçi olub. O da kapitan rütbəsində Birinci Qarabağ Müharibəsində yaralanmışdı. Mənim 7 yaşım olanda rəhmətə getdi. Uşaq olsam da onun yaralarına görə acılar içində necə əzab-əziyyət çəkə-çəkə necə yaşadığını, can verdiyini unuda bilmirəm. Deyəsən məni də eyni aqibət gözləyir.
– Hansı ildə anadan olmusunuz, Çingiz müəllim?
– 20 yanvar 1990 – cı il. Özü də bilirsiniz harada?
– Harada?
– Kamçatkada. Atam orada xidmət edirmiş. 20 yanvar hadisələrindən sonra mən lap körpə olanda qayıdıb Bakıya. Sonra da müharibə. Və sizə danışdığım kimi. Bax belə, müəllim. Bəs sizin adınız necə oldu? Yəqin daha burada tez-tez rastlaşacağıq.
– Mənim adım Vahiddir. Vahid Dilsiz.
– Hə eşitmişəm. Deməli Vahid müəllim sizsiniz. Çox sağ olun! Yenə siz arada-bərədə hərbçilərin problemlərindən yazırsınız. Allah sizdən razı olsun.
– Minnətdarm. Siz sağ olun. Sizin etdiklərinizin yanında bizimkilər heç nədir.
– Elə deməyin. Bayaq siz özünüz dediniz axı, hər kəsin öz missiyası var.
– Elədir. – Bu vaxt telefonla danışıb qurtaran İqor qatlama kətili yoldan bir az kənarda ağacların altında açaraq, çiynindəki örtüyü də üstünə atıb bizə tərəf yaxınlaşdı. Çingizi İqora təhvil verib: – Hələlik. Siz demiş yəqin tez-tez burada görüşəcəyik. – deyib marşrut üzrə dövrə vurmağa başladım. Mən dövrə vurduqca “əlil” və “işçi” kəlmələri də burğu kimi beynimə işləyirdi.

03.12.2021 – Bakı ş.

Zaur USTAC,
“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,
şair-publisist.

Tarixdə unudulmamaq, yadda qalmaq, hörmət və qədirşünaslıqla xatırlanmaq layiqlilərin, dahilərin, ziyalıların, qismətinə düşən halal tale payıdır. Belə ziyalılar təkcə öz mənafeləri naminə deyil, bütün varlığı ilə millətə, bugünkü və gələcək nəslin formalaşmasına çalışanlardır. Mənəviyyatı, daxili aləmi zəngin olan müəllimlər də məhz bu şərəfə layiq olanlardandır. Zamanın çarxı üstündə müasir gəncliyi gələcəyə ruhlandıran, onlara yol göstərən, ana dilimizin, ədəbiyyatımızın, ədəbi salnaməsinə öz adını həkk etdirməyə haqqı olan müəllimlərdən biri bu günlərdə həyatının 40-cı təntənəsini qeyd edəcəyimiz Bakı şəhəri Xətai rayonundakı 194 saylı tam orta məktəbin Ana(Azərbaycan) dili və ədəbiyyatı müəllimi Pərvanə Qafar qızı Əliyevadır.
Pərvanə Əliyeva şagirdlərinin bu günü və gələcəyi uğrunda ömrünü şam təki əridən, pak ürəyinin ziyası xalqının gələcəyini formalaşdıran, müasirliklə ayaqlaşıb həmişə axtarışda olan müəllimdir. Mən həmişə Azərbaycanın maarifpərvər pedaqoqu və yazıçısı S.M. Qənizadənin “ Müəllimin evi kitabxanalar, dövləti şagirdlər, sazı və nəğməsi şagirdlərinin sədası, qazancı millətin məhəbbət və ehtiramıdır.” -müdrik fikirlərini xatırladıqca bu nur dəryasının içərisində Pərvanə müəlliməni görürəm. Pərvanə Əliyeva 1981 ci ildə İmişli şəhərində anadan olub. İmişli şəhər 2 saylı orta məktəbi bitirib, 2000- ildə BDU-nun filologiya fakültəsinə daxil olub və 2004 cü ildə həmin ali məktəbi bitirib. 2006 cı ildən Bakı şəhəri Xətai rayonundakı 194 saylı tam orta məktəbdə ana dili və ədəbiyyatı müəllimi işləyir.
Pərvanə Əliyevanın müəllimlik fəaliyyəti onun dərs dediyi hər kəsin həyatında dərin izlər buraxıb. Öz pedaqoji fəaliyyətini ömrünün ən şirin və mənalı çağları hesab edən Pərvanə müəllimə bu illər ərzində müəllim-şagird dünyasına yeni-yeni çalarlar, rənglər qatıb, uğurlar, nailiyyətlər qazanıb. Bu keyfiyyətlər onun müəllim-şagird münasibətlərindəki pak əqidəsindən irəli gəlir. Tam əminliklə deyə bilərəm ki, hər bir şagirdinin qəlbində Pərvanə müəlliməyə sonsuz sevgi var. Təbiidir ki, bu da Pərvanə müəllimənin qarşılıqlı sevgisindən, gözəl xüsusiyyətlərindən yaranır.
Millətin, şagirdlərinin gələcəyi uğrunda ömrünü şam kimi əridən Pərvanə xanım ana dilimizin, təhsilimizin təbliğatçısı, dilimizin keşikçisi, qoruyucusu, pərvanəsidir. Bunlarla bərabər o, həm də şagirdlərinə torpaq, yurd sevgisi, vətən məhəbbəti aşılayan vətənpərvər vətəndaşdır. Pərvanə Əliyeva Azərbaycan xalqının zəngin ədəbiyyatını, mədəniyyətini, onun incəliklərini tədris etməkdən yorulmur. Onun şifahi xalq ədəbiyyatına, folklorumuza, milli mədəniyyətimizə bağlılığı, məftunluğu, onun özünəməxsus tədris metodikası bacarığı şagirdlərdə xüsusi maraq, rəğbət, heyrət doğurur.
Bəli, haqqında hələ çox-çox xoş sözlər deyə biləcəyim Pərvanə xanım belə sevimli müəllimədir. Peşəsini ürəkdən sevən, cəmiyyətin, işlədiyi kollektivin rəğbətini qazanan istedadlı, bacarıqlı, böyük nüfuz sahibi Pərvanə müəllimənin şagirdi olmağımla fəxr edirəm. Budur, Pərvanə Əliyevanın ömrünün 40- cı təqdimatını sevinclə qarşılayırıq.
Ömrünüzün növbə gözləyən 50, 60, 70, 80, 90, 100... illik təqdimatlarını Sizin xoş əhval-ruhiyyənizlə qarşılayaq, əziz müəlliməm!

Müəllimlərimizə dərin ehtiramla: şagirdiniz Emin Zeynalov,
Bakı Avrasiya Universtetinin filologiya
fakültəsinin 3-cü kurs tələbəsi.

Azərbaycanda son sutkada koronavirus (COVID-19) əleyhinə 31 155 vaksin vurulub.

Nazirlər Kabineti yanında Operativ Qərargahdan verilən məlumata görə, bir gündə birinci mərhələ üzrə vaksinasiya olunanların sayı 3 441, ikinci mərhələ üzrə vaksinasiya olunanların sayı 3 862, buster doza üzrə vaksinasiya olunanların sayı isə 23 852 nəfərdir.

Ölkədə vurulan vaksinlərin ümumi sayı 10 837 528, birinci mərhələ üzrə vaksinasiya olunanların ümumi sayı 5 114 379, ikinci mərhələ üzrə vaksinasiya olunanların sayı 4 609 478, buster doza üzrə vaksinasiya olunanların sayı isə 1 113 671 təşkil edir.

Bütöv.az

Paytaxt ərazisində şəxsi avtomobili ilə taksi fəaliyyəti göstərən bəzi sürücülərin xanım sərnişinlərlə qeyri-etik formada davranmaları barədə sosial şəbəkələrdə videolar yayıldıqdan sonra vətəndaşlardan bu barədə polis orqanlarına şikayətlər daxil olub.

Daxili İşlər Nazirliyindən verilən məlumata görə, həmin məlumatların monitorinqi aparılıb, əldə edilən nəticələr təhlil edilib və bu sahədə mövcud olan real əməliyyat şəraiti araşdırılıb.

Müəyyən edilib ki, həqiqətən də taksi fəaliyyəti ilə məşğul olan bəzi şəxslər arasında avtomobilə əyləşən qadınlara qarşı etikadan kənar davranan sürücülərə rast gəlinir.
Nəticədə xanım sürücülərə qarşı əxlaqsız təkliflər edən 5 taksi sürücüsü – paytaxt sakinləri Kənan Xəlilov, Elşad Şirinov, Abşeron rayon sakini Nizami Kərimov, Tərtər rayon sakini Elşən Mürsəlzadə və Lerik rayon sakini Şabala Ağayev saxlanılıblar.

Saxlanılan taksi sürücülərindən biri Elşən Mürsəlzadənin üzərindən narkotik vasitə heroin aşkar edildiyindən onun barəsində Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddəsi ilə cinayət işi başlanılıb.

Digər sürücülər isə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə məsuliyyətə cəlb edilərək inzibati qaydada həbs ediliblər. Xanım sərnişinlərə qarşı əxlaqsız hərəkətlər edən taksi sürücülərinin aşkar edilməsi və barələrində qanunvericiliyin tələblərinə uyğun tədbir görülməsi istiqamətində əməliyyatlar davam etdirilir.



Bütöv.az

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan parlamentə çıxışı zamanı çətin anlar yaşayıb.

Bütöv.az xəbər verir ki, o, çıxış üçün tribunaya qalxan zaman mikrofonu özünə tərəf doğrultmağa çalışıb.

Bu zaman mikrofonunun statik enerjisi Paşinyana narahatlıq yaşadıb.