Xankəndidə Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsinin açılış mərasimi keçirilib.-FOTOLAR
Tədbirin açılış mərasimində çıxış edən Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Elçin Yusubov bildirib ki, 2023- ci ildə Azərbaycan ordusunun həyata keçirdiyi lokal xarakterli antiterror əməliyyatlarından sonra Xankəndi şəhəri və ətraf yaşayış məntəqələri düşmən işğalından azad edildi. İşğaldan sonra Azərbaycan dövləti tərəfindən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə geniş miqyaslı tikinti bərpa işlərinə başlandı. Həyata keçirilmiş tikinti və bərpa işləri nəticəsində hazırda Xankəndi şəhəri, Ağdərə və Xocalı rayonlarının ərazisində 15 minə yaxın əhali yaşayır. Bu şəxslər doğma ata-baba torpaqlarına qayıdan keçmiş məcburi köçkünlər həm də bu ərazilərdə fəaliyyət göstərən dövlət və özəl qurumlarda çalışanlar və onların ailə üzvləridir.
Hazırda Ağdərə rayonunun Suqovuşan, Həsənriz və Talış kəndlərinə eləcə də Xocalı şəhəri və rayonun Balllca , Təzəbinə, Xanyurdu kəndlərinə keçmiş məcburi köçkünlərin bir qisminin qayıdışı təmin edilib və bu kəndlərə həyat yenidən qayıdıb. İşlər köç planına uyğun olaraq mərhələli şəkildə icra edilməkdədir.
Bundan başqa 2025- ci ilin köç planına əsasən 18 yaşayış məntəqəsinə, o cümlədən Xocalı rayonunun 11 kəndinə,( Ballıca, Xanyurdu, Təzəbinə, Daşbulaq ,Badara,Seyidbəyli,Xanabad,Şuşakənd, Almalı,Mehdibəyli və Çanaqçı) Ağdərə rayonunun 7 kəndinə (Həsənriz, Vəngli, Kolatağ, Çıldıran, Heyvalı, Çapar və Aşağı Oratağ) əhalinin köçü ilə bağlı təmir-bərpa işləri aparılacaq. Bu kəndlər üzrə əhalinin köçü ilə bağlı müvafiq işlərə artıq başlanıb. Nəticədə qeyd olunan kəndlər üzrə 6 min 400-ə yaxın keçmiş məcburi köçkünün məskunlaşması təmin edilib. Hazırda növbəti illər üçün bu və digər yaşayış məntəqələri üzrə köç planın tərtib olunması və bunla bağlı aidiyyətı istiqamətlərdə müvafiq işlər aparılır.

Tədbirdə çıxış edən digər natiqlər bildirib ki,, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi və Heydər Əliyev Fondunun birgə təşkilatçılığı ilə “Konstitusiya və Suverenlik İli”nə həsr olunmuş Diaspor Gənclərinin VI Yay Düşərgəsi avqustun 9-dək davam edəcək. Tədbirə dünyanın 61 ölkəsindən 128 azərbaycanlı və Azərbaycana dost münasibəti bəsləyən xalqların gəncləri qatılıblar.
Düşərgənin proqramı olduqca zəngindir. İştirakçılar dövlətimizin başçısının rəhbərliyi ilə həyata keçirilən diaspor siyasəti barədə müfəssəl məlumat alacaq, rəsmi şəxslər və diplomatlarla, müxtəlif sahələr üzrə ekspertlərlə, şəhid ailələrinin üzvləri və qəhrəman qazilərimizlə görüşəcək, Qarabağla daha yaxından tanış olacaq, Ana dili dərslərində, əyləncəli proqramlarda və intellektual oyunlarda iştirak edəcəklər.

Qeyd edək ki, Diaspor Gənclərinin Yay Düşərgəsi layihəsi həm ölkə daxilində, həm də diaspor arasında böyük marağa səbəb olub və nüfuz qazanıb. Yay düşərgələrinə ildən-ilə daha böyük maraq göstərilməsi bunun bariz nümunəsidir.
Bu günə kimi düşərgələr Şəki, Şamaxı, Şuşa, Naxçıvan və Laçın şəhərlərində baş tutub. Düşərgələrin təşkilat komitəsinə hər il 60-dan çox ölkədən ümumilikdə 3 mindən artıq müraciət edilib və müraciətçilərin 700-dən çoxu yay düşərgələrinin iştirakçısı olub.

Səməd Vəkilov yazır: “Yurd həsrətli şəhidimiz Elşən Süleymanov”

Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” adlı layihə çərçivəsində araşdırmalarımız doğma yurdlarından çıxarılmış ailələrin qəribə taleləri ilə rastlaşırıq. Belə talelərdən biri də şəhid Elşən Süleymanovun taleyidir.

Süleymanov Elşən Ziyəddin oğlu 2 iyul 1973- cü ildə Salyan rayonu Yolüstü kəndində anadan olmuşdur. 1980/1988-ci illərdə Yolüstü kənd tam orta məktəbində təhsil almış həmin ili (1988-ci ildə) Salyan rayonu 104 nömrəli Peşə məktəbinə Mexanik ixtisası üzrə təhsilini davam etdirmiş, 21 iyun 1991-ci ildə təhsil müəssisəsindən mexaniklik üzrə diplomunu almışdır. 1992-ci ildə Salyan RHK-dan Bakı şəhərinə hərbi xidmətə yollanmış, xidmətin bitirməsinə 3 ay qalmış könüllü olaraq cəbhəyə yollanmışdır. 7 fevral 1993- cü ildə Ağdərədə itkin düşüb. İtkin düşdükdən 5 il sonra şəhidlik statusu almışdır.Bu şəhidimizin nisgilli taleyi haqqında qısa rəsmi məlumatlardır. Şəhid Elşən Süleymanovun doğulub böyüdüyü ailənin taleyinə baxdıqda isə kədər və qürurun bir yerdə ifadə olunduğu hissləri yaşamalı olursan. Atası Süleymanov Ziyəddin Abdulla oğlu 1941-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Vedibasar mahalının Böyük Vedi kəndində dünyaya gəlib. Anası Süleymanova Hava Cabbar qızı 1946-cı ildə Dərələyəz mahalının Cul kəndində dünyaya gəlib.Hər ikisi ailəsi ilə birlikdə türk düşməni İ.Stalinin qərarı ilə 1950-ci ildə öz doğma yurdlarından deportasiya edilərək əvvəlcə Əli Bayramlıya oradan isə Salyan rayonuna köçməli olublar. 1968-ci ildə onlar ailə quraraq talelərini birləşdiriblər. Bu izdivacdan onların 4 qızları Cəvahir, Gülşən, Gülsarə, Gülüm adında qızları, Elşən və Rövşən adlı oğlanları olub. Daimi yurd həsrəti ilə yaşayan süleymanovlar ailəsində böyüyən Elşənin vətənpərvər ruhda böyüməsi təbii idi. O könüllü olaraq vətəni müdafiə etməyə getdi və bir ailənin oğlu olmaqdan xalqın oğluna çevrildi. Məhz belə övladları hesabına vətənəmiz qalibbiyəti yaşaya bildi. Şəhidlər ölməz vətən bölünməz! Ruhun şad olsun şəhidim!

Doğma yurdlarına dönmüş uşaqlara və ailələrə sosial- psixoloji dəstək göstərilib


“İnci” Məcburi köçkün qadınlar İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə “Doğma yurdlarına dönmüş ailələrlə sosial-psixoloji iş” layihəsi uğurla başa çatmışdır.
Layihənin əsas məqsədi Böyük Qayıdış proqramı nəticəsində doğma yurdlarına dönmüş ailələrə, uşaqlara sosial, psixoloji dəstək göstərməkdən ibarətdir.

Layihə çərçivəsində başlanması ilə bağlı məlumatlandlrma işlərinin həyata keçirilməsi, layihə komandasının formalaşması, dövlət orqanları və maraqlı tərəflərin iştirakı ilə müzakirələrin təşkil olunması işi həyata keçirilmişdir. Layihənin icra planına uyğun olaraq 18 iyul və 21 iyul 2025- ci il tarixlərində Cəbrayıl şəhərində və Füzuli şəhərində doğma yurdlarına dönmüş ailələrlə sosial-psixoloji iş, sosiallaşma, yeni mühitə uyğunlaşmaya dair qrup görüşlərı, psixoloji məşğələlər, konsultasiyalar keçirilmişdir. Görüşlərdə uşaqlar, onların valideynləri iştirak etmiş və interaktiv müzakirələr aparılacaqdır. Görüşlərdə doğma yurdlarına dönmüş ailələrin, sosial psixoloji adaptasiya, yeni şəraitə uyğunlaşma məsələsi uşaqların asudə vaxtlarının təşkili prosedurları ilə bağlı məlumat verilmiş və onların müxtəlif təlim və seminarlara cəlb edilməsi, öz istəklərinə uyğun bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi ilə məşğul olmaları müəyyənləşdirilmişdir.
22 iyul 2025- ci il tarixində isə görüşlərdə fəallıq edən, əldə etdiyi bacarıqları öz həmyaşıdları arasında bölüşə biləcək yeniyetmə və gənclərin iştirakı ilə “Doğma yurdlarına dönmüş ailələr və uşaqların sosial- psixoloji inkişafı və emosional dəstək” mövzusunda Yay Məktəbi təşkil olunmuşdur. Cəbrayıl şəhərində təşkil olunmuş 1 günlük Yay Məktəbi üzrə tədbirdə 20 uşaq, yeniyetmə və gənc iştirak etmişdir. Təlimçi-psixoloq Vüsalə Əmiraslanlı tərəfindən doğma yurdlarına dönmüş uşaq və gənclərə sosial-psixoloji vəziyyəti( qiymətləndirmə), psixololoji sağlamlığın qorunması, sağlam psixoloji mühit- sağlam mənəvi inkişaf, sosial və emosional bacarıqlarını inkişaf etdirilməsi, sosial inteqrasiya, yeni şəraitə uyğunlaşma dönəmi olan uşaqlar və yeniyetmələrin adaptasiyası, ailə - icma əlaqələri mövzusunda təqdimatlar edilib, müzakirələr aparılmışdır.

“Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” layihəsi çərçivəsində növbəti veriliş yayımlandı

Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” layihəsi çərçivəsində “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” İctimai Birliyi tərəfindən SES TV-də növbəti veriliş yayımlanıb.
Verlişin aparıcısı tanınmış hüquqşünas, “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri Səməd Vəkilov, qonağı isə Azərbaycanlıların və digər Türkdilli Xalqların Əməkdaşlıq Mərkəzinin (ATXƏM) sədi İlham İsmayılov olub. Veriliş zamanı deportasiya olunmuş qərbi azərbaycanlıların acı taleyindən, tarixi yurd yerlərinə qayıdış arzularından və bu istiqamətdə görülən işlərdən bəhs olunub. İlham İsmayılov qeyd edib:
“Bizim ilk tanışlığımız Mollalının araşdırması ilə bağlı olmuşdu. Mən ata-baba yurdum haqqında ilk dəfə Qərbi Azərbaycan İcmasının toplantısında eşitdim. Sevindirici haldır ki, Prezidentimizin rəhbərliyi altında Qərbi Azərbaycana qayıdış Konsepsiyası bu gün dövlət səviyyəsində prioritet istiqamət kimi qəbul olunub. Bir çox QHT-lər də Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə bu istiqamətdə fəaliyyət göstərir. Bu, yalnız Qərbi Azərbaycan əsilli insanların deyil, ümummilli məsələdir.”
Verilişdə həmçinin qeyd olunub ki, deportasiya olunanların əksəriyyəti artıq həyatda olmasa da, onların övladları və nəvələri ata-baba torpaqlarına qayıdış ümidini yaşadırlar.

Səməd Vəkilov:"Zəngibasar həsrətli Əkbər Əliyev"

"Müvəkkil Hüquq Mərkəzi" İctimai Birliyi Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya" layihəsi çərçivəsində Salyan rayonu Yeni Uluxanlı kənd sakinləri ilə görüşüb.

Bu barədə QHT.az saytına layihənin rəhbəri tədqiatçı-hüquqşünas S.Vəkilov məlumat verib. O bildirib ki, Yeni Uluxanlı kəndi əsasən Qərbi Azərbaycanın Zəngibasar mahalından İ.Stalinin qərarı ilə öz doğma yurdlarından deportasiya edilmiş Azərbaycan türkləridir. Belə şəxslərdən biri də Əliyev Əkbər Adil oğludur. O, 18 may 1941-ci ildə Qərbi Azərbaycanın dilbər güşəsi olan Zəngibasar mahalının Zəngibasar kəndində anadan olub. İlk ibtidai orta təhsilini Zəngibasarda alıb. Sonra 1949-cu ildə öz doğma yurdlarını məcburi olaraq tərk etmək məcburiyyətində buraxılaraq Azərbaycana Papanin (Əli Bayramlı) rayonuna I saylı Şirvan Pambıqçılıq sovxozunun 3-cü şöbəsinə köç ediblər.

Əkbər Əliyev: "Biz gələndə burada Vedibasar mahalının Vedi kəndindən 6-7 ailə məskunlaşmışdır. Tədricən 1949-cu ildən 1952-ci ilədək köçürülmə davam etmişdir. Biz 1949-cu oktyabr ayında bir vaqonda 11 ailə olmaqla ev əşyaları və heyvanlarla bir vaqonda Azərbaycana gəldik. Biz gələndə kəndin yolu yox idi. İşıq yalnız 1955-ci ildə çəkildi. İbtidai məktəb 4-cü sinifə qədər idi. Sonra 7 illik məktəb oldu".
Əkbər Əliyev o günlərdən danışarkən dərin ah çəkir. Atam Kərimov Adil Əli oğlu 1941-ci ilin mən doğulandan 6 ay sonra dünyasını dəyişib.Ailə başçısı kimi anam Xədicə Kərimova qeyd edilmişdir. Anam Kərimova Xədicə Cabbar qızı əslən İrəvan şəhərindən idi. O,1903-cü ildə İrəvan şəhirində doğlub. İndiki Ararat stadionu anam babam Cabbar kişinin bağ sahəsi olub. Əkbər kişi digər ailə üzvləri haqqında məlumat verir. Onun bacı-qardaşları hamısı Zəngibasarda doğulsa da yurd həsrəti ilə Salyanda dünyasını dəyişiblər.

Əliyeva Sara Adil qızı (1927-2014-cü il)
Kərimova Xanımzər Adil qızı (1932-2016-cı il)
Əliyeva Məryəm Adil qızı(1938-2021)
Əliyev Yaqub Adil oğlu (1930-1993)
Əkbər Əliyevin oğlu Zülfüqar I Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı onun adını daşıyan Əkbər adlı nəvəsi isə 2024-cü tədris ilində ildə 550 bal toplayaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinə qəbul olmuşdur. Diplomat olmaq, siyasətlə məşqul olmaq onun uşaqlıqdan arzusudur. O, siyasət, tarix, coğrafiya ilə yaxından maraqlanır.Əsasən Qərbi Azərbaycan İcmasının tədbirlərində fəal iştirak edir, Qafan Rayon Gənclər Şurası ilə əməkdaşlıq edir. Qərbi Azərbaycanla bağlı bütün layihələrdə iştirak etməyə çalışır və onları dəstəkləyir, babasının məcburi çıxarıldığı Qərbi Azərbaycan torpaqlarına qayıtmaq uğrunda mübarizə aparmaq və doğma yurda qayıtmaq ən böyük arzusudur.

Azərbaycanı və Azərbaycan elmini
dünyada tanıdan görkəmli bio-fizik
professor Süleyman Allahverdiyev

Biofizika sahəsi üzrə dünyanın ən nüfuzlu alimlərindən biri kimi tanınmış həmyerlimiz, AMEA-nın Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun Bionanotexnologiya beynəlxalq laboratoriyasının müdiri, Rusiya Elmlər Akademiyasının Fundamental Biologiya Problemləri İnstitutunun baş elmi işçisi, K.A.Timiryazev adına Bitki Fiziologiyası İnstitutunun İdarəolunan Fotobiosintez laboratoriyasının müdiri və baş elmi işçisi, Rusiyanın əməkdar elm xadimi, Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, biologiya elmlər doktoru, professor Süleyman İfxan oğlu Allahverdiyevin 1 avqust 2025-ci il tarixində 75 yaşı tamam olur.
Allahverdiyev Süleyman İfxan oğlu 01.08.1950-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Çəmbərək (keçmiş Krasnoselo) rayonunun Çaykənd kəndində zəhmətkeş bir ailədə anadan olmuşdur. Atası Allahverdiyev İfxan Məmmədkərim oğlu və anası Alıyeva Aşa Hüseyn qızı Çaykənd kolxozunda müxtəlif işlərdə çalışmışlar.
Allahverdiyev Süleyman ilk təhsilini doğulduğu Çaykənd kəndində səkkizillik məktəbdə almış və oranı bitirdikdən sonra qonşu Gölkənd kəndindəki orta məktəbdə orta təsilini uğurla başa vurmuşdur. Eyni zamanda təhsilini Bakı Dövlət Universitetinin (keçmiş S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti - ADU) fizika fakültəsində davam etdirmiş və oranı 1973-cü ildə müvəffəqiyyətlə bitirmişdir.
Universitet illərindən sonra ali təhsilli mütəxəssis kimi doğulduğu Çaykənd kəndinə qayıtmış və orada bir müddət (1973-1977-ci illər) Bala Əfəndiyev adına orta məktəbdə fizika müəllimi işləmişdir. Lakin elmi axtarışlara böyük marağı olan Süleyman Allahverdiyev 1977-ci ildə AMEA-nın Əkinçilik institutunda akademik Cəlal Əliyevin rəhbərlik etdiyi “Bitgi fiziologiyası” laboratoriyasında biofizik kimi elmi isə baslamısdır. Elə həmin il, o, SSRİ Elmlər Akademiyasının Fotosintez İnstitutunda (indiki REA-nın Biologiyanın Fundamental Problemləri İnstitutu) “biofizika” ixtisası üzrə aspiranturaya qəbul olmuşdur.
1984-cü ildə SSRİ EA-nın Biofizika İnstitutunda (Puşşino səhəri) biofizika üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş və fizika- riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.
Namizədlik dissertasiyasının müdafiəsindən sonra Süleyman Allahverdiyev SSRİ EA-nın Fotosintez İnstitutunda elmi araşdırmalarını davam etdirmiş və apardığı elmi tədqiqat işlərini yekunlaşdıraraq 2002-ci ildə REA-nın Timiryazyev adına Bitki Fiziologiyası İnstitutunda "Bitkilərin fiziologiyası və biokimyası" ixtisası üzrə biologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya işini uğurla müdafiə etmişdir.
S. Allahverdiyev fotosintez, fiziologiya, biofizika, biokimya və molekulyar biologiya sahələri üzrə elm aləmində tanınmış mütəxəssisdir. Onun tədqiq etdiyi 2-ci fotosistem (FS-2) fotosintez zamanı elektron-nəqliyyat zəncirində gedən proseslərin əsasını təşkil edir. Bu tədqiqatların nəticəsi fotosintez prosesində ilkin mexanizmlərin elektronların ötürülməsi zamanı mümkün olan energetik və kinetik sxem bütün dünyada fotosintez üzrə dərsliklərə daxil edilib.
S. Allahverdiyevin əldə etdiyi elmi nəticələrin məcmusu əsasında FS-2-nin bitki və sianobakteriyaların fəaliyyəti, eləcə də inaktivasiya mexanizmləri və stress şəraitlərdə onun sonrakı reparasiyası haqqında yeni təsəvvürlər sistemi yaradılmış, bitkilərin fotosintez aparatının əlverişsiz ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşdırılmasının molekulyar mexanizmləri tədqiq edilmişdir.
S. Allahverdiyev tərəfindən duz stressinə qarşı FS-2-nin dayanıqlığında canlı hüceyrələrin rolu müəyyən edilmiş və FS-2-nin ətraf mühitin stress amillərinə müqavimətini yetərincə gücləndirən gen mühəndisliyi yolları aşkarlanmışdır.
Hazırda o, nanobiotexnologiyanın yeni istiqamətlərindən biri olan təbii zülal strukturu əsasında süni fotosintez sistemlərinin yaradılması ilə bağlı tədqiqatlarda fəal iştirak edir. Bu tədqiqatlar gələcəkdə alternativ enerji mənbəyi kimi molekulyar hidrogenin əldə edilməsinə imkan verəcəkdir.
S.Allahverdiyevin elmi araşdırmalarının nəticələri müntəzəm olaraq Chemical Reviwers, Proceedings of National Academy of Science USA, "The EMBO Journal, J.Photochem Photobiol, Photosynthesis Research, FEBS Letters və s. kimi nüfuzlu beynəlxalq elmi jurnallarda dərc edilir. O, bu və digər elmi jurnallarda bir sıra icmal məqalələrin, habelə xaricdə nəşr edilən elmi kitablarda 39 fəslin müəllifidir. Bütün bunlar onun elmi nailiyyətlərinin beynəlxalq miqyasda tanınmasına sübutdur. Alim dəfələrlə müxtəlif beynəlxalq jurnalların xüsusi buraxılışlarının redaktoru kimi dəvət olunub.
S.Allahverdiyev bitkilərin fiziologiyası və biokimyası, fotosintez və nanotexnologiyalara dair elmi əsərlər nəşr edən aparıcı beynəlxalq jurnalların (15-dən çox), o cümlədən, Biochimica et Biophysica Acta (BBA-Bioenergetics), İnternational Journal of Hydrogen Energy, Journal of Photochemistry and Photobiology B.Biology, Frontiers in Plant Physiology və s. jurnalların redaksiya heyətinin üzvüdür.
Beynəlxalq elmi istinada və Hirş indeksinin məlumatına görə Süleyman Allahverdiyevin elmi əsərlərinə istinad sayı müvafiq olaraq təxminən 27 000 və 79-dur. O, belə yüksək sitat (istinad) reytinqi (26 000- dən çox) olan yeganə azərbaycanlıdır.
S.Allahverdiyev 2018–2023-cü illərdə Thomson Reuters-WoS (Clarivate Analytics) tərəfindən müstəsna tədqiqatları ilə seçilən ən yüksək istinad edilən dünya səviyyəli tədqiqatçılardan biri kimi tanınmış və dünyanın ən çox istinad olunan top 1% alimləri siyahısına daxil edilmiş və “Scopus Awards Russia” mükafatına layiq görülmüşdür. S.Allahverdiyevin belə bir mötəbər siyahıya daxil edilməsi onun fotosintez və əlaqəli sahələrin öyrənilməsinə verdiyi əvəzsiz töhfələrin beynəlxalq səviyyədə tanınmasının göstəricisidir.
O, 2022-ci ildən etibarən hər il Research.com reytinqində “Bitki elmi və aqronomiya” kateqoriyası üzrə Rusiya alimləri arasında birinci yeri tutur.
S.Allahverdiyev müxtəlif illərdə 25-dən çox ölkədə (Avstraliya, Fransa, Hollandiya, Almaniya, Sinqapur, İsveç, Çexiya, Macarıstan, Türkiyə, Hindistan, koreya və s.) dəvətli professor kimi çalışıb.
İndiyə qədər Rusiyada, eləcə də başqa xarici ölkələrdə keçirilən 90-dan çox beynəlxalq elmi konfranslarda iştirak edib. Dünyanın 60-dan çox ölkəsində o cümlədən, Avstraliya, Macarıstan, Yaponiya, Almaniya, İspaniya, Kanada, Hollandiya, Sinqapur, Fransa, İsveç, Türkiyə və s. ölkələrdə müxtəlif illərdə dəvətlə işləmiş və mühazirələr oxumuşdur. O, həm də Yaponiya, Kanada, Hindistan, Macarıstan, Almaniya, Sinqapur, ABŞ, İsveç və s. ölkələrin elmi - tədqiqat təşkilatlarının beynəlxalq layihələrində rəhbər və iştirakçıdır. O böyük uğurla keçən "Postegenom dövrdə Fotosintez, biofizikadan molekulyar biologiyaya qədər" (Kanada - 2004), "Fotosintezlərin struktur və funksiyası" (Puşşino 2006, 2014, 2016), "Davamlı inkişaf üçün Fotosintez tədqiqatları" (2011, 20013, 2018 Bakı, Azərbaycan), (2015 Krit Yunanıstan), "Davamlı inkişaf üçün Fotosintez və hidrogen enerji tədqiqatları" (2017, Heydərabad, Hindistan, 2019, Sankt Peterburq, 2023, Istanbul), beynəlxalq elmi konfransların təşkilatçısı olub.
S.Allahverdiyev həm də Rusiya Elmlər Akademiyasının Bitki fiziologiyası İnstitutunun “İdarəolunan fotobiosintez” laboratoriyasının rəhbəri, Mixail Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin “Bitki fiziologiyası” kafedrasının, eləcə də Moskva fiziki-texnika institutunun molekulyar və hüceyrə biologiyası kafedrasının professorudur.
S. Allahverdiyev 2019-cu ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının K.A.Timiryazyev adına mükafatını almış, 2021-ci ilin beynəlxalq "Qlobal enerji" mükafatına layiq görülmüş, 2024-cü ildə Beynəlxalq Hidrogen Mükafatı laureatı olmuş, həmçinin, Əl-Farabi adına Qazaxıstan Milli Universitetinin “Elm qarşısında xidmətlərinə görə” qızıl medal sahibidir.
Bütün mənalı həyatını vətəndən uzaqlarda yalnız elmə həsr etmiş, məşğul olduğu elmi istiqamətdə qazandığı möhtəşəm uğurları ilə dünya alimləri sırasında Azərbaycanı layiqincə təmsil edən həmyerlimizi bu yubiley günü münasibətilə təbrik edir, ona hər şeydən əvvəl möhkəm can sağlığı, uzun ömür və elmi fəaliyyətində daha böyük uğurlar arzulayırıq.

Fərman MƏMMƏDOV
Azərbaycan Dillər
Universitetinin dosenti

Əziz dostlar, şəhid Zaur İsmayılzadəyə həsr olunmuş tədbirdə dəvət edirik. 44 günlük Vətən müharibəsinin qəhrəman oğullarından olan, ananın tək oğlu şəhid Zaur İsmayılzadənin anadan olmasının 30 illiyidir.
Azərbaycan Milli QHT Forumunda Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə şəhidi Zaur İsmayılzadənin 30 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçiriləcək. Tədbirdə şəhidlərə ithaf olunmuş şeirlər və musiqi kompozisiyaları səsləndiriləcək.
Sizi şəhid Zaur ismayılzadənin əziz xatirəsinə həsr olunmuş tədbirə dəvət edirik.
Tarix: 28 iyul 2025-ci il saat 14:00
Ünvan: S. Vurğun 83, “Word Business Center”, 2-ci mərtəbə, Akt zalı
Hörmətlə: Güllü Eldar qızı Alıyeva, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri

Milli kimlik, coğrafiya və çağdaş dünya düzəninə fərdi baxış

Türk dünyasının məşhur aydınlarından olan Ali Kafkasiyalının ailəsində doğulan professor Məhəmməd Savaş Kafkasyalı əsil-nəcabəti və mənəvi yaddaşı ilə Azərbaycana sıx tellərlə bağlı ziyalı bir nəsilin davamçısıdır. Onun şəcərə tarixində yer alan 1930-cu illərin Sovet totalitarizminə qarşı baş qaldıran milli müqavimət və mühacirət həyatı müəllifin intelektual dünyagörüşünün formalaşmasında dərin iz buraxmışdır. Babasının Türkiyəyə zorən uzanan yolu təkcə coğrafi məkan dəyişikliyi deyil, eyni zamanda mədəniyyət və kimlik məsələlərinin təməl qatlarına enən bir yolçuluğun simvoludur.
Savaş Kafkasyalı Türkiyənin Kırıkkale Universitetinin İqtisadi və İdarəetmə Elmləri Fakültəsində elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir. Ədəbiyyat və mədəniyyət mühitində yetişən Savaş Məhəmmədin maraq dairəsi təkcə beynəlxalq münasibətlərlə məhdudlaşmır – o, həm də ədəbiyyata, tarixi-mədəni yaddaşa yönəlmiş publisistik yazıları ilə seçilir.
“Şir və düymə” məqaləsi müəllifin fərdi düşüncə üslubunu və simvolik yanaşma tərzini bariz şəkildə nümayiş etdirir. Burada Azərbaycan coğrafiyası sadəcə fiziki bir məkan kimi deyil, həm də mənəvi bir mərkəz, tarixi təxəyyül və kollektiv yaddaşın təcəssümü kimi təqdim olunur.
Məqalə çağdaş dünyanı anlamaq üçün milli kimliyin prizmasından baxmağın, tarix və mədəniyyətin “sakit səslərini” yenidən dinləməyin mümkünlüyünü göstərən maraqlı bir intellektual çağırışdır. Aşagıda müəllifin fərdi-subyektiv baxışını əks etdirən "Şir və düymə" yazısını təqdim edirik.

Bizi təmsil etdiyini, edəcəyini, bizimlə bağ qurmağa vasitə olacağını, bizimlə əriş-arğac iç-içə keçəcəyini bildiyimiz üçün uşaqlarımıza öz düşüncələrimizə, məqsədlərimizə, dəyərlərimizə uyğun ad qoyuruq.
Zaman-zaman düşüncələrimizi, məqsədlərimizi, duyğularımızı gizlətmək üçün əslindən fərqli, ya da aldadıcı adlandırmalarımız və ifadələrimiz olur, ancaq adlar da düşüncə və dəyərlərimizin düymələri kimidir, yerinə bağlanacağı şəkildə gerçək olur.
Uşaqlarımız bizim təmsilçilərimizdir, təmsilçilərimizin bizi – bizim xasiyyətlərimizi göstərməsini, aşkara çıxarmasını istəyirik. Bizi təmsil edən simvollar da belədir. Qoyulan adın öz mahiyyətinə uyğunluğu və gerçəkliyi adı qoyanın və simvolu təyin edənin nə qədər azad olduğuna, həm də şüuruna bağlıdır.
Millətlərin özlərini təmsil etmək üçün seçdiyi heyvanlara baxdıqda, hər hansı millətin seçdiyi simvolun nələri ifadə etdiyini, nələri göstərmək istədiyini və ya özünün seçmədiyi simvolların nə üçün mənasız və məcburi olaraq başqa mənalarla yükləndiyini görmək mümkündür. Məsələn, türk millətinin simvolu qurddur. Qurdun daşıdığı özünəməxsus xüsusiyyətlər müşahidə edilmiş, türk xalqının xarakteri ilə üst-üstə düşdüyü müəyyən olunmuş və bu səbəbdən qurd təmsilçi seçilmişdir. Bozqurd türk millətinin özünün müəyyənləşdirdiyi və həm öz kimliyini anlatması, həm də onu özü ilə əlaqələndirilməsi üçün ən qədim zamanlardan bəri istifadə edilir.
İngilislərin heyvan simvolu şirdir. Bu simvol çox qədim zamanlara dayanmasa da, ingilislər heyvanlar aləmində ən güclü varlıq sayılan şiri özlərini təmsil etmək üçün seçmişlər. Kral I Henri, Anjou qrafı Jofrua Plantagenet və Kral II Henri öz gerblərində istifadə etdikdən sonra şir kral ailələrində əsas simvol olaraq istifadə edilmişdir. Şir ingilis millətinin həm dövlət olaraq güclü olduğunu göstərmək, həm də gücün rəmzi kimi özününkülərə inam vermək, düşmənlərinə isə canına qorxu salmaq məqsədilə istifadə olunmuşdur. Bu simvol Yaxın Şərqdə müsəlmanlara qarşı savaşan “Richard the Lionheart” (Şir ürəkli Riçard) vasitəsilə daha da məşhurlaşmışdır.
Fransızların milli heyvan simvolu isə xoruzdur. Lakin xoruzun fransız düşüncəsində yer tutmasının və simvola çevrilməsinin səbəbi Roma dövründə Fransa torpaqlarına və franklara “Gallus” deyilməsi, bu sözün eyni zamanda latınca “xoruz” mənasını verməsidir. Fransızlar özlərini təmsil etmək, öz xasiyyətlərini göstərmək və bu simvolla öz kimliklərini əlaqələndirmək üçün seçimi özləri edə bilmədiklərindən, xoruza mifoloji və əfsanəvi xüsusiyyətlər vermişdirlər. Onlar xoruzu hər səhər günəşin doğuşunu, qaranlığın sonunu xəbər verən, beləliklə aydınlığı gətirən bir varlıq kimi tanıyaraq xoruz simvoluna daha möhkəm bağlanmışlar.
Napoleon aydınlanmağı – maariflənməyi təmsil etsə də, fransızları güclü göstərmədiyi üçün xoruz simvolunu dəyişmişdi, lakin Napoleondan sonra xoruz simvolu yenidən qaytarılmışdır.
Ad qoyarkən və ya qoyulmuş adları dəyərləndirərkən yalnız təkqatlı düşünməməyin vacibliyi, tək bir baxış bucağından yanaşdıqda bütöv mənzərənin görünməyəcəyi yaddan çıxarılmamalıdır.



Bir əşyaya, hərəkətə və ya hissə verilən adlar, yəni sözlər, hətta xüsusi adlar lay-lay təhlil edildikdə həm ad qoyanın düşüncə tərzi, həm də niyyəti aydın ola bilər. Əslində, ad qoyanın düşüncəsinin nə qədər azad olub-olmadığı çox vaxt verdiyi adlardan və təyin etdiyi rəmzlərdən başa düşülür.
İsrailin İrana qarşı başlatdığı “Yüksələn şir” əməliyyatını və onun keçdiyi prosesi anlamaq bu ad əsasında çoxqatlı təhlillə mümkündür. Anlamaq istəyənlər yalnız bağını, bağlantısını, uyğunluğunu qurmaqla anlaya bilər və əslində anlayır. Çünki olan və hər edilən şeyin mütləq başqa şeylərlə bağı və bağlantısı vardır.
Heç bir əməl, heç bir hərəkət, heç bir hiss, heç bir hal tamamilə bağlantısız, əlaqəsiz ola bilməz. Maraq, bağ, bağlantı quraraq edilənlər, baş verənlər gizlədilməyə cəhd olunsa belə, bu bağları, bağlantıları tamamilə gizlətmək olmur. Bu bağlantılar diqqətlə baxanda görünür və onların mahiyyəti anlaşılır.
Düşünmək – əlaqə qurmaqla, düyümləməklə, düymələməklə, düymələri ilgəkdən keçirməklə baş verən bir fəaliyyətdir. Daim düşündüyümüz üçün daim düyməni ilgəkdən keçiririk. Mühüm olan düyməni öz ilgəyindən keçirib-keçirməməkdir. Bir köynəyin ilk düyməsini səhv bağlayanda əvvələ qayıtmadan sonrakı düymələrin hamısını səhv ilgəklərdən keçirməli olduğumuz kimi fikirlərimizin, addımlarımızın, mövqelərimizin, siyasi və ideoloji yanaşmalarımızın ilk bağlarını səhv qurduqda və ya düyməni səhv ilgəkdən keçirəndə, sonradan bu səhvi düzəltmək çətin, bəzən də mümkünsüz olur.
Yaşadığımız, imkanları və hüdudları əvvəlcədən müəyyən edilmiş səbəblər dünyasında səbəblər əhvalın, olanların, olmayanların, edilənlərin bağları və bağlantılarıdır. Məsələn, ad qoyarkən verilən adın mütləq arzu, gözlənti, sevgi, hörmət, xatirə və ya emosiya ilə bir bağlantısı olur. Bu ad üzərində düşünməklə ad verənin niyyətini və onu seçmə səbəbini, başqa sözlə, adla bağını aşkar etmək mümkündür.
İsrail 13 iyun 2025 tarixində İrana qarşı başladığı hərbi əməliyyata “Yüksələn şir” adı verib. Bu adqoydu hadisəsindən və bu adqoydunun necə bir hərəkət oldduğundan çıxış edərək həm nə başa düşülməsinin zəruriliyi, həm də bunun necə əlaqələndirilməsi, necə düymələnməsi, düymələrinin ilgəkdən necə keçirilməsi üzərində durulmalıdır. “Yüksələn şir” ifadəsindəki şirin xatırlatdığı və düşündürdüyü çox mətləblər vardır. Onlardan birini əsas götürmək əvəzinə, gəlin hamısına tək-tək nəzər salaq:

1. İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkian 2025-ci il aprelin 28-də Azərbaycanın paytaxtı Bakıda keçirilən Azərbaycan-İran Ticarət Forumunda Şəhriyar təxəllüsü ilə tanınan məşhur türk şairi Məhəmmədhüseyn Bəxşeyiş Təbrizinin “Heydərbabaya salam” adlı əsərindən misralar səsləndirdi:

Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,
Bağlaşaydım dağdan aşan selinən,
Ağlaşaydım ayrı düşən elinən,
Bir görəydim ayrılığı kim saldı?
Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?
Mən sənin tək dağa saldım nəfəsi,
Sən də qaytar göylərə sal bu səsi,
Bayquşun da dar olmasın qəfəsi,
Burda bir şir darda qalıb bağırır,
Mürüvvətsiz insanları çağırır.

Bu şeir Rusiya İmperiyası (Çar Rusiyası) ilə Qacarlar sülaləsi arasında 12 oktyabr 1813-cü ildə imzalanan Gülüstan və 10 fevral 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay müqavilələri nəticəsində Araz çayının sərhəd olaraq qəbul edilməsi ilə iki yerə bölünən Azərbaycanın, yəni İran ərazisində qalan Güney Azərbaycanın ayrılıq acısını dilə gətirən Şəhriyarın Heydərbaba dağına söylədiyi məşhur “Heydərbabaya salam” poemasındandır.
Şəhriyarın bu şeiri qardaşlarından ayrı düşmüş Azərbaycan türklərinin dərdini anladan, hər kəsin bildiyi, hər məclisdə və hər münasibətlə səsləndirilən bir dastana, dəfələrlə bəstələnmiş bir mahnıya çevrilmişdir.
Şeirdə şirə bənzədilən, yəni İran ərazisində qalaraq həm şimaldakı soydaşlarından ayrı düşən, həm də dara düşən türklərin fəryadı ifadə olunur. Bayquşun belə qəfəsi dar olmamalıykən, burada darda qalan bir şir var və o şir darda qaldığı üçün mürüvvətsiz insanları, bu dərdi görməyənləri haraya çağırır. Bu misralar yalnız bir şairin duyğularını deyil, bir millətin yaddaşına, tarixə və milli kimliyə köklənmiş ayrılığın acısını və çağırışını daşıyır.
2. Prezident Məsud Pezeşkian bu misraları səsləndirməklə İranın dərdini Azərbaycana və dünyaya çatdırdı. Şeirdə türklərin düşdüyü dar həbsxana olduğu üçün içindəki şirin inlədiyi İranı bir şirə bənzədərək darda qaldığını söyləyib, mürüvvətsiz insanları haraya çağırdı.
İrandan darda qalmış bir şir kimi bəhs etmək – ağladan, inlədən ayrılığın səbəbkarının da İranın üstündə və onu dara salan xarici qüvvələrin olduğunu anlatmağı və onları hədəf göstərməyi mümkün hala gətirir.
Pezeşkian 2025-ci il 29 may tarixində Omanın paytaxtı Məsqətdə İran vətəndaşları ilə görüşündə də eyni şeirin əvvəlindəki misralarını oxudu:

Heydər Baba, göylər bütün dumandı,
Günlərimiz bir-birindən yamandı,
Bir-birimizdən ayrılmayın, amandı,
Yaxşılığı əlimizdən alıblar,
Yaxşı bizi yaman günə salıblar!
Bir soruşun bu qarğınmış fələkdən,
Nə istəyir bu qurduğu kələkdən?
Deyin keçirt ulduzları ələkdən,
Qoy tökülsün, bu yer üzü dağılsın,
Bu şeytanlıq qorxusu bir yığılsın.

Bu dəfə “Heydərbabaya salam” poemasından ustalıqla seçilmiş bu misralar vasitəsilə vəziyyətin nə qədər ağır olduğunu, İrana bir tələ qurulduğunu, vəziyyətin getdikcə pisləşdiyini bəyan etdi.
3. “Yüksələn şir” əməliyyatının İsrail baxımından iki fərqli istiqamətdə şərh oluna biləcək mənası vardır: birincisinə görə, şir İsrail dövləti və xalqının simvoludur; ikincisinə görə isə, şir fars milləti və qurulması arzulanan yeni Fars/İran dövlətidir.
Çox yaxşı planlanmış və qətiyyən təsadüfi olmayan hədəflərə edilən hücumların ardından İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu belə bir açıqlama verdi: “İsrail tarixində həlledici bir an yaşayırıq. Bir neçə dəqiqə əvvəl İsrail İranın İsrailin mövcudluğuna qarşı yaratdığı təhlükəni aradan qaldırmaq məqsədilə hədəfli “Yüksələn şir” hərbi əməliyyatına başladı. Bu əməliyyat təhlükəni tamamilə aradan qaldırmaq üçün neçə gün tələb olunursa, o qədər davam edəcək”.
İyunun 13-də İsrail Nazirlər Kabineti Netanyahunun cümə axşamı günü yəhudiliyin ən müqəddəs ibadət yeri olan Ağlama Divarının (Qüdsün Qərb divarı) çatlaqlarından birinə əl yazısı ilə yerləşdirdiyi və “xalq şir kimi ayağa qalxacaq” yazılmış qeydin fotosunu yayımladı.
“Reuters”in məlumatına əsasən, “Yüksələn şir” ifadəsi İncildəki "Sayılar"ın 23:24-cü ayəsindən götürülüb: “Baxın, xalq böyük bir şir kimi ayağa qalxacaq, cavan bir şir kimi özünü dikəldəcək. Ovunu yeyənə və öldürülənlərin qanını içənə qədər yatmayacaq”.
https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-takes-name-iran-operation-bible-verse-2025-06-13/
https://economictimes.indiatimes.com/news/international/us/where-does-the-name-rising-lion-come-from-why-did-israel-choose-it-to-attack-iran-and-what-does-it-mean-operation-rising-lion-news-israel-attack-iran-news/articleshow/121834801)
Bu baxış bucağı şir simvolunun İsrail üçün istifadə olunduğunu və hərəkatın adıyla nəzərdə tutulanın da İsrail xalqının yüksəlişi olduğunu ağıla gətirir.
İkinci yöndən baxanda şir perslərin/farsların simvolu hesab edilir və şirin yüksəlişi İranda mövcud rejimin devrilməsindən sonra planlaşdırılan və ya arzu edilən yeni hökumətin qurulmasına işarə edir. Bu ifadə həm də İran İslam Respublikasından əvvəl İran bayrağındakı şir fiquruna işarədir.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu 30 sentyabr 2024-cü il tarixində İran xalqına birbaşa müraciət etdiyi çıxışında belə demişdi:
“Rejim hər keçən an sizi – əsil fars xalqını uçuruma bir addım da yaxınlaşdırır. İranlıların böyük əksəriyyəti rejimlərinin onların taleyini heç vecinə almadığını yaxşı bilir. Əgər önəm versəydi, əgər sizi düşünsəydi, Orta Şərqdə mənasız müharibələrə milyardlarla dollar xərcləməyi dayandırardı. Sizin həyatınızı yaxşılaşdırmağa başlayardı.
Rejimin nüvə silahlarına və xarici münaqişələrə sərf etdiyi o nəhəng vəsaitin uşaqlarınızın təhsilinə, səhiyyə xidmətlərinizin yaxşılaşdırılmasına, ölkənizin infrastrukturuna, su təchizatına, kanalizasiyasına və ehtiyac duyduğunuz digər sahələrə yatırıldığını bir təsəvvür edin.
İran nəhayət, azad olduğu zaman – və bu an insanların düşündüyündən çox daha tez gələcək – hər şey fərqli olacaq. İki qədim xalqımız, yəhudi xalqı ilə fars xalqı, nəhayət, sülh içində yaşayacaq. İki ölkəmiz, İsrail və İran sülh içində olacaq.”
(https://www.timesofisrael.com/pm-to-iranians-israel-stands-with-you-youll-be-free-sooner-than-people-think/)
Netanyahunun İran xalqına müraciətində təxminən doxsan milyon insandan yalnız farslara xitab etməsi və üstəlik, “əsil fars xalqı” ifadəsini işlətməsi, bu müraciətin əsl ünvanı üzərində ciddi düşünməyi zəruri edir. Bütün iranlılara səslənərkən bu “bütün”ün yalnız bir hissəsini anması və bunu edərkən mübaliğəli kəlmələrdən istifadə etməsi nə təsadüfdir, nə də bədahətən dilə gəlmiş bir səhvdir.
Nəticədə, bunun bilmədən və ya istəmədən edilmədiyi bu çıxışdan səkkiz ay yarım sonra biz İsrailin İrana qarşı əməliyyatının şahidi olanda üzə çıxdı. Bağlantı və onun mənası hələ anlaşılmış kimi görünməsə də, İsrail öz təbiətinə görə kütlələrin bu cür siyasət və hərəkətlər arasındakı əlaqəni başa düşməsini istəmədiyi üçün bunun üzərində dayanmaq lazım gəlməmişdi.
Nəticədə, əməliyyat zamanı İranın sonuncu şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin ABŞ-da mühacirətdə olan oğlu Rza Pəhləvi sosial şəbəkə üzərindən etdiyi çıxışında İran xalqını rejimə qarşı ayağa qalxmağa çağırması da məhz bu düşüncənin ifadəsidir:
"İslam Respublikası sona çatdı və dağılır. Başlananlar geri dönməyəcək. Gələcək parlaqdır. Biz hamımız bu tarixi dönüş nöqtəsindən birlikdə keçəcəyik. Bu çətin anlarda ürəyim Xamneyinin müharibə qızışdırıcılığı və xülyaları üzündən zərər görən və bunun qurbanı olan bütün müdafiəsiz vətəndaşların yanındadır. Rejimin təzyiq aparatları çökür. Bunun üçün xalqın ayağa qalxması kifayətdir. Kabus sona çatacaq. İslam Respublikasının süqutunun ertəsi gün üçün narahat olmayın. İran qeyri-sabitlik və ya vətəndaş müharibəsi dövrünə girməyəcək. Rejimin süqutundan sonrakı ilk yüz gün üçün keçid planımız hazırdır. Xalqın qarşısında durmayın. Süqutu qaçılmaz olan bir rejim uğrunda İran millətinin qarşısında durmayın. Millətin yanında duraraq həyatınızı xilas edə bilərsiniz.
Qarşımızda azad və inkişaf etmiş bir İran durur. Tezliklə birlikdə olacağıq.
Yaşasın İran! Yaşasın İran milləti!”
(https://www.youtube.com/watch?v=evL7zHzFHdQ&t=79s)
4. Şəhriyarın şeirindəki dara düşmüş şirin obrazını yada salan dördüncü baxış bucağını isə yəhudi əsilli amerikalı Ceffri Saksın çıxışında görürük. Rəsmi olmasa da, həm İsraili, həm də İranla savaşdığı zaman və əslində, hər zaman İsrailin imdadına çatan ABŞ-ı təmsil edən Saks 12 may 2025-ci ildə Kiprdə ABŞ-İsrail ittifaqının baxış bucağından danışarkən bu gün dünyanın bir çox bölgəsində yaşanan problemlərin hamısının baiskarının ingilislər olduğunu demişdir. (https://youtu.be/Mi3mO1FzdwY?feature=shared).
O iddia edir ki, ingilislərin fikir ayrılığına yol açan qərarlar qəbul edərək apardığı nizamlamalar zaman keçdikcə problemlər yaradır. Bunu söyləmək və ya iddia etmək, şübhəsiz, bir şərh, bir təhlil kimi qiymətləndirilə və ya görülüb göstərilə bilər. Amma hər halda bir şirin dara düşdyünün hekayəsi danışılar və hər hekayədə olduğu kimi burada da şikayət var. Dünyanın ən güclüsü kimi dünyanı idarə etdiyini, yəni şir olduğunu zənn edən güc, hansı səbəbdənsə dara düşdüyündən şikayətlənir.
Darda olduğu üçün dünyanın problemlərini həll edə bilmədiyindən, problemlərə səbəb olanı açıqca dilə gətirməsə də, şiri dara salandan şikayətlənir. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, ən güclülərin şikayət etməyə haqqı yoxdur. Şikayət çarəsizliyin və ümidsizliyin ifadəsidir, çarə axtarmaq, kömək diləmək üçündür. Çarəsizlik həm problemləri həll edə bilməməkdən, həm də bu problemlərin və bunlara səbəb olanların toxunduğu tora düşdüyün üçün inləməkdən irəli gəlir.
Dünyanın problemlərini həll edə bilənlər bu problemlərin tərəflərinə səslənərkən günahkar göstərmək və şikayət etmək əvəzinə, öz məharətini, bacarığını və qüdrətini göstərər. Ən güclü, dünya cəmiyyətləri üçün lazım olan həll yollarını tapa bilən xarici bir gücə istinad etməkdənsə, özünün dünyaya hakim və dünyanı idarə edə biləcək daxili güc olduğunu sübut edər.
5. İsrailin ilk hücumlarından sonra İranın cavab verməsi ilə başlayan müharibə ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənsə də, lazımınca hərtərəfli qiymətləndirmələrin aparılmadığı tam aydındır. Bunu tənqid etməkdənsə, bunun aparılmasına mane olanları və bunu edə bilmək üçün tələbləri müəyyənləşdirmək məqsədəuyğun olardı. Anlamağa, görməyə və təhlil etməyə mane olan amillər: uydurma təəssüratları gerçək fakt kimi qəbul etmək; yalnız öz maraqları və istəkləri perspektivindən baxmaq.
Anlamaq, görmək və təhlil etmək üçün lazım olan isə şahmat oyunundakı kimi mahiyyətcə gizli və sirli olmayan, sadəcə, rəqibdən daha çox gedişi əvvəlcədən görə biləcək qədər keyfiyyətli baxışa malik olmaqdır. Bu keyfiyyət, əlbəttə, öz maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini müəyyənləşdirərkən rəqibin maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini bilməyi və ona uyğun davranmağı əhatə etdiyi kimi, təpkisəl/reaksioner olmayıb, özünə görə hərəkət edə bilmək bacarığını da əhatə edir.
Şirin kimi təmsil etdiyinə verilən fərqli şərhlərin və müxtəlif perspektivlərdən əldə edilən görüşlərin təməlində yozmaq vardır. Yozmaq isə ya öz xeyrinə özünə tərəf çəkməklə, ya da özündən uzaqlaşdırmaqla edilir. Yozmaq bir şeyi olduğu kimi təsvir etməyib, olduğundan fərqli şəkildə görmək və göstərməkdir. Eynilə yuxuları xeyrə yozmaq kimi, yuxuda görülən şeyin rəmz olduğunu qəbul edərək, rəmzlərin mənasını başa düşmək üçün onların mənaları yozulur. Yozmağa məcbur edən isə rəmzləri, kabusları yuxu görənin özünün müəyyən edə bilməməsidir.
Simvollar da belədir. Başqasının təyin etdyi simvolun mənası ilə bağlı yalnız yozum verilə bilər. Bununla belə, özünü təmsil etmək üçün simvol şüurlu şəkildə seçilərsə, yozmağa ehtiyac qalmaz. Onun nəyi təmsil etdiyi məlum, mənası da gün kimi aydındır.
Kim bilir, bəlkə də “Yüksələn şir” hərəkatında şirin kimi təmsil etdiyini yozmaq yerinə, əslində kimi təmsil etdiyini bildiyimiz anlayışı ilə baxsaq, şirin ikiyə bölünmüş və beləliklə də digər yarısından ayrı düşümüş bir cəmiyyət olmadığını; parçalanmış cəmiyyətləri qorumaq üçün mübarizə aparan bir dövlət də olmadığını; özünə düşmən olan cəmiyyətlər arasında tələyə düşmüş bir dövlət də olmadığını; problemləri həll və cəmiyyətləri idarə etmək yükünü çiyninə ala bilmədiyi üçün dara düşən dünyanın ən güclü dövləti də olmadığını; gücünü nümayiş etdirmək üçün seçdiyi, simvolu onsuz da şir olanı təmsil etdiyini və "Yüksələn şir" ifadəsinin başqalarının hərəkətlərini də təyin edə bilən gizli varlığın gücünü yenidən göstərmək iradəsini ifadə etdiyini görərik.

Milli Mətbuat - 150

Milli mətbuatımızın banisi

Milli köklərə bağlılığımız bizi daim uca pillələrə qaldırıb. Tarixdə bu kimi hallar minlərlədir. Düşünən beyinlərimiz sayəsində xalqımız həmişə işıqlı səmtlərə çıxıb. Ölkəmizin işıqlı səmtlərindən biri də sözsüz ki, milli mətbuatdır. Mətbuatı əbəs yerə dördüncü hakimiyyət adlandırmırlar. 150 il bundan əvvəl – 22 iyul 1875-ci ildə Azərbaycan mətbuatı öz simasını dahi Həsən bəy Zərdabi tərəfindən xalqa bəyan etdi və öz işığını hər tərəfə yaydı... Həmin vaxtdan Azərbaycan mətbuatı çətin, lakin çox şərəfli yol keçib, bu gün də öz funksiyasını şərəflə qoruyur...
Azərbaycanın görkəmli ziyalısı Həsən bəy Zərdabi 28 iyun 1837-ci il­də Göyçay qəzasının Zərdab kəndində anadan olub. İlk təhsilini Zərdab kəndindəki mədrəsədə alıb. Burada ərəbcə və farsca öyrənən Zərdabi 1852-ci ildə Şamaxı şəhərində açılan rusca dünyəvi təhsil verən məktəbə yazılıb. Orta təhsilini Şamaxı şəhərində başlayaraq Tiflisdə tamamlayıb. 1861-ci ildə Moskva Universitetinə daxil olub, dörd il sonra həmin universitetin təbiət-riyaziyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.
Ali təhsil ocağında oxuduğu müddətdə tələbələr arasında xüsusi olaraq seçildiyinə görə onun universitetdə saxlanılması qərarı qəbul edilib, lakin vətəninə olan sonsuz məhəbbəti, xalqına, millətinə xidmət etmək arzusu onu Azərbaycana çəkib gətirib.
Zərdabi universiteti bitirdikdən sonra Tiflisdə Torpaq İdarəsində (Mejovoy Plata) işləməyə başlayıb. Bu vəzifədən ayrıldıqdan sonra 28 fevral 1868-ci ildə Qubada məhkəmə katibi işləyib. 4 oktyabr 1868-ci il tarixində işinə son verildikdən sonra bir müddət müstəqil məhkəmə vəkilliyi edib. 18 noyabr 1869-cu ildə Bakıdakı məktəblərin birində təbiət elmləri üzrə müəllim kimi işə düzəlib.

Soldan sağa İsmayıl Qaspıralı, Həsən bəy Zərdabi, Əlimərdan bəy Topçubaşov.
O ərəfələrdə Azərbaycanın mərkəzi şəhəri olan Bakının sürətli inkişafı milli mətbuatın yaranması zərurətini doğurmuşdur. Ana dilində qəzetə böyük ehtiyac olduğunu dərk edən Həsən bəy Zərdabi qəzet çap etmək üçün hökumətə müraciət etmişdir, lakin buna nail ola bilməmişdir. Sonda Bakı valisi Staroselskinni senzura məsələsini öz öhdəsinə götürməsindən sonra qəzet çıxarmaq üçün icazə ala bilmişdir. Xeyli əzab-əziyyətdən sonra 1875-ci ilin 22 iyulunda Bakıda qubernator mətbəəsində Azərbaycan dilində "Əkinçi" qəzetinin nəşrinə müvəffəq olmuşdur. Bu qəzetlə Azərbaycan milli mətbuatının əsası qoyulmuşdur.
"Əkinçi" qəzeti 1877-ci ilin 29 sentyabrına qədər çapını davam etdirmiş, ayda iki dəfə 300–400 tirajla nəşr olunmuşdur. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi işıq üzü görmüşdür. Bu da bir həqiqətdir ki, "Əkinçi" qəzeti fəaliyyət göstərdiyi 2 ildə özünün müqəddəs amalına - xalqın maariflənməsinə ləyaqətlə xidmət etmişdir.
Sərt təqiblər üzündən Zərdabi 16 illik sürgün həyatı yaşamışdır. 1896-cı ildə uşaqlarının təhsilləri ilə bağlı Bakıya köçmüş və "Kaspi" qəzetində işləməyə başlamışdır. Bir müddətdən sonra Bakı Şəhər Dumasına deputat seçilmişdir, maarif komissiyasının üzvü olmuşdur. Ən əsası, Həsən bəy Zərdabi həmişə əzilən və istismar olunan kütlələrin tərəfində olmuşdur.
1880-1890-cı illərdə Həsən bəy Zərdabinin Bakıda və Tiflisdə çıxan "Ziya", "Kəşkül", "Kaspi", "Novoye obozreniye" və digər qəzetlərdə Azərbaycan və rus dillərində çoxlu elmi-kütləvi məqalələri nəşr olunmuşdur. Ömrünün sonlarına yaxın Bakı Şəhər Dumasının maarif şöbəsində işləmişdir.
22 iyul 2025-ci ildə Azərbaycanda milli mətbuatın yaranmasının 150 ili tamam olur. 1875-ci ilin bu günündə dövrün mütərəqqi fikirli ziyalısı Həsən bəy Zərdabi böyük çətinliklər hesabına “Əkinçi” qəzetini çap etdirmişdir.
22 iyul uzun illərdir Azərbaycan mətbuatının yaranma günü kimi qeyd olunur. Azərbaycanın maarifçilik tarixinin ən parlaq çağları bu dövrdən başlanır. Yəni 150 il əvvəl – 1875-ci il iyulun 22-də görkəmli ziyalı, təbiətşünas alim və maarifçi-publisist Həsən bəy Zərdabinin Azərbaycan dilində nəşr etdirdiyi “Əkinçi” qəzeti milli mətbuatımızın ilk nümunəsi və ölkəmizin həyatında mühüm hadisə kimi tarixə düşmüşdür.
Həsən bəy Zərdabi zəngin ədəbi irsi və fəaliyyəti ilə Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə yaddaşlardan silinməyən izlər qoymuş böyük tarixi və ədəbi şəxsiyyətdir. Onun xalqı qarşısındakı xidmətləri unudulmazdır.
Və nə qədər Azərbaycan mətbuatı var, Həsən bəy Zərdabi də xatırlanacaq!

Hüseyn İSAOĞLU,
AYB-nin və AJB-nin üzvü, yazıçı- publicist

Doğum günün mübarək!

Bu gün-26 iyul yazıçı-publisist, ehtiyatda olan tibb xidməti polkovnik-leytenantı, Hərbi Jurnalistlər Birliyi İdarə heyətinin üzvü, dostum Elman Süleyman oğlu Rüstəmovun doğum günüdür.
O, Zəngəzur mahalının Qafan Rayonunun Yuxarı Girətağ kəndində doğulub. Azərbaycan Tibb Universitetini bitirsə də taleyini Azərbaycan Ordusuna bağlayıb. Elə öz ixtisası üzrə də müstəqil Azərbaycanın yeni formalaşan ordusunda xidmətə başlayıb. Elmanın elə xasiyyəti var ki, istər oxuduğu məktəblərdə, istərsə işlədiyi kollektivlərdə, istərsə də yaşadığı məhəllələrdə yalnız dostlar qazanıb. Çünki onun mayası xeyirxahlıqdan yoğrulub.
Elmanla məni dostlaşdıran isə onun qələm əhli, ruh adamı olması və daxili zənginliyidir. Xeyirxahlıqdan zövq alan dostumu ortaq dostlarımız

Əlayət Kərimov, şair Vidadi Loğmanoğlu, həkim Fikrət Orucov, gənc dostlarımız Vaqif və İsa təbrik edir.
Elman əzizim, sənə sağlam ömür, firavan həyat arzulayırıq. Arzu edirik ki, illərlə çəkdiyin çətinliklər, vətən həsrəti geridə qalsın! Hər səhəri xoş xəbərlə açasan!
Sayğılarla: Tamxil Ziyəddinoğlu