AZƏRBAYCAN DEMOKRAT FİRQƏSİNİN 80-Cİ İLDÖNÜMÜ

1945-1946-cı illər İran Azərbaycanında Milli İstiqlal uğrunda mübarizənin ən qanlı, həm də şərəfli dövrü olmuşdur. İstibdad rejiminin əsarətindən qurtarmaq uğrunda başlayan bu mübarizənin alovu ara-sıra səngimiş kimi görünsə də, heç vaxt sönməyib və qələbəyə qədər davam edəcəkdir. Bu mübarizənin başlanması Azərbaycan Demokrat Firqəsinin yaradılması hicri 12 Şəhrivər 1324-cü il, miladi tarixlə 3 sentyabr 1945-ci ildə ADF-nin tarixə “12 ŞƏHRİVƏR MÜRACİƏTNAMƏSİ” adı ilə həkk olunaraq 05.09.1945-ci il tarixində bəyan edildi. Bu tarixi bəyanatı Qüzeyli-Güneyli Azərbaycan ictimaiyyətinin, xüsusilə gənc və orta yaşlı nəslinə təqdim edirik.
AZƏRBAYCAN DEMOKRAT FİRQƏSİNİN
“12 ŞƏHRİVƏR MÜRACİƏTNAMƏSİ”
Məlumdur ki, dünya ölkələrində yaşayanlar çoxlu tarixi prosess və səbəblərə görə vahid cəmiyyət halında deyillər. Hər bir ölkənin sərhəddi daxilində yaşayan qəbilə, tayfa və millətlər dil, irqi, adət-ənənələri və s. cəhətdən bir çox xüsusiyyətlərə malikdirdər. Əgər hər bir ölkənin quruluşunda və idarəçilik sistemində bu xüsusiyyətlər nəzərə alınmasa, orada həqiqi demokratiya və milli hökumət mövcud ola bilməz. Dünyanın böyük və mütərəqqi ölkələrinin milli hökumətlərinin nailiyyətlərini sorğulayanda görürük ki, bunların hamısı həmin millətlərin özəl xüsusiyyətlərinin nəzərə alınmasına əsaslanır. Amerika Birləşmiş Ştatları, Birləşmiş Sovet Cümhuriyyətləri, həmçinin İsveçrənin dövlət quruluşları bizim bu fikrimizi mövcud fakt olaraq təsdiq edir. Bu klassik demokratik ölkələrdə milli hüquqları və federasiya üsulunu qorumaqla bütün millətlərinin fərdlərinin ölkənin müqəddəratını həll etmək və dövlət işlərində iştirak etməsinə müvəffəq olmuşlar Məhəlli hüquqlar və federasiya üsulunun mərkəzi idarəetməyə zərər vura biləcəyi fikirləri əsassız və çürük iddialardır. Amma, bunun əksinə olaraq təcrübə sübut etmişdir ki, qəbilələr, tayfalar, millətlər və mərkəzdən kənar yaşayan əhalinin nə qədər müstəqil və sərbəst şəkildə dövlət işlərinə müdaxilə və iştirakı təmin edilərsə, onların vətənlə əlaqəsi və vətənə məhəbbəti o nisbətdə artıq və möhkəm ola bilər. Bu düşüncə və əsas ilə Konstitusiya tələb edən hərəkat yaradanlar və İranın Əsas Qanununu (Konstitusiyasını) yazanlar əyalət və vilayət əncümənlərini (yığıncaqlarını) irəli çəkərək çalışmışlar ki, bu vasitə ilə bütün İran xalqını ölkənin müqəddəratını təyin etməkdə iştirakını təmin etsinlər, əyalət və vilayətlərin yerli özünəməxsus ehtiyaclarını onların əhalisi vasitəsilə təmin etməyə çalışsınlar. Əyalət və vilayət yığıncaqlarının qapalı, qeyri-şəffaf keçirilməsi İran millətlərinin ictimai hüquqdan məhrum edilməsi deməkdir. Mütləqiyyət bürokratiyası rejimi və mənasız mərkəzləşmə vasitəsilə İran məmləkəti bir ovuc satqın, oğru və istismarçı ünsürlərin əlində oyancaq olmuş və bu səbəbdən tərəqqi və təkamül karvanıdan həddən artıq dalda qalmışdır. Tamamilə yararsız bürokratik rejimin mövcudluğunun nəticəsidir ki, İranlıların əksər hissəsi ictimai hüquqdan məhrum, qayda-qanuna və milli hökumətə bədbin olub, İranın gələcəyinə şübhə və ümidsizlik gözü ilə baxırlar.
İnkar etmək olmaz ki, bu gün bizim ölkəmizdə milli hökumət və qayda-qanundan əsər qalmamışdır. İran dövləti əməldə iradəsiz və pozucu bir maşın halına düşmüşdür ki, onun başında duranlar xalqı qarət etməkdən başqa bir məqsəd və niyyət təqib etmirlər. Bütün sahələrdə fəsad, bədbəxtliklər və fəlakət hökm sürür. Bütün əcaibliklər bundan yaranmışdır. Dərəbəyliyin qüvvətlənməsi, diktator və diktatorsevənlərin tapılması bu ağılsız və faydasız idarəetmə üsulunun nəticəsidir ki, dörd-beş nəfər çürük siyasi başçılar güc ilə İran camaatına zorla qəbul etdirmişlər.
Əgər İranda yaşayan ellər, millətlər, xalqlar ölkənin istiqlalını qorumaqla bərabər öz yerlərində və öz sərhəddləri hüdudunda azad və muxtariyyətə malik olsaydılar, ölkənin bütün ümumi qanunlarına riayət etməklə bərabər, öz müqəddəratını öz istək və iradələri ilə təyin etməyi bacarsaydılar, əgər onların özlərinin mədəni, iqtisadi və siyasi cəhətdən tərəqqiləri uğrunda öz əlləri ilə münasib olmayan qeyd və şərtsiz çalışmaq haqqı olsaydı İranın vəziyyəti və hala düşməz, saysız qurbanlar hesabına əldə edilmiş qayda, əsas qanun (konstitusiya) təsirsiz qalmazdı. Buna görə bu vəziyyət min illər davam edərsə İran xalqının düşkün, pis vəziyyət və çarəsizlik dəryasından xilas olub, tərəqqi və təkamül yoluna qədəm qoyması, müstəbid, qaniçən və zalım ünsürlərin əlindən xilas olması mümkün deyil. Əgər bu mənhus rejim olduğu kimi qalarsa, siyasi firqələr (partiyalar) və sair demokratik təşkilatlardan hətta kiçik faydalar belə hasil olmayacaqdır. Ayrı bir çarə yoxdur. Xalq içindən və camaatın geniş xalq kütlələrinin ehtiyacına uyğun əyalət və vilayətlərdə yaşayan xalqların xüsusiyyətləri əsasında əsas qanunun təkmilləşdirilməsi və icrası üzrə ciddi işə başlayıb milli hökuməti işlək və yararlı hala gətirmək lazımdır. Məhəlli hüquqlar və federasiya sisteminin bəsit və sadə forması olan əyalət və vilayət iclasları təzə bir fikir deyildir. Təkcə müasir və mütərəqqi ölkələrdə deyil, tarixən böyük ölkələrdə belə, xalqın və millətlərin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq onların əllərini daxili işlərində açıq qoymuşlar. Böyük Dariyuşun ölkədaxili ərazi bölgüsü də ancaq bu təbii ehtiyac üzərində qurulmuşdur. Qədim İranın ərazi bölgüsü bu günkü fedaralizm və muxtariyyət üsulunun ibtidai formasından başqa bir şey deyildir. Hazırda İrandakı mövcud olan şahənşahlıq rejiminin başqa təfsiri, izahı yoxdur. Əgər mərkəzi hakimiyyəti diktatorluq, özbaşınalıq və zorakılıqdan ötrü saxlamaq istəsək, bu başqa məsələdir. Əgər istəsək ki, mərkəzi dövləti demorkatik hökumətdən yüksəkdə durmasını qəbul edək, o vaxt, böyük milli, mədəni xüsusiyyətlərə malik olan əyalət və vilayətlərə öz daxili işlərində azadlıq və muxtariyyət verməliyik ki, bu vasitə ilə onlar mərkəz ilə mənəvi rabitələrini gücləndirə bilsin.
Bir halda ki, biz Azərbaycanın xüsusiyyətlərindən bəhs edirik və deyirik ki, bu geniş torpaqda dörd milyon yarım Azərbaycanlı yaşayır və bu camaatın dili, adət-ənənəlri, vergi cəhətdən İranın başqa əyalətləri ilə böyük fərqi vardır, həm də bu xalqın öz mədəni işlərində və öz torpağının abadlaşdırılmasına müdaxilə və iştirak etsin, bu zaman biz mərkəzi hökumətin əleyhinə deyil, onun güclənməsinə çalışmış oluruq. Bəzi dar düşüncəli adamlar xəyal edirlər ki, qara-gürüh çomaq, zor vasitəsilə bu xalqın dilini, xüsusiyyətlərini, adət-ənənələrini, sərvətini əlindən almaq mümkündür. Onlar bu xam xəyalla insanları, hətta Azərbaycanın uzaq kəndlərində belə, öz ana dilindən başqa bir dil bilməyən kəndliləri belə, fars dilində danışmağa vadar və məcbur etməyə çalışırlar. Bunlar İran xalqını aldatmaq üçün yaratdıqları milli vəhdət sözünü, insanların paltarı və dilini süni surətdə birləşdirməklə reallaşdıra biləcəklərini düşünürlər. Bilmirlər ki, dilin kökü anaların sinəsindən, xalqın adət-ənənələrindən və maddi həyatından yaranır. Nə qədər analar diri və maddi həyat qaynamaqdadır bu xalqın dilini və adət-ənənələrini əvəz etmək mümkün olan işlərdən deyildir. Milli birlik o vaxt yarana bilər ki, xalqın hamısı öz xüsusiyyətlərini və daxili azadlığını saxlamaqla tərəqqi edib, bir-biri ilə bərabər ola bilsin. Azərbaycan xalqı mərkəzin çürük və yaramaz adamlarının siyasəti sayəsində özünün istedad qabliyyət və zəkasına baxmayaraq hər cür azadlıq, ixtiyardan məhrum edilmişdir. Onun oğullarının öz ana dilində təhsil almaq imkanları olmamışdır. Onun ziyalıları xalqın mədəni, tibbi və sair ehtiyaclarını qarşılamaq üçün heç bir haqq və ixtiyara malik deyildir. Onlar öz ana yurdlarında və özlərinin qızıl törədən torpaqlarında yoxsul və çarəsizlik halında yabançılar və əsirlər kimi yoxsul halda yaşamaqdadırlar. Onun şəxsiyyətini, dilini və milliyyətini hər an aşağılanaraq təhqir etməkdədirlər. Rza xanın şum siyasətinin tərəfdarı və mərkəzi dövlətin rəsmi nümayəndəsi, bəlkə də Azərbaycan xalqı düşmənlərinin nümunəsi olan Əbdüllah Mustafinin təhqiramiz sözləri bayquş səsi kimi hazırda da Azərbaycan xalqının qulaqlarında əks-səda verir. Bir müəyyən saydan başqa bütün Azərbaycan xalqı özlərinin adına, şöhrətinə, milliyyətinə sıx bir surətdə bağlıdır. Bunlar həmişə səy etmişlər, Azərbaycanın azadlığı, səadəti və bununla bərabər bütün İranın azadlığı, səadəti uğrunda ciddi çalışmışlar. Biz mətləbin uzanmasını nəzərə alaraq Azərbaycanın parlaq tarixindən bəhs etmək istəmirik. Bu xalqın mənşəyi və cəsur babalarının böyük bir dövlət təşkil edib uzun illər müstəqil siyasi həyat sürdüklərini də irəli çəkməyirik. Səfəvi sultanlarının Azərbaycan oğullarından təşkil etdiyi qızılbaş ordusunun bu günkü İranın təşkilində gördükləri böyük işlər və göstərdikləri böyük qəhrəmanlıqlardan da bəhs etmirik.
Hətta İran və Azərbaycanın məşrutə hərəkatında Səttərxanın bayrağı altında fədakarlıq göstərən Azərbaycan mücahidlərinin fəyaliyyətlərini də ayrı mövqeyə saxlayırıq. Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin azadlıq uğrunda başladığı qiyamı və bundan sonra meydana çıxan bütün qiyamlar və azadlıq hərəkatlarını da şərh etməyəcəyik. Biz deyirik: Azərbaycan torpağında dörd milyondan çox bir xalq yaşayır ki, onlar özlərinin milli mənsubiyyətini tanıyır, özlərinə məxsus dilləri və ayrı bir adət-ənənələri vardır. Bu xalq deyir: biz istəyirik ki, İranın istiqlaliyyətini və bütövlüyünü qorumaqla bərabər öz daxili işlərimizi idarə etməkdə muxtar və azad olaq. Öz evimizi öz istəyimizlə və iradəmizlə idarə edək, məhəlli ehtiyaclarımızı öz gücümüzlə təmin edək.
Azərbaycan deyir: Tehran bizim dərdimizə yetişmir və bizim ehtiyaclarımızı aydınlaşdırıb çarə etməkdə acizdir. Bizim mədəniyyətimizin tərəqqisini məhdudlaşdırır. Bizim ana dilimizi təhqir edib başqa vətəndaşlarımız kimi sərbəst yaşamağa yol vermir. Bununla belə biz oradan rabitəmizi kəsmək iddiasında deyilik. Ölkəmizin bütün və ümumi qanunlarına itaət edəcəyik. Ölkə Parlamentində iştirak edərək fəaliyyət göstərəcəyik. Fars dilinin dövlət dili olmaq şərti ilə milli məktəblərimizdə öz dilimiz ilə bərabər tədris edilməsinə imkan verəcəyik. Amma bunların hamısı ilə bərabər özümüz üçün bu haqqı da qəbul edirik ki, gərək öz evimizin ixtiyar sahibi olub, onu öz səliqəmizlə idarə etmək imkanına malik olaq.
Yuxarıda dediyimiz kimi biz təzə bir iş başlamamışıq. İllərdir ki, Azərbaycanın aydınları Azərbaycan və İranın azadlıq və istiqlalının gizli və açıq şəkildə Azərbaycanlıları mədəni muxtariyyət üçün mübarizə etmişlər. İndi demokratik ölkələrin qəhrəman cavanlarının mübarizəsi sayəsində faşizmin əsası yıxılmış və millətlərin başqa millətlər üzərində ağalıq nəzəriyyəsinin boş bir iddia olduğu sübuta yetmiş, bütün dünya millətlərinin sərbəst bir surətdə öz müqəddəratını təyin etmələri qanunlar, müqavilələr vasitəsilə elan olunmuşdur. Bu halda Azərbaycan xalqı və Azərbaycan azadlıqsevərləri çeşidli fərdlər halında mübarizəsini davam etdirə bilməzdi. Ona görə də bu mübarizəyə rəhbərlik etmək üçün möhkəm intizama malik bir firqə (partiya) təşkilatı yaranmalı idi. Azərbaycan Demokrat Fİrqəsi bu ehtiyacdan doğulmuş bir təşkilatdır. O təşkilat bütün demokratik və azadlıqsevər şəxsləri öz sıralarına dəvət etməklə bir ağır çəkili milli bir mərkəz yaradacaqdır. O Azərbaycan xalqını azadlıq hədəfinə doğru getməyə sövq etməklə, həm də İran xalqının tərəqqi və təkamül yolunu açmış olacaqdır. Əlbəttə bu firqənin proqram və əsasnaməsi çox tezliklə konfrans tərəfindən qəbul edilib xalq arasında yayılacaqdır.
Bununla bərabər Təsisçilər Heyəti bu vasitə ilə firqənin əsas fikirlərini bütövlükdə xalqa elan etməklə onları öz sıralarına çağırmağa başlamışdır.
Əziz həmvətənlər! Budur, böyük tarixi mübarizə dövrü başlanır. Azərbaycan Demokrat Firqəsi hansı sinfə və təbəqəyə mənsub olmasından asılı olmayaraq, hamını öz təşkilatına üzv olmağa və müqəddəs milli mübarizə işində iştirak etməyə çağırır.
Bu firqənin qapıları oğrular və xainlərdən başqa bütün Azərbaycan xalqının üzünə açıqdır. Hər kəs bizim şüarlarımızı və məqsədlərimizi qəbul edərsə çox tezliklə özünü firqə təşkilatına üzv yazdırmalı və Azərbaycanın, bütövlükdə İranın azadlıq bayraqdarının sırasına daxil olmalıdır. Bizim şüarlarımız bunlardır:
1. İranın istiqlal və bütövlüyünü saxlamaqla bərabər Azərbaycan xalqına azadlıq və mədəni muxtariyyət verilməlidir ki, öz mədəniyyəti yolunda və Azərbaycanın abadlaşması və tərəqqisi üçün ümumilikdə ölkənin bütün ədalətli qanunlarına əməl etməklə bərabər öz taleyini təyin etsin.
2. Bu məqsədi həyata keçirmək üçün çox tezliklə Əyalət və Vilayət yığıncaqlarını təşkil edib işə başlamaq lazımdır. Bu yığıncaqlar mədəni, tibbi, iqtisadi sahələrdə fəaliyyət göstərməklə bərabər, bu baxımdan əsasən bütün dövlət işçilərinin əməliyyatını təftiş edib, onların işdən kənarlaşdırılaraq, başqaları ilə əvəz edilməsi ilə əlaqədar fikirlərini açıqlasınlar.
3. Azərbaycanın ibtidai məktəblərində dördüncü sinifə qədər dərslər ancaq Azərbaycan dilində aparılmalıdır və dördüncü sinifdən başlayaraq yuxarı siniflərdə dövlət dili olmaq etibarilə fars dili də Azərbaycan dili ilə yanaşı tədris edilməlidir. Azərbaycanın Milli Universitetinin təşkili də Demokrat Firqəsinin əsas məqsədlərindən biridir.
4. Azərbaycan Demokrat Firqəsi sənayenin, fabrikaların genişlənməsinə ciddi çalışacaq və səy göstərəcək ki, mövcud fabrikaları təkmilləşdirməklə bərabər işsizliyi aradan qaldırılması, manufaktura və maşın sənayesini genişləndirmək üçün vasitələr əldə edərək yeni fabrikalar yaratsın.
5. Ticarətin genişlənməsini ADF-si çox zəruri və ciddi məsələlərdən hesab edir. Bu günə qədər ticarət yollarının bağlı qalması çoxlu kəndlilərin, xüsusilə bağ sahiblərinin və kiçik sazibkarların sərvətlərinin əllərindən çıxmasına və onların dilənçi halına düşməsinə səbəb olmuşdur. Bunun qabağını almaq məqsədi ilə Demokrat Firqəsi bazar tapmaq və Azərbaycan əmtəələrinin xarici bazarlara çıxarılması üçün tranzit yolları axtarmaq işinə də ciddi başlamağı, bu vasitə ilə ümummilli sərvətin azalmasının qabağının alınmasını nəzərdə tutmuşdur.
6. Demokrat Firqəsinin əsas məqsədlərindən biri də Azərbaycan şəhərlərinin abadlaşdırılmasıdır. Bu məqsədə çatmaq üçün Firqə, çox tezliklə şəhər əncümənlərinin qanuni təsdiqini tapıb (burada əncümənlərə qanunla bələdiyyə statusu verilərək, bələdiyyələrə çevrilməsi nəzərdə tutulur) şəhər əhalisinə müstəqidl bir surətdə şəhərin abadlığına çalışıb onları səliqəyə salaraq müasir hala gəlməsinə imkan verilsin. Təbriz şəhərinin su ilə təmin edilməsi Azərbaycan Demokrat Firqəsinin çox təcili cari məsələlərindəndir.
7. ADF-nin təsisçiləri gözəl bilirlər ki, ölkənin məhsul istehsal edəni və iqtisadi qüvvəsi kəndlilərin qüvvətli qoludur. Ona görə Firqə kəndlilər arasında yaranan hərəkatı nəzərə almalıdır. Firqə səy edəcəkdir ki, kəndlilərin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün əsaslı tədbirlər görülsün. Xüsusilə kəndli ilə sahibkarın arasında müəyyən bir hüdud təyin etmək və bəzi torpaq sahibləri tərəfindən ixtira edilmiş qeyri-qanuni vergilərin qabağını almaq Demokrat Fİrqəsinin təcili vəzifələrindəndir. Firqə səy edəcək ki, məsələ elə bir surətdə həll edilsin ki, həm kəndlilər razı qalsın, həm də torpaq sahibləri özlərinin gələcəyinə inam duyub, rəğbətlə kəndlərinin və öz ölkəsinin abadlığına çalışsınlar. Boş torpaqları, Azərbayanı tərk edib qaçan və Azərbaycan xalqının zəhmətlərinin məhsulunu Tehranda və sair şəhərlərdə istifadə edən torpaq sahiblərinin torpaqları, onların tezliklə Azərbaycana müraciət etməkdikləri halda, Demokrat Firqəsinin əsasnaməsinə müvafiq olaraq kəndlilərin ixtiyarına verilməlidir. Biz Azərbaycandan kənarda özlərinin təmtəraqlı həyatını təmin etməkdən ötəri sərvətini xaricə aparanları Azərbaycanlı hesab etmirik. Əgər onlar Azərbaycana qayıtmaqdan imtina etsələr, biz onlar üçün belə bir haqqı tanımırıq. Bundan əlavə Firqə çalışacaq ki, Azərbaycan kəndlilərinin əksəriyyəti torpaq və əkin alətləri ilə çox asan və sadə bir surətdə təmin edilsin.
8. Demokrat Firqəsinin mühüm vəzifələrindən biri də işsizliklə mübarizə etməkdir. İndidən bu təhlükə çox ciddi bir surətdə özünü göstərməkdədir. Gələcəkdə bu sel (prosses) gündən-günə qüvvətlənəcəkdir. Mərkəzi dövlət və yerli məmurlar tərəfindən bu istiqamətdə heç bir iş görülməmişdir. Əgər prosses bu minval ilə davam edərsə, Azərbaycan xalqının əksəriyyəti çətin bir duruma düşməyə məhkumdur. Firqə çalışır ki, bu təhlükənin qabağını almaq üçün ciddi tədbirlər görülsün. Hələlik fabriklərin yaradılması, ticarətin genişləndirilməsi, əkinçi təşkilatlarının təsis edilməsi, dəmir və şosse yollarının çəkilməsi kimi tədbirlər bu təhlükənin qarşısını xeyli almış olar.
9. Seçki qanununda Azərbaycan haqqında böyük zülm edilmişdir. Dəqiq məlumata görə bu ölkədə dörd milyondan yuxarı Azərbaycanlı yaşamaqdadır. Bu ədalətsiz qanuna əsasən Azərbaycana ölkənin Parlamentində 20 vəkil yeri verilmişdir. Bu qətiyyən mütənasib bir bölgü deyildir. Azərbaycan Demokrat Firqəsi səy edəcək ki, Azərbaycanın öz əhalisinin say nisbətinə uyğun vəkil seçmək hüququ olsun. Bu Təqribən Parlament nümayəndələrinin üçdə birini təşkil etmiş olar. ADF-si Parlamentə (məclisə) seçkilərin mütləq azad olması tərəfdarıdır. O dövlət məmurlarının, ölkə daxilində və xaricində yaşayan varlıların əhalini qorxutmaq, aldatmaq yolu ilə seçki prossesinə qarışmalarına ciddi müxalif olacaqdır. Gərək seçki prossesi bütövlükdə İranda eyni vaxtda başlayaraq, eyni vaxtda qurtarsın.
10. ADF dövlət idarələrinə soxulmuş pozğun, əyri və rüşvətxor şəxslərə qarşı ciddi mübarizə edəcək, dövlət məmurları arasında saf, düzgün, obyektiv insanları dəstəkləyəcək. Xüsusilə Firqə çalışacaq ki, onların maaşları, həyat şəraitləri elə təşkil edilsin ki, onlar üçün oğurluq, xəyanət etməyə bəhanə qalmasın. Onlar özlərinə abırlı həyat qura bilsinlər.
11. Demokrat Firqəsi səy göstərəcək ki, Azərbaycanda dolayısı ilə alınan vergilər ciddi surətdə azaldılsın. Yığılan vergilərin yarısından yuxarı hissəsi Azərbaycanın öz ehtiyaclarına sərf edilsin və dolayısı ilə yığılan vergilər ciddi surətdə azalsın.
12. ADF-si bütün demokratik dövlətlər, xüsusilə müttəfiqlərlə dostluq münasibətləri saxlamaq tərəfdarıdır. Bu dostluğu davam etdirmək üçün mərkəzdə və şəhərlərdə İran ilə müttəfiq demokratik dövlətlər arasında dostluğu pozmaq istəyən xain ünsürlərin əllərini ictimai, siyasi və dövlət işlərindən kənarlaşdırmağa çalışacaq. Demokrat Firqəsini yaradılanların əsl məqsədi budur. Biz ümidvarıq ki, hər bir vətənpərvər Azərbaycanlı, Azərbaycanın daxilində və ya xaricdə yaşamasından asılı olmayaraq bu müqəddəs məqsədə çatmaq üçün bizimlə həmfikir və əlbir olacaqdır. Təbii ki, insan əvvəl öz evini sahmana salmasa, məhəllə, şəhər və ya ölkə üçün işləyə bilməz. Biz əvvəl öz evimiz olan Azərbaycandan başlayırıq və inanırıq ki, Azərbaycanın islah və tərəqqisi İranın tərəqqisinə səbəb olacaqdır. Vətənimiz bu vasitə ilə quldurların və mürtəcelərin əsarətindən xilas olacaqdır.
Yaşasın Demokratik Azərbaycan!
Yaşasın Müstəqil və Azad İran!
Yaşasın İran və Azərbaycan azadlığının həqiqi məşəldarı olan Azərbaycan Demokratik Firqəsi!
(imzalar) – 14 şəhrivər (05.09.1945)
Qeyd: İran Azərbaycanında uzun yüzilliklərdən bəri təhsil, yazı işləri, dövlət və hətta fərdi kargüzarlıq sənədləri, ədəbiyyat, mətbuat və s. fars dilində aparıldığından bəyanatın mətnində Azərbaycan dilində pərçim edilmiş çoxsaylı fars sözlərinin işlənməsinə, eləcə də, cümlə quruluşları və söz sonluqlarının Azərbaycan ədəbi dili qaydaları ilə tərs-mütənasib olan fars dili stilində yazıldığından, oxucularımızın bəyanatın mətnini dəqiq başa düşməsini asanlaşdırmaq məqsədilə bəyanatın mətninin məzmun və mahiyyətini olduğu kimi saxlamaqla Azərbaycan ədəbi dilinin qayda və tələblərinə uyğunlaşdırılmışdır.
Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin sədri:
Adilə Çernik-Bülənt
İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti İctimai Birliyinin sədri:
Firidun Ənuşirəvan oğlu İbrahimi

Ofelya QAFAROVA yazır:

Ölüm nədir?

Ürəyinin bir gün doyünməyini buraxması və nəfəsinin bir gün o gözəl havanı ciyərlərinə çəkməyini dayandırması...Sizdən yenə soruşuram, ölüm nədir?
Bu qədərmi bəsitdir?
Dünyanı dəyişəcəyini, iz qoyacağını düşünən o ruhlar üçün ölüm unudulmağın acı faciəsidir...Mənim üçünsə ölüm, yoxluğundan sonra insanın içində ölməyən xatirələrdir...
Bir gün onsuz otağa girəndə içimə yerləşən ağır kədər duyğusudur mənim üçün ölüm. Yatağının üstündə oturub, hər bir əşyasını diqqətlə nəzərdən keçirəndə içimə hücum edən peşmanlıq hissidir ölüm. Şəkillərimizə ,bir zamanlar həyat dolu gülümsəyişinə baxanda həyatı günahlandırdığım bir sonluqdur ölüm.
Barmaqlarım şəkillərinin üzərində gəzəndə, istəmsizcə boğazıma dolan qəhərdir ölüm. Onun hər qəlbini qıranda, bir çiçəktək zərif ruhunu incidəndə, özümdən daha çox nifrət edişimdir ölüm. Kaş daha çox zaman keçirtsəydim, onu daha çox güldürsəydim, sevgimi daha yaxşı ifadə etsəydim dediyim o qəlb yarasıdır ölüm...
Ən çox da, gedişindən sonra qəlbimin tam ortasına buraxdığı boşluqdur ölüm. Gerçək ölüm, bir insanı içində öldürə bilməməkdir. Yolda fikirli- fikirli gedərkən, təsadüfən radioda səslənən o musiqinizin dodaqlarında buraxdığı buruq təbəssümdür ölüm...
Bir vaxtlar birlikdə keçdiyiniz küçələrdən, tək-tənha keçişindir ölüm...
Bir zamanlar sevdiyiniz rəngarəng güllərə küsüşündür ölüm...
Onu unutmaq üçün saç tellərini qəddarca kəsişindir ölüm. Onu hələ içində yaşatmağındır ölüm. Budur ölüm mənə görə...Sadəcə nəfəsin kəsilməsi, ruhun əbədi sonsuzluğa qovuşmağı deyil, onunla birlikdə bu dünyadan köçməkdir ölüm...

Zəngəzurun repressiya qurbanları

“Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin “Qərbi Azərbaycan repressiya və soyqırımı qurbanlarının tədqiqi” layihəsi uğurla davam edir. İctimai Birliyin Zəngilan və Laçın rayonlarından sonra növbəti tədbiri Abşeron rayonunda keçirilib. Qeyri Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə keçirilən tədbirlərlə paralel olaraq, həm də respublikamızın arxivlərində Qərbi Azərbaycanlı repressiya qurbanları da tədqiq edilir.
36078 PR №li şəxsi işlə tanış olarkən 1890-cı ildə Zəngəzur mahalının Qafan rayonunun Mahmudlu kəndində anadan olmuş Əhmədov Nazaralı Kərbəlayı Əhmədxan oğlunun adına rast gəlinir. Qeyd olunub ki, əvvəllər məhkum olunmamış Nazaralının 40 yaşı var, türkdür. Müsavat-qolçomaqları dəstəsinin fəal üzvlərindən və rəhbərlərindən biridir. O, gizli toplantılarda iştirakına və sovet hökumətinin tədbirləri əleyhinə təbliğat aparmaqda, qaçaq hərəkatını və soyğunçu quldurları qızışdırmaqda, kəndlilər üzərində zorakılığına görə ittiham olunur.
Nazaralı Əhmədoovun istintaq materiallarında o da qeyd olunub ki, müttəhim özünü günahkar hesab eləmir.
Müttəhimin günahkar olduğu sübuta yetməsə də daşnaklar Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 67 və 68 maddələrinə istinad edərək 31 iyul 1930-cu ildə 5 il müddətinə həbs düşərgəsinə məhkum edilib.
Cinayət işində Mahmudlu kəndinin yerləşdiyi Gığı regionunun ictimai-siyasi vəziyyəti də təhlil edilib.
Araşdırmamız davam edir...
“Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin
mətbuat xidməti

SƏNİN TƏK MÜƏLLİMLƏR AZDI DÜNYADA

Sənsən can sirdaşı, könül həmdəmi,
Yox etdin ürəkdən kədəri, qəmi.
Dolan bu dünyanı, gəz bu aləmi,
Böyük hörmətin var eldə, obada,
Sənin tək müəllimlər azdı dünyada.

- Səftər müəllimi tanıyırsınız?
- Bu sualla müraciət edən kimi çoxlarının qəlbində mürgülü xatirələr oyandı. Həmin adamlar ötən günləri, məktəb illərini, həyata açılan pəncərədən baxdıqları çağları xatırladılar. Bütün bunların əvəzində isə eşitdiyim bu sözlər oldu: " Yaxşı müəllim, xeyirxah insandır."
Müəllimi çox zaman yanıb gilə- gilə əriyən şama bənzədirlər və düz də bənzədirlər. Milli mətbuatımızın banisi, böyük Azərbaycanlı Həsən bəy Zərdabi də bu yanğını görmüş, duymuş, insan qəlbinə ehtiram, məhəbbət əlaməti olaraq yazmışdır:
"Əgər məndən soruşsaydılar ki, ən şərəfli sənət hansıdır? Mən o zaman iftixarla belə deyərdim: "Müəllimlik". Dostumuz Səftər Dadaşov da bu peşəni seçib. "Seçmək" sözü nədənsə mənə çox asan, ucuz gəlir. Əslində isə Səftər müəllimə bu sənət alın yazısı ilə qismət olub. Gözəgörünməz bir qüvvə onu V. İ. Lenin adına APİ-nin filologiya fakültəsinə gətirib. Doğrudur, o bu yolda çox əziyyətlər görmüşdü. Lakin bir dəfə də olsun alnını qırışdırmamış, qismətindən gileylənməmişdi. Ömrü boyu öyünüb, sevinib, başı uca gəzərək, "mən müəlliməm "- deyib. Elə inndi də bu sözlər onun dilinin əzbəridir.
Səftər müəllimin fikrincə, "müəllim aynadır, şagird ona baxıb özünü düzəldir və həmişə müəllimi ilə öyünür. "Səftər müəllimin belə düşünməyə, bu qənaətə gəlməsinə həm mənəvi, həm də hüquqi ixtiyarı var, niyə? Çünki əlinə jurnal alıb sinfə girən gündən bir dəfə də olsun könülsüz, həvəssiz olmayıb. Ən böyük amalı, arzusu bu olub ki, gələcəyimiz olan gənclər hərtərəfli, mükəmməl bilik alsınlar, dünya görüşləri geniş, zəngin olsun. Şagirdləri Səftər müəllimi görəndə sanırlar ki, sinifləri işıqlanır, istiləşir. Böyük diqqətlə ona qulaq asırlar, dediklərini eşidir, tapşırıqlarını həvəslə, maraqla yerinə yetirirlər...
Səftər Dadaşov 1961-ci ildə Yardımlı rayonunun Ərsilə kəndində qulluqçu ailəsində dünyaya göz açıb. Həmin kənddə də orta məktəbi bitirib. Sonra iki il Sovet Ordusu sıralarında xidmət edib. Hərbi xidmətini başa vurub qayıdan Səftər ali təhsil almaq məqsədilə Bakı şəhərinə gəlib. Sənədlərini indiki ADPU-nin filologiya fakültəsinə verib və həmin il (1983) tələbə adını qazanıb. Beləliklə, Səftər müəllim çoxdan arzusunda olduğu Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi kimi 1988-ci ildə Ərsilə kənd məktəbində əmək fəaliyyətinə başlayıb. Artıq 42 ildir ki, uşaqların əhatəsindədir, onlara atalıq qayğısı göstərir.
Rayon rəhbərliyi və təhsil şöbəsi Səftər müəllimin işgüzarlığını və təşkilatçılığını nəzərə alaraq onu çalışdığı məktəbə direktor təyin etmişlər. Artıq 21 ildir ki, o kollektivə rəhbərlik edir. Axı, Səftər müəllim Mürsəl Həkimov, Nizami Xudiyev, Həsən Mirzəyev, Qəzənfər Kazımov, İsmayıl Şıxlı, Xeyrulla Məmmədov kimi məşhur professorlardan dərs alıb.
Səftər müəllimin necə tələbkar, obyektiv, büllur kimi saf olduğunu onu tanıyanlar, dərs dediyi şagirdlər hörmətlə xatırlayır, onun insanlığını yüksək qiymətləndirirlər.
Əliyev Güloğlan, Keçmiş məktəb direktoru:
- Səftər müəllim mən direktor işləyəndə Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi işləyirdi. O, Mirzə Fətəlini, Mirzə Cəlili, Mirzə Ələkbər Sabiri elə həvəslə, elə maraqla tədris və təbliğ edirdi ki, ömrümün bu çağında, dönüb arxaya baxanda özümdən asılı olmayaraq o müqəddəs insanın fədakarlığına minnətdar, borclu olduğumu dönə - dönə xatırlayıram. Səftər müəllimi el-obada sevdirən, əsas cəhətlərdən ən başlıcası bu idi ki, o şagirdlərin sinifdə yüksək hazırlıqlı olmasına çalışırdı. Deyirdi ki, başdansovdu özül üstündə bərqərar olan bina dövrünün qasırğasına dözüm gətirə bilmədiyi kimi, ilk bazası olmayan şagirddən də gələcəkdə fərdi bir əməl gözləmək mənasızdır. Fəxr edirəm ki, Səftər müəllim kimi uşaqlarımıza elm öyrədən, təlim-tərbiyə verən müəllim yoldaşım var.
İllər ötüb keçdi. Vaxt, zaman göstərdi ki, Səftər müəllim möhkəm ailə bünövrəsi qurub. Xalq üçün, vətən üçün xeyirxah övladlar tərbiyə edib.
Qarayev Zakir- Ərslə tam orta məktəbinin kimya müəllimi:
- Hər bir xalqın, millətin, elin, obanın mərd, xeyirxah, hörmətli oğulları olub. O, hörmətli adamlar, mərd oğullar, kimlərəsə əl uzadır, maddi və mənəvi dayaq olurlar. Elinin - obasının sevimlisinə çevrilir. Mən də bir müəllim yoldaş kimi, fəxrlə deyirəm ki, elimizdə - obamızda hörmət qazanmış və mənim xatirəmdə, yaddaşımda əbədi yaşayacaq insanlardan biri də məktəbimizin direktoru Səftər müəllimdir. O, bir ziyalı kimi vətənini də, doğma yurdunu da, ailəsini də dostlarını da... dünyalar qədər sevir. Onun həyat fəaliyyəti bu gün hər birimiz üçün, xüsusilə də gənclər üçün örnəkdir.
Zakir müəllim onu da qeyd etdi ki, Səftər müəllimin rəhbərlik etdiyi müəllim kollektivi arasında möhkəm nizam -intizam, sağlam ab - hava, müəllim - şagird, məktəb - valideyin - şagird münasibətləri yüksək səviyyədədir.
Quliyeva Səbinə- Ərsilə kənd tam orta məktəbinin ingilis dili müəllimi:
- Mən bu kəndə bir neçə aydır ki, gəlmişəm. Məktəbin direktoru Səftər müəllimdən həmişə ata qayğısı görmüşəm. Çox gözəl insandı. Məktəbin olduqca gözəl kollektivi var.
Səftər müəllim gözlərim önündə canlananda fikirləşirəm: o, təbiəti etibarilə dünyaya müəllim biçimində gəlib. Gəncliyə sevgi, kollektivə hörmət, mənəvi saflıq, təvazökarlıq onun elə bil tale yazısıdır...
Səftər müəllim xoşbəxt taleli müəllimdir. Ürəyi, könlü Azərbaycan sevgisi ilə doludur. Sevinirəm ki, nə yaxşı belə bir kollektivlə çalışıram.
Səftər müəllim işıqlı, nurlu ziyalılarımızdan biridir.
…Bəli, Səftər Dadaşovun işinə və şagirdlərinə olan məhəbbəti özündə birləşdirən müəllimdir deməli, kamillik və ucalıq mərtəbəsinə yüksələn müəllimdir. Məhz onun kimi müəllimlər, onun kimi yaxşı adamlar, onun kimi işıqlı, nurlu ziyalılar Günəşdən, Aydan və ulduzlardan əzəmətli görünürlər.


Hüseyn İSAOĞLU,
AYB-nin və AJB-nin üzvü

20 Sentyabr - Dövlət Suverenliyi Günüdür

Suveren dövlət – beynəlxalq hüquqda ali hakimiyyəti təmsil edən, öz dövlətinin daxili və xarici siyasətində tamamilə müstəqil olan, başqa dövlətin hakimiyyətindən asılı olmayan və hansısa bir coğrafi ərazidə suverenliyi olan dövlət deməkdir. Beynəlxalq hüquq suveren dövlətləri daimi əhaliyə sahib olmaqla, müəyyən bir ərazisi olmaqla, ali və tək hökuməti olmaqla və digər suveren dövlətlərlə münasibət qurmağa gücü olmaqla xarakterizə edir. Həmçinin, suveren dövlət başqa bir dövlətdən nə asılı, nə də tabe olmamalıdır.
Beynəlxalq hüququn normalarını, BMT nizamnaməsinin tələblərini kobud şəkildə pozaraq Azərbaycana qarşı təcavüzkar siyasət həyata keçirən Ermənistan hərbi gücdən istifadə edərək ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərini 30 ildən çox işğal altında saxladı, azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə apardı, törətdiyi hərbi cinayətlərlə şəhər və kəndlərimizi viran, ölkəmizin təbii resurslarını talan etdi, tarixi, dini, mədəni abidələrini dağıtdı, Azərbaycan xalqına qarşı Xocalı soyqırımı törətdi. Bütün bu problemlərə baxmayaraq bu ərazilər suveren Azərbaycan ərazisi olaraq tanınırdı.
Ermənistanın hərbi təcavüz və işğalının nəticələrinin aradan qaldırılması və BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrinin həyata keçirilməsi üzrə 30 ilə yaxın davam edən danışıqlar uğursuzluqla nəticələndi. Ermənistanın yeni işğalçılıq planlarına, növbəti hərbi təcavüz cəhdinə və ardıcıl təxribatlarına Azərbaycanın verdiyi cavab nəticəsində 44 gün davam edən müharibədə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan ordusunu darmadağın etdi və tarixi Zəfər qazandı. Müharibə nəticəsində işğal altındakı ərazilərimizin böyük bir hissəsi azad edildi, Kəlbəcər, Ağdam və Laçın rayonlarında yerləşən Ermənistan silahlı qüvvələri isə həmin ilin sonuna qədər ərazidən çəkildilər. Bununla da torpaqlarını 30 illik işğaldan azad edən Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrini özü yerinə yetirdi.
Dövlətimiz qətiyyətli addım ataraq, peşəkarlıqla həyata keçirilən əməliyyat nəticəsində 2023-cü il aprelin 23-də Laçın-Xankəndi yolunun başlanğıcında, Həkəri çayının üzərində Ermənistanla sərhəddə nəzarət-buraxılış məntəqəsi yaratdı. Bu, Azərbaycanın II Qarabağ müharibəsindən sonra bir güllə belə atmadan əldə etdiyi növbəti tarixi nailiyyət oldu. Buraxılış məntəqəsinin qurulması ilə Azərbaycan beynəlxalq aləm tərəfindən tanınmış bütün sərhədləri boyunca suveren hakimiyyətini və nəzarətini təmin etdi.
2023-cü il sentyabr ayının 19-da Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda törədilən genişmiqyaslı təxribatların qarşısının alınması və Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqlarının tərksilah edilərək torpaqlarımızdan çıxarılması, həmin ərazilərdə Azərbaycan Respublikası konstitusiya quruluşunun bərpa edilməsi məqsədilə antiterror tədbirlərinə başlandı. Antiterror əməliyyatı cəmi 23 saat 43 dəqiqə davam etdi. Yüksək peşəkarlıqla yerinə yetirilən əməliyyat nəticəsində erməni təcavüzkarları müzəffər Azərbaycan Ordusu qarşısında duruş gətirə bilmədi. Qəhrəman Azərbaycan oğullarının inamını, cəngavərliyini, qorxmazlığını görərək özləri, orduları haqqında mif uyduran vandallar silah-sursatı atıb qaçdılar. Beləcə, müharibənin əvvəlindən Ermənistan ordusunun 11 min əsgəri fərarilik edərək, qorxaqcasına silahını qoyub qaçmışdı.
Qondarma Dağlıq Qarabağ rejimi özünü buraxdığını elan etdi. Bununla da Azərbaycan bütün əraziləri üzərində suverenliyini tam bərpa etdi. Hakimiyyətin aliliyi və nəzarət funksiyası tam şəkildə bərpa olundu. Bəli, Dövlət Suverenliyimiz bərpa olundu. Artıq hər il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin 19 sentyabr 2024-cü il tarixli Sərəncamı ilə sentyabrın 20-də qeyd olunacaq Dövlət Suverenliyi Günü təsis edilib. “Hər bir xalq üçün öz taleyinə sahib olmaq, müstəqil dövlətini yaradaraq inkişaf etdirmək onun ən böyük nailiyyətidir. Tarixin müxtəlif mərhələlərində üzləşdiyi çətinliklərə, işğala, məhrumiyyətlərə baxmayaraq, heç bir qüvvə xalqımızın müstəqillik, dövlətçilik əzmini sarsıda bilməmişdir. Azərbaycan xalqı bu gün öz müstəqil dövlətinə sahibdir, qəhrəman əsgər və zabitlərimizin, şəhidlərimizin qanı hesabına əldə edilmiş ərazi bütövlüyümüz, suverenliyimiz xalqımızın milli sərvətidir.”

Sahibə MUSAYEVA,
Şəhid Sahib Musayevin qızı,
Azərbaycan Kooperasiya Universitetinin tələbəsi

Rəqəmsal dövrdə statistikanın əhəmiyyəti və gələcək rolu

Ümumdünya Statistika Günü hər 5 ildən bir, oktyabrın 20-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təşəbbüsü ilə qeyd olunur. Bu günün əsas məqsədi statistikanın cəmiyyət və dövlət həyatındakı rolunu göstərmək, statistik savadlılığı artırmaq və düzgün məlumatların əhəmiyyətini vurğulamaqdır. "Keyfiyyətli Məlumat – Keyfiyyətli Qərarlar" şüarı da bu günün əsas mesajını ifadə edir.
Statistika qədim zamanlardan dövlətlərin idarə olunmasında, əhali siyahıyaalınmasında və iqtisadi göstəricilərin təhlilində istifadə olunub. Keçmişdə əsasən kənd təsərrüfatı məhsuldarlığı, əhali sayı və resurs bölgüsü kimi sahələrdə statistik məlumatlar önəmli idi. Bu məlumatların köməyi ilə dövlətlər qərar qəbul edir, iqtisadi və sosial planlamalar aparırdılar. Azərbaycanda da XIX əsrdən etibarən statistik fəaliyyətlər inkişaf etməyə başlamış, sonrakı dövrlərdə isə Dövlət Statistika Komitəsi rəsmi məlumatların toplanmasında və yayılmasında mühüm rol oynamışdır.
Rəqəmsal dövrdə isə statistikanın rolu daha da böyüyüb. İndi hər bir insan gündəlik fəaliyyətində çoxlu məlumat yaradır.
İnternet, sosial şəbəkələr, mobil tətbiqlər və müxtəlif elektron xidmətlər böyük həcmdə informasiya toplayır. Bu məlumatlar “Big Data” adlanır və süni intellekt vasitəsilə təhlil edilir. Müasir dövrdə hökumətlər, şirkətlər və elm sahələri bu məlumatlardan istifadə edərək daha dəqiq qərarlar qəbul edirlər. Məsələn, iri beynəlxalq şirkətlər müştərilərin davranışlarını izləyərək bazar araşdırması aparır və yeni məhsullarını bu nəticələrə əsaslanaraq istehsal edirlər.
Statistikanın əhəmiyyəti təkcə iqtisadi sahə ilə məhdudlaşmır. Pandemiya dövründə biz gördük ki, xəstəliyin yayılma sürətini izləmək, yoluxma hallarını hesablamaq və təhlükəsizlik tədbirlərini planlaşdırmaq üçün statistik göstəricilər çox vacibdir. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə də statistik məlumatlar olmadan mümkün deyil. Temperatur artımı, təbii
fəlakətlərin tezliyi, dəniz səviyyəsinin qalxması və digər göstəricilər planetin gələcəyini proqnozlaşdırmaq üçün əsas rol oynayır. Elm adamları iqlim modellərini məhz statistik təhlillərə əsaslanaraq qururlar. Bununla yanaşı, statistika sosial məsələlərin həllində də önəmlidir. Gender bərabərliyi, təhsil imkanları, işsizlik və yoxsulluq kimi problemlərin araşdırılması statistik məlumatlarla həyata keçirilir. Bu göstəricilər dövlətlərin sosial siyasətini düzgün planlaşdırmasına imkan verir. Məsələn, əhalinin yaş strukturu təhlil edilərək pensiya sisteminin gələcəkdə necə dəyişdirilməli olduğu müəyyən edilə bilər. Lakin rəqəmsal dövrdə statistika ilə bağlı problemlər də mövcuddur. İlk növbədə, məlumatların məxfiliyinin qorunması çox
önəmlidir. İnsanların şəxsi məlumatlarının icazəsiz istifadəsi etibarsızlıq yaradır. Bundan başqa, saxta və ya yanlış statistik məlumatların yayılması ictimaiyyətə mənfi təsir göstərə bilər. Sosial şəbəkələrdə və mediada bəzən yanlış statistik rəqəmlər paylaşılır ki, bu da ictimai rəyin çaşdırılmasına səbəb olur. Ona görə də statistikanın etibarlılığı, dəqiqliyi və şəffaflığı həmişə ön planda olmalıdır.
Gələcəyə baxdıqda, statistikanın süni intellekt və avtomatlaşdırılmış sistemlərlə birləşərək daha geniş imkanlar açacağı aydındır. Smart şəhərlər, rəqəmsal hökumət idarəçiliyi və yeni iqtisadi modellər statistik analizlərə əsaslanacaq.
Azərbaycanda da “Rəqəmsal Hökumət” layihələri və “Açıq Məlumat Portalları” bu istiqamətdə mühüm addımlardır. Gələcəkdə həm elm, həm biznes, həm də dövlət idarəçiliyi statistikanın verdiyi imkanlardan daha geniş istifadə edəcək.
Nəticə olaraq, rəqəmsal dövrdə statistikanın rolu misilsizdir. Bu gün biz yalnız düzgün statistik məlumatlara əsaslanaraq daha təhlükəsiz, davamlı və inkişaf etmiş bir gələcək qura bilərik. Statistika həm dövlət, həm cəmiyyət, həm də fərdlər üçün mühüm bələdçidir. Unutmayaq ki, "Keyfiyyətli Məlumat – Keyfiyyətli Qərarlar" prinsipi gələcəyimizin açarıdır.
Sahib SÜLEYMANOV,
Cəbrayıl Rayon Statistika İdarəsinin rəisi

Bu gün Azərbaycanda Milli Musiqi günüdür. Üzeyir bəyin adı və doğum günü ilə qeyd olunan musiqi bayramında hər birmizin ya töhfəsi, ya da musiqidən zövq almaq kimi umacağımız var. Azərbaycan musiqisini öz səsi və ya nəzəri bilikləri, musiqi alətlərində ifası ilə zənginləşdirən xeyli cəfakeş musiqilərimiz var. Onlardan biri də Ruslan Barat oğlu Hüseynovdur.

Ruslan Hüseynov 30 oktyabr 1973-cü ildə anadan olub. Uşaq vaxtından musiqiyə olan həvəsi onu Rafiq Babayev adına musiqi məktəbinə gətirib. Sonra Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunu bitirib. Orta ixtisas təhsilini başa vurduqdan sonra Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında ali musiqi təhsili alıb. "Rast" qrupunda fəaliyyətə başlayan Ruslanı yüksək qabiliyyətinə görə bütün aparıcı musiqiçilər istər festivallarda, istərsə də klub proqramlarında iştirak etməyə böyük məmnuniyyətlə dəvət ediblər.
Vaxtının məhdudiyyətinə baxmayaraq Ruslan həmişə öz üzərində çalışır, sevdiyi sahənin, əsasən cazın yeniliklərini öyrənir. O, Azərbaycanda ilk dəfə bass gitara üçün “Dəqiqələrdə” adlanan kompozisiya bəstələyib.
Hazırda “Cəngi” ansamblında fəaliyyətini davam etdirən Ruslan Hüseynov dünyanın müxtəlif ölkələrində- ABŞ və Avropa ölkələrində qastrollarda olub. Fəxri fərmanlarla, digər mükafatlarla təltif olunub.

Ruslan Barat oğlu Hüseynov Prezident İlham Əliyevin 15 sentyabr 2011-ci il tarixli sərəncamı ilə “Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə” Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti adına layiq görülüb.
Bu gün də xarici ölkədə səfərdə olan Ruslan Azərbaycanımızı həmişə və hər yerdə ləyaqətlə təmsil edib. Odur ki, Milli Musiqi günü münasibətilə Ruslanı musiqisevərlər adından təbrik edir, ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!

Yarımçıq qalan ömür

və ya daxili nurlu DAXİL

Sabah onun doğum günüdür. Yaşasaydı 45 yaşı qeyd olunacaqdı. Çox təəssüf..
Hələ də inanmaq olmur onun yoxluğuna. Necə ki, ölüm xəbəri yayılandan inana bilmirik...
Həqiqətən də 2025-ci ilin iyun ayının 21-i Bakı Dövlət Universitetinin Sosial elmlər və psixologiya fakültəsinin tədris işləri üzrə dekan müavini Daxil Vəliyevin qəfil vəfatı xəbəri Universitetimizin çoxminli kollektivini yaman sarsıtdı. Hamı, bütün kollektiv şokda idik. Heç kəs inana bilmirdi (ən çox da inanmaq istəmirdi) eşitdiyinə. Çünki, Daxil müəllim o qədər şən, pozitiv, gülərüz, zarafatcıl, mehriban, ən əsası da nikbin bir insan idi ki, ölüm kəlməsini ona heç cürə yaraşdıra bilmirdik. Yaşı da çox deyildi axı, 45 yaş nə yaşdır ki?
Daxil Vəliyev 1980-ci ildə anadan olub. İlk təhsilini Mehdiabad qəsəbə orta məktəbində alıb. Ali təhsilə 1999-2003-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Sosial elmlər və psixologiya fakültəsində “Fəlsəfə” ixtisası üzrə bakalavr səviyyəsində, 2003-2005-ci illərdə isə magistr səviyyəsində yiyələnib.
2005-2009-cu illərdə BDU-nun “Fəlsəfə tarixi və mədəniyyətşünaslıq” kafedrasının aspirantı olan Daxil Vəliyev fəlsəfə sahəsinin gənc, lakin çalışqan tədqiqatçılarından olub. O, 2013-cü ildə görkəmli fikir adamı, ilahiyyatçı, sosioloq, tarixçi, İran İslam İnqilabının əsas ideoloqlarından olan Əli Şəriətinin dini-fəlsəfi görüşlərinə işıq tutan dissertasiya işini uğurla müdafiə edərək fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülüb. O, bu dissertasiyada Əli Şəriətinin sosiologiya və din üzərində dərin araşdırmalarının nəticələrini, zəngin irsini, yaradıcılığının yüksək fəlsəfi ruhunu, dini kamilliyini tutarlı təhlillər və böyük ustalıqla qələmə almışdır.
Həyatını Bakı Dövlət Universitetinə bağlayan Daxil Vəliyev 2007-ci ildən BDU-nun Sosial elmlər və psixologiya fakültəsində metodist, 2013-cü ildən dekan müavini, müəllim, 2017-ci ildən isə “Fəlsəfə tarixi və mədəniyyətşünaslıq” kafedrasında dosent vəzifəsində çalışıb. Amma səhv etmərəm desəm ki, kollektivin böyük sevgi və ehtiramını, o, məhz dekan müavini vəzifəsində çalışdığı dövrdə qazanıb.
Bildiyimiz kimi, fəlsəfə - varlığın (yəni təbiət və cəmiyyətin), insan təfəkkürünün və idrak prosesinin tabe olduğu ən ümumi qanuna uyğunluqlar haqqında elmdir. İlk dəfə özünü "filosof" adlandıran Pifaqor deyirdi ki: "Mən öz yerimi bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm". Bu baxımdan yanaşsaq, Daxil Vəliyevin fəlsəfə sahəsini seçməsi heç də təsadüfi deyildi. Çünki, o, bu həyatda öz yerini bilirdi və hər məsələdə bir hikmət axtarırdı...
Daxil Vəliyevi hamı çox istəyirdi. Bəs nə idi bunun səbəbi? Mənə elə gəlir ki, bunun əsas səbəbi odur ki, o, olduqca sakit, mülayim, təmkinli, insanlara sadəlik, xeyirxahlıq, mərhəmət, zəhmətkeşlik duyğuları aşılayan bir insan idi. Bu yerdə atalarımızın belə bir deyimi yada düşür: “Dərin çaylar sakit axar”. Bəlkə də elə buna görə, onu hamı çox istəyirdi – tələbələr də, dostlar da, illərlə yaxından tanıyanlar da...
O, istənilən ziddiyyətli məsələdə yalnız kompromis yoluna tərəfdar idi.
Tədris sisteminin xüsusiyyətləri ilə yaxından tanış olanlar yaxşı bilirlər ki, tədris-tərbiyə işlərinin gedişinə rəhbərlik, dərs yükünün bölğüsü, qrupların və müəllimlərin dərslərinin dərs cədvəlində müvafiq yerləşdirilməsi, kafedralarda tədris prosesi ilə bağlı işlərin təşkili, imtahan cədvəlinin tərtibi, tələbələrin tədris fəaliyyətinin və tədris-istehsalat təcrübəsinin istiqamətləndirilməsi, müəllimlərin tədris məşğələlərində iştirak, onlara metodiki köməklik göstərilməsi, semestr imtahanlarının keçirilməsində iştirak və s. tədrisdə olduqca ağır və məsuliyyətli məsələlərdəndir. Mən hələ hər hansı tədbirin, konfransın təşkilində iştirakı demirəm. Fakültə dekanlarının bilavasitə nəzarətində olmasına baxmayaraq, bu məsələlərə adətən tədris işləri üzrə dekan müavinləri cavabdeh olurlar. Bu baxımdan Daxil Vəliyevin Sosial elmlər və psixologiya fakültəsinin tədris işləri üzrə dekan müavini kimi fəaliyyəti həmişə göz qabağında olub. O, bu vəzifəni daşıdığı ilk gündən (istər əvvəlki dekan Hikmət müəllim Əlizadənin vaxtında, istərsə də hazırki dekan Rövşən müəllim Cavadovun dövründə) özünü çalışqan, nizam-intizamlı, professor-müəllim heyətinə canı yanan, tələbələrin isə hər hansı bir probleminə qayğı ilə yanaşan dekan müavini kimi göstərib. Mən deyərdim ki, onu kollektivə sevdirən əsas səbəblərdən biri və başlıcası, məhz bu xüsusiyyətləri oldu. Fakültələrimiz ayrı olsa da, mən bunu dəqiq bilirəm. Həm öz şəxsi təəssüratlarıma əsasən, həm də ocağında böyüdüyüm görkəmli filosof-alim, uzun illər Universitetin “Təbiət fakültələri üzrə fəlsəfə kafedrası”nın müdiri olmuş “Şöhrət” və “İstiqlal” ordenli akademik Fuad Qasımzadənin dilindən eşitdiyim söhbətlərə görə. Fuad müəllim Daxil Vəliyev haqqında söz düşəndə həmişə xoş, səmimi sözlər deyib, onu məsuliyyətli və bacarıqlı bir işçi kimi dəyərləndirib (o vaxtlar Daxil müəllim Sosial elmlər və psixologiya fakültəsində metodist vəzifəsində çalışırdı). 2010-cu il avqustun 4-də Fuad müəllimin doğma Universitet divarları arasında keçirilən və heç zaman unuda bilməyəcəyimiz vida mərasimində Daxil müəllimin bir doğma kimi iştirakı isə, əziz müəlliminə və fəlsəfə elminin ustadına səmimi hörmət-ehtiramın bariz təzahürü idi. Odur ki, onun haqqında qiyabi də olsa müsbət bir fikir formalaşmışdı məndə. Sonradan yaranan tanışlıq isə qısa zamanda çox səmimi bir dostluğa çevrildi – qırılmaz tellərlə bağlı bir dostluğa.
O, olduqca səmimi, xeyirxah, pozitiv bir insan idi. Adama hərdən elə gəlirdi ki, onda eyni vaxtda həm uşaq məsumluğu, həm də böyük müdrikliyi cəmləşib. O, böyüklə - böyük, kiçiklə - kiçik olmağı asanlıqla bacarırdı. Onların fakültələrinə dair hər hansı məsələ ilə bağlı nəsə bir sual yarananda, ilk ağlımıza gələn Daxil müəllim olurdu. Zəng etdikdə, o, özünəməxsus təmkinlə sözümüzü dinləyər, sualımızı cavablandırar, yeri gələndə zarafatından da qalmazdı. Hər görüşümüzdə olunan zarafatlar və şaqrar, ürəkdən gələn gülüşləri isə bəlkə də heç zaman xatirimdən silinən deyil. Təəssüflər olsun ki, həmin şaqrar gülüşlərin sahibi haqqında biz artıq keçmiş zamanda danışmalıyıq.
Yazımın əvvəlində qeyd etdim ki, Daxil müəllimin itkisi çoxları kimi məni də çox sarsıtdı. Və mən, əziz həmkarımız, 45 illik nakam ömrünü tədrisə həsr edən Daxil Vəliyev haqqında çox söz deyə bilərdim, çünki çoxları kimi mənim də ürəyim doludur. Amma istərdim ki, bizdən cismən ayrılsa da, mənən ayrı təsəvvür etmədiyimiz əziz dostumuz haqqında bu kiçik yazımı onun yoxluğunu eşitdiyim gün qələmə almağa başladığım və 3-ü mərasimi günü bitirdiyim bir şeirdən (ixtisarla) parçalarla yekunlaşdırım:

2025, 21 iyun!
Son səhər.
Son qayğı.
Son ün.
Son cavab.
Könüllər pərişan, çöhrələr tutqun,
Natamam bir ömür, yarımçıq kitab.

BDU-nun dəyərli bir övladını,
Doğma kollektivdən qopardı fələk.
Ürəklərə yazıb əziz adını,
Ruhlar dünyasına apardı fələk.

İlk təhsilin alıb Mehdiabadda,
Təhsili, tədrisi eylədi peşə.
Zəhmətdən güc alıb daim həyatda,
Ömrünü həsr etdi sosial işə.

Fəlsəfədən oldu söhbəti, sözü,
Fəlsəfədən oldu bütün dərsləri.
Pisi yox, yaxşını görərdü gözü,
Onu çox sevirdi tələbələri.

O, göylərin yerdə möcüzəsiydi,
Sadəlik, nəciblik, zəhmət simvolu.
Bu nahaqq dünyada haqq bəndəsiydi,
Haqqdan güc alırdı tutduğu yolu.

Ailəcanlı idi, dostcanlı idi,
Ailədə görərdi dövlət-varını.
Heç nədən şikayət etməzdi, qəti,
İçində çəkərdi acılarını.

Ümiddən boylanan kəlmələrində,
Heyrandıq səmimi cavablarına.
Fələk onu yəqin tez apardı ki,
Batmasın zamanın çirkablarına...

Öyrəndi, öyrətdi, qəlbində sevgi,
Yaşadı, kimsəyə pislik etmədən.
Yolları olsa da daşlı-kəsəkli,
Yaşadı, doyunca kama yetmədən.

Çata bilməsə də o, 45 yaşa,
Qəlblərdə sönməyən köz qoyub, getdi.
Ömrünü şərəflə yetirib başa,
BDU tarixində iz qoyub, getdi.

Və mən əminəm ki, zaman keçsə də, saatlar – günləri, günlər - ayları, aylar da illəri əvəzləsə də, yoxluğu qəlbimizi hələ çox yandıracaq, Daxil Vəliyevin nurlu xatirəsi yaddaşlardan heç vaxt silinməyəcək.
Ruhu şad olsun!
Anar Məmmədov,
şair-publisist, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü

QHT layihə həyata keçirir

QHT milli-mənəvi dəyərlərin qorunması istiqamətində layihə həyata keçirir.
“Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva açıqlamasında bildirib ki, vətəndaş cəmiyyəti institutları milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanmasında mühüm rol oynayır. Onun sözlərinə görə, QHT-lər bu sahədə gələcək nəsillərin milli ruhda tərbiyəsi və yad təsirlərdən qorunması məqsədilə ictimaiyyət arasında maarifləndirici tədbirlər həyata keçirirlər:
"Azərbaycan Respublikasının Qeyri -Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin bu il elan etdiyi qrant müsabiqəsində milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və təbliği mövzusuna geniş yer ayrılıb və müsabiqədə qaliblərdən biri də “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyidir. Sədər layihənin əsas məqsədini uşaqlar, yeniyetmələr və gənclərin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə olunması, məktəbli-müəllim-valideyn münasibətlərinin müasir tələblər baxımından tənzimlənməsi və məktəb-ailə əməkdaşlığının gücləndirilməsi olaraq göstərib.
Layihə çərçivəsində Tərtər və Bərdə rayonlarında hər birində 2 tədbirin keçirilməsi və yerli internet TV-də 3 maarifləndirici verilişin hazırlanması nəzərdə tutulub".
Könül Quliyeva əlavə edib ki, Azərbaycan əsrlərdən bəri multikulturalizm və tolerantlıq ənənələri ilə seçilən, milli-mənəvi və bəşəri dəyərlərə hörmət göstərən ölkədir. O, bildirib ki, hər bir şəxsiyyətin yetişməsində ailə önəmli rol oynayır, əsas dəyərlər ailədə formalaşır. Təhsil müəssisələri və cəmiyyət isə bu tərbiyəni daha da inkişaf etdirir.
"Prezident İlham Əliyevin Xankəndidə Qarabağ Universitetinin açılışında qeyd etdiyi kimi, “gənc nəslin milli ruhda böyüməsi üçün ailə və məktəb əsas mənbədir”. Milli-mənəvi dəyərlərin öyrədilməsi, ənənəvi dəyərlərə sadiqlik və yad təsirlərin qarşısının alınması həm ailə, həm cəmiyyət, həm də dövlət üçün prioritet məsələdir".

Pərvanə Fərhadqızı

“Uşaqların Gələcəyi Naminə”

“Uşaqlara diqqət və qayğımız gələcəyə ümidimiz qədər böyük olmalıdır” - QHT sədri
“Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva Bilik Günü münasibətilə paylaşım edərək uşaqlara göstərilən diqqət və qayğının milli-mənəvi dəyərlərimizin ayrılmaz hissəsi olduğunu vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, gələcəyimiz olan uşaqların müdafiəsi, onların problemlərinə həssas yanaşılması dövlət siyasətinin təməl prinsiplərindəndir:
“Onların sağlam və gümrah, savadlı və vətənpərvər böyümələri üçün bacardığımız şəraiti yaratmalıyıq. Uşaqlar həyatda ən böyük ümid bəslədiyimiz, ən çox sevdiyimiz varlıqlardır. Onların azad və müstəqil ölkədə xoşbəxt gələcəyini təmin etmək, sağlam və ağıllı, nəcib və ləyaqətli övlad, xalqına və dövlətinə sadiq vətəndaş kimi yetişdirmək hər birimizin borcudur.”
Könül Quliyeva uşaqlara olan diqqət və sevginin gələcəyimizə inamla birbaşa bağlı olduğunu qeyd edib:
“Uşaqlara diqqət və qayğımız gələcəyə ümidimiz qədər böyük, onlara sevgimiz qədər tükənməz olmalıdır. Bilik Gününüz mübarək olsun, əziz balalar!”

Pərvanə Fərhadqızı