Azərbaycanın hərb tarixinə dair kitab çapdan çıxıb

Milli Müdafiə Universitetin Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunda “Azərbaycanın hərb tarixi. Xronoloji xülasə (1920-1991-ci illər)” kitabının III hissəsi çap olunub. Kitabın müəllifi universitetin Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Humanitar elmlər şöbəsinin professoru, “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyinin sədri, ehtiyatda olan birinci dərəcəli kapitan, tarix elmləri doktoru, professor Nurulla Əliyevdir.
Zəngin tarixi mənbələr əsasında dörd hissədən ibarət olan bu əsərdə Azərbaycan hərb tarixinin ən mühüm hərbi-siyasi hadisələrinin xronoloji xülasəsi (1920-1991-ci illər) verilib.

Kitabın üçüncü hissəsində 1920-1945-ci illərdə sovet Azərbaycanında mövcud olan hərbi-siyasi vəziyyət, yeni ordu quruculuğunun xüsusiyyətləri, onun məzmun və mahiyyəti, həmçinin Azərbaycanın 1941-1945-ci illərdə İkinci Dünya müharibəsində Sovet İttifaqının qələbəsinə verdiyi töhfələr açıqlanır, azərbaycanlıların Qırmızı Ordu sıralarına səfərbər edilməsi, onların milli hərbi birləşmələrin tərkibində İkinci Dünya müharibəsi cəbhələrində iştirakı məsələlərinə mühüm yer ayrılır. Burada milli bölmələrin formalaşması prosesi və döyüş yolu, onların Qafqazın müdafiəsində ən mühüm rolu, Ukrayna, Belarus, Baltikyanı ölkələr və Sovet İttifaqının digər işğal olunmuş ərazilərinin, eləcə də Şərqi və Mərkəzi Avropanın azad edilməsində Sovet Silahlı Qüvvələrinin digər birlik və birləşmələri ilə sıx əməkdaşlığı göstərilir.
Eyni zamanda, vəsaitdə 1946-1991-ci illərdə sovet Azərbaycanında milli tərkibli ordu hissələrinin təşkili, milli hərbi kadrlar hazırlığı, Azərbaycanın İkinci Dünya müharibəsində iştirakı, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında XX əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda aparılan böyük hərbi quruculuq işləri barədə faktlar yer alıb.
Kitab Milli Müdafiə Universitetinin xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində “Azərbaycan hərb tarixi” fənnini öyrənən kursantlar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.

Aprelin 26-da Günel Natiqin yeni kitabı təqdim ediləcək

Tanınmış yazıçı, jurnalist, aparıcı Günel Natiqin bu günlərdə "Gözəl günlər naminə" adlı yeni kitabı işıq üzü görüb.
Kitabda müəllifin son illərdə qələmə aldığı povest və hekayələri toplanıb. Əsərlərdə insan ruhunun dərinliklərinə enən yazıçı, oxucunu yalqızlıq, mənəvi böhranlar və daxili ziddiyyətlərlə üz-üzə qoyur. Günel Natiqin yaratdığı obrazlar həyatiliyi və inandırıcılığı ilə seçilir, bu da oxucunu insan psixologiyasını daha dərindən dərk etməyə sövq edir.
9 kitab müəllifi olan Günel Natiq öz sosial şəbəkə paylaşımlarında yeni nəşrdəki əsərlərindən aşağıdakı fikirləri də oxucuların diqqətinə çatdırıb:
1. İnsan öz yaratdığından heç vaxt böyük ola bilməz.
2. Qələm adamının doğması yalnız ədəbiyyatla bağlı olanlardır.
3. Ədəbiyyat sənin taleyin olarsa, bunu ilk hiss edən də sən olacaqsan.
4. Allah – ən böyük analitikdir. Hər şeyi incəliyinə qədər hesablayıb. Onun yazısını redaktə etmək olmaz.
5. İnsanı xilas etmək lazımdır. Ona görə yox ki, o, müsbət varlıqdır... Amma o, yeganə varlıqdır ki, mükəmməlliyə can atır.
6.İnsan ağrısını paylaşanda yüngülləşir. Və nə qədər ki anlayan biri var – ümid də var...
7. İnsanın ən böyük silahı sevgiymiş… Bunu indi anladım…
8. Bu dünyada tabut ölçüsünə belə şəriət qaydaları var, amma diri insanların haqqını yeyənlər üçün qayda-qanun yoxdur.
9. Biz ölümü qarğıyırıq, amma ölümü sevmək ağlımıza gəlmir.
10. İnsan niyə heç vaxt öləndə ağlamaz? Yəqin ki, son anda həyatın həqiqətini anlayır.
11. Oğlu öləndə də yanlarında yalnız bu mebellər vardı. Və başqa heç kim yox idi.
12. Qarı, ərinin cansız bədəninə baxıb, ölümlə birgə darıxdı.
13. Və bundan sonra yalnız gözəl günlər naminə yaşayacağıq…

Qeyd edək ki, kitabın imza günü 26 aprel 2025-ci il tarixində, saat 14:00-da "Qanun" nəşriyyatında keçiriləcək. Ədəbiyyatsevərlər, yazıçının dostları və oxucular tədbirə dəvətlidir. Giriş sərbəstdir.

Mina RƏŞİD

Nağıldan gerçəkliyə uşaq sevgisi: Dürrə Rzayeva ilə Müsahibə

Azərbaycan Respublikasında 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 dekabr 2024-cü il tarixli Sərəncamını nəzərə alaraq, əsas fəaliyyət istiqaməti uşaq hüquqlarının təmin olunması, onların pozulmuş hüquq və azadlıqlarının bərpa edilməsi, həmçinin təhsilə olan maraqlarının artırılması ilə bağlı mövcud problemlərin həllinə dəstək göstərilməsini daim diqqətdə saxlayan “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Biri vardı, biri yox: nağıldan gerçəkliyə” layihəsinin ilk qonağı ”Dəniz Uşaq Baxça”sının təsisçisi Dürrə xanım Rzayeva oldu. Dürrə xanımla müsahibəni sizlərə təqdim edirik.
Valideynləri ən çox narahat edən nədir?
Uşağın sağlamlığını qorumaq çox vacibdir. Bu, hər bir valideynin düşünülmüş qayğısı olmalıdır. Uşaqlar normal və sağlam şəkildə qidalanmalı, sağlamlığın tələblərinə uyğun şəraitlə təmin olunmalıdırlar. Ona görə də ilk növbədə valideynlər qidalanma ilə maraqlanırlar. Həftəlik menyu ilə tanış olurlar, əti, yağı hardan aldığımızı soruşurlar. Daha sonra müəllimələr və tərbiyəçilər haqqında, onların təcrübələri ilə bağlı məlumat alırlar. Uşaqlarla necə davrandıqlarını öyrənməyə çalışırlar. Bununla bərabər həftəlik tədris proqramı ilə də tanış olurlar. Təbii ki, baxçanın ümumi şəraiti ilə tanışlıq valideynləri qane edirsə, o zaman övladlarını bizə etibar edirlər.
Hansı daha çətindir: uşaqlarla xoş münasibətdə olmaq ya valideynlərlə?
Mənim üçün uşaqlarla xoş münasibətdə olmaq heç də çətin deyil. Çünki mən uşaqları çox sevirəm. Hər sabah işə çatan kimi çantamı otağa atıb həmən qruplara keçirəm. Bir-bir bütün uşaqları öpürəm və onlardan gələn enerji axınını hiss edirəm ki, onlar da məni necə sevirlər. Ümumiyyətlə gələcəyimiz olan uşaqlara qayğıkeş münasibət, onların problemlərinə həssas yanaşmaq xalqımızın əsrlər boyu qoruyub yaşatdığı milli-mənəvi dəyərlərdən biri, dövlətimizin uşaq siyasətinin təməl daşıdır. Valideynlərə gəldikdə isə onlarla da xoş münasibəti tez bir zamanda qurub, çox da yaxşı anlaşırıq. Çünki ailələr və baxça arasında qarşılıqlı münasibətlərin artıq kifayət qədər böyük təcrübəsi var. Zaman çox dəyişib, yeni təcrübələr, yeni paradiqmalar, o cümlədən valideynlərin dəyişməsi onların rolunun artmasına səbəb olmuşdur. Valideynlər uşaqların təhsilinə indi daha çox təsir göstərir, bununla çox maraqlanır, uşaqları yönəltməyə çalışırlar. Ona görə valideynlərlə münasibətlərin əhəmiyyəti artmışdır.
Uşaqların məktəbə hazırlığının təmin edilməsi üçün nəyə ilk növbədə diqqət yetirmək lazımdır?
İlk növbədə müəllimənin qrupu ələ alması, toparlması çox vacibdir. Bizim müəllimələrimiz pedaqoji təhsilli, təcrübəli və bu sahə üzrə müxtəlif təlim və seminarlarda iştirak edib uğur qazanmış kadrlardır. Yəni onlardan istədiyimz nailiyyətləri ala biliriq. Bizim baxçadan məzun olan uşaqlar istər dövlət, istərsə də özəl məktəblərə imtahandan uğurlu nəticə alanda valideynlər gəlib bizə çox təşəkkür edirlər. Çünki həmin uşaqlar əlavə olaraq hər hansı bir hazırlığa getmədən bu uğuru əldə edirlər. Bununla bərabər, müxtəlif ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, uşaqların tərbiyəsində və dərslərinin hazırlığında problemləri həll etmək ailənin iştirakı ilə daha asan başa gəlir. Eyni zamanda ailələrlə birlikdə daha ciddi uğurlara imza atmaq mümkündür. Uşaqların dəyərlər sisteminin yaranmasında, ehtiyac və motivlərinin istiqamətlənməsində, dünyagörüşünün təməlinin qoyulmasında, sosiallaşmasında, insana, vətənə, tarixə və mədəni irslərə münasibətinin formalaşmasında ailə mühitinin ciddi rolu var. Ailə hər zaman uşaqların intellektual inkişafında təsirli rola sahibdir.
Valideynlərdən ayrılmaq istəməyən uşağın baxşaya cəlb edilməsinin ən əlverişli üsulu hansıdır?
Doğrusu bizim baxçaya gələn elə bir uşaq yoxdur ki, valideynindən ayrılmaq istəməsin. Hətta valideynlər bizə söyləyir ki, istirahət günləri belə uşaqlar paltarlarını götürüb qapının qarşısında dayanıb bizə baxçaya apar deyirlər. Bəzi uşaqlar təzə gələn vaxt hardasa üç ya dörd gün çətinlik çəkirlər. Biz də əlimizdən gələn qədər çalışmışıq ki, bu müddət uzun olmasın və uşaqlar əziyyət çəkməsin. İstisna hallar olub ki, belə bir durum bir həftə, ən uzağı bir ayı əhatə edib. Şükürlər olsun ki, biz bu mənada çox əziyyət çəkmirik. Müəllimlərimizin, tərbiyəçilərimizin uşaqlarla peşəkar davranışları sayəsində bu durumu tezliklə atlatırıq. Onlara sevgi və qayğı ilə elə qucaq açırıq ki, evə getmək saatı gələndə belə burdan ayrılmaq istəmirlər. Tədris müddətində keçirilən dərslər, intellektual oyunlar, gəzintilər, masterclasslar və tədbirlər onları bu qədər xoşbəxt edir. Uşaqlar gülüşü ilə güldürən, göz yaşları ilə ürəkləri sızladan, saf baxışları ilə düşündürən, qucaqları isidən, sevildikcə sevilən fidanlardır. Uşaq ailənin, xalqın, dövlətin ən qiymətli sərvətidir. Bu qiymətli sərvəti fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam, cəmiyyətə faydalı vətəndaş, vətənə sadiq övlad kimi böyütmək nə qədər çətin olsa belə o qədər də şərəflidir.
Uşaqların gün ərzində qidalanmasında valideynlərin istəyini nəzərə alırsınızmı?
Əlbəttə ki, nəzərə alırıq. Elə uşaqlar var ki, şorbanı sevmədiyi üçün valideyni deyir mənim uşağıma qətiyyən şorba verməyin. Və yaxud allergiyası olan, səhhətində bu və ya digər narahatçıığı olan uşaqlar da var ki, biz onların qidalanmasına nəzarət edirik. Müxtəlif yeməkləri və meyvələri onlardan uzaq tuturuq. Onu da sizə deyim ki, məhz səhhəti ilə deyil, müxtəlif kaprizlərdən dolayı şorba və ya bir sıra yeməkləri, meyvələri evdə yeməyən uşaqlar burda həmyaşıdları ilə bərabər həmin qidaları sevə-sevə yeyirlər. Biz də telefonla çəkib valideynlərinə göndəririk ki, evdə yemədiklərini baxçada necə bəh-bəhlə yeyirlər. İnanın biz o zaman çox sevinirik. Sevinirik ona görə ki, valideynlər övladlarının qidalanması baxımından arxayın olurlar. Həm də ona görə sevinirik ki, uşaqları hər mənada razı salmaq baxçamızın ümumi kollektivinin uğurudur. Kollektivimizin ən başlıca prinsipləri uşaqlara və valideynlərə xeyirxah münasibət göstərməkdir. Valideynlərə baxçanın ümumi kollektivi ilə həmfikir və eyni məqsəd üçün çalışdığımız müttəfiq kimi baxırıq. Onlarla sistemli iş quraraq çağdaş tendensiyaları və yenilikləri birlikdə öyrənib tətbiq etməyə can atırıq.
Sizcə baxça tərbiyəçisi ilk növbədə hansı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır?
Baxça tərbiyəçisi əslində çox çətin və məsuliyyətli bir peşədir. Onlar işlərinin peşəkarı olmaqla bərabər, həm də çox yaxşı insan olmalıdırlar. İlk növbədə uşaqları sevməli və o sevgini də uşaqlara içdən aşılamalıdırlar. Hər bir uşağın fərqli cəhətlərini, özəlliklərini bilməli və ona görə davranmalıdırlar. Bu mənada valideynlərlə məsləhətləşmək, onlara əsl partnyor kimi yanaşmaq lazımdır. Müəllimələr və tərbiyəçilər valideynlərlə məsləhətləşərək nəyisə həll etməyə həmişə ehtiyac duyublar. Ona görə tərbiyəçilər valideynlərin komponentliyini, uşaq-valideyn münasibətlərində seçdiyi üslubu və baxçadan gözləntilərini öyrənməyi bilməlidirlər. Uşaqların mədəni səviyyəsi, ictimai dəyərlərə sayğısı, şəxsi motivasiya və əzmi də ailədən birbaşa asılıdır. Valideynlər təhsil sisteminin vacib halqasına daxildir. Məhz onların köməyi və iştirakı ilə ailənin təsirini müsbətə doğru və daha yüksəyə çatdırmaq olar. Ona görə də baxça və müəllim, tərbiyəçi üçün valideynin etimadını qazanmaq, onları müttəfiqə çevirmək çox vacibdir. Müəllimlər və valideynlər həm də uşaqların əxlaqi tərbiyəsində tərəfdaş olmalıdırlar. Çünki uşağı şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq kimi ümumi bir vəzifəni yerinə yetirirlər. Bu baxımdan valideynlərlə əlaqənin möhkəmlənməsinə can atmalı, uşaqların uğurları və uğursuzluqları barədə valideynlər üçün müntəzəm hesabatlar tərtib etməlidirlər.
Təcrübə mübadiləsi baxımından digər baxçalarla əlaqə qurursunuzmu?
Düzünü desəm ki, bir baxçayla əlaqə yaratdıq və müəyyən bir dönəm ərzində müşahidə etdik ki, biz bu baxçanın hər hansısa bir təcrübəsindən faydalana bilmirik. Əksinə, onlar bizim kobud dildə desək ideyalarımızı təkrarlayırlar. Məhz bu səbəbdən yenidən hər hansısa bir baxça ilə sıx münasibətdə olmuruq. Daha çox çalışırıq ki, beynəlxalq təcrübələrdən yararlanaq. Bu mənada baxçamızın SMM-i ilə bərabər, bütün kollektivimiz müxtəlif ölkələrin uşaq baxçalarının sosial şəbəkələr üzərindən səhifələrini incələyir və diqqətimizi çəkən maraqlı fəaliyyətləri kollektivin köməkliyi ilə birlikdə öz baxçamızda tətbiq etməyə çalışırıq. Təbii ki, büdcəmizi aşmayan, maddi durumumuzun yetdiyi qədər maraqlı ideyaları reallaşdırmaqla gələcəyimiz olan uşaqları xoşbəxt etmək istəyirik. Uşaqları yaxşı böyütməyin ən yaxşı yolu onları sevindirməkdir.
Necə düşünürsünüz, uşaq baxçalarının müəllimələri və tərbiyəçilərinin ixtisaslarının artırılması üçün xüsusi kursların təşkili vacibdirmi?
Bəli, ixtisas artırılması istiqamətində kurslar mütləqdir. Doğrudur, biz baxçamıza peşəkar kadrları cəlb etmişik. Ancaq yenə də, davamlı olaraq hər bir kadrın öz üzərində çalışması, bu kimi kurslara getmələri vacibdir. Məsələn biz kadr seçimində hər hansı bir yaş məhdudiyyəti müəyyənləşdirməmişik. Yaşından asılı olamayaraq peşəsini sevən, öz üzərində çalışan, baxçanın müəyyən etdiyi proqramdan kənara çıxıb özlərinin də digər kurslardan, seminarlardan əldə etdikləri biliklərini uşaqlara aşılayan kadrlara üstünlük veririk. Uşaqların zehninin inkişafına müsbət təsir göstərən maraqlı oyunları, yarışmaları və digər yenilikləri gətirən kadrlarımız var ki, onlar hətta müxtəlif tamaşalardan maraqlı səhnəciklər qurub uşaqlarla bərabər rola girirlər. Müxtəlif obrazları canlandırıb onlarla bir səhnəni paylaşırlar. Hətta bu yaxınlarda yenə bir neçə maraqlı səhnəciklər hazırlayıb “Qocalar evi”ndə görüş keçirib, uşaqlarla birgə onların üzündəki gülüş oldular. İnanın ki, biz çıxanda yaxınlaşıb hələ sizdən doymamışıq, bəlkə hələ getməyəsiz deyirdilər. Cəmiyyətin həssas və kövrək təbəqəsi olan qocalarla görüşlərin təşkilində məqsədimiz uşaqlarda yaşlı nəsilə qarşı sevgi və qayğı göstərməyi öyrətmək və onları xeyixah əməllərə həvəslindirməyə çalışmaqdır. Çünki yüksən ünsiyyət və demokratiklik, sevgi və dəstək, tələb və qadağalar birləşərək çalışqan, möhkəm xarakterli, intizamlı, mehriban, bir sözlə xoşbəxt uşaqların formalaşmasına gətirib çıxarır. Bundan əlavə “Milli Aviasiya Akademiyası”, “Xətai Rayon Polis İdarəsi”, “Müharibə və əmək əlilləri üçün pansionat”, “Dövlət Sərhəd Xidməti Akademiyası“, “Qarabağ İdman Klubu”, Qadın və Uşaq Sığınacaq”larında uşaqlarla bərabər görüşlər keçirib, bir sıra nəzərdə tutduğumuz layihələri rellaşdırıb və o layihələr istiqamətində sosial çarxlar hazırlayıb baxçamıza məxsus səhifələr üzərindən yayımlamışıq. Ən böyük məqsədimiz odur ki, gələcəyimiz olan uşaqlar yaşadıqları torpağın, vətəndaşı olduğu ölkənin mənafeyini böyüyəndə müdafiə etməyi bacarsınlar. Hamımız uşaqlarımızın gələcək taleyi üçün məsuliyyət daşıyırıq. Məsuliyyət daşıyırıq ona görə ki, bu gün qayğısız böyüyən uşaqlarımız sabah Vətənin, millətin, xalqın gələcəyi üçün laqeyd olmasınlar.
Fotolar

ADF MK-NIN BƏYANATI

23.04.2025
Hörmətli Firqə mənsubları və Güney Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatının iştirakçıları,
Azərbaycan Demokrat Firqəsinin keçdiyi tarixi yol xalqımızın iftixar və qürur mənbəyidir. Yaxın günlərdə ADF-nin yaradılmasının 80 illiyini xalqın böyük dəstəyi ilə və iftixarla qeyd edəcəyik. Bu günlərdə çap olunmuş “Azərbaycan Demokrat Firqəsinin İstiqlaliyyət bildirişi” adlı kitabın tərtibatçıları anıdıgımız və milli kimliyinə ehtiram etdiyimiz şəxslər olsa da bu işin ziyanlı bir addım və qüsurlu bir əməl oldugunu elan etmək məcburiyyətindəyik.
ADF-nin fəaliyyət göstərdiyi 80 il ərzində çoxlu sayda ABŞ, Almaniya, İngiltərə kimi dövlətlərin, eləcə də Sovet rejimi xüsusi xidmət orqanlarının gizli sənədləri üzə çıxmış, kanspiralogiya nəzəriyyələr, massonluq, xəyanətlər və ağıla gələ bilməyən iddialarla rastlaşmışıq. Hətta İsrail xüsusi
xidmət orqanlarında ADF sədri, Azərbaycan Milli Hökumətinin (1945-1946) Baş naziri Seyid Cəfər Pişəvəri ilə əlaqədar sənədlər sosial şəbəkələrdə yayılsa, biz təəccüb etmərik. Amma bu kimi addımların kimə və nəyə xidmət edə biləcəyini açıqlamaq məcburiyyətindəyik.
ADF rəsmi olaraq elan edir ki, belə arxiv sənədlərinin, bu günə qədər elan olunmuş və bundan da sonra elan ediləcək arxiv sənədləri, gizli məktublar və məxfi yazışmaların heç birinin nə hüquqi, nə də tarixi əsası yoxdur.
Hesab edirik ki, ADF-nin adından bəyan olunmuş bu “bildiriş” müvafiq arxivdən rəsmi şəkildə elan olunmadıqca, sənədin linqvistik, üslub və frazeolojı təhlili edilmədən onun mötəbərliyi qəbul edilə bilməz. Böyük rəhbər S.C.Pişəvərinin və onun silahdaşlarının yazmış oldugu yüzlərlə səhifə mötəbər sənədlər açıq dövriyyəyə daxil edilib. Hər hansı “bildiriş” yazılarkən, ictimaiyyətə təqdim edilərkən onun kimin qələmindən çıxdıgını və nə üçün Türkiyə türkcəsində tərtib olundugunu biz sorğulamırıq, belə ki, bununla gündəm yaratmaq və əsası olmayan müzakirələr açmaq fikrimiz yoxdur.
Güneydə xalqımızın hələ ki, arzu və məramına çatmadıgı bu dövrdə belə araşdırmalar və saxta gündəm yaratmaq səyləri ziyanlıdır və milli maraqlarımıza xidmət etmir.
ADF Güney Azərbaycanın ən böyük ideolojı sınaqlardan çıxmış, şəhid və qurbanları ilə xalqın tarixi yaddaşında, qəlbində yeri olan siyasi partiyadır. Bu partiyanı gözdən salmaq, qaralamaq düşmənlərin çoxdankı arzusudur. ADF-nin “Azadlıq, Ədalət və Milli hökumət” şuarı həyata keçənə qədər “arxiv və gizli sənədlərlə” baş qarışdırmaq, kimin kim oldugu haqqında, kimin nə düşündüyü haqqında yazılar, müzakirələr təxribat məqsədi daşıyır
ADF-nin Siyasi Heyyəti

Növbəti hədəfimiz Qərbi Azərbaycana qayıdışdır

Qırx dörd günlük Vətən müharibəsindəki tarixi Qələbə, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin 2022-ci il dekabrın 24-də Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasında Qərbi Azərbaycandan olan bir qrup ziyalı ilə görüşündəki çıxışı soyadaşlarımızın öz doğma torpaqlarına qayıdış ümidinə bir daha işıq saçdı. Qərbi azərbaycanlılar tam əmindirlər ki, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə tarixi torpaqlarımıza qayıdacaq, ata-baba yurdlarında əbədi yaşayacaqlar.
Bu gün ölkəmizin başçısının məqsədyönlü siyasəti, strategiyası sayəsində Qərbi Azərbaycana qayıdışla bağlı mühüm işlər görülür.
Müsahibimiz Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin (ADPU) Beynəlxalq əlaqələr uzrə prorektorluğu nəzdində Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalovadır.
- Leyla xanım, oxucularımıza Mərkəzin yaranması, əsas məqsədi, fəaliyyəti haqqında məlumat verə bilərsiniz?
- Məmnuniyyətlə. Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektorluğunun nəzdində fəaliyyət göstərən Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin fəaliyyətinin əsas məqsədi Qərbi Azərbaycanın tarixi etnoqrafiyası, ədəbiyyatı, mədəniyyəti ilə bağlı tədqiqatların aparılmasını təmin etmək, bu sahədə aparılan tədqiqatlara yeni töhfələr vermək, onun elmi-nəzəri səviyyəsinin yüksəldilməsinə və praktik tətbiqinə nail olmaqdır. Rəsmi açılış mərasimi 2024-cü il martın 1-də keçirilən Mərkəz Qərbi Azərbaycan məsələsi ilə məşğul olan bütün dövlət və qeyri-dövlət strukturları ilə əlaqələr yaradır və koordinasiya edilmiş şəkildə fəaliyyət göstərir.
- Bəs, Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin əsas fəaliyyət istiqamətləri hansılardır?
- İlk növbədə bu sahədə elmi tədqiqat və maarifləndirmə işlərinin təşkil edilməsi, Qərbi Azərbaycan tarixinin ayrı-ayrı mərhələlərinin arşadırılması ilə bağlı elmi tədqiqatların aparılması və bu sahədə elmi-metodiki dəstəyin verilməsi əsas qayəmizdir. Həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən öz yurdlarından kütləvi surətdə zorla köçürülməsi ilə bağlı aşağıdakı tarixi mərhələlərin dərindən, hərtərəfli öyrənilməsi də əsas prioritetlərdəndir:

1) İrəvan xanlığının işğal edilməsi dövrü.
2) 1905-1906-cı illər qırğınlarının nəticələri.
3) 1918-1920-ci illər soyqırımı.
4) 1948-1953-cü illər deportasiyası.
5) 1988-1991-ci illər deportasiyası.
Bundan başqa, Qərbi Azərbaycan tarixi hüquq kontekstində-şəxsi sənədlər, doğum şəhadətnamələri, əmək kitabçası, hərbi bilet, pasport, attestat, diplom, nikah şəhadətnaməsi, ölüm şəhadətnaməsi, mənzilin mülkiyyət hüquqlarına dair sənədlərin (mülkiyyət, yaxud istifadə hüququ) və s. toplanması, toponimlərin, xalq sənətkarlığını və məişətini əks etdirən əşyaların, sənətkarlıq, yazılı və şifahi ədəbiyyat nümunələrinin, folklorun öyrənilməsi, sosial şəbəkələrdə Mərkəzin səhifələrinin fəaliyyət göstərməsi, eləcə də elmi seminarların, konfransların, simpozumların, televiziya verilişlərinin və digər tədbirlərin təşkili əsas prioritetlərdəndir.
- Leyla xanım, istərdik Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin ötən il gördüyü işlər haqqında məlimat verəsiniz.
-Əvvəlcə qeyd edim ki, 2024-cü ilin mart ayında ADPU-da Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin açılış mərasimi, “Qərbi Azərbaycan -yurd yerimiz” mövzusunda konfrans keçirilib. Daha sonra Mərkəzin, Keşişkənd və Paşalı icmalarının birgə təşkilatçılığı və maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmış, plagiata məruz qalmış “Qərbi Azərbaycan yallıları”, “Qərbi Azərbaycana qayıdış tarixi torpaqlarda maddi - mədəni irsimiz”, Tərtər rayonunda Vaqif İsaoğlunun “95 illik tarixi yaşadan kəndimiz” (İrəvanlı kəndi) adlı kitabların təqdimatı olub.
Bundan başqa, Naxçıvan Dövlət Universitetində filologiya elmləri doktoru, professor Mahirə Nağıqızı Hüseynovanın “XX əsrdə Dərələyəzdə Urbisid və Etnosid aktları” adlı kitabının, eləcə də “Təhsil” Nəşriyyatı və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Qərbi Azərbaycan Ardaşdırmalar Mərkəzinin birgə layihəsi əsasında nəşr olunan “Ulduz” jurnalının Qərbi Azərbaycana həsr olunmuş növbəri nömrəsinin təqdimatı, eləcə də “İrəvan Azərbaycanlı Pedaqoji Məktəbinin 100 illiyi” yubiley tədbiri keçirilib.
Həmçinin Qeyri - Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “İnformasiya və sosial təşəbbüslərə dəstək” layihəsi əsasında və Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə “Danışır tarix” filmi çəkilib. “Danışır tarix” filmi “Səlim karvansarası”, “Təpəbaşı məscidi” və “Əmir Səəd məqbərəsi” kimi tarixi abidələrdən bəhs edir. Filmdə, həmçinin Ermənistan ərazisində Azərbaycan abidələrinin ermənilər tərəfindən məhv edilməsindən, azərbaycanlıların milli kimliyinin və mədəni irsinin izlərini silmək cəhdindən bəhs edilir.
- Gənclərimizin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunması günümüzün vacib məsələlərindəndir. Rəhbərlik etdiyiniz Mərkəz bu sahədə hansı işləri görür?
- ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru professor Mahirə Hüsenyovanın təşəbbüsü ilə yaradılmış Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzi gənclərimizin vətənpərvərlik, milli-mənəvi dəyərlərə sadiqlik ruhunda tərbiyə olunması ilə əlaqədar fəaliyyət planı hazırlayıb. Bu istiqamətdə yeni layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. Qərbi Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında gənclərin rolu əvəzolunmazdır. Həyata keçirilən tədbirlər və lahiyələrdə gənclərimizin iştirakı əhəmiyyətlidir. Ona görə də görülən işlərlə , eləcə də qarşıda duran vəzifələrlə bağlı gənclərlə tez-tez görüşlər keçirir, müzakirələr aparırıq. Bu mənada Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Leyla Calalovanın, Mərkəzin mütəxəssissi Möhübbət Məmmədovun, Qafqaz regionu üzrə ekspert Həsən Əhmədovun, ADU-nun Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin tələbəsi Nilgün Nağıyevanın və “MEH” Ədəbi Dərnəyinin rəhbəri Aytac Muradlının iştirakı ilə keçirilən tədbiri qeyd etmək yerinə düşərdi.
- Leyla xanım, qısa zamanda geniş oxucu auditoriyası qazanmış “Yurdun səsi” qəzeti haqqında nə deyə bilərsiniz?
-Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektor, professor Mahirə Hüseynovanın təsis etdiyi və baş redaktoru olduğu “Yurdun səsi” qəzetinin ilk nömrəsi 2024-cü ilin oktyabrında işıq üzü görüb. “Yurdun səsi” qəzetinin missiyası Qərbi Azərbaycana qayıdışın ruporuna çevrilmək, bu məqsədə xidmət etməkdir. Eyni zamanda, Qərbi Azərbaycanın mədəniyyətini, tarixini, flora və faunasını, mətbəxini, maddi və qeyri -maddi- mədəni irsini öyrənmək, təbliğ etmək, oxuculara çatdırmaq qəzetimizin əsas hədəfləridir.
- Belə demək mümkündürmü ki, “Yurdun səsi” sözün əsl mənasında, qəriblikdə həsrətlə yolumuzu gözləyən Qərbi Azərbaycanın səsi olacaq.
- Bəli, şübhəsiz, “Yurdun səsi” Qərbi Azərbaycanın səsi olacaq. Qəzetin ilk nömrəsində baş redaktor, professor Mahirə Hüseynovanın oxuculara müraciətində qeyd olunur ki, Qarabağ işğaldan azad olunduqdan sonra Azərbaycan xalqı qarşısında yeni hədəf müəyyənləşdirib: “Qərbi Azərbaycana qayıdış! Bu yolda bizim informasiya ruporlarına, sosial şəbəkə seqmentlərinə, jurnallara, saytlara və qəzetlərə ehtiyacımız var. “Yurdun səsi” də bu zərurətdən yaranıb. Zəngin tarixə, əsrarəngiz gözəlliyə malik Qərbi Azərbaycanın gənc nəslə tanıdılması və sevdirilməsi qarşımıza qoyduğumuz hədəflərdən biridir. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin dediyi kimi, biz topla, tüfənglə deyil, öz elmimiz, zəkamız və yurdsevərliyimizlə Qərbi Azərbaycana qayıdacağıq. Biz buna inanırıq! “Yurdun səsi”-bu ad təsadüfən seçilməyib. Bu səs qəriblikdə qalan yurdumuz Qərbi Azərbaycanın səsidir, Öz doğma yurdumuzun səsidir”.

Zahid Rza

Xaçmazda Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı İdarə heyətinin səyyar iclası keçirilib.

21 aprel 2025-ci il tarixdə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı İdarə heyətinin üzvləri Xaçmazda səyyar iclas keçiriblər. İclasda regionda yerləşən teatr kollektivləri iştirak ediblər. Quba-Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəhbərliyi tərəfindən səmimi qarşılanan İttifaqın Sədri, Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Hacı İsmayılov, sədr müavinləri - Xalq artisti, professor İlham Namiq Kamal, Əməkdar artist, professor Azad Şükürov, İdarə heyətinin üzvü, Xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov, İttifaqın Məsul katibi Aidə Qafarova, hüquqşünas Könül Ələkbərova teatrın bu günündən, uğurlarından, problemlərindən danışıblar.
Maraqlı müzakirələrlə davam edən iclası giriş sözü ilə Hacı İsmayılov açıb. O, iclas iştirakçılarını salamladıqdan sonra regiondakı teatrlara göstərdiyi diqqət və qayğıya görə Quba-Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinə dərin minnətdarlığını bildirib və İdarənin rəisi Vüsal İbrahimovun İttifaqın İdarə heyətinin Qərarı ilə Fəxri fərmanla təltif olunduğunu elan edib və mükafatı təqdim edib. Ardınca Xaçmaz Xalq Teatrının rəhbəri İlham Tağıyev “Teatr fədaisi” medalı ilə təltif olunub.
İttifaqın sədr müavinləri –İlham Namiq Kamal və Azad Şükürov teatr sənəti sahəsində səmərəli fəaliyyət göstərdiklərinə görə Şabran rayon Xalq Teatrının rəhbəri Qulu Mövsümova, Quba Könüllülər Teatrının rəhbəri Ramiz Ramazanova, Qusar Dövlət Ləzgi Dram Teatrının əməkdaşları Kəmalə Qədimova və Kəmalə Səfərovaya İttifaqın fəxri fərmanlarını təqdim ediblər.
Çıxış edənlər - Hacı İsmayılov, İlham Namiq Kamal, Azad Şükürov, İlham Tağıyev, Ramiz Ramazanov, Qulu Mövsümov, Xaçmaz Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Aqil Əlisultanov, Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinin aparıcı məsləhətçisi Fərid Musayev, Qusar Dövlət Ləzgi Dram Teatrının direktoru Faiq Qardaşov, Şabran Xalq Teatrının aktyoru Nurlan Fərhadlı, yazar Nəzər Mirzəyev, Şabran Mədəniyyət Mərkəzinin əməkdaşı Zəfər Məmmədov və başqaları çalışdıqları teatrların uğurlarından və problemlərindən söz açıb, problemlərin həlli yolları barədə fikir mübadiləsi yürüdüblər.
Səmimi şəraitdə keçən görüşdən məmnun qalan iştirakçılar İttifaq rəhbərliyinə minnətdarlıqlarını bildiriblər. Sonda xatirə şəkilləri çəkilib.

Növbəti köç karvanı Həsənriz kəndinə çatdı- FOTO,

Bu gün respublikanın müxtəlif şəhər və rayonlarından yola salınan növbəti köç karvanı Ağdərə rayonunun Həsənriz kəndinə çatıb. Yeni köçürülən ailələrə mənzillərin açarları təqdim olunub.

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, tədbirdə çıxış edən Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsinin müavini Səbuhi Qəhrəmanov bildirib ki, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə bu gün geniş tikinti-bərpa işləri aparılır. Bu ilin sonuna qədər əhalinin qayıdışı nəzərdə tutulmuş 24 tarixi Azərbaycan kəndlərinin 16-sında hazırda tikinti- bərpa işləri həyata keçirilir, digər 8 yaşayış məntəqəsində isə layihələndirmə işləri aparılır. Bu günə qədər Xankəndi şəhəri, Ağdərə və Xocalı rayonları ərazisində 7 yaşayış məntəqəsində ümumilikdə 12 minə yaxın əhalinin daimi məskunlaşması təmin olunub. Bu mərhələdə isə Ağdərə rayonunun Həsənriz kəndinə daha 20 ailə - 68 nəfər köçürülüb. Bununla da Həsənriz kəndində 90 ailənin, 306 nəfərin daimi məskunlaşması təmin edilib.

Türk düşüncəsində təbiətə sevgi və ekoloji mədəniyyət amili - Sadiq QURBANOV

Təbiət ulu Tanrının şah əsəridir, biz türklər isə təbiətin ən sevimli övladlarıyıq. Təbiət ədalətlidir, saxtakarlığı, qeyri-səmimi və süni münasibətləri sevmir, buna görə də təbiət qədim türklərdə bütünlüklə müqəddəs xüsusiyyətlərə malik bir anlayış olmuş və onların inanc sistemində mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Türkün təbiətə xoş münasibətini onun dağı, daşı, səmanı, çayı, meşəni, təbiətdəki müxtəlif varlıqları ilahiləşdirməsində görmək olur. Onun ilkin mifoloji düşüncəsində ilahi keyfiyyətlərini təbiət hadisələri ilə ifadə etmək, təbiətdə, onun müxtəlif varlıqlarında daim özünü görmək heyrətamiz bir sistemi təşkil edir. Türk bu heyrətamizliyi müxtəlif formalarda vəsf etməklə inanc dünyasında Tanrıya tapınma kultunun ilahi bir harmoniyasını yaradır. Tarixin müxtəlif dövrlərində qədim türklərdə insanla heyvanlar və ya bitkilər arasında metafizik bir əlaqənin olduğunu qəbul edən düşüncə və davranış sistemi olan totemizm inancı da mövcud olmuşdur.
Bildiyimiz kimi, müasir dövdə dünyamız çox dəyişib və bizi də onunla bərabər dəyişməyə məcbur edir. "Hazırda təbiətə münasibət necə olmalıdır?" sualı bütün dünyada aktuallıq kəsb edir. Səbəb də odur ki, son iki əsrdə ətraf mühit amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. İnsanın, cəmiyyətin mənəvi mədəniyyət səviyyəsinin inikası olan ekoloji problemləri həll etmək üçün bütün dünya dövlətləri müxtəlif yollar axtarır. Bu prizmadan yanaşsaq, görərik ki, həll yollarının tapılmasında dünyanın ən böyük ekoloji platforması olan COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi dialektik qanunauyğunluğun nəticəsidir. Çünki türk xalqlarının tarixini, dünyaya baxışını araşdırdıqda insanlığın ən nəcib duyğularının məhz türk xalqlarından qaynaqlandığının şahidi oluruq. Türk xalqlarının təbiətə münasibətinin dərin qatları və ənənələrinin mövcudluğu bu məsələlərin tədqiq edilməsini şərtləndirir.
Bu mənada, biz ilkin olaraq təbiətə münasibətin ayrı-ayrı məna çalarlarını öyrənməyi zəruri hesab edirik.
Təbiətə iki münasibətin nəticələri
Qədimdən insanlar təbiətə iki cür yanaşmışlar:
1) təbiəti qorumaq və bu mənada onu yaratmaq;
2) təbiəti öz marağına uyğun dəyişmək. İkinci yanaşma əsas olaraq texniki təsirlərlə təbiəti fəth etməyi nəzərdə tutur.
Tarixi təcrübə hər iki yanaşmanın müsbət və mənfi tərəflərini aydınlaşdırdı. Texno-yanaşmanın dominantlığı ilə keçən əsrlərdən sonra bəşəriyyət belə qənaətə gəldi: əgər bu gedişatı insan övladı dayandırmasa və ya keyfiyyətcə dəyişməsə, bəşəriyyətin özünün varlığı ciddi risk altına düşə bilər. Hətta daha radikal düşünənlərin qənaətləri belədir: dünya ekoloji fəlakətlər üzündən məhv olmağa doğru gedir!
Bu məsələ indi "qlobal problemlər" adlanan və dünya ekzistensiyası üçün böyük risk daşıdığı qəbul edilən ziddiyyətlər, təhdidlər, paradokslar, fəlakətlər, təhlükələr çoxluğunun mərkəzində dayanır. Yəni tarix insan övladına sübut etdi ki, texniki, elmi, fəlsəfi və s. inkişafa baxmayaraq, homo sopiensin varlığı məsələlərinin mərkəzində təbiət dayanır!
İndi müşahidə edilən bütün qorxulu ssenarilərin təməlində insanın qədimdən "təbiətlə birgə" və ya "onu insanın xeyrinə dəyişmə" seçimi arasında etdiyi tərəddüdlər dayanır! Bu, tarixlə təbiətin insan qövmünə verdiyi tarixi dərsdir! O dərsdən ibrət almaq üçün problemin kökünə getmək gərəkdir. Dünya üzrə etnosların qədimdən təbiətə necə münasibət göstərdiklərinin elmi dərki bəlkə yardımçı olar. Öncə, indi elmdə təbiətə olan münasibətin bir obrazına baxaq.
"Ekosofiya" və "Umvelt dünya":
həqiqət anı

Bu məqalədə etnosun təbiətə münasibətinin yalnız bir neçə məqamlarına toxuna biləcəyik. 1922-ci ildə amerikan sosioloqu Q.Berrouz "insan ekologiyası" anlayışını elmi dövriyyəyə daxil etdi. Bu anlayış ətraf mühitin insanın həyat fəaliyyətinə təsirlərini öyrənmək məqsədi ilə daxil edilib. Bura təbiət, ətraf mühitin çirklənməsi, adət-ənənə, əxlaq, din, siyasi quruluş kimi müxtəlif parametrlər daxildir. Deməli, XX əsrin əvvəllərində Qərb elmi şüuru anladı ki, təbiət və onunla bağlı müxtəlif faktorlardan insan həyatının keyfiyyəti birbaşa asılıdır. Təbiətə münasibət həm fərd olaraq insanın özünə, həm kollektiv birgəyaşam forması olaraq cəmiyyətə (etnosa, topluma) ciddi təsir edir. Bununla yanaşı, təbiət cəmiyyətin demoqrafik dinamikasına əsaslı təsir göstərir və s.
Dünyanın özünü inkişaf etmiş sayan kəsimi bununla məhdudlaşmadı. Bir-birinin ardınca ekoloji vəziyyətin elmi dərk edilməsi ilə əlaqədar anlayışlar, nəzəriyyələr, konsepsiyalar irəli sürdülər. A.Peççen ekoloji böhrandan qurtulmaq üçün "insanın daxili transformasiyası"nı zəruri saydı. Bir qrup tədqiqatçı problemlərin kökündə insanın "biogen varlıq"dan "texnogen varlığ"a çevrilməsini gördü. Akademik N.Moiseyev cəmiyyətlərin biosferada mövcud olan bioloji növ kimi daim təbiətlə (hətta kosmik masştabı əhatə edən noosfer miqyasında) qarşılıqlı əlaqələrini elmi təhlil etməsi, tədqiqat aparması vacibliyindən bəhs etdi.
Keçən əsrin ortalarında Yakob fon İkskyül "Umwelt" anlayışını daxil etdi. Bu anlayış semantik olaraq "ətraf mühit" deməkdir. Lakin Y.fon İkskyül ona dərin elmi məna vermişdir. Onun başlıca mahiyyəti belədir: hər bir canlı orqanizm ətraf mühitdən özünün mövcudluğu üçün lazım bildiyi faktorları seçir, özünün yaşam dünyasına daxil edir, ona uyğunlaşdırır. Buna görə də hər canlının öz "umvelt"i var ki, onu canlının "ekoloji yaşam dünyası" da adlandırmaq olar. Yəni insan da daxil olmaqla, hər bir canlı bu dünyada özünün "ekoloji mühiti"ni yaradır və orada mövcud olur. Bu, Qərb elmi təfəkküründə rastlaşdığı bütün ekoloji məsələlərin kökünün "özünün daxili aləmində", fərd və qövm olaraq təbiətə münasibətinin mahiyyət, məzmun və xarakterində olduğunu anlamağa təkan verdi. Başqa sözlə, təbiətə münasibətdə özünün düşüncə və praktiki davranışlarına tənqidi yanaşma zərurətini ortaya qoydu. Yeri gəlmişkən, hələ də Qərb "ekoloji təfəkkürü" özünə tam tənqidi yanaşa bilmək qabiliyyətini göstərə bilməmişdir. Hələ də geosiyasi, siyasi və dövləti maraqlarını eqoistləşdirərək "hər şey mənimdir" prinsipi ilə hərəkət edənləri vardır.

Ancaq Feliks Qvattari fərqli düşündü. Y.fon İkskyülün yaradıcılığına ciddi diqqət yetirən F.Qvattari J.Delyozla birgə "ekosofiya" (eko - ətraf mühit, sofiya - müdriklik) təlimini yaratdı. Nəhayət ki, Qərbdə təbiətə real olaraq müdrik yanaşmanı dərk etdilər.
Ancaq... Bir tərəfdən artıq gec idi - bəşəriyyət çəkdiyini çəkmişdir, digər tərəfdən, bəlkə də elmi çıxış yolu başlamışdır. Belə ki, F.Qvattari geniş anlamda insan-təbiət münasibətlərinə daim axıcı olan cərəyanların qarşlıqlı münasibətləri kontekstində baxır. Məsələ yalnız ekosistem miqyası ilə məhdudlaşmamalıdır. Ümumiyyətlə, bəşər övladı (etnoslar, xalqlar, millətlər, tayfalar, fərdlər) daxilən təbiətə (ətraf mühitə) münasibətlərini dəyişməlidirlər.
Bu, o zaman ekoloji müdriklik olur ki, fərd və kollektiv səviyyədə insan təbiətlə bütövləşsin, özünü onun bir parçası, daxili tərkib hissəsi kimi qəbul etsin. Eyni zamanda qəlbən duysun və intellektlə anlasın ki, dünya onun "içində" - mənəviyyatında, özünə və başqasına münasibətində, ətrafdakı hər zərrəyə münasibətində yaranır. Dünya insanın özündən kənarda mövcud deyildir - "nə tökərsən aşına, o çıxar qaşığına"! İnsan bu anlamda "başından yuxarı tullana bilməz"!
Nəzəri olaraq daha dərinlərə getmirik. Ancaq bu fikirlərdən məqalənin mövzusu baxımından əhəmiyyətli olan bir neçə nəticəni ifadə etməyə ehtiyac vardır.

Birincisi, dünya anlamışdır ki, təbiətə olan münasibəti təbii qanunlara uyğun deyildir.
İkincisi, yaranmış ziddiyyətli və riskli vəziyyətdən qurtulmaq üçün fərqli elmi yanaşmalara ehtiyac meydana gəlmişdir.
Üçüncüsü, onların hər biri "ekosofiya" və ya "umvelt" - dünyaların harmoniyasına anil olmaqla xarakterizə olmalıdır.
Dördüncüsü, bunlar onu göstərir ki, problemə şərqlilərin anlamında "holistik" yanaşma çıxış yolunu göstərə bilər.
Beşincisi, Şərq ekoloji təfəkkürünü, mifoloji təsəvvürlərini, ümumiyyətlə birgəyaşam fəlsəfəsini obyektiv, dərindən və geniş araşdırmaq lazımdır!

Bunun üçün fərqli təlim anlayışları daxil edə bilərsən. Məsələn, indi "dərin ekologiya"dan (U.Anderson, U.Foks və digərləri), "personalist ekologiya"dan (təbiətlə əməkdaşlıq, təbiətin imkanlarının artırılması), əsasən, xristian əxlaqı ilə bağlı olan "teogeopolitika"dan (S.A.Sall), "teoekologiya"dan (L.Uayt, C.Passmor və s.) bəhs edirlər. Ancaq bütün bu fərqli yanaşmaların praktiki faydası yalnız insanın dərin mənəvi, əxlaqi, dünyagörüşü qatlarında təbiətə münasibətini dəyişmədən söz olaraq qalacaq.
Məsələn, indi böyük dövlətlər qlobal iqlim dəyişikliyindən bəhs edirlər, "yaşıl dünya" konsepsiyasını yaratmağa çalışırlar. BMT bununla bağlı xüsusi qurumlar yaratmışdır (məsələn, COP). Parisdə qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı saziş imzalanmışdır. Lakin özünü böyük sayan dövlətlərin heç də hamısı koordinasiyalı və problemin həllinə xidmət etmək ruhu ilə fəaliyyət göstərmirlər. Biri həmin müqavilədən çıxır, digərləri maliyyə ayırmaq istəmir. Buna paralel olaraq dünya atmosferini ən çox onlar çirkləndirməkdə davam edirlər. Rəqəmlər göstərir ki, dünyanı ən çox ABŞ və Çin çirkləndirir, atmosferə çoxlu miqdarda qaz atırlar. Amerika, Avropa, Uzaq Şərqin inkişaf etmiş ölkələri atmosferə ən çox zərər verən və bu mənada iqlimi süni dəyişəndirlər. Ancaq onlar bu məsuliyyəti üzərlərinə götürmək istəmir, üstəlik, bir-birlərini suçlayırlar.
Bu paradoksal mənzərə nəyi ifadə edir? Hər şeydən öncə onu ifadə edir ki, onlar özlərinə "böyük və güclü" demələrinə baxmayaraq, təbiətə və bütövlükdə dünyaya münasibətdə "böyük və sülhsevər" deyillər. Bundan başqa, tarixdə mövcud olan təbiətsevərliyin fəlsəfəsini və elmini dərk etməyi özlərinə rəva görmürlər. Bu yanaşma ilə dünya ekologiyası düzəlməz!

Biz türk xalqlarının mifik və elmi təfəkkürlərində təbiətə münasibətin əsas cəhətlərini araşdırmaqla bu günlə səsləşən çox özəlliklərə rast gəldik. Onlar üzərində geniş dayanaq.

Sinharmoniya

"Sin" sözü Şərq fəlsəfəsində (Çində) ən dərin qatlarda mövcud olan və ya oradan qaynaqlanan maddi və ya ideal fenomeni, başlanğıcı ifadə edir. Bir qədər konkret elmi ifadədə bu, real dünyada harmoniyanın kökündə dayanan faktor kimi təsəvvür edilə bilər. Azərbaycan fəlsəfi və elmi araşdırmalarında bu aspekt demək olar ki, işlənməmişdir (çox məhdud formada f.e.d.Füzuli Qurbanovun qeydləri vardır).
Deməli, "sinharmoniya" yaranışın ilk başlanğıcından qaynaqlanan harmoniyadır və bu mənada gerçəkliyin, reallığın, dünyanın, kosmosun "öz"üdür. Maraqlıdır ki, türk xalqlarının mifik təsəvvürləri mahiyyətcə tamamilə sinharmoniya xarakterlidir. Bu, onların düşüncələrində, dillərində, dünyaya münasibətlərində məişət mədəniyyətlərində qabarıq şəkildə ifadə edilmişdir. "Sinharmonik davranış" (sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu ona "ahəngyol" deyir) türk qövmünün dünyaduyumunun, onun mifik, emosional, tarixi, kültürəl və məntiqi dərkinin mahiyyətidir. Problemin bu tərəfinin Azərbaycan elmində araşdırılması fövqəladə aktualdır. Çünki yadlar türk qövmü (o cümlədən, azərbaycanlılar) haqqında yanlış, süni və əsassız təsəvvürlər formalaşdırmışlar. Onlar Azərbaycan fəlsəfi və elmi zəkasının məntiqi gücü ilə darmadağın edilməlidir. Azərbaycanlının intellekt çırağı özü haqqında həqiqətləri gün üzünə çıxarmalıdır. Bu mənada həmin məsələ bizim "intellektual məsuliyyətimizdir"!
Biz bu məqalədə sinharmoniyaya azərbaycanlıların həyatının üç mühüm aspekti prizmasında baxacağıq.

Birincisi, azərbaycanlıların kollektivləşmə forması, yəni ailə, tayfa, xalq, millət kimi özünütəşkilinin elmi izahı.
İkincisi, Azərbaycan dilinin sinharmoniya kimi özəllikləri.
Üçüncüsü, azərbaycanlıların təbiətə münasibətlərində sinharmoniya.
Bunun üçün öncə mənbələrə əsasən Azərbaycan türk mifik təfəkkürünün təbiət kontekstində bir sıra xüsusiyyətlərinə nəzər salaq.

Oğuz xandan başlayan yol

Ümumiyyətlə, türk mifologiyası çox dərindir. Onu dərk etmək üçün İlahi məqamla yüksək insani ədalətlilik məqamının vəhdətində düşünməlisən. Daha doğrusu, türk mifik təfəkkürü ilahi kodlarla bu dünya kodları "sərhədində" dahiyanə düşüncə "gəzişməsi" tələb edir. Onlardan hər hansı birinin xeyrinə düşüncə kültürü balansını pozsan, əsl türklük anlamını təhrif etmiş olursan. Biz təsadüfən "əsl türklük" anlayışını daxil etmədik. Burada dərk edilməli prinsipial məqamlar mövcuddur.
Barak Obama 2009-cu ildə Amerika Milli Akademiyasında nitqi zamanı vurğulamışdı ki, "Apollon-8"in astronavtlarından biri, Bill Anders 1968-ci ildə ilk dəfə dünyanın fotosunu çəkə bilmişdir. Sonralar B.Anders həmin anı belə təsvir etmişdir: "Dünyanı görəndə tamamilə dəyişdim. O, açıq göy rəngdədir. Sərhədsiz, bölünmədən. O, bu görüntüdə elə mötədil (ruhani, üsyankarlıqsız), elə gözəl idi ki! Həm də yalnızdı!"
Mən də bir amerikalı astronavtın bu fikirlərini oxuyanda elə heyrətləndim ki...sərhədi yoxdur! Ancaq mənim heyrətim astronavtın dünyanı təsvirinin türklərin taleyinin təsviri ilə necə oxşar olması ilə bağlı idi.
Birincisi, açıq göy rəng türklərin simvollarından biridir. İndi o, Azərbaycan Respublikasının bayrağının rənglərindəndir! Türklər və əsas da azərbaycanlılar dünyaya sərhədsiz, bölünməz kimi baxırlar. Baxın, Nəsimiyə, Nizamiyə, Füzuliyə və müasir bədii yaradıcılıq insanlarına. Baxın, müasir azərbaycanlı ziyalısının zəkasına - orada bəşərilik, nəciblik çox güclü yer tutmuşdur! Türklər ruhanidirlər, bəşəridirlər, çox mötədildirlər və hətta o dərəcədə ki, bizləri pislikləri unutqanlıqda daim qınayırlar. Müəyyən dərəcədə haqları var. Lakin bütün dünyaya öz evin kimi baxdıqda yad heç nə yoxdur. Bizim dilimizdə isə belə bir atalar sözü vardır: "evin içində hər şey olur".
Azərbaycanlı unutqan deyildir. Onun özünə, qövmünə və bütün dünyaya baxışı bir bütövdür! Eyni zamanda bu baxışda ədalət və birləşdirmək əsas yer tutur. Buna görə də pis münasibəti unutmur, onu dünya proseslərinin öhdəsinə, tarixin, zamanın sınağına və daha ümumi masştabda Allahın öhdəsinə buraxır! Bir yerə qədər! O yer dünya nizamına olan təhlükənin sınırı ilə müəyyən edilir. O sınırı keçənləri türk dünyəvi qaydalarla cəzalandıra bilir! Bunun konkret gerçəkləşmə özəlliklərini ermənilərdən soruşa bilərsiniz.
Deməli, türk olmaq dünyəvi, bəşəri olmaq deməkdir! Bütün dünyaya öz evin, yaşam məkanın kimi baxıb, ona uyğun hərəkət etməkdir. Yəni türklük qan yaddaşı qədər də kültür hadisəsidir! Bütün dünyanı əhatə edən mədəniyyət qavramıdır! Türklüyü və ideologiya kimi türkçülüyü etnik, qan mənsubluğu ilə dərk etmək tam anlam deyildir! Türklükdə ədaləti, dünya nizamını, dünyəviliyi, bəşəriliyi kənara qoya bilməzsən! İndiyə qədər bu məsələdə türklüyə qarşı ədalətsizlik olmuşdur, indi təsəvvürləri dəyişməyin zamanıdır. Özümüzdən başlayaq!
Elmi baxımdan ən maraqlısı ondan ibarətdir ki, türklər dünyanın açıq göy rəngdə olduğunu nədən biliblər? Bəlkə bu, onların mifik təfəkküründə hansısa əlamətlərdə ifadə edilmişdir?
Oğuz mifində xanın Göydən meşəliyə endiyi fraqmenti vardır. Bunu tədqiqatçılar vurğulayırlar. Göy ilahiliyin rəmzidir, meşə (ağac) isə yer üzündə mövcud olmanın həm göylərə yüksələn həyatlılığın, həm də torpağa dərin kök salmanın rəmzidir. Ağac bu mənada bir çox xalqların həyat rəmzi, mövcudolma və böyümə simvoludur. Oğuzlar üçün İlahilik ədalət, nizam və Yaradana bağlılıqla əlaqəlidir. Ona görə də oğuzların missiyası ilahi ədaləti, nizamı və yaranışı dünyaya yaymaqdan ibarətdir. Türklər bununla "cahana sığışmırlar".
Məsələnin ikinci tərəfi türklərin bu dünyada ilahi ədaləti və nizamı hansı üsulla təmin etmələri ilə bağlıdır. Oğuz mifində bu da vardır. Oğuz xan oğullarını iki qrupa bölür. Biri Boz oxlar, digərləri Üç oxlar adlandırılır. Onlara ad qoyanda Oğuz xanın taxtının sol və sağ tərəflərində ağaclar sırası olur. Hər birinə qurbanlıq qoç bağlanır. Bu, bu dünyada oğuzların həyat yolunun sağında da, solunda da yaşıllığın, həyatın, kökə bağlılığın mühüm şərt olmasını ifadə edir. Hər nə olsa da, türk həmin yoldan kənara çıxmamalıdır. Bu, Türk törəsinin ideya çərçivəsi kimi də təsəvvür edilə bilər. Yəni türklər həm dünyəvi, həm öz törəsinə sədaqətli insan, həm də kökə daima bağlı varlıq olmalıdırlar! Türklük ən dərin qatlarda budur!
Belə görünür ki, türk mifik təfəkküründə öncədən üç məqam vəhdətdə əksini tapmışdır - birincisi, kökə bağlılıq (ağac rəmzində), ikincisi, törəyə sədaqətlilik (kökə əsaslanan həyat qaydası, yenə də ağac rəmzi), üçüncüsü, dünyəvilik (dünyanın rəngi açıq göydür və ağac kökləri ilə ona nüfuz edir). Bununla bizim təhtəlşüurumuzda kökə bağlılıq, qövm kimi mövcud olma fəlsəfəmiz və dünyaya münasibətlərimiz vəhdətdədir. Bu vəhdətin ana xəttini təbiət və onu təmsil edən ağac rəmzi təşkil edir! Məsələnin bu aspektinin təhlilinə keçmədən öncə, türklərin özünüyaratma və ya özünütəşkil forması üzərində dayanaq.

Türk özünütəşkilində
hüquq, törə və qanun

Türklərin ailə qurmaqdan başlayaraq millət səviyyəsinə qədər özlərini təşkil etməsi əsasən üç qanun (və ya hüquq) üzərində olmuşdur. Onlar hökmdar (lider, dövlət başçısı) qanunu, divan (parlament, məclis) qanunu və Yosun (Azərbaycanda ona "mamır" da deyirlər) qanunudur. Bunların hər birində iki əlamət ortaq dəyər kimi iştirak edir. Birincisi, hüquqla qanun sinonimdir, yəni türklər hüququ ontolojiləşdirmişlər, onu, ümumiyyətlə varolmanın təbii, dünyəvi əsası hesab etmişlər. Bu anlamda hüquq türklər üçün süni yaradılan deyil, dünyanın bünövrəsindən təbii mövcud olan faktor olaraq qavramışlar. Buna görə də hüquqa əməl etmək təbii yaşama uymaq deməkdir. Hüquqa əməl etmək təbiət-insan birliyinin, bütövlükdə varolmanın təbii şərtini gözləmək deməkdir.
İkincisi, bütün səviyyələrdə qanunlarda törə nəzərə alınmalıdır. Çünki türklərə görə, "ot kökü üstündə bitir". Bunun da təməli varolmanın özündədir. Türk mifində törənin xüsusi yeri dünyanın tələbi kimi müəyyən olunmuşdur. Ondan kənara çıxmaq dünyanın qaydasına qarşı çıxmaq deməkdir.
Bu iki ümumi faktorun işığında Yosun qanunu türklərin özünüyaratmasının birbaşa təbiət qanunlarına uyğun olduğunun rəmzi kimi görünür. Burada Qərb dünyagörüşündən prinsipial fərqi olan bir özəllik vardır. Həmin özəllik türklərin dünyanı özlərinə uyğun deyil, özlərini dünyaya uyğun qəbul etmələri ilə bağlıdır. Buna görə də türklər başqalarına və deməli, bütövlükdə dünyaya qarşı aqressiv olmurlar - bir-biri ilə uyum içində və ədalətli yanaşmağa can atırlar.
Yeri gəlmişkən, bu yanaşma sonralar İslam vasitəsi ilə daha da gücləndi və türk mentalitetində yerini daha da möhkəmləndirdi. İslam ədaləti və paylaşmanı mühüm fəzilətlərdən hesab edir. Dünyaya aqressiv deyil, uyumlu yanaşma üçün ədalət, bərabərlik, paylaşmağa açıqlıq böyük rol oynayır. Bu kimi məsələlərə görə, bəzən məcazi mənada "İslam türk dinidir" deyirlər. Əslində dinin etnik mənsubluğu yoxdur - o, Yaradan tərəfindən bəşəriyyətə göndərilmişdir!
Türklərin dünyaya uyğunlaşmasının iki aspekti vardır. Birinci aspekt türklərin dünyanın mövcud mənzərəsinə səbirli yanaşmasını ifadə edir. Lakin burada "səbir" anlayışının həm törə, həm də dini izahı lazımdır. Türklər üçün səbirli olmaq passiv qalmaq, haqsızlığa, ədalətsizliyə, zülmə laqeyd olmaq anlamını qətiyyən vermir. Səbirli olmaq tam mənası ilə dözümlü olmağı da ifadə etmir. Türk üçün səbirli olmaq Allahın iradəsini tam dərk etmək əsasında İlahi nizamı və ədaləti bərpa etməyə aparan yoldur. Yəni səbirli türk passiv deyildir, şəxsi istəklərinin qurbanı olmadan İlahi ədaləti dərk edərək, onu bərpa üçün təqdir olunan məqamı gözləməkdir. Əgər bu olmasa, türk nəfsinə yenilmiş olur ki, bu da həm törəyə, həm də dinə əksdir!
İkinci aspekt türklərin ədalət, haqq və nizam anlayışları dünyaya münasibətdə həmişə məzlumların, zülmə uğramışların yanında olmağı tələb edir. Burada məsələ "məzlum" anlayışını düzgün dərk etməklə sıx bağlıdır. Məzlum zalımın olduğu yerdə yaranır. Zülm etmək türk mifik təsəvvürünə görə İlahi ədalətə qarşı çıxmaq deməkdir. İlahi ədalətə qarşı çıxmaq bu dünyaya qarşı aqressiyadır. Onun kökündə isə özünü dünyaya qarşı qoymaq təhtəlşüuri artefakt dayanır. Deməli, məzlumun yanında olmamaq kökdən İlahi ədalətə arxa çevirmək, özün ilə dünya arasına sədd çəkməkdir. Bu, bölücü yanaşmadır. Həmin məntiqlə insan cəmiyyətə və sonunda təbiətə qarşı istismarçı, təcavüzkar olur. Bu da təməldən törəyə və dinə ziddir! Türkün fərd və kollektiv kimi yaşama fəlsəfəsinin baza qaydalarına uyğun deyildir.
Buradan türk qövmünün özünütəşkil fəlsəfəsi ilə özünün "açıq mavi" dünyasını yaratması, bu dünyanın indi Qərb təfəkkürünün ortaya çıxardığı "yaşıl dünya" anlayışına münasibəti (o cümlədən, COP29-a) və hazırda qarşımıza çıxan ciddi ekoloji problemlərin həll üsulları ilə bağlı təhlilə keçmək olar.
(Ardı var)

Cəmilənin rənglər dünyası

İnsanlar bəzən dilləri ilə deyə bilmədiklərini, sözlə, rənglərin, ilmələrin, musiqinin dili ilə deyirlər. Cəmilə də onu düşündürən, həvəsləndirən, iç dünyasını çoşa gətirən hər nə varsa hamısını rənglərin, fırcasının dili ilə əks etdirir. Cəmilə Elnur qızı Bayramova Bakı şəhərinin Nizami rayonunda yerləşən 272 saylı məktəbin IX -a sinfində təhsil alır. Digər fənlərdən fərqli olaraq Cəmilənin rəsmə daha çox marağı var. O, üçüncü sinifdən rəsm dərnəklərinə gedir. Müntəzəm olaraq məktəbdə və digər yerlərdə kecirilən tədbirlərdə əl işləri, rəsimləri ilə çıxış edir.
Gənc həvəskar rəssam 2021-ci ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin diplomu ilə təltif edilib. Bu təltif Cəmilənin yalnız rəsim işlərinə görə deyil, həm də 2020-21-ci tədris ili ərzində modellərin naxışların çəkilməsi, onların tikilməsi, biser steklyarus müxtəlif tikmələr, tikiş və toxuma ilə əl işlərinin səliqəli tərtibinə görədir. 2023-24-cü illər bu baxımdan Cəmilə üçün çox uğurlu gecib. O, 2023-cü ildə Elm və Təhsil Nazirliyinin “7 nömrəli Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzi” PHŞ kecirdiyi, Xocalı faciəsinin 31-ci il dönümünə həsr olunmuş “Xocalı-şəhid şəhər” adlı ən yaxşı rəsm müsabiqəsində fəal iştirak etdiyinə görə təşəkkürnaməyə alıb.
2024-cü il də Cəmilə üçün uğurlu gəldi. O, 2024-cü ilin aprelində 2 nömrəli Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzinin kecirdiyi “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”nə həsr olunmuş “Yaşıl dünyanı qoruyaq” adlı yaradıcılıq müsabiqəsində “Eko-əl işləri” nominasiyası üzrə Fəxri fərmanla təltif edilib.
Cəmilə yay tətillərini Azərbaycanımızın ən dilbər güşələrindən biri olan Qəbələ rayonunda kecirir. Qəbələnin sayılıb-seçilən ziyalılarından olan babası Sərdar müəllim və nənəsi Nərgiz xanım Cəmilənin istirahətinin mənalı və şən keçməsi üçün hər an ona dəstək olurlar. Cəmilə bu istirahət günlərində əmisi qızları Füruzə və Sofiya ilə tez-tez qədim və zəngin tarixə malik olan Çüxur Qəbələ kəndinə gedir, gördüklərini rənglərin dili ilə kağıza köçürür. O, Füruzə və Sofiyaya yalnız rəsm çəkməyi öyrətmir, həm də ingilis və rus dillərini öyrənməyə, nənə, babasına təsərrüfat işlərində kömək etməyə də yardımçı olur.
Füruzə də əmisi qızı Cəmilə kimi gözəl rəsmlər çəkir, tikmələr hazırlayır. Lakin onun daha çox həvəsi idmanın bir növü olan gimnastikayadır. O, 2024-cü ildə Bakı şəhərində gimnastika üzrə kecirilən tədbirlərdə iştirak edərək medal və fəxri fərmanla təltif edilib.
Yuxarıda qeyd etdik ki, Cəmilə IX sinifdə oxuyur. Təbii onun bu nailiyyətlərində oxuduğu məktəbin direktoru Anar müəllimin və sinif rəhbəri Rəna Zahidovanın, rəsm müəllimi Mübariz müəllimin və digər müəllimlərinin də əməyi var. Cəmilə hazırda peşə seçimi qarşısındadır. O, tərcüməçi, hərdən isə hüquqşünas olmaq arsuzunda olduğunu bildirir. Biz ona hansı peşənin sahibi olmasından asılı olmayaraq, xalqına, Vətəninə, əzizlərinə layiq vətəndaş olmağı arzu edirik. İndi isə oxucularımızı Cəmilənin rənglər dünyası ilə baş-başa buraxırıq.
Əsgər İSMAYILOV

Təbrizin "Tıraktur" marşı

Azərbaycanın Xalq artisti, bəstəkar Faiq Sücəddinov Təbrizin "Tıraktur" futbol klubu üçün "Zəfər marşı" bəstələyib. Bu barədə danışan Xalq artisti "Tırktur" üçün marş yazılmasını akademik Rafael Hüseynovun təklif etdiyini bildirib. F.Sücəddinovun sözlərinə görə, marş 12 nəfərlik xor tərəfindən ifa olunub:
"Ancaq biz bunu elə formaya salmışıq ki, 60 nəfərlik xorun ifası kimi səslənir. Solo ifa isə Tural Ağasıyevə məxsusdur. Biz bu təşəbbüsü can-başla işlədik, hesab edirik ki, bu marş "Tıraxtur" klubunu daha böyük zəfərlərə aparacaq".
"Tıraxtur" möcüzəsi öz fəlsəfəsi etibarilə yalnız Azərbaycan hadisəsi deyil, dərindən düşünülərsə və daha nəhəng müstəvidə götürülərsə, əks-sədası sonralar hələ daha qabarıq duyulacaq, ənənəyə çevrilməli qüvvətli milli xarakter təzahürüdür".
"Fəlsəfəsi etibarilə vahid rəmz – istiqlalın, daxili azadlığın, müstəqilliyin, öz iradəsinin şəriksiz sahibi olmağın, elin, dilin simgəsi; amma “Tıraxtur” həm də bu anlayışların hər birini təcəssüm etdirən bir-birindən sevimli rəmzlər silsiləsidir".
Zəfər Marşı
Hücuma keç, üstünlüyü al ələ,
Rəqiblərin meydanını dar elə.
Qalibiyyət inamı yay hər kəsə,
Təbrizimlə, Güneyimlə səs-səsə!

Dərsini ver səni zəif bilənin,
Hərdən sənə üstdən baxıb gülənin.
Hamı görsün sən bir yatmış aslansan,
Coşduğunda sən gur selsən, vulkansan!

İrəli qoş, sıranı yar, qol vur, qol,
Milyonlarla qollar qalxsın, fateh ol!
Atdığın top bütün xalqı oyadır,
Sən millətə ruh verənsən, “Tıraxtur”!

Xalqın sənə daim arxa olubdur,
Elə güvən, sən də xalqa arxa dur.
Sən bu xalqın əzmi, eşqi, “Tıraxtur”,
Sən millətin zəfər məşqi “Tıraxtur”!