“Azərbaycanda hərb işi və hərb sənəti” adlı monoqrafiya çapdan çıxıb


Milli Müdafiə Universitetinin Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunda “Azərbaycanda hərb işi və hərb sənəti” monoqrafiyası işıq üzü görüb. Butov.az xəbər verir ki, geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan kitabın müəllifi Milli Müdafiə Universitetinin Hərbi Elmi-Tədqiqat İnstitutunun professoru, “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyinin sədri, ehtiyatda olan birinci dərəcəli kapitan, tarix elmləri doktoru, professor Nurulla Əliyevdir.

Kitabda Azərbaycanda hərb işinin qədim dövrlərdən XVI əsrədək tarixi və inkişaf mərhələləri işıqlandırılıb. Nəşrdə, həmçinin dövrün hərbi-siyasi tarixi, hərb sənətinin əsas xüsusiyyətləri xronoloji ardıcıllıqla əksini tapıb. Kitab çoxlu sayda illüstrativ materiallar - dövlətlərin, yürüşlərin xəritələri, döyüş əməliyyatlarının, hərbi təşkilatların yürüş və döyüş düzülüşləri sxemləri, tarixi silahların fotoşəkilləri, batal miniatürləri, o cümlədən torevtika və daşişləmə sənəti nümunələri yer alıb.
Ən qədim dövrlərdən XVI əsrə qədər Azərbaycanın hərb tarixinin öyrənilməsi və ümumiləşdirilməsinin aktuallığı, problemin Azərbaycan tarixşünaslığında indiyədək konkret–tarixi və konseptual baxımdan araşdırılmaması bu tədqiqat işinin mövzu və məqsədlərini şərtləndirib.
Monoqrafiya Azərbaycanın ali və xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin müəllimləri, tələbə və kursantları, geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub. Nəşr gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi üçün də dəyərli mənbədir.

Издана монография «Военное дело и военное искусство в Азербайджане»


Вышла в свет монография «Военное дело и военное искусство в Азербайджане», изданная Военным научно-исследовательским институтом Национального университета обороны.
Aвтором книги, предназначенной для широкой читательской аудитории, является профессор отдела гуманитарных наук Военного научно-исследовательского института, капитан 1-го ранга запаса, председатель благотворительного общественного объединения «Дербенд», доктор исторических наук, профессор Нурулла Алиев.
В книге освещаются история военного дела в Азербайджане с древнейших времен до XVI века и этапы его развития. В публикации в хронологическом порядке отражена военно-политическая история эпохи, особенности военного искусства. Книга насыщена богатым иллюстративным материалом – карты государств, походов, боевых действий, схемы походных и боевых порядков военных организаций, фотографии исторического оружия, батальные миниатюры, в том числе образцы торевтики и обработки камня.
Актуальность изучения и обобщения военной истории Азербайджана с древнейших времен до XVI века и тот факт, что проблема не исследовалась азербайджанской историографией с конкретно-исторической и концептуальной точек зрения, обусловили тему и цели этого исследования.
Монография предназначена для преподавателей, студентов и курсантов высших и специальных учебных заведений Азербайджана, а также широкой читательской аудитории. Издание также является ценным источником для воспитания подрастающего поколения в духе патриотизма.

Sumqayıtda 24 saylı məktəbdə Esmira Günəşin kitablarının təqdimatı oldu

Dekabrın 23-ü Sumqayıt şəhər 24 saylı məktəbdə Esmira Günəşin şəhidlərə həsr etdiyi kitabların təqdimatı oldu. Tədbirdə kitablarla yanaşı həm də kitabda yer alan Sumqayıt şəhidlərinin şəkillərindən sərgi hazırlanmışdı. Məktəbin şagirdləri əvvəlcə sərgi ilə tanış olub şəhidlərimizi daha yaxından tanıdı, sonra isə tədbirdə iştirak edərək şəhid anaları ilə ünsiyyət qurmağa fürsətləri oldu. Tədbir Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni ilə açıq elan olunduqdan sonra şəhidlərin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Daha sonra məktəbin direktoru Nəsibə müəllimə qonaqları salamlayaraq şəhidlərimizin illər keçsə də unudulmayacağını dilə gətirərək, məktəb kollektivi olaraq bu sahədə xüsusi addımlar atdıqlarını bildirib. Qeyd edib ki, hər zaman şəhid ailələrinin və qazilərin yanında olaraq onlara dəstək olmağa çalışırlar. Tədbir Esmira Günəşin şəhidlərə həsr etdiyi şeirlərlə və vətənpərvərlikdən bəhs edən bir neçə səhnəciklə davam edib. Tədbirin gedişatında sözləri Esmira Günəşə, bəstəsi Yaqut Almaza məxsus olan şəhid Elmar Nəsibovun xatirəsinə həsr olunmuş musiqi gənc müğənni Xəyal Cəbrayıllının ifasında səsləndirilərək klipi qonaqlara nümayiş olunub. Tədbirin xüsusi qonaqlarından biri də qadın şəhidimiz Mətanət Mehdiyevanın ailəsi olub. Tədbirin sonunda çıxış edən Esmira Günəş qadın qəhrəmanlarımızdan çox az tanındığını bildirərək, Mətanət Mehdiyevanın adını xüsusi vurğulayıb. O bildirib ki, bundan sonra da şəhidlər haqqında yazıb, yeni kitablar nəşr etdirməyə davam edəcək. Gələn bütün qonaqlara və tədbirin ərsəyə gəlməsində əziyyəti olan hər kəsə təşəkkür etdi. Sonra xatirə şəkilləri çəkdirildi. Sonda məktəb kollektivi şəhid ailələrini ehsan süfrəsinə qonaq etdilər.

Xoruz əhvalatı

Xaçmazın Şollar kəndinə qonaq getmişdim. Bir neçə saatdan sonra qayıtmağı qərara aldım. Ev sahibi məni öz yaxınının maşını ilə yola saldı. Xaçmaza çatdıq. Evimiz dalanda yerləşdiyinə görə adətən maşınla gələndə küçənin başında düşürəm. Ona görə də sürücüdən xahiş etdim ki, saxlasın. Lakin o, mənim təkidimə baxmayıb maşını dalana sürüb düz evimizin qabağında saxladı. Mən onunla xudafisləşib düşdüm. Həyətə girmək istəyirdim ki, məni səslədi:
– Zəhmət olmasa, qardaş bir dəqiqə gözlə. Maşının yük yerini açıb ordan ayaqları bağlı bir xoruz çıxarıb mənə verdi:
– Sənə pay veriblər.
Bu hədiyyəni gözləmirdim. Xoruzu alıb: “Sağ olsunlar”, deyib təşəkkürümü bildirdim. Həyətə keçdim. Ailəliklə hamımız xoruzun başına yuğışmışdıq. Xoruz qeyri-adi olmaqla, pipiyi iri və tac şəklində idi. Quyruğu uzun olsaydı ona xoruz yox, tovuz quşu demək olardı. Oğlum Kamran bildirdi ki, bu xoruz çox nadir növdəndir. Aparıb bazarda satsaq ən aşağısı 100 manat verərlər. Mən də cavab verdim ki, xoruzu bizə pay veriblər, satmaq hörmətsizlik olar. Onu da deyim xoruz elə də böyük, nə də ətli-canlı idi. Həyətdə isə bu xoruzu saxlamaq üçün şərait yox idi. Kiçik bir yer düzəldib xoruzu ora buraxdıq. Bir neçə gün keçdi. Bacanağım bizə qonaq gəlmişdi. Pay verilən xoruzu ona göstərdik. Hiss etdim ki, xoşuna gəlib. Yola salarkən xoruzu ona verdim:
– Bacanaq, bu xoruzu bağışladım sənə.
Elə təzəcə evə girmişdim ki, telefona zəng gəldi. Dəstəyi qaldırdım. Bacanağımgildən idi. Onu soruşurdular. Mən də, məndən çıxmayan iş,dedim:
– Bacanağın qoltuğuna bir xoruz verib saldım yola, indi gəlib çatar.
Bu cavabın üstündən heç on dəqiqə keçməmiş yenidən telefona zəng gəldi. Elə “Alo” deməyim oldu. Bu dəfə zəng edən bacanağın özü idi. Bacanaq başladı, nə başladı. Ağzımı açmağa belə imkan vermədi:
– O nə sözdür demisən? Xoruzunu verib qoltuğuna yola saldım…
Qulaq asmaqdan başqa çarəm olmadı. Nəhayət, danışıb ürəyini boşaltdıqdan sonra susdu.
O sakitləşəndən sonra dedim:
– İndi mən gəlirəm sizə. Mən sənin qoltuğuna bir xoruz vermişəm, sən də mənim qoltuğuma iki xoruz verib yola salarsan. Zarafat eləmişəm də, burda nə var ki?
İnsafən bu sözümdən sonra bacanağım daha dillənmədi. Bu telefon danışığından sonra məni bir sual düşündürdü: Görəsən “qoltuğa xoruz vermək” ifadəsinin mənası nədir?
Bir gün dostum Füzuli müəllim məni Xaçmazın Nərəcan kəndinə samovar çayı içməyə dəvət etmişdi. Sakitcə söhbət edə – edə çay içirdik. Birdən həyətdəki toyuqların arasında gəzişən bəzəkli bir xoruz gözümə sataşdı.Yadıma bacanağımla aramızda olan əhvalat düşdü. Üzümü Füzuli məllimə çevirib soruşdum:
– Müəllim, bəlkə siz bilirsiniz,”qoltuğa xoruz vermək” məsələsinin mənası nə deməkdir?
– Bilirəm,-deyərək danışmağa başladı:
– Əvvəllər elçiliyə gedərkən özləri ilə yaraşıqlı bir xoruz aparardılar. Qız evi razılıq əlaməti olaraq xoruzu kəsib, bişirib süfrəyə gətirib elçilərlə birlikdə yeyirdilər. Razılıq olmayanda isə heç xoruzun ayaqlarını da açmayıb gələn elçılərlə qaytarırdılar. Maraqlananlar soruşanda qız evinin cavabı belə olardı: “Xoruzlarını verdik qoltuqlarına”.
Təəssüf edirəm ki, bəzi adətlərimizlə bərabər belə gözəl adətimiz də unudulub.
P.S: Belə xoruzun adı qırxpipikdir.

Yusuf Zirvəsi

Gənc tədqiqatçı Elmir Həsən Şair Təbibin dünyaşöhrətli azərbaycanlı-kimyaçı alim Yusuf Məmmədəliyevə həsr etdiyi “Yusuf zirvəsi” poemasına resenziya yazıb. "Bütöv Azərbaycan" qəzetinin bu günkü sayında dərc olunmuş həmin resenziyanın maraqla qarşılanacığını nəzərə alaraq "Butov.az"-ın oxucularına təqdim edirik:
Məşhur fransız yazıçısı və şairi Alfons de Lamartinin təbirincə desək, şairlər və qəhrəmanlar bir tayfadır. Onların arasındakı fərq ideya və əməl arasındakı fərq kimidir. Qəhrəmanlar şairlərin seyr etdiklərini həyata keçirirlər, yaxud V.Belinskinin məşhur ifadəsi ilə "Şair həqiqəti sübut etmir, o onu göstərir".
Bu ifadələrdən yola çıxıb deyə bilərəm ki, yaradıcılıq insanın daxili ruhunu, mənəviyyatını bir başqa yöndə istiqamətləndirən istedaddır; həyatı öz pəncərəndən seyr etmək kimi.

Şair Təbib

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Şair Təbib yaradıcılığı da eynən bu cür poetik düşüncələri özündə cəmləyir.Müəlifin Azərbaycan SSR EA-nın akademiki və prezidenti olmuş kimyaçı alim Yusuf Məmmədəliyevə həsr etdiyi “Yusuf zirvəsi” poeması onun uşaqlıq çağlarından ta ömrünün sonuna qədər olan dövrü əhatə edir. “Yusuf zirvəsi” poemasını ədəbiyyatımızda böyük kəşflər etmiş bir alimin həyatını bu cür geniş təsvir edən ilk əsər hesab edə bilərik. Əsərdə böyük alimin zəngin elm,həyat yolu poetik üslubda işıqlandırılır. Əsərin proloq hissəsində şair özünəməxsus estetik ideallardan çıxış edərək çox gözəl şəkildə elm yolunun nə qədər müqəddəs olduğunu xüsusi obrazlılıqla təsvir edir:

Dahi zəkasının bir damla nuru,
Zülmət gecələri işıqlandırar.
Onun düşüncəsi, ağlı, şüuru,
Möcüzələr dolu bir aləm qurar.

Zirvələrə doğru hey yüksəlirlər,
Elmi çox dərindən duyan dahilər.
Deyirlər dünyaya az-az gəlirlər,
Zamanı arxada qoyan dahilər.

Məşhur yazıçı F.Dostoyevskinin fikrincə dahilər yüz ildən bir yetişirlər. Şair Təbib də buna bənzər fikirdən çıxış edərək bu cümləni bir daha təsdiq edərək qeyd edir ki, dahilər gələcək günləri daha gözəl təxmin edər, yalnız gələcək işlərin, uğurların ardınca gedərlər. Yusuf Məmmədəliyev Azərbaycan elmində xüsusi xidmətləri olmuş alimlərimizdəndir. Şair onun çətinliklərlə dolu keçən ömür yolunu bədii cəhətdən aydınlaşdırır. Misraların xüsusi poetik ifadələrlə işlənilməsi poemanın hər bəndinə məna zənginliyi bəxş eliyir.
Əksər insanları mürəkkəb həyat şəraiti daha zəngin yetişdirir, çünki onlar həyatın bərkinə-boşuna düşmüş şəxslər olaraq daha möhkəm iradəyə sahib olarlar. Yusufun da gəncliyi bu cür çətinliklərlə dolu keçib. Erməni-müsəlman davası bu çətin illərin ardından üstəlik Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və öz beşiyindəcə boğulması, süqutu, daha sonra ölkə ərazisində Sovet imperiyasının qurulması, əhalinin güzəranını daha da ağırlaşdırmışdı ki, bu həm də Yusufun uşaqlıq illərində ailəsinə, təhsilinə mənfi təsir göstərmiş, eyni zamanda valideynlərinin erməni-müsəlman davasında Cənubi Azərbaycana pənah aparması, qardaşı İlyasın vəfatı və s. durumlar gənc Yusufa ciddi təsir göstərsə də, bu yolda öz möhkəm iradəsini ortaya qoyaraq öz məqsədi uğrunda sona qədər gedərək təhsilini davam etdirməyə müyəssər olmuşdu:

Fəqət çox çəkmədi bu sakit zaman-
Arzu yollarını bürüdü duman.
Araya dövrün sərt havası düşdü,
Erməni-müsəlman davası düşdü.
Üz-üzə dayandı xeyir ilə şər,
Arvad-uşağını yığıb birtəhər
Hacı Heydər kişi keçdi Arazı,
Qaldı sinəsində övlad yarası-
Arazda ömrünü bitirdi İlyas,
Ailəyə kədər gətirdi İlyas...

Əssə də illərin sərt küləkləri,
Yusuf öz yolundan dönmədi geri-
Təhsil almağına o davam etdi,
Təbriz şəhərində məktəbə getdi.
Müəllimlər ona valeh oldular,
İti zəkasına heyran qaldılar.

Şairin poemasının hər bəndi incə detalları ilə zəngindir. Və hər bənddə tarixilik dayanır. Alimin həyatı və yaradıcılığı fonunda gərgin siyasi məqamlara geniş yer verilib ki, bu da əsərin məna yükünü daha da yüksəldir.

O vaxtlar İran da çalxalanırdı,
Azadlıq müjdəli işıq yanırdı.
Boğuldu inqilab, qanlar töküldü,
Nə qədər azəri türkləri öldü.
Şahid olub xeyli günaha, aha,
Ordubada döndü Yusufgil daha.

Akademikin o dövrdə - müharibədən sonra raket yanacağı kəşf etməsi onun SSRİ-də hörmətini bir qədər də artırmışdı. Hətta Nobel mükafatına namizəd olaraq onun adını vermək qərara alınsa da, böyük kimyaçı alimin əməyini qiymətləndirməyən, gözü götürməyənlər də az deyildi. Onların ədavətli niyyətləri sayəsində Yusufun namizədliyinin qarşısına sədd çəkdilər. Bu məqamı poetik düşüncələrlə misralara hopduran Şair Təbib həm də oxucunu hadisələri sona qədər diqqətlə izləməyə vadar edir.

Etdiyi kəşfləri alıb nəzərə,
Elmi dairələr çox haqlı yerə,
Məmmədəliyev - o böyük alimi
İrəli sürdülər namizəd kimi
Ona layiq Nobel mükafatına...
Lakin müzakirə etməkdən yana
Mərkəzi komitə iclas eylədi.
Xruşşov bəyənib xoş sözlər dedi.
Çox yüksək fikirlər səsləndi, fəqət
Oxundu anonim məktub nəhayət.
Guya dövlət sirri olduğu üçün,
Bu kəşflərə aid məlumat bu gün
Stokholma getsə təhlükəsi var,
Hərbi sirlərimiz aşikar olar...
Əslində bu kəşflər haqqında çoxdan
Hətta Ameruka mətbuatından
Xəbər yayılmışdı dünyaya,amma
İclasda danışan bir iblis sima
Qərəzli olaraq haqqı yandırır,
Şeytanın sözünə haqq qazandırır.
Beləcə, namizəd olmadı Yusuf,
Nobel mükafatı almadı Yusuf.

Əsərin dilinə gəldikdə isə əsər başdan-başa nitq aydınlığından ibarətdir. Müəllifin Azərbaycan dilinə bələd olması vacib önəm daşıyır. Üstəlik nəzm formasında yazılması onun bədii yükünü, identik anlaşılmasını müəyyən edir. Təbii ki, burda biz Səməd Vurğun intonasiyasını da duyuruq, xüsusilə "Komsomol" poeması sanki göz önümüzdə canlanır. Poema bir tərəfdən roman təsiri bağışlayır, çünki bütöv bir şəxsin həyat yoluna işıq saçan bu poema həm də bir xalqın istedadını, taleyini öz açıqlığı ilə ortaya qoyan bir şəxsin nümunəsində ömür romanıdır.
Hadisələr həzin ardıcıllıqla öz formasında nəql edilərək hiss olunmayacaq dərəcədə bir mətləbdən digər mətləbə keçid edilir. Bu yöndə yazılacaq əsərlərə bu gün ədəbiyyatımız ciddi ehtiyac duyur. "Yusuf zirvəsi" poemasının tarixilik kontekstində yazılması və öz elmi kəşfləri ilə sovet imperiyasına və onun vətən müharibəsindəki nailiyyətlərinə ciddi təsir göstərmiş Azərbaycanlı elm xadiminin əməyinin diqqətdə saxlanmasına müstəsnasız xidmətdir. Əsəri istər sosioloji, istərsə də strukturalist metod çərçivəsində uğurlu hesab etmək lazımdır. Bədii material olaraq ədəbiyyatımız üçün dəyərli yöndə yazılmış əsər kimi məxsusi bədii dəyər daşıyır.

Elmir Həsən
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
16 dekabr 2022-ci il

Səsin sorağında...
II fəsil
Ustadımın istəyi ilə...

Hər muğam çalanın, muğam deyənin
Keçdiyi, açdığı iz başqa - başqa.
Eyni müğənnini hər dinləyənin
Könlünü yandıran köz başqa - başqa.
Bəxtiyar Vahabzadə

Araz çayı istiqamətində torpaq yolla irəliləyən maşının qaldırdığı toz qatından gözümüzü çəkmirdik. Görüşünə gəldiyimiz iki böyük muğam ustadı Seyid Şuşinski ilə Ağabala Abdullayevi yola saldıqdan sonra kəndimizin adamları yavaş-yavaş dağılışıb evlərinə getdilər. Meydanda uşaqlıq və sinif yoldaşlarımla qalmışdıq. Hamının diqqəti mənə yönəlmişdi. Mən isə uzaqlaşan maşına baxa-baxa xəyallar aləminə dalmışdım. Fikrim dədəmlə - nənəmin, qardaşım Salehin yanında qalmışdı. Baxmayaraq ailəmizin sonbeşiyi idim, ancaq özümdən asılı olmayaraq düşünürdüm ki, görəsən Bakıya oxumağa gedəndən sonra onların vəziyyəti necə olacaq? Bir onu hiss etdim ki, yanağımı göz yaşlarım isladıb. Uşaqlıq illərimdən xanəndə olmaq istəyimi xatırladıqca kövrəlmişdim. İki böyük sənətkarın ifamı sevgi ilə bəyənməsi və razı qaldıqlarına böyük ümid bəsləyirdim. İnanırdım ki, bir gün istəyim-arzum həqiqətə çevriləcək. Ətrafıma toplaşan sinif yoldaşlarımdan biri:
- Rəvan, indi səni Bakıya aparacaqlar? Orda oxuyacaqsan? - deyə sevincək
soruşdu.
Qəfil verilən sualı eşidib xəyaldan ayrıldım və ona tərəf çevrilib:
- Hələ ki, bir şey deyə bilmərəm. Eşitmədiniz, Seyid nə dedi? Dedi ki, onuncu sinfi bitirən kimi, mütləq Bakıya, mənim yanıma gələrsən. İndi buraxılış imtahanlarını verib məktəbi bitirim, sonrasına baxaq, görək necə olacaq, - deyə cavab verdim. Beləliklə, hamımız deyə-gülə şən halda geri qayıtdıq, hər kəs öz evinə getdi. Ancaq kənddə səs yayılmışdı ki, Seyid Şuşinski Rəvanın oxumağını yaman bəyənib, Bakıya, özü müəllim işlədiyi musiqi məktəbinə aparacaq. Evimizə qayıdanda dədəmlə - nənəm Göyüş həyətdə, tut ağacının altında oturub öz aralarında söhbət edirdilər. Dədəm məni görən kimi söhbəti kəsib:
- A bala, aralıqda söz gəzir ki, Seyid Şuşinskiylə Ağabala Abddullayev kəndə gəlib. Eşidib bilən kənd camaatı da onların görüşünə gediblər. Xeyirdirmi, görəsən, kimin toy məclisinə təşrif buyurublar? Onların ikisi də əməlisaleh, xeyirxah insanlardır. Hər zaman kəndimizə xeyirliyə gəlib, xeyir işlərdə iştirak ediblər, - deyə maraqla soruşdu.
- Hə dədə, berezentli maşınla, Villislə gəlmişdilər. Ancaq çox dayanmadılar.
Hamılıqla, yoldaşlarımla birlikdə aralıq meydanına gedib Seyidin ətrafında toplaşmışdıq. Kənd camaatı ilə görüşüb hal-əhval biləndən sonra bizə yaxınlaşıb, içərimizdə səsi olan, yaxşı mahnı oxuyanlarla maraqlandı. Onun yanında dayanan Ağabala əmi də dərhal əlinin işarəsi ilə məni göstərib dedi ki, Ağa, o uşağın da səsinə qulaq as gör necə oxuyur.
- Sən də oxudun?
- Hə dədə, Qulu Əsgərovun “Bəyənmir məni” mahnısını oxudum. Oxuduğum
mahnının birinci bəndini qurtarar-qurtarmaz əli ilə işarə edib ifamı yarımçıq kəsdi.
O: - Bəsdir, bəsdir, çox şirin səsin var. Belə bir səs nadir hallarda insana qismət olur. Orta məktəbi qurtaran kimi mütləq mənim yanıma gələrsən. Yadında qalacaq, mütləq mənim yanıma gələrsən, - dedi.
- Hə, neynək, bala. O, el-oba içində, bütün Qarabağda tanınmış, hörməti
saxlanan məşhur xanəndədir. Sənin səsini bəyənibsə, demək, yaxşı oxuyan olacaqsan. İnşallah, istəyinə də gec-tez çatarsan, - deyə dədəm ilk xeyir - duasını verdi.
Nənəm sevindiyindən əllərini göyə qaldırıb dodağının altında nəsə danışırdı. Bilirdim ki, dua edir. Onun gözlərindən axan göz yaşlarını görüb aşağı əyildim. Mən özüm də dolxusunub yaman kövrəlmişdim. Bir anlıq fikirləşdim ki, bəlkə heç təhsilimi davam etdirməyə getməyim. Nə çoxdur Bakıda, Füzulidə, orda-burda, toylarda, radioda oxuyanlar. Nənəmi bərk-bərk qucaqlayıb ona qısıldım, - nənə, ürəyini sıxma. İnşallah hər şey yaxşı olacaq. Sizi də, qardaşım Salehi də bu çətin günlərdən, kasıbçılıqdan qurtaracam, - dedim.
Dədəm bizi görüb ərkyana səslənərək gülə-gülə:
- Ə.., nədir yenə, nənə-bala gözünüzün qorasını tökürsünüz. Şükür edin ki, Seyid özü, öz ayağı ilə kəndə gəlib. Sənin səsini yoxlayıb, bəyənib, qəbul edib. Bundan da artıq daha nə istəyirsiniz ki, baş-başa verib ağlaşırsınız? - dedi.
Nənəm çox kövrəlmişdi. İki odun arasında qalmışdım. Bilmirdim gedim, yoxsa kənddə qalıb onların qulluğunda dayanım. Hər ikisi əldən düşmüş, çox qocalmışdılar. Qardaşım Saleh də ağır işlər görə bilmirdi. O, qardaşım Abdulla ilə ekiz doğulmuşdur. Abdulla əsgərlikdən sonra Bakıda qalıb sürücü işləyirdi. Bir tərəfdən də yazın isti, quraqlıq keçməsi ot biçimində qoyun-keçilərin, yanı balalı inəyimizin qışa yem tədarükünü etməyimizi yaman çətinləşdirmişdi. Ot çalımının qızğın vaxtında dədəmlə mən biçənəklərdə kolxozun otunu biçirdik. Arada vaxt tapıb özümüzün böyük tut bağına gedir, kərənti ilə ağacların arasındakı göy otları biçib yayırdıq ki, tez qurusun. Ağır da olsa, hər necə olursa-olsun, qışa tədarük görməliydik. Biz tərəflərdə qış çox sərt keçir. Yalan olmasın qar dizə qədər yağır. Gediş-gəliş də çətinləşir. Heyvanları dağda-dərədə otarmaq müşkül məsələyə çevrilir. Beləcə çalışırdım ki, Bakıya gedənə qədər evimizin, təssərrüfatımızın əyər-əskiyini sahmana salmaqda dədəmə kömək edim. İstəmirdim ki, məndən sonra evdəkilər qışda çox əziyyət çəksinlər. Bu əziyyətlərə baxmayaraq onuncu sinfin buraxılış imtahanlarına hazırlaşırdım. İmtahanları verib kamal atestatımı aldım. İndi evimizdə yola düşmək üçün yavaş-yavaş tədarük görülürdü. Nənəm Bakıda yaşayan bacılarım və qardaşlarıma çoxlu sovqat hazırlayırdı. İki bacım, iki qardaşım Bakıda olurdu. Böyük bacım Qəmər prokuror işləyən həyat yoldaşıyla təzə aldıqları mənzildə yaşayırdılar. Kiçik bacım Banu isə AZİ - də, Neft Kimya İnstitutunda oxuyurdu. Qardaşım Abdulla sürücü, Adil isə müəssisədə çilingər işləyirdi. Günlər ötüb keçdikcə təssərrüfatımızda işlərin çoxunu sahmana salmışdıq. Yola düşməzdən bir gün qabaq dədəm mənə dedi ki, get poçta bacın Qəmərə zəng et, təfsilatı ilə onlara xəbər ver ki, Seyid Şuşiniski kəndə gəlmişdi, səni kənd camaatı içərisində oxudub səsini də bəyənib. Təhsilini davam etdirmək üçün Bakıda işlədiyi musiqi məktəbinə dəvət edib. Şənbə günü səhər ertədən stansiya Horadizdə İrəvan-Bakı qatarına minib gələcəksən. De ki, qardaşın Abdulla da həmin günü günorta səni Bakıda, dəmir yol vağzalında qarşılasın. Nabələd uşaqsan, şəhərin ortasında azıb qalarsan. Bir yer də tapa bilməzsən ki, gedib bacıngilin evlərini tapasan, - deyib həyətdən küçəyə çıxan dədəm kolxoz idarəsinə tərəf yollandı. Mən isə dədəmin sözü ilə poçta gedib bacım Qəmərin ev telefonunun nömrəsinə sifariş verib xeyli gözlədim. Bir azdan telefonçu qızın xəbərdarlığı ilə divardan asılı qalmış telefonun dəstəyini götürüb “alo” deyə bacımın səsini eşidib hal-əhval soruşdum. Seyid Şuşinskinin kəndimizə gəlməyini, məni oxudub səsimi bəyəndiyini, Bakıda musiqi məktəbinə dəvət etməyini dedim. Bacım çox sevindi. Telefonda eşidirdim ki, evlərində sevinclərindən qışqırışıb şadyanalıq edirdilər. Sonra bacım dedi ki, Abdulla şənbə günü günorta səni vağzalda qarşılayacaq. Mən evə qayıdarkən kolxoz idarəsindən qayıdan dədəm gülə-gülə dedi ki, Horadiz stansiyasına getmək işin düzəldi. Sədrimiz Zaman
kişinin yanına getmişdim. Şənbə günü sübh ertədən səni yola salmaq üçün hal-əhvalatı ona danışıb maşın istədim. O, da sağ olsun ki, məni eşidib maşın ayıracağına söz verdi. Sənin Seyidin istəyi ilə musiqi məktəbinə getməyinə çox sevindi. Dedi ki, Cümşüd kişi, arxayın olun. Uşağın yol tədarükünü görün, şənbə günü ertədən maşın ayırtdırıb göndərəcəm qapınıza. Sürücüyə də tapşıracam ki, oğlunuzu stansiya Horadizdə qatara mindirib yola salsın.
Evdə yol tədarükü görülüb, bağlamalar yan-yana qoyulmuşdu. Arada yoldaşlarımla bir yerə toplaşıb kəndimizin yuxarı başındakı Camal bulağına getdik. İri gövdəli xan çinarın kölgəsində yaşıl çəmənlikdə oturub xeyli söhbət edə-edə əyləndik. Camal bulağı kəndimizin elə bir yerində yerləşirdi ki, uzaqdan hündür dağlar-təpələrlə əhatə olunmuşdu. Ətrafımız yaşıllıqlara qərq olmuşdu.
Şənbə günü, sübh ertədən sədrimizin söz verdiyi kimi, göndərdiyi Palturka yük maşınının siqnal səsinə küçəyə çıxdım. Bir azdan yır-yığış edib yükümü maşının arxa saxlancında qablaşdırıb dədəmlə, nənəmlə, qardaşım Salehlə qucaqlaşıb görüşdüm. Nənəm içi suyla dolu iri mis dolçanı əlində bərk-bərk saxlamışdı. Dədəm üzümə baxa-baxa yaman doluxsunmuşdu. Qabarlı əlləri ağır işlərdə cadar-cadar olmuş kişi məni bərk-bərk qucaqlayıb:
- Get, yaxşı yol, özündən muğayat ol, bizdən ötrü də nigaran qalma - dedi.
Dədəmin öyüd-nəsihəti məni çox kövrəltmişdi. Yola düşərkən qəfil arxaya çevrilib, asta addımlarla maşının dalınca gələn nənəmi gördüm. O, əlindəki dolça dolu suyu tozlu-torpaqlı yolda maşının ardınca səpələdi. Əllərini yelləyərək xeyli maşının arxasınca baxa-baxa qaldı...
Yolda yaşlı sürücüyə tərəf dönüb:
- Nə olar, Çinarlı bulağına sür, bulağın gözündən bir az su içim.
Sürücü gülümsünüb, mənə baxa-baxa, - deyəsən, gedənə yaxın Çinarlı bulaqla da vidalaşmaq istəyirsən, - deyib göz vurdu.
- Hə əmi, - deyə tez cavab verdim.
Sürücü sükanı sola burub bulağa tərəf sürət götürərək iki yüz addımlıqda Xan Çinarın yanında maşını əylədi. Çinar ağacının iri gövdəsi əzəməti ilə görənləri heyran edirdi. Diş göynədən soyuq suyundan doymaq olmurdu. Kənd camaatının aman yeri sayılan bulağın köksündə bitmiş ağacın budaqlarında gömgöy yarpaqları iri çətirə bənzərtisi sanki xəfif əsən mehin təsiri ilə məni salamlayırdı. Qoynuna dolanmış üzüm ağacının qıvrım-qıvrım zoğlu yarpaqları iki aşiqin qol-boyun olmasını xatırladırdı. Əsirlərin yadigarı sayılan, neçə-neçə qovğalarla üzləşmiş çinarla həmdəm olan və yerin təkindən şırıl-şırıl axan bulaq, boynuna dolanan saçaqlı üzüm zoğları əsrarəngiz gözəlliyi ilə insanı valeh edirdi. Özümü saxlaya bilməyib, nisgilli baxışlarımla ağacın zirvəsini seyr etdim. Və xəyalımdan keçən bir fikir:
- Görəsən, dünyanın başqa bir yerində də belə bir müqəddəs, uca, iri gövdəli Xan Çinar ağacına rast gəlmək olarmı ki, üç dost, üç sirdaş bir yerdə həmdəm olub onun ziyarətinə gələnlərə qucaq açsın, gedənlərə yaxşı yol arzulasın? - deyə düşünürdüm.
Maşının siqnal səsinə xəyaldan ayrılıb aşağı əyildim. Ovucladığım sudan
doyunca içib, çinar ağacını, üzüm ağacını əlimlə oxşayıb, öpüb ayrıldım. Tələsik maşına doğru qaçaraq əyləşib yola düşdük. Son dəfə Çinarlı bulağının ziyarətində olmağım, bulaqdan doyunca su içməyimlə özümdə gümrahlıq, əhvalımda rahatlıq hiss edirdim. Geriyə qayıdarkən yol boyu yaşıllıqla əhatə olunmuş kəndimiz arxada qalırdı. Maşın qarşıdakı aşırımı sürətlə qalxıb üzü aşağı, Gəyən təpəliklərinin arası ilə sürətlə hərəkət edirdi. Bir azdan mənzil başına çatıb stansiya Horadizdə açıq meydançada yükümüzü yerbəyer edərək bilet kassasına yaxınlaşıb Bakıya bilet aldım. Qatarın gəlməsinə hələ xeyli vaxt qalırdı. Mən sürücünün kəndə qayıtmasını istədim. O, gülə-gülə:
- Bir az səbrli ol, qatar gəlsin, yükünü bir yerdə vaqona qaldıraq. Özün də minəndən sonra mən arxayın kəndə qayıdacam. Yoxsa sədrimiz Zaman kişiylə dədən Cümşüd eşidib-bilər məndən inciyərlər. Bir azdan uzaqdan paravozun fit səsi eşidildi. Sürətlə gələn paravozun bacasından ağ buluda bənzər tüstüsü görünürdü. Meydançada dayananlar tələsik yüklərini götürüb dəmiryol xəttinə yaxınlaşdılar. Gurultu ilə stansiyaya daxil olan qatar bir azdan sürətini azaldıb dayandı. Sürücü dərhal yükümü ümumi vaqona qaldırmağıma kömək etdi. Ancaq vaqona qalxarkən əli avtomatlı əsgərin diqqətlə bizi müşahidə etməsini görüb təəcübləndim. O, yaşlı adamların sənədlərini gözdən keçirib özünə qaytarırdı. İçəri daxil olub pəncərə qabağında boş yerlərdən birində yerimi rahatladım. Sonra sürücü əl verib mənimlə vidalaşaraq:
- Burda qatar cəmisi beş dəqiqə dayanır, sənə yaxşı yol, - deyib tələsik vaqondan düşdü.
Yaxınlıqda Araz çayının suları görünürdü. Sahil boyu qamışlıqla əhatə olunmuş çayın suyu yaşıl rəngə çalırdı. Bir azdan qatar hərəkətə gəlib sürət götürdü. Araz çayının sahil boyu tikanlı məftillə çəkilmiş sərhəd xəttinin dirəkləri bir-bir arxada qalırdı. O taylı - bu taylı qan qardaşlarımızı amansızcasına bir-birindən ayrı salan sərhədin qorxunc görünüşü insanı varından edirdi. Vaqondakılar sərhəddin o biri tərəfini nisgilli baxışları ilə müşahidə edir, pıçıltıyla bir-birilərinə nəyi isə danışırdılar. Mən sakitcə o tayı seyr etdikcə ailəmizdə hərdən söz düşəndə nənəmin Araz çayı haqqında dediyi bir bayatını xəyalımda canlandırdım.
Arazı ayırdılar,
Lil ilə doyurdular.
Mən səndən ayrılmazdım,
Zor ilə ayırdılar...
Araz çayına baxa-baxa o taylı qardaş-bacılarımı düşünürdüm. Və öz-özümə
gileylənib, - görəsən səbəb nə olmuşdu ki, bizi rəzalətli ittihamlarla ayırıb biri-birimizə qovuşmağı yasaq ediblər. Nə isə, dərindən ah çəkib uzaqlara baxırdım. Qatar sürət götürdükcə Gəyən təpəliklərindən uzaqlaşır, Haramı düzünün geniş səhralığında şütüyürdü. Bir azdan sərhəd xətti də görünməz oldu. Vaqonun o biri başında qarmonun həzin səsi eşidilirdi. Hiss olunurdu ki, qarmonu dilləndirən təzə-təzə öyrənir. “Bir yaşıl baş, sona məni saldı çöllərə,” - mahnısını zəif ifa etsə də oxşadırdı. Beləcə, uzun səfərdən sonra qatar günorta üstü Bakı şəhərinə çatdı. İlk dəfə iri binalarla əhatə olunmuş nəhəg şəhəri, Bakı vağzalında böyük qələbəliyi görəndə yaman həyəcanlanmışdım. Pəncərədən boylanıb meydanda adamlar arasında qardaşım Abdullanı arayırdım. Birdən uzaqdan vaqonlara baxa-baxa gələn qardaşımı görüb ona əl edib səslədim. Tələsik yükümü yığıb vaqondan aşağı düşdüm. Qardaşım məni görüb bərk-bərk qucaqlayaraq boyu bərabərində qaldırdı. Gülə-gülə:
- Maşallah, böyüyüb yekə kişi olmusan, - dedi. Qardaşımın idarə etdiyi müəssisə maşınıyla onun İnqilab küçəsində yaşadığı kiçik həyət evinə getdik. Evdə bacılarım Qəmər, Banu və qardaşım Adil bizi gözləyirdi. Mənim gəlişim onları yaman sevindirmişdi. Dincimi alandan sonra gətirdiyim sovqatları nənəm necə demişdisə, bir-bir onların arasında bölüb, hərənin öz payını verdim. Bir azdan nahar edib gəlişimi bütün təfsilatı ilə ətraflı danışmağa başladım. Bildirdim ki, mən Bakıda heç yeri tanımıram, Musiqi məktəbinin də harda yerləşdiyini bilmirəm. Məni Seyid
Şuşunskinin işlədiyi məktəbə aparın.
Bacım Banu doluxsunmuş halda:
- Fikir eləmə, indi Sara adlı tələbə yoldaşıma zəng edib Seyidin iş yerinin harda yerləşdiyini öyrənəcəm.
Banu Saraya zəng edib əhvalatı təfsilatı ilə ona danışdı. Sara bacıma bildirdi ki, Seyid Şuşinskiylə atam yaxın dostdurlar. Atama deyim, cavabını dərhal sizə bildirərəm. Bir azdan telefonun aramsız zənginə Banu dəstəyi götürüb danışa-danışa: - çox sağ olun, Sara, Allah sizdən razı olsun, İnşallah sabah axşam üstü qardaşım Abdulla ilə Süleyman hər ikisi sizə gələcək, - deyib gülə-gülə dəstəyi yerinə qoydu.
Bacım mənə yaxınlaşıb:
- Uzaq yol gəlmisən, dur yaxşı-yaxşı yuyun, əynini dəyiş bir az uzan, yat, dincini al, - dedi.
Abdulla ilə Adil evdən çıxıb hara isə getdilər.
Mən yuyunduqdan sonra məktəbdə oxuduğum vaxtlarda nənəmin yundan toxuduğu naxışlı, kiçik heybəmdən qalın dəftərimi çıxardıb vərəqləyirdim. Dəftərimdəki radiodan eşitdiklərim, kitablardan, qəzetlərdən köçürdüyüm xalq, bəstəkar mahnılarına, qəzəllərə göz gəzdirib hazırlaşırdım. Bilirdim ki, Seyid Şuşinski ilk görüşümdən fərqli olaraq, bu dəfə mənim səsimi hər tərəfli yoxlayıb qəti qərarını verəcək.
Həyət qapısından içəri girən Abdulla ilə Adil deyə - gülə evə daxil oldular. Əllərindəki bağlamaları stolun üstündə qabağıma qoyan Abdulla:
- Dur ayağa bunları geyin gör əyninə necə olur, - deyə onları bir - bir açıb göstərdi. Mən alınan təzə geyimləri görəndə heyrətə gəldim. Orda təzə ayaqqabı, şalvar, köynək və digərləri səliqə ilə bükülmüşdü. Yan otağa keçib alınan pal-paltarı geyinib dəhlizə çıxdım. Bacılarım məni təzə paltarda görüb çox sevindilər.
Adil mənə yaxınlaşıb:
- Çox mübarəkdir, sağlıqla geyin.
İndi isə paltarını dəyiş gedək saçını düzəltdirim. O günü məni necə bəzəmişdilərsə, güzgüyə baxanda özüm-özümü tanımadım. Səhərisi axşam üstü qardaşım Abdulla ilə şəhərə, bacımın rəfiqəsi Saragilə yollandıq. Qapıda Sara ilə atası bizi gülərüzlə qarşıladılar. Saranın atası elm adamı, alim idi. Tanışlıqdan sonra atası telefonla Seyid Şuşinskiyə zəng edib onun istəyi ilə mənim Bakıya gəldiyimi bildirdi. Saranın atası qısa danışıqdan sonra, - Ağa İnşallah, sabah səhər Süleyman balamız sizin yanınıza gələcək, - deyə sağollaşıb dəstəyi yerinə qoydu. O, gülə-gülə gəlib yerində əyləşərək:
- Ağa sənin səsini yaman bəyənib. Deyir nadir səsdir. Mən bu yaşıma qədər belə səs eşitməmişəm. Sabah səhər onu göndərin mənim yanıma, musiqiçilərin müşayiəti ilə hər tərəfli dinləyəcəm, - dedi.
Biz ayağa qaxıb razılıq hissi ilə görüşərək evə qayıtdıq. Axşam evdə məsləhət oldu ki, mən bacım Banu və Sara ilə birlikdə Ağanın işlədiyi musiqi məktəbinə gedək. Səhərisi tramvayla yol gedib musiqi məktəbinin yaxınlığında bizi gözləyən Sara ilə görüşdük. Sara barmağı ilə açıq pəncərəni göstərib, - Ağanın sinif otağı oradır. Get görüş, səni gözləyir, - dedi. Sinfə daxil olanda Ağa ilə tarzən əyləşib gözləyirdilər. Sonralar öyrənmişdim ki, o günü gördüyüm tarzən Kamil Əhmədovdur. Bir saata yaxın məni oxudub səsimi yoxlayan Seyid razılıqla, başını tərpədib, bura kiminlə gəlmisən, get onu çağır gəlsin bura, - dedi.
Mən dərhal küçəyə çıxıb ağacın gölgəsində dayanıb gözləyən bacımla Saraya, – Ağa sizi çağırır, - dedim.
Ağa gülər üzlə Sara ilə bacımı qarşılayıb əl görüşdü. O, Saranın əlini tutub alnından öpərək, gülə-gülə:
- Şuşalı balası, atanız necədir? - deyə soruşdu.
Sara razılıq edib kənara çəkildi. Bu an Ağa bacıma tərəf baxıb qətiyyətlə dedi:
- Qızım, Süleyman balamızın səsi şirindir, bal kimidir. Çox nadir səsdir. Axşam telefonda yaxın dostuma, Saranın atasına da demişəm. Necə ki, mən bu Süleyman yaşında olanda, - deyə əlini çiynimə qoyub təmkinlə, - Şuşada Mir Möhsün ağanın ziyarətində olanda və sonralar da ustadım Cabbar Qaryağdıoğlu da vaxtı ilə haqqımda riqqətlə demişdilər ki, Seyid səndə həzrəti Davudun şövqü var. İndi isə bu ahıl yaşımda çox sevinirəm ki, son əlli ildə belə bir səsi olanı Qoç Əhmədli kəndində aşkar edib məktəbə gətizdirdim və hər tərəfli yoxladıq. İndi isə Süleyman balamızdan bir tələbim var. Həftədə iki dəfə, birinci və dördüncü günlər bura gəlib səsini yoxlatmalı və qabiliyyət imtahanına hazırlaşmalıdır. Ancaq bax ha, deyə barmağını mənə tuşlayıb, - məşqə gecikmək, verilən tapşırıqlara biganə yanaşmaq olmaz.
Mən Seyidin qətiyyətli tapşırıqlarına əməl edəcəyimə söz verdim.
Biz sinif otağını tərk edib küçəyə çıxdıq. Küçənin sağ tərəfində dayanan insanlar məktəbin sinif otaqlarında mahnı ifa edənlərə maraqla qulaq asırdılar. Beləliklə, mənim musiqi məktəbində oxumağıma səbəb olacaq məşqələlərə başladım. Birinci, dördüncü günlər tramvaya minib beşmərtəbə deyilən binanın qarşısında düşür, oradan da piyada məktəbə yollanırdım. Musiqi məktəbi Ali Məhkəmə binasının yaxınlığında yerləşirdi. Ağanın məşğələsində ilk tapşırığı olan “Şahnaz” muğamını mükəmməl olaraq öyrənirdim. Bir neçə məşğələdən sonra hazırlıq qrupumuza təzəcə cəlb edilmiş sarışın saçlı gənc, Sabir Mirzəyevlə birlikdə hazırlaşırdıq. O, Çahahargah muğamına hazırlaşırdı. Onun qeyri adi səsi eşidənləri heyrətləndirir, valeh edirdi. Seyid bizimlə məşqul olarkən məşğələ zamanı israrla deyirdi ki, sizin hər ikiniz mənim sonuncu tələbəm - yetirməm olacaqsınız. Bütün gücümü sizə sərf edib ərsəyə gətirəndən sonra məktəblə vidalaşacam...
(Davamı var)

Vaqif RÜSTƏMOV
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
2 dekabr 2022

Eldar Məmmədbəyli

Sadə bir məhəbbət nağılı və ya məhəbbətə yeni yanaşmalar

Əziz oxucu! Hazırda qalmaqallar dünyasına çevrilən planetimizdə, bilmirəm nədənsə bu hekayəni yazmaq arzusuna düşdüm. Qısa bir yazı yazmaq istəyirdim, lakin mən qələmimin mirzəsi olduğumdan yazı bir az uzun alındı. Ətrafda kiminin inqilab, kiminin dünyanın yeni düzümü, kiminin kataklizm, kiminin öz hakimiyyətini l a a a p uzatmaq üçün yaranan imkan dövrü hesab etdiyi bir zamanda mən məhəbbət haqqında sadə dillə təqdim olunan bu yazını yazdım. İndi ətrafda hər şey elə sürətlə, elə amansızcasına dəyişir ki, baş verənləri anlamaq gücündən kənarda qalırsan. Müasir sivilizasiyaların indiki insanların arasında baş verən bu vəhşiliklərin, qırğınların, qəddarlığın qarşısını almaq iqtidarı yoxdur. Elmin indiki inkişafında insanların arasında baş verşn bu qaniçənliyin, amansızlığın qarşısını almaq yollarını tapmaq potensialı yoxdur. Hesab edirəm ki, bəşəriyyətin qarşısında yaranan bu həm uluslararası problemlər, həm ancaq allaha məxsus olan torpağı özünkü hesab edən ağıllı nadanların torpaq davası, dünyanın var-dövlətini müxtəlif valyutalara çevirənlərin, çirkli pulları yumaqla ofşor (offshore) banklara yerləşdirənlərin, yalanı, yaltaqlığı, satqınlığı özünə peşə edənlərin, bəşəriyyəti məhv etmək üçün nüvə silahlarını hazırlayanların, insanları məhv etmək üçün dəhşətli xəstəlik törədən mikrobları yaradanların qarşısını almaq üçün bəşəriyyət müasir sivilizasiyaları, dostluq və sülh yarada biləcək elmləri yaxşılığa doğru dəyişməlidir. Bəşəriyyət və cəmiyyət qansız yaşaya bilməz!!! Lakin ən az qanla, bu qədər sonsuz miqdarda tökülən qanların qarşısını ala biləcək dahilərin, qəhrəmanların yolunu gözləyirik.
Gəlin Allaha min dəfə dua edək ki, axırıncı peyğəmbər məsələsinə yenidən baxıb, insanları xilas edəcək nəhəngləri bəşəriyyətin köməyinə göndərsin!!!
Şairin dili ilə deyirəm:
Xudaya insanın halı yamandır,
Nələr çəkdiyimiz sənə əyandır.
Mənası varmıdır min təriqətin,
Aç-aç qapısını sən həqiqətin
Yazıqdır dünyanın cövhəri insan,
Böyüksən, adilsən keç günahından.
Əgər ömür ömür olsa dediyim bəlaların haqqında ayrı-ayrılıqda yazacağam. Indi isə əziz oxucu, sadə və anlaşıqlı bir dildə yazdığım bu yazını sizin mühakimənizə verirəm. Bu məhəbbət sizin fikirləşdiyiniz kimi mənim başıma gəlməyib, sadəcə olaraq, yazarın təxəyyülünün məhsuludur. Tanrı bəşəriyyətə və xalqımıza yar olsun!
Məhəbbət xatirələri, məhəbbət təranələri, bütövlükdə məhəbbət özü nədir? İnsanın məhəbbəti ən ülvi və ən yüksək, zərif təravətli, xoşa gələn hisslərdir. İkinci siqnal sisteminə məxsus hisslər. Yəni ancaq insana məxsus fikirlər. Siz nə danışırsınız? Kim deyir məhəbbət ancaq insanlara məxsusdur? Bütün canlı sistemlər: bitkilər, heyvanlar aləmi məhəbbət daşıyıcılarıdır. Bitki aləminin, bitki və heyvanlar aləminin qarşılıqlı məhəbbəti, dağların, daşların, qayaların, bulaqların, çayların bir-birinə məhəbbəti necə gözəldir, həmahəngdir.
Sən məni diskusiyaya çəkmə! Deyirsən ki, ən ülvi məhəbbət ilahi məhəbbətdir. Sonra qalan məhəbbət növlərini sıralayırsan. Sən insan düşüncəsinin azadlığını taptalayırsan. Bu azadlığı mənə Allah verib, sən hansı ixtiyarla mənim haqqıma girirsən.
Hardan gəldi mənim beynimə bu fikirlər, dünyanın bu qarışıq vaxtında. Oturmuşdum yazı stolunun arxasında. Bu anda çoxdan tanıdığım bir dostumun özününmü yoxsa yaxından tanıdığı bir kişinin məhəbbəti haqqında danışdığını xatırladım. O, belə söyləyirdi: institutu təzəcə bitirən cavan oğlan təyinatla bir rayona işləməyə gəlmişdi. O zaman təyinat var idi, təhsilin sonunda. Cəhənnəm olsun bütün təyinatlar. İnsanın təhsil illərindən sonra təyinatla işləməyə başladığı dövrün, ömrün digər çağlarından fərqlənən özəllikləri vardır. Əgər sən təhsil illərində özünə bir məhəbbət daşıyıcısını – “Məcnunun gözü ilə baxdığın Leylanı” tapmamısansa, sonrakı illərdə məhəbbət məsələsi bir az mürəkkəbləşir, yanaşmalar dəyişir. Həm də dünyanın gedişinə dair problemlərlə nisbi tanışlıq, informasiyalarla dop-dolu olan bu dünyaya baxışların dəyişməsi, insanın hər şeyi bəyənməməsi, özünəgüvənmə hallarının artması baş verir. Haqqında danışdığımız Tural adlı bu cavan oğlan təyinat yerində, rayonda aldığı əmək haqqı ilə babat dolanırdı. Bəllidir ki, subay və öz görkəminə görə diqqəti cəlb edən bu cavan ətrafında özünə maraq yarada bilmişdi, özəlliklə, yeniyetmə qızların arasında.
Öz mühəndislik fəaliyyəti ilə birlikdə o fəlsəfi kitablara, dünya və Azərbaycan klassiklərinin əsərlərinə nəzər salırdı, boş vaxtında. Füzulinin “Leyli və Məcnunu”, Dantenin “İlahi komediya” kitabını təkrar-təkrar oxuyurdu. Aman Tanrı, Məhəmməd Füzuli nə gözəl demişdir: “Eyb tutmağı hünər sayma! Şeirimə paxıllıq etməyi şüar eləmə! Bihudə hücum etdiyin yetər, əgər bacarırsansa cavab söylə! Hücumu və tərsliyi tərk elə, çünki bu yol cahillik yoludur. Həmişə xeyir söz danış, əgər xeyir demirsənsə, sus, lal ol”.
Bizim qəhrəmanımız Tural bəy bu qayda ilə yaşayırdı. O, burada uzun müddət yaşamaq niyyətində deyildi. Təyinat zamanını başa vurmaq, sonra Sovetlər Birliyinin böyük şəhərlərindən birinə getmək və orada özünə karyera, nüfuz qazanmaq, şərait yaratmaq yolu ilə hərəkət etmək gələcəyinin strategiyasını belə qəbul etmişdi. Burada sevgi və məhəbbət haqqında hər hansı düşüncəyə malik deyildi, ağlına belə gətirmirdi ki, həyatını burada qursun. Elə düşünürdü ki, bu ciddi həyat məsələsi haqqında, ancaq harada işləmək və daim yaşamaq qərarı olandan sonra düşünmək olardı.
Turalın işlədiyi bu yerdə onun atasının yaxın dostu, daha doğrusu uzaq-uzaq qohumu yaşayırdı. Bir gün atası ilə telefon danışığı zamanı bu yeni tanışla (onun adı Adil idi) görüşməyi məsləhət etdi. Tural bundan sonra bu qohumları ilə görüşüb tanış oldu. Daha sonra vaxtaşırı onların evinə gedib gəlirdi. Yavaş-yavaş qohumlarının ailəsi ilə tanışlıq yaranırdı. Bəlli oldu ki, onların bir qızı orta məktəbin axırıncı sinfində oxuyur. Adı Günel olan bu qız çox şən və hazırcavab idi. Yaxşı oxuyurdu, məktəbin əlaçı şagirdlərindən biri, bəlkə də birincisi idi.
Tural orta məktəbi qızıl medalla, institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdi. Texniki sənət sahibi – mühəndis olduğu üçün təbiətşünaslıq fənnlərini (bütövlükdə təbiət fənnlərini) əla bilirdi. Bununla yanaşı ədəbiyyat və azərbaycan dili fənnlərini də yaxşı mənimsədiyinə və zatən meyilli olduğuna görə bu sahədə kiməsə (hər hansı abituriyentə ) kömək etmək potensialına malik idi.
O dövrdə sosial münasibət, əxlaq, dinə qarşı münasibətlər indikindən xeyli dərəcədə fərqli idi. İstər tanışlıq, istərsə də məhəbbət məsələlərinə yanaşma prinsipləri başqa idi. Turalın gələcək ailə məsələsi və ya qaçılmaz məhəbbətə tuş olmaq sevdası heç ağlına belə gətirmirdi. Günellə onun yaşlarının yaxın olması da bu tanışlığın sonrakı inkişafı üçün bir zəmin yaradırdı. Tural orta məktəbə yaşından bir il əvvəl getmişdi. Xanım isə hansı səbəbdənsə məktəbə gec getmişdi. Günel çoxuşaqlı ailənin üzvü idi.
Sovetlər Birliyində rayon mərkəzində yaşayan çoxuşaqlı ailənin dolanması çox çətinliklə başa gəlirdi. Buna baxmayaraq ailənin üzvləri bütövlükdə nisbətən açıq və düzgün dünyagörüşə malik idi. Günel isə öz şuxluğuna, cəsarətliliyinə və yüksək dünyagörüşünə görə daha üstün yer tuturdu. Cavanlıq enerjisi, sağlam düşüncə, üstəlik idmançı görünüşü bu xanımı başqalarından fərqləndirirdi.
Boş vaxtlarında bu təzə tanışın evinə gedən Tural Günelin hansı sənət sahəsinə həvəsi olduğunu, hansı instituta daxil olmaq arzusunda olduğunu öyrənmək istəyirdi. Onu da demək istəyirəm ki, bu gənc oğlan yaşıllığı, təbiətin gözəlliyini çox sevirdi. İnsanların da ağlına, təfəkkürünə, mədəniyyətinə yüksək dəyər verirdi. Özündən razı, yekəxana, şöhrətsevən adamlardan xoşu gəlmirdi. Bunlarla yanaşı, qızların gözəlliyinə, bütövlükdə gözəlliyə laqeyid qalmırdı, maraqla seyr edirdi. Təbiidir ki, həyatında bəyəndiyi, meyilli olduğu qızlar da olmuşdu. Nədənsə bu məsələyə ciddi fikir verməmişdi və ya yaddaşında dərin iz buraxan əhvalat olmamışdı.
Tural hesab edirdi ki, ən ülvi, ən böyük, ən möhtəşəm məhəbbət Allaha olan məhəbbət – ilahi məhəbbətdir. Bəlkə elə ona görə ulu Tanrı məhəbbət əhlinin (əhli məhəbbət demirəm haa) zərif sözəbaxan, komfortabelli olmasını daha üstün bilmişdir.
Deyəsən mən (müəllif) öz zarafatabənzər fikirlərim ilə məqsəddən (expediency) uzaqlaşdım.
Tural axşamlar evdə tək olurdu. Demək olar ki, zamanın çoxunu o təklikdə keçirirdi. Bildiyimiz kimi belə hallarda insanın duyğuları kövrəkləşir, nə üçünsə darıxır, nə isə axtarır (ancaq qəlbində). Gündüzlər bayır paltarı geyinib çıxdığın kimi, psixoloji maskanı, mübarizə sifətini taxıb fəaliyyətə başlayırsan. Çoxları yalan və yaltaqlıq maskasını taxır sifətinə. Tural da bu anlarda kimləsə, onu başa düşəcək, anlayacaq bir insanla görüşmək, qonuşmaq istəyirdi. Bəzən bu romantik anlarda ondan güclü görünmək həvəsi yaranırdı. Lakin ötəri hisslər qısa bir zaman kəsiyindən sonra yox olurdu, kosmosa (bəlkə də ruhlar dünyasına) çəkilirdi. Bir gün o qəsəbələrin bir küçəsində təsadüfən Günellə rastlaşdı. Nə xoş təsadüf anlamı ildırım sürəti ilə beynindən keçdi. Sonra onlar yaxınlaşıb hal-əhval tutdular. Təhtəl-şüur olaraq insanların seyrək olduğu istiqamətdə yavaş-yavaş yürüməyə başladılar.
Söhbətin başlanğıcı əlbəttə təhsil haqqında və Günel hansı ixtisası seçdiyini və ya sonra seçəcəyi barədə qısa informasiya ilə başladı. Eləcə də, Günelin imtahanlara necə hazırlanması barəsində danışdılar. Tural elə bil ki, Güneldə yeni fikirlərin olması, müasir yanaşma, çoxlarına yad olan dünyagörüşün əlamətlərini hiss etməyə başladı. Beləcə şirin söhbət edə-edə qəsəbənin kənarında olan parka yaxınlaşdılar. Yol uzunu edilən söhbətdə Günelin seçdiyi ixtisas üzrə hansı fənnlərdən imtahan veriləcəyi aydınlaşdırıldı. Belə məlum oldu ki, həmin fənnlərdən Turalın başı yaxşı çıxır və bu hər ikisinin ürəyindən oldu. Bəlli oldu ki, Günel biologiya fakültəsinə daxil olmaq istəyir. Tibb sənəti ürəyinə çox yatırdı, lakin xəstələrə və həyati bitmiş insan cəsədinə toxunmaqdan necə qorxduğunu təsəvvür etmək belə çətin idi. Eybi yoxdur, biologiyada da elə tibbin özüdür deyə, özünə təsəlli verirdi. Elə bil hansı bir ilahi qüvvənin təsirindən bunların arasında söhbət çox cazibəli və xoşrəftar oldu. Söhbətin gedişində Tural onun cazibədar sifətinə və simmetrik bədən quruluşuna diqqət yetirirdi. O, düşünürdü ki, nədən bu xanımı belə diqqətlə seyr etmək istəyir. İri və nüfuzlu qara gözlər, uzun kipriklərlə əhatə olunmuşdu. Təzə doğulmuş aypara kimi qalın qaşlar enli alınla necə həmahəng görünürdü. Gözəlliyin də musiqi kimi notları var. Möcüzəli şəkildə sıraya düzülüb, nizamla yaşayır. Təbiətin rənga-rənkliyi necə parlaq şəkildə bərqərar olur. Gördüyü bu mənzərədən, aralarında gedən şirin söhbətdən Tural özünü başqa bir aləmə düşmüş kimi hiss edirdi.
Məhəbbətə yanaşmalar müxtəlif cür olur. Şərq aləmində bu məsələlər spesifik xüsusiyyətlərə malikdir. Bu aləmdə ilk məhəbbət (istərsə də son məhəbbət) şairlər və digər yazarların yaradıcılığında başqa cür verilir. Burada oğlanlar (kişilər) bir tərəf kimi yazıq (yalvaran) sürətində görünür. Ona görə də istər mahnılarda, istər də digər musiqi formalarında aşiqin səsi daha yazıq formada araya gəlir. Bu yazıqlıq Osmanlı türkiyəsinin musiqisində və İran muğamlarında daha çox hiss olunur. Azərbayacan muğamı daha oynaq, daha mübarizdir. Azərbaycanın bəzi bölgələrində aşıqların belə qəmgin havalarda harmoniyanı pozaraq xarici səs ve yersiz qəmli notlara – ağır musiqiyə yer verdikləri görünür.
Şeirlərdə, bayatılarda və digər folklor növlərində bu qəmgin aşiq obrazı çox qəribə görünür. Məsələn, Azərbaycan – Türk dünyasının əvəzsiz giqantı M. Füzulinin məhəbbət haqqındakı fikirləri normal yanaşmada qəribə görünür. Görün dahi şairin məhəbbətə münasibəti necədir: “Getdikcə nigarımın gözəlliyini artır, gəldikcə məni onun dərdinə daha betər mübtəla elə! Mən hara mənsəb-hörmət cəhdi hara. Məni yoxsulluq və yoxluq səadətinə çatdır. Hicrində bədənimi elə zəiflət ki, səba məni götürüb onun vəslinə yetirə bilsin”.
Zamanın tələbinə görə hamının və mənim (müəllifin) düşüncəmə görə bu istək belə olmalı idi: “Ya Rəbb, mənim gözəlliyimi artır, mənə var-dövlət qazanmağa imkan yarat, mənim ürəyimə təpər ver ki, çətinliklərlə layiqli mübarizə aparım, şərə qalib gəlim, qətiyyət ver ki, həmişə mübariz olum, bütün bunlara görə məni daha çox sevsinlər, yazıqları gəlməsin.”
Bizim nəhəng şairimiz Şəhriyar sevən oğlanı hansı obrazda görür və deyir: “Səni bir görmək üçün illərcə donquz otarıb məbədi - tərsayə gəlim! Məscidi buraxıb sənlə kəlisayə gəlim” və s.
Əziz oxucu! Görürəm, hiss edirəm, mənim fikrimə gülürsən, etiraz edirsən, qəzəblənirsən. Özün bilərsən! Amma mən hesab edirəm ki, hər şeydə, hər məsələdə , hətta aşiq-məşüq məsələsində belə Allahın bizə verdiyi fundamental hüququ qorumaq lazımdır. Yoxsa ədalət pozular, haqq öz yerini qoruya bilməz.
Görün, fərqli olaraq, Molla Pənah Vaqif necə gözəl sevdalaşma aparır, məhəbbət bazarında:
Əgər yarsan, gəl sarmaşaq qol-boyun
Durub daldalandan baxmağın nədir.
Yar deyilsən ayağın çək geri dur,
Canımı odlara yaxmağın nədir.
Nüsrət Kəsəmənli də sevən oğlanlara (kişilərə) məhəbbət məsələlərində özünü qorumağı və alçaltmamağı tövsiyə edirdi.
Xalq şairi adını ala bilməyən, amma xalqının şairi “Əcaib” ləqəbli Qiyas Vəkilov görün məhəbbət tamaşalarında qarşılaşdığı tərəfə (tərəfimuqabil yox) necə müraciət edir:
Sevdalı qəlbinə açaram təzə,
Bir sənsən dərdimə, a çaram, təzə
Saralmış bir güləm, açaram təzə,
Üzündən üzümə düşsə nəm incə.
Bütövlükdə, təbiətdə hər şey harmoniya əsasında qurulmuşdur. Ondan kənara çıxmaq “xaric” adlanır. Bu qızın sifəti necə ağdır, yanaqları necə qırmızıdır, saçları necə qaradır, qaşların düzülüşü və rəngi saçlarıyla həmahəng idi. Uzun qoşa hörüklərdə toplanmış bu saçları təkcə zil qara rəngi ilə seçilmirdi. Burada qara rəngin içərisində parlaqlığı ilə seçilən, bərq vuran rənglər təbiətin möcüzəli kompozisiyası kimi görünürdü.
Bütün danışıqlarda, fəlsəfi kateqoriyalarda, insan təfəkküründə təzadların ən geniş yayılmış misalı kimi meydana çıxan “ağ” və “qara” konsepsiyası bu qızın simasında necə uyğunlaşmışdı, dost olmuşdu, deyə düşünürdü, Tural. Həmişə düşüncəsində asimmetriya haqqında fikirləşən cavan oğlan Günelin timsalında bu həmahənglik, bir-birini tamamlayan çalarlar, fövqəlgözəllik içində, assimmetriyanın əlamətlərini tapa bilmirdi. Günelin bədən quruluşu da, simasının gözəlliyini, həmahəngliyini təkrar etdiyini müşahidə edirdi Tural.
Yaxşı sima, gözəl səs, ayrı-ayrı olanda belə, insanı özünə cəlb edir. Bunların birlikdə olması fərdə ən üstün gözəllik verir. Tural hiss edirdi ki, Günelin səsi, sözlərin ifadə tərzi, necə də gözəldir. Danışığında heç bir ləhcə hiss olunmayan bu xanım, azərbaycan-türk ləhcəsində necə gözəl danışırdı. Bu dilin incəlikləri onun danışığında necə gözəl şəkildə meydana çıxırdı. Kim bilir, bəlkə də Turala belə gəlirdi.
O həm də hiss edirdi ki, Günel yüksək yumor hissinə malik, qətiyyətli bir xanım təəssüratı yaradır.
Söhbətlərindən bəlli oldu ki, Günel ədəbiyyatı çox sevir, demək olar ki, dünya, azərbaycan klassiklərinin və cavan şairlərin əsərlərini oxumuşdur. Ancaq ali təhsilini biologiya ixtisası üzrə davam etdirmək istəyir. Sonda belə qərara gəldilər ki, Tural vaxtaşırı ona kömək etmək üçün onlara gəlsin. Beləcə şirin söhbətdən sonra ayrıldılar. Bir müddət Tural həftədə bir, bəzən iki dəfə müəyyən zaman kəsiyində onlara gəlirdi və imtahana düşən bütün fənnlər üzrə məşğul olurdular. Hər ikisi dərs məşğuliyyəti gününü səbirsizliklə gözləyirdilər ki, yenidən görüşsünlər.
Müəyyən müddət keçdikdən sonra Güneldə nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişikliklər əmələ gəlmişdi. (Elə bil onun gözəlliyində də cilalanma baş vermişdi) Daha həvəslə oxuyurdu.Turala gəldikdə isə, artıq ali savadlı, müəyyən dərəcədə formalaşmış olsa da onda da dəyişikliklər hiss olunurdu. Ədəbiyyat dərsinin məşqi zamanı qız şeirlər haqqında dəftərinə yazmışdı: “O, şeirləri elə sadəliklə zümzümə edirdi ki, mən onunla qətiyyən müqaisəyə gəlmirdim. Mən hər hansı şeri təzəcə söyləməyə başlarkən, o həmin şeri oxuyanda dayanıb heyrətlə ona qulaq asıram”. Tural belə düşünürdü: “Bəzən elə olur ki, tarix bizim qulağımıza incə səslə deyir ki, göz qabağında olmayan az görünən qadınları daha çox seviblər. Məşhur Dante bütün varlığı ilə sevdiyi Beatriça haqqında düz-əməlli bir şey bilmirdi, lakin onu necə sevirdi. Bəs necə? Məgər görmüsünüz “İlahi komediya” əsəri necə yarandı”.
Stendal deyirdi: “Qadınların ilahi gücü onların yoxluğunda, göz qabağında olmamasındadır”. Mənim işim daha çətindir, həmişə onunla kəllə-kəlləyə (frontal attack) gəlirəm - deyə fikirləşirdi Tural. Hələ bütün dünya, özəlliklə, azərbaycanlı yazarlar, Kafkanın məhəbbəti haqqında danışmağı özlərinə şərəf sayırlar. Mən hesab edirəm ki, onun məhəbbəti patoloji haldır, psixi xəstəlikdir. Onu heç yada salmaq lazım deyil! Elə mən də belə fikirləşirəm ( müəllif).
Son zamanlarda Turalın başı həm də ictimai işlərə çox qarışırdı. O dövrdə vəzifə, pul, şöhrət istəyənlər əsasən ictimai işlərlə uğur qazanırdılar (pioner, komsomol, kommunist fəaliyyəti).
Sonuncu həftədə Tural Günelgilə getməmişdi. İş yerində və ictimai işlərdən vaxt tapa bilmədiyi üçün darıxırdı. Turala işdə xəbər verdilər ki, qəsəbə orta məktəbində bir tədbir var və onu da bu tədbirə dəvət ediblər. O, qeyri-ixtiyari olaraq bu işə məmnun oldu. Bu tədbirdə Günellə görüşə bilmək imkanı yaranırdı. O da məlum idi ki, Günel də komsomol xətti ilə bu tədbirdə iştirak edəcəkdi. Onlar tədbirdə aktiv iştirak etdilər, sonra birgə Günelgilə getməyə qərar verdilər. Məktəbdən evə qədər xeyli məsafə var idi. Onlar bu yolu piyada getməyi qərarlaşdırdılar. Söhbət edə-edə yürüyərkən Tural fikir verirdi ki, ilk görüşlərindən sonra Güneldə nə qədər dəyişikliklər baş vermişdir. O xeyli ciddiləşmişdi, daha cazibədar olmuşdu. Danışıq tərzi daha rəvan görünürdü, daha qətiyyətli idi.
Birdən Tural soruşdu:
-Keçən dəfə ədəbiyyatdan biz M. Fizulinin “Leyli və Məcnun” poemasını keçmişdik. İndi sənə belə bir sualım var. Fizulinin Leylisi ilə Nizaminin Leylisi arasında hansı fərqi görürsən? Günel dedi:
-Nizaminin Leylisi daha qətiyyətli və diribaşdır.
Tural başı ilə təsdiq etdi.
Mənim (müəllifin) bu barədə tamam başqa və Əhməd Ağaoğlunun fikri ilə üst-üstə düşən fikirlərim vardır. Onu da qeyd edim ki, o dövrdə bu fikri söyləmək olmazdı (Sovetlər Birliyinin qılıncının dalı da kəsirdi qabağı da).
Şərqdə zamansız və məkansız nəzirə ədəbiyyatının baş alıb getdiyini və bunun ədəbi məfkurəyə həqiqi mənada heç bir yenilik gətirmədiyini vurğulayan Ağaoğlu, hətta ədəbiyyatımızın ən qüdrətli söz ustalarının yaradıcılığının da bu mənada istisna təşkil etmədiyini qeyd edir: “Aralarında bir neçə əsirlik mürür etdiyi halda müxtəlif mühitlərə mənsub şairlər, mühərrirlər eyni mövzunu almış və həyatı deyil, xəyalxanələrində qurmuş olduqları bir eşqi və o eşqi daşıyan tamamən mövhumi və xəyali insanları təsvir edə-edə gəlmişlər. Nizaminin “Leyli və Məcnun”-u ilə Fizulinin “Leyli və Məcnun”-u arasında nə fərq var? Söhbətin bu yöndə getməsində Günelin simasında bir utancaqlıq görünürdü, nədənsə. Sifətində bir allanma görünməklə, o daha gözəl görünməyə başlayırdı.
Başqa fənnlərdən də sorğu sual oldu. Onlar Günelgilin evinə yaxınlaşdılar. Tural vidalaşıb getmək istəyirdi. Günel onu evə dəvət etdi. Bu zaman ev sahibi bayıra çıxdı və təkidlə Turalı evə dəvət etdi. Bir stəkan çay içdilər və bir az söhbət etdikdən sonra Tural getməli oldu.
Evə gələndən sonra hiss etdi ki, bərk yorulmuşdur, yatmaq da istəmirdi. Uşaqlıqdan kofe içməyi sevirdi. Tünd kofe hazırlayıb, iki fincan içdi və uzanaraq fikrə daldı. Dünyada ilk məhəbbətin yayılmış və yazılmış klassik formalarını yaddaşında xatırlamağa çalışdı. Bu paradiqma kontekstində xəyali xatirələr diktafonunu açıb seyr etməyə başladı.
İlk məhəbbətindən çox əzablar çəkmiş, dünyalarca məşhur fizikaçı, Nobel mükafatı laureatı Mariya Skladovskaya bir daha heç kəsi sevməyəcəyinə and içmişdi. O, öz həyat proqramından məhəbbət və ərə getmək planlarını silmişdi. Bu zaman Sorbonnada 35 yaşlı, artıq tanınmış fizik Pyer Küri yaşayırdı. O deyirdi: “Yüksək təfəkkürlü, ağıllı qadınlar çox azdır, onları tapmaq çətindir”. Onlar tanış olmuşdular. Pyer Küri bu gözəl, vətənini sevən, istedadlı qadının qəlbini fəth edə bildi, evləndilər. Sonradan onların hər ikisi Nobel mükafatı aldılar. Pyer Mariya ilə onun vətəninə Polşaya (Varşavaya ) işləməyə gəldi. Ailə dünyanın ən tanınmış, məşhur ailələrindən birinə çevrildi. Pyer sonda bədbəxt bir hadisə nəticəsində həlak oldu. Onların iki qızı var idi. Böyük qızı Iren və onun həyat yoldaşı Frederik Jolio da Nobel mülafatı aldı. Əri öləndən sonra Mariyanın yetmiş yaşlı qayınatası onunla və nəvələri ilə bir evdə yaşadı. Mariya ona ömrünün son günlərinə qədər qulluq etdi. Əsl Şərq nümunəsidir, deyilmi?
Tural fikirləşdi ki, axı bəzi adamlar özlərinin xoşbəxtliyini qoçaqlıq ilə izah edir.
Sağlam düşüncəli bir adam bu səbatsız dünyada nikbin ola bilərmi? Bəlkə də siz özünüzü xoşbəxt sayırsınız, əslində isə, mən sizə deyirəm ki, siz də hamı kimi bədbəxtsiniz. V.Hüqonun “Bəs hardadır səadət” adlı gözəl bir şeiri var. O şeirdən aydin olur ki, insanların ötəri səadəti, əslində, müsibətlərin zun bir sırasıdır, vur-tut uzun bir sırası:
Biz bu yolu kədərlə adladıqca anladıq:
Beşik necə işıqlı!... Qəbir necə qaranlıq!...
Bəs hardadır səadət, harda? – sordum əlbəəl
-Onu sənə bəxş edən Tanrı idi, ay əfəl!
Bəli, bu səadəti sizə sadəcə olaraq Allah bəxş edib.
Azərbaycanın sevimli şairi B.Vahabzadənin məhəbbətə münasibətini aşağıdakı misralarında görmək olur:
Bütün arzularına zirvə mənəm, son mənəm,
Vüqarı neyləyirsən, sənin vüqarın mənəm.
Əsl Şərq yanaşması, əsl avtoritar, əsl zorakılıq yanaşması. Heç kim istəməz ki, kimsə onun vüqarı olsun, kimsə onun arzularına zirvə olmaq istəyirsə o bunu qəbul etməz.
Şair bilmirdimi əksəriyyət qadınlar, öz namusunu, qeyrətini, şəxsiyyətini təkcə ərinə görə yox, həm də böyüyüb başa çatdığı ailənin və qohumların, nüfuzuna görə qoruyur. Özünü başqasının vüqarı kimi görmək ən azı avtoritarizmdir. Allah hamını bərabər fundemental hüquq səviyyəsində yaradır.
Beləcə uzanaraq xatirələr içində uyuyurdu Tural. Bu nədir, nələr baş verir sakit, qətiyyətli və hər cür dolaşıqlıqdan uzaq bu cavan oğlanın beynində dolaşan bu təlatüm nədən baş verir. Mən deyirəm (müəllif) heç nə baş vermir onun beyinində, kiminsə əsrarəngiz sevgi aləminin qapısını döyməsi nəticəsində meydana çıxan adi bir fizioloji və psixoloji haldan başqa.
Tural öz fəaliyyətini beləcə davam etdirirdi: işə getmək, ictimai işlər, Günelə hazırlaşmaqda kömək etmək və ən əsası məhəbbət. Onların münasibətində yaxınlaşma artmışdı. Məşğələ zamanı onların bir-birinə bağlanması daha da artırdı, hər ikisi də hiss edirdilər ki, artıq bir-birini sevirlər. Günelin şagird yoldaşları (özəlliklə qızlar) onda olan dəyişikləri artıq hiss edirdilər. O, özü də bu dəyişiklikləri gizlətmirdi, zatən gizlətmək iqtidarında deyildi.
Buraxılış siniflərində oxuyan qızlar (onların arasında siniflərin həqiqi mənada gözəl və yaxşı oxuyan qızları) Günelin Turala olan münasibətini başa düşürdülər və bu haqda bir-biri ilə xəlvəti danışırdılar. Deyəsən ailə üzvləri də bunları hiss edirdilər. Adil kişi də bu məsələnin əleyhinə olmazdı. Gələcəkdə onların ailə qurması çox yaxşı olardı.
Yeni il bayramı münasibəti ilə şam ağacı budaqları ilə bəzədilmiş məktəbdə maarif şöbəsinin təşəbbüsü ilə tədbir keçirildi. Turalı da komsomol komitəsindən tədbirə kömək üçün göndərmişdilər. Məktəbli uşaqların iştirakı ilə xırda tamaşalar göstərilirdi. Gunel bu rollarda aktiv iştirak edirdi. Tədbirdən sonra onlar birlikdə Gunelgilə getdilər. Doğrudur onların arasında məhəbbətin açıq şəkildə elan edilməsi baş verməsə də bu mərhələ artıq keçilmişdi. Yolda gələcək həyat barəsində üstüörtülü danışırdılar. Sonrakı dövrlərdə onlar beləcə ya məşq zamanı ya da tədbirlərdə görüşürdülər. May ayının ortalarında bu qəsəbədə gözəl yaz havası gəlmişdi. Hər tərəf yaşıllığa bürünmüş, təbiət bu qəsəbədə özünü bütün gözəllikləri təşkil etməklə, biruzə verirdi.
May ayının ikinci yarısında buraxılış siniflərini yaxında təzə tikilən su elektrik stansiyasına ekskursiyaya aparmışdılar. Bu ekskursiyanın aparılmasını məktəbin fizika müəllimi ilə birlikdə ixtisaslı mühəndis kimi Turala tapşırmışdılar. Stansiya təbiətin ən gözəl bir guşəsində meşə ilə əhatə olunmuş bir yerdə tikilmişdi. Yaxından axan çaydan çəkilmiş kanal ətrafı daha da gözəlləşdirirdi. Yüksəklikdən sürətlə borunun içi ilə aşağı axan və hər şeyi hərəkətə gətirən dağ çayının suyu bu yerin möcüzəsi idi. Suyun axması ilə hərəkətə gələn generator, hərəkət enerjisini elektrik enerjisinə çevirən bu və digər aparatlar haqqında danışan Turala şagirdlər necə diqqətlə qulaq asırdılar. Onlar çoxlu suallar verirdilər. Xüsusən daha cəsarətli olan qızlar, bu incə və gözəl təbiətin qoynunda naz-qəmzə ilə, Güneldə ixtiyarsız qısqanclıq doğuran suallar, verirdilər. Bir məqamda Turalla Günel dəstədən müəyyən məsafədə aralı düşdülər. Bəlkə də onlar bilərəkdən belə etmişdilər. Bütün canlıların həyat ehtirasını hərəkətə gətirən baharın təsirtindənmi, ya ehtiraslı cavanlıq hisslərinin gücündənmi, yoxsa bu gözəl xanıma olan alovlu məhəbbətin təsirindənmi Tural hər şeyi unudaraq dedi: ”Günel mən sənsiz yaşaya bilmərəm”. Günel azacıq utancaq vəziyyətdə: ”Elə mən də Sizsiz” - deyib uzaqlaşdı. Bu anda Turalın yaddaşına şairin dediyi misralar düşdü:
Yer oynar büdrəməz ayağım mənim,
Ürəyim titrəyər, o gül əsəndə.

Poetik dildə necə sərrast deyilmişdir: Yerin titrəməsindən (zəlzələdən) ayağı büdrəməyən igidin ürəyi gül kimi zərif gözəlin baxışlarından titrəyir.
May ayı bitdi, imtahanlar başladı, məktəbdə Günelin valideynlərinə çatdırdılar ki, əla oxuduğuna, əla cavab verdiyinə və ictimai fəaliyyətinə görə ona qızıl medal düşür. Lakin maarif şöbəsinin və nazirliyin tələb etdiyi məbləği ödəmək lazımdır. (Müəllif: elə rüşvətlər həmişə olub, indi də çoxdur). Günelin valideynlərinin pulu olmadığına görə medalları pullu valideynləri olan digər şagirdlərə verdilər. Bundan sonra Günel avqust ayında Bakıda imtahan verib Universitetin biologiya fakültəsinə qəbul olundu.
Qəsəbədə Günelin instituta daxil olması münasibəti ilə ailəsi evlərində qonaqlıq təşkil etdi. Tural dərslərin məşqində ona o qədər effektli kömək etmişdi ki, qəbul imtahanlarının hamısında əla qiymətlər almışdı. Onu böyük məmnunluqla qonaqlığa dəvət etmişdilər. Ailə ona dərin minnətdarlığını bildirdi.
Sentyabrda dərslər başlayanda Günel Bakıya gəldi. Tural onunla əlaqə saxlayırdı, Bakıya gələndə görüşürdülər. Bu görüşlər zamanı Günelin boş vaxtında onlar Dənizkənarı bulvara və ya Dağüstü parka gəzməyə gedirdilər. Görüşlərin birində Nizami kinoteatrında ərəb kinolarının festivalında göstərilən filmlərə baxırdılar. “Sən mənə gözlərimdən əzizsən” filminə baxmışdılar. İki gəncin dərin məhəbbətinə aid bu film onlara çox təsir etmişdi. Günel gurultulu və şən tələbəlik həyatına tez alışmışdı.
Sonra Turalın təhsilinin artırmağına pəncərə yarandı. O, Leninqrada (Sankt-Peterburq) oxumağa getdi. Əlaqələr seyrəkləşirdi. Tural elmi işlərlə çox məşğul olduğundan vaxtı qalmırdı. Qaynar tələbəlik illəri, dərslər fəal ictimaiyətçi olan Günelin vaxtını tamamilə məşğul edirdi. O, qısa vaxtda tələbələrin sevimlisinə çevrilmişdi.
Tələbəliyin sonrakı illərində varlı ailədən olan bir tələbə ondan əl çəkmirdi, həmişə ətrafında fırlanır, hər istəyini yerinə yetirirdi. Şəhərin ən möhtəşəm yerində dəbdəbəli binada mənzilləri vardı bu oğlanın valideyinlərinin.
Yüksək dözüm, nizamlı xidmətlə Günelin rəğbətini qazana bildi hüquqşünas tələbə. Tural sonradan bu işlərdən xəbər tutdu. Baş verənləri sakitliklə qarşıladı. O, başa düşürdü ki, insanın taleyi, onun başına gələnlərin hamısı əvvəldən hazırlanıb. İnsanın əvvəli də, sonu da bəllidir. Atılıb düşməyin nə mənası var.
Zaman öz yolu ilə davam edirdi. Sonra Tural eşitmişdi ki, Günel onunla ailə qurub. Günel orta məktəbdə biologiya müəllimi işləyirdi. Həyat yoldaşı tez rəhmətə getmişdi. Deyilənlərə görə Günel çox müasirləşmiş, geyimində, danışığında, ədasında özünü avropalıya oxşatmağa çalışırmış, avropalılığı qəbul etməyənləri geridə qalmış adlandırırmış. Yaşı 65-ə çatandan sonra qaydaya görə təqaüdə çıxıb, tez-tez xarici ölkələrə turist gəzməyinə gedirdi.
Sovetlər Birliyi dağılmış, Azərbaycan müstəqillik qazanmışdı. Tural öz ixtisası üzrə professor olmuşdu. Bakıda dostları arasında nüfuzlu bir ağsaqqala çevrilmişdi. Bir dəfə uzaq qohumlarının birinin tədbirinə dəvət olunmuşdu. Bu məclisdə çoxdan görmədiyi tanışlarla görüşdü. Birdən nisbətən yaşlı, saçlarını çal şəkildə qarışıq rəngləmiş qadının səsi onu cəlb etdi. Diqqətlə baxarkən tanış siması olan bu qadının kim olduğunu yadına salmaq istədi. Onun danışığına, hərəkətlərinə diqqət edərək anladı ki, bu Güneldir. Tural onu diqqətlə seyr edirdi. Geyimində, danışığında ultra müasirlik var idi. Keçmişin dağlar ceyranı olan bu gözəl xanım necə dəyişilmişdi, yaşından çox qoca görünürdü. Sözlərində, hərəkətlərində bir sünilik görsənirdi. Mədəni xanım obrazında Turalla nəsə danışmağa çalışdı. Amma bu missiya alınmırdı. Təfəkkür, ağıl baxımından dünya standartlarına uyğun olan Tural əmiranə dedi: “Hörmətli xanım, mən eşitmişəm ki, siz qlobal dəyişikliyə məruz qalmısınız, ümid edirəm ki, bu dəyişiklik pozitiv tərəfdəndir. Yoxsa təkcə libası dəyişib, özünü avropalı kimi göstərmək mənasız, məqsədsiz bir şeydir”. Dağılışdılar. Turalın yadına aşıq Şəmşirin şeiri düşdü:
Səni qoca gördüm xəyalım çaşdı,
Mənim saqqalımın çal vədəsində.

Türkiyənin Qafqaz və Özbəkistanın Al-Buhari Universitetlərinin təşkilatçılığı ilə beynəlxalq elmi konfrans keçirilib

Noyabrın 25-də Türkiyənin Qars Qafqaz (Əbül-Həsən Harakani Araşdırma ve Uyğulama Mərkəzi) və Özbəkistanın Al-Buhârî Üniversitetlərinin təşkilatçılığı ilə möhtəşəm beynəlxalq elmi konfrans keçirildi.
Konfransın onursal başqanları Qars Qafqaz Universitetinin rektoru professor Hüsnü Kapu, Al-Buhârî Üniversitetinin rektoru professor Muzaffar Axmadov, başqanı isə Qars Qafqaz Universitetinin dosenti Alparslan Kartal idi. Konfransın açılış yığıncağında məruzə ilə çıxış edənlər təşkilatçılara və iştirakçılara minnətdarlıq etdilər, belə konfransların türk dünyasının daha da yaxınlaşmasında rolunu vurğuladılar. Sonra Əbul-Həsən Harakaninin məzarı başından canlı yayınla birgə maraqlı slayd təqdim olundu, iştirakçılara bu böyük şairlə bağlı bir sıra yeni məlumatlar verildi. Çıxışçılar iştirakçılara uğurlar arzuladıqdan sonra konfrans öz işini 5 bölmədə davam etdirdi.

Biz də "Nəsimi yaradıcılığında Allahın təkliyinə inam və ilahi eşq məsələsi" mövzusunda məruzə ilə çıxış etdik. Bildirdik ki, görkəmli Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin şəxsiyyəti və yaradıcılığının əsas mahiyyəti sovet dövründə təhrif olunmuş, bu böyük şəxsiyyət siyasi-ideoloji səbəblərdən yanlış olaraq ateist şair kimi cəmiyyətə təqdim edilmişdir. Şairin yaradıcılığı və irəli sürdüyü fikirlər istər tarixçilərimiz və istərsə də ədəbiyyatşünaslarımız tərəfindən lazımınca araşdırılmamış, nəticədə Nəsimi yaradıcılığının mahiyyəti məqsədyönlü şəkildə gizlədilmiş, onun sufi və hürufi baxışları bilərəkdən İslam dininə və irfaniliyə zidd, Allahı inkar edən baxışlar kimi təqdim edilmişdir. Lakin son illərin araşdırmaları göstərdi ki, Nəsimi ateist təfəkkürlü olmamış, onun fəlsəfəsində Allahın qüdrətinə, ilahi məhəbbətə inam ən yüksək səviyyədə əks olunmişdur. Başqa sözlə, Uca Tanrının varlığını inkar etməmiş, əksinə, Allahı dərk etmək və ona qovuşmaq məsələsini özünəməxsus şəkildə irəli sürmüşdür.
İrfana görə, Allahın mövcudluğu heç bir səbəbdən asılı olmayan, yəni “vacibül-vücud”, ondan başqa hər şeyin mövcudluğu isə ilkin səbəblə bağlıdır. Yəni yer üzündə nə varsa, hamısı Allahın iradə və təcəllası ilə mümkündür, onun ad və sifətindən başqa bir şey deyildir. Nəsimi yaradıcılığında da insanlar məhz Allahı-ilkin səbəbi dərk etmək üçün kamilliyə çağırılır. Nəsimi düşüncəsində mövcudluğun ilkin səbəbini anlamayan insan Allahı dərk edə, onu anlaya bilməz. Yalnız Allahı dərk etmək, anlamaq yolu ilə ona qovuşmaq mümkündür.
Nəsimi:
Əzəl gündən Tanrı birdir, bir olaraq qalacaq da,
Sənin ruhun haqqın nuru, ağlın isə bir peyğəmbər.

misraları ilə uca Allahın birliyinə, onun əzəli və əbədi olmasına inam və etiqadını bildirir, insan ruhunun əsasını məhz haqqın nuru olaraq qəbul edir. Onun fikrincə, haqq nurunu bilib anlamayanlar mənadan uzaqdırlar ki, belə insanlar Allahı da dərk edə bilməz. Onların nəsibi yalnız cəhənnəm odudur:
Nəzmi-Nəsimi yəqin Allahi nurun şərhidir,
Ol nuru hər kim bilmədi, həqdən nəsibi nar imiş.
Şairin Allahı dərk etmək, ona qovuşmaqla bağlı fikirlərini, eləcə də Quran ayələrinə tez-tez müraciət edərək hər zaman İslam dininə bağlı bir şəxsiyyət kimi fəaliyyət göstərdiyini yaradıcılığından gətirdiyimiz çoxsaylı nümunələrlə izah etməyə çalışdıq. AR Prezidentinin fərmanı ilə Nəsimi ili elan olunmasından sonra bu istiqamətdə xeyli yeni araşdırmalar aparılmasına baxmayaraq, hələ də bu böyük şairin yaradıcılığının hərtərəfli və daha dərindən öyrənilməsinə ehtiyac olduğunu bildirdik.
Sonda bu dəyərli konfransın təşkilatçılarına fəaliyyət göstərdiyim Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin kollektivi, xüsusən də həmsədri olduğum Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyi adından salamlarımızı çatdırdıq, təşkilatçılara minnətdarlıq etdik. Belə konfrasların mütəmadi xarakter daşımasının, digər türk dövlətləri universitetlərinin də cəlb edilməsinin vacibliyini vurğuladıq.
Bizlərin konfransda iştirakına vəsilə olan dəyərli alim, Qars Qafqaz Universitetinin dosenti Alparslan Kartal bəyə minnətdarlıq etdik, növbəti konfranslarda da birgə iştirakdan məmnunluq duyacağımızı bildirdik.

Yeganə Qəhrəmanova
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
ADPU-nun dosenti,
Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyinin həmsədria

“KOROĞLUNUN QOCALIĞI” BOYUNDA DOSTLUQ TƏRBİYƏSİ

Azərbaycanlı dünyası binə tapandan, ağla qaranı seçəndən, yaxşıya yaxşı, pisə pis deyəndən bəri bu keyfiyyətləri şifahi xalq ədəbiyyatına, el-ağız sözünə, daha dəqiq desək, xalq pedaqogikasının təsir-üslubuna köçürüb. Yaratdığı hər bir ədəbi-bədii obrazın, pedaqoji təsir dairəsini də müəyyənləşdirib.
Kitabi-Dədə Qorqud dastanlarından başlayaraq, mifik tərəfləri ondan da qədimlərə gedib çıxan Koroğlu dastanları ( Koroğlu,Qor oğlu, Rövşən, Misri qılınc-krater parçası, Qoşa bulaq-Sehrli səs kanı; Qırat, Dürat-Dərya ayğırı və.s) da daxil olmaqla neçə-neçə xalq yaradıcılıq nümunələrində, həm də özünün tərbiyə sistemini, tərbiyəvi təsir üsullarını, insanın formalaşdırılması yollarını əks etdirmişlər.
Bu günlərdə bir tələbəmiz mənə dedi ki, müəllim, filan qəzetdə Koroğlu tarixi qəhrəman və tarixi şəxsiyyət kimi inkar edilir və üstəlik də onun haqqında çox pis ifadələr işlədilib.
Mən həmin qəzeti gətirtdirdim və oxudum. Çox təəssüf ki, bu gün artıq söz-söhbət olmasın deyə nə o qəzetin, nə də yazının müəllifinin adını çəkmirəm. Əgər ya o qəzetin yaradıcıları və yaxud o yazının müəllifi lazım bilərsə, polemikaya hazıram və bu yazını da məxsusi onlara birinci cavab kimi yazıram. Bəri başdan deyim ki, “Oddan kül törəyər” deyimində çox müdrikanə şəkildə ifadəsini tapmış mərddən də namərd törəyər və əslini danan o namərd məhz bu tipdə olan adamlar və ya xalqının söy-kökünə xor baxan cılız “qələmçi”lərdir.
Nəhayət, mətləbdən uzaq düşməyək. “Şir elə qocalanda da şirdir” deyən babalarımızın deyiminə qüvvət olaraq biz də Qoca Koroğlunun qoca dövrünü əks etdirən “Koroğlunun qocalığı” boyunda dostluq tərbiyəsindən, xalq pedaqogikamızın maraqlı bir səhifəsindən söhbət açaq.
Eh, tarix çox qocadır... Bəşər övladının hamısı yaranıb, yaşayıb qocaldığı kimi, “Koroğlunun da qoca zamanı, əldən düşən vaxtıydı. Dəliləri (dostları) başından dağılmışdı. Bir gün Qıratın belində yol gedirdi. Gördü bir kişi, qabağında bir yüklü öküz gəlir, çiynində də yarıağac, yarıdəmir bir şey var...” “Koroğlunun dastanı”nda deyildiyi dilnən desək, əlqərəz, Koroğlu təəccübünə səbəb olanın nə olduğunu qocadan soruşur və məlum olur ki, bu şey tüfəngdir və onunla adamı uzaqdan vurub öldürmək mümkün olur. Odur ki həmin gündən Koroğlunun “namərd zəmanəsi” qeydə alınır. O Koroğluluğunu ( burada igidliyini klassik mənada Koroğluluğunu) “yerə” qoyur. Elə buradanca yuxarıda xatırlatdığım yazı müəllifinə bildirirəm ki Koroğlu qocalana qədər hətta dostları ondan ayrılandan sonrada daim ədalətsizliklə barışmayıb və bu yolda mübariz olub ( bu bizə elin yaddaşından bəlli olur).
Qeyd etdiyimiz kimi, Koroğlunun “namərd erası” başlanmışdı. Artıq bir atılanla uzaqdan, qılıncın, nizənin, əmudun çatmadığı məsafədən insana həmlə ola bilirdi. Odur ki, Koroğlu da çəkilib onun üçün sonluğu mərdlik yuvası olan Çənlibeldə ömrünün sonunu gözləyirdi.
Elə bu vaxtlarda Koroğlunun köhnə dostlarından biri Xoca Əhməd xəbər gətirdi ki, “Can Koroğlu, bəs köhnə düşmənnərin qoşun çəkib üstünə gəlir”. Məqamındaca xatırladım ki, xəbər gətirən Xoca Əhməd tacirbaşıdır. Demək, Koroğlu və koroğluluq mənafeyi üçün deyil, var-dövlət üçün deyil, haqq-ədalət üçün yaranıb, çağlayıbmış, yoxsa tacirbaşı Xoca Əhməd talan olunar və sözügedən zaman Koroğlunun düşmənləri içərisində olardı. Baxın, Xoca Əhməd öz qoca dostunu necə duyuq salır:
“Sənə deyim Qoç Koroğlu,
Duşmannar güləcəy oldu,
Sonun olar puç Koroğlu,
Duşmannar gələcəy oldu.


Daldalama sən səsini,
Dumannan kəsmə bə(h)sini,
Keçmiş, köhnə qisasını
Dumannar alacaq oldu.

Əhmədəm, dildən düşübsən,
Bülbülsən, güldən düşübsən,
Qocalıb əldən düşübsən
Duşmannar gələcəy oldu”.

Özünün vəfalı dostunun xəbərini eşidən Koroğlunun ilk yadına düşən ona ən sədaqətli insanlar, keçmiş dostları, silahdaşları olur. Odur ki, tacirbaşıya ( burada dostuna) deyir:
“Sənə deyim tacirbaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!
Yenidən tutum savaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!..”
Burada məqsədim boyun bütün məqamlarını xatırlatmaq deyil. Məramım elimizə, obamıza, gəncliyimizə yaddaşımızdan örnək olan Koroğlu-xalq dühasındakı dostluq, sədaqət məqamlarını xatırlatmaqdır. Xoca Əhməd (yaxud Aşıq Cünun) Dəmirçi oğluna, o da Bəlli Əhmədə ( yaxud bir başqasına) xəbər verir.
“...Çənlibeldə yox söhbət, saz,
Çırpışmır göldə ördəy, qaz,
Hanı Əhməd, hanı Eyvaz?
Çənlibelə duman gəlir!...
... Yolda Koroğlunun gözü,
Qəlbində qocalıq közü,
Xoca Əhmədin budur sözü:
Çənlibelə duman gəlir!”
Köhnə dostunun dara düşdüyünü bilən Dəmirçioğlu tez Eyvazın sorağıynan atdandı. Rastlaşdığı həmkarına-qocaldığını zənn etdiyi Tanrıtanımaza ( bəlkə də qorxu bilməzə) məqsədini görün hansı ağrı-acıynan çatdırır və cavab istəyir:
“...Dəmirçioğlu bu sirləri biləndə,
Duşmannarı ağlayanda, güləndə,
Hərdən qəzəblənib qeyzə gələndə
Qabağda boz duran üzün necoldu?”
Dünyada dostluqda sədaqətlilik qədər insanı insanla bağlayan ikinci bir insani hiss, duyğu tanımıram. “Dost yolunda boran olar, qar olar” deyən ərənlər yanılmayıblar. Qoca Koroğlunun ( bu qoca xalqın) qoca dostları elə bu hissin, bu duyğunun sahibləridir.
“...Yağı duşmannarnan dava açmağa,
Hələ var qolumda qüvvətim mənim!
Qoşun gəlib Çənlibelə keçməyə
Qəbul etməz namus, qeyrətim mənim!...”
Deyən köhnə dostla daha başqalarının sorağına yollanırlar. Təki köhnə, sədaqətli dostları sarsılmasın, təklənməsin, sinsiməsin.
“...Eyvaz qolun gərməy istər,
Duşman qəsdə girməy istər,
Koroğlunu görməy istər,
Deyin görüm, nə xəbər var?”
Köhnə dostlarını, el-obanı xəbər alan Eyvaza Dəmirçioğlunun cavabı daha təsirlidir.
“...Koroğlu oxuyub, yazır,
Yalnız qalıb cannan bezir.
Haray salıb səni gəzir,
Qardaş, dur gedəy, dur gedəy!...”
Dostlar birgə atlanıb dağlara, daşlara ün salıb, köhnə igidləri haylayıb, haraylayıb Çənlibelə yol alırlar. Vəfalı dostlarını görən Koroğlunun ürəyi cuşə gəlməzmi?- Gələr!
“Genə ömür təzələndi,
Xoş gəldiniz, igidlərim!
Qurtardım hicrannan, qəmnən,
Xoş gəldiniz, igidlərim!”

...Zimistanım döndü yaza,
Qulaq verin sözə, saza,
Koroğlu yetdi muraza
Xoş gəldiniz, igidlərim!”
Bu halətdən sonra bir yox ha beş ordu da gəlsə nəinki Koroğlunu, heç adi adamı da məğlub etmək olmaz. Bu da “Koroğlunun qocalığı”nın bizə verdiyi məntiqi, ədəbi, pedaqoji nəticə. Kim istəyir Koroğlunun “bostanına” daş atsın. Amma unutmasın ki, “yel qayadan heç nə qopara bilməz”.
Qeyd: Yazıda 1938-ci ildə Aşıq Qəribin dilindən qeydə alınmış variantdan istifadə elədik.

Əlibala ZALOĞLU,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin baş müəllimi,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

Pərvin Etisami yaradıcılığında təmsil

XXəsr farsdilli Azərbyacan şeirinin görkəmli nümayəndəsi Pərvin Etisami mədəniyyət və sənət ocağı olan Təbrizdə doğulub və orada böyüyüb boya- başa çatmışdır. Bu sənətkar qadın haqqında çox sözlər yazılmış, çox xatirələr çap olunmuşdur. Onun şeirlərini çap etdirən, əsərləri haqqında fikir söyləyən məlliflər Azərbaycanın bu humanist və istedadlı şairəsinin ədəbi, ictimai-siyasi mühiti, onun ailəsi, doğulduğu yer, dünyaya göz açdığı, böyüyüb boya-başa çatdığı şərait, şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm rol oynamış şəxsiyyətlər barədəətraflı məlumat vermişlər. Belə müəlliflərdən biri olan Qulamhüseyn Təkmil Humayun Pərvin Etisamiyə həsr etdiyi və “Ettelat” qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində yazır: “Pərvin öz dövrünün saleh və inanc sahibi olan insanıdır. Hər bir şairin, yazıçının və ya sənətkarın düşüncəsini anlamaq üçün, şübhəsiz ki, həmin şəxsiyyətin, xüsusilə sənətkarın formalaşmasında bir qəlib rolu oynamış dövrün ictimai, siyasi, mədəni durumunu öyrənmək lazımdır. Belə ki, sənət fərdin, yaxud cəmiyyətə mənsub olan fərdlərin fərziyyə və düşüncə məhsuludur. Təbii ki, ictimai mühitin təsiri olmadan sənətkar ,formalaşmır”.
Pərvin Yusif qızı Etisami şəmsi tarixlə 1285-ci il isfənd ayının 25-də (M. 16 fevral 1906-cı il) Təbrizin Şeşgilan məhəlləsində əsil-nəcabətli bir ailədə dünyaya göz açmışdır.
Pərvin elə bir ildə dünyaya gəlmişdir ki, bu ildə İran xalaqlarının, xüsusilə İranın tərkibində Azərbaycan xalqının səyi ilə Müzəffərəddin şah konstitusiya elan etməyə məcbur olmuşdur. Bu illərdə (1906-1908-ci illər nəzərdə tutulur – M.M.) Təbriz əhalisi şahlıq rejimi olan istibdadla üz-üzə durmuş, demokratiyanın əsaslarının yaradılması, azadlıq və qanunun aliliyi uğrunda gecə-gündüz mübarizə aparmışdır. Bu mübarizənin nəticəsi olaraq Məhəmmədəli şahın əmri ilə 1287-ci il tir ayınını 2-də (M.1908, iyun) Milli Şura Məclisini topa tutmasından sonra qəhrəman Təbriz xalqı ayağa qalxır. On bir ay amansız döyüşdən sonra İranda yenicə pərvəriş tapmağa başlayan azadlıq və Nəsirəddin şahın atası Müzəffərəddin şahın imzası elan olunan konstitusiya tamamilə məhv olmaqdan xilas oldu.
Bir çox tədqiqatlarda Pərvin Etisaminin atası Yusif Etisamülmülk və onun övladına təsiri haqqında danışılmışdır. Lakin Pərvinin tərbiyəsində müstəsna xidmətləri olan anası haqqında az deyilmişdir. Əslində övladın, xüsusilə qız uşağının üzərində ananın təsiri atadan çox olur. Pərvin Etisami də anasının əli altında böyümüşdür, onun təsiri və tərbiyəsi ilə mədəni Azərbaycan qadınının simvoluna çevrilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, Pərvin anasının ona təsiri, anasının şəxsiyyəti, analıq məqamı haqqında çox saylı şeirlər yazmış, anasını həm bir insan, həm də tərbiyəçi kimi yüksək dəyərləndirmişdir.
Şeirlərinin birində o belə deyir:

Ananın ətəyi uşağın ilk məktəbidir.
Nadan ana necə alim uşaq böyüdər? (sətri tərcümə).

Pərvin Etisaminin anası İxtiyarüllmülk xanım Nəsrəddin şah dövrünün natiq və katiblərindən olan, Qəvamüddövlə adı ilə tanınan Mirzə Əbdülhüseyn Şuri Bəxşayeşin qızı idi. Şuri təhsilini Təbriz və Tehranda almışdı. Onun rəvan təbi və yaxşı xətti var idi. O, 1316-cı ildə (M. 1937) Təbrizdə vəfat etmişdir. Onun Qulaməli xan və Həsən xan iki oğlu, Xədicə Sultan və İxtiyarülmülk adlı iki qızı var idi.
Şeirlərində “Şuri” təxəllüsü ilə yanaşı “Qəvvam” təxəllüsündən də istifadə edən Şuri Bəxşayeşinin divanının bir nüsxəsi Təbriz Milli Kitabxanasında 3661 nömrəsi ilə saxlanılır. Bu divana 9 qəsidə, 193 qəzəl, 4 müsəmmət, 1 tərcihbənd, 3 təzmin, 3 məsnəvi, 11 rübai və 1 saqinamə daxildir”. S.4

Şuri Bəxşayişi fars dilində qəzəllər yazdığı kimi, Azərbaycan türkcəsində də qəzəllər yazmışdır.
Beləliklə, göründüyü kimi, Pərvinin anası mötəbər bir kişinin qızı olmuş və Pərvin ədəbiyyatsevər bir azərbaycanlı ailəsində böyümüşdür. Onun atası da dövrünün şair və ədiblərindən biri olmuşdur. Pərvin şairlik xislətini ana nəslindən irs olaraq almış və şairlik sənətini göylərə ucaltmışdır.
Pərvinin atası Yusif Etisamülmülk də 1253-cü ildə (M.1874) Təbrizdə dünyaya gəlmişdir. O, bu şəhərin sənətsevər mühitində böyük bir ədəbi və mədəni şəxsiyyətə çevrilmişdir. Fransız, türk, ərəb dillərini yüksək səviyyədə bilmiş, fars dili və ədəbiyyatına bir alim qədər bələd olmuşdur.
Təbii olaraq Pərvin kimi istedadlı bir uşaq belə bir sənətsevər mühitdə, belə bir mədəni ailədə elə tərbiyə olunub ki, gələcəkdə dünya səviyyəli bir insana çevrilib. O, hələ yeniyetmə yaşlarından atasının yanında böyük şair və yazıçılarla tanış olmuşdur və özü də uşaqlıqdan şeir yazmağı təcrübə etmişdir. Atası Yusif Etisami Pərvin haqqında demişdir:
“Pərvin xanım üslub, şəxsiyyət, fəlsəfi fikir, əxlaqi ifadə baxımından digərlərindən fərqlənməyi bacarmışdır. Pərvinin şeiri ovqat, əhval şeiri olamayıb fərdi deyil. Onun şeiri böyük tərbiyə, zarafat, əxlaq şeiridir. Onun şeiri nəğmədir, məhəbbət ruhiyyəsidir, duyğu, fəzilətdir. Onun şeiri çalışqanlıq, əməl, razılıq, fəalliq nəğməsidir. Bu şeirlər oyaqlıq, salehlik, xilas nəğməsidir.” s.14,16,19
Pərvin Etisaminin şəxsi taleyi ugursuz olmuşdur. Belə ki, o, 1934- cü ilin yayında atasının əmisi oğlu ilə evlənmiş, ömrünün sonuna qədər ailə qurmamış özünü bütünlükdə, şeir, sənət yolunda fəda etmişdir. O, 1941-ci ilin mart ayında vəfat etmiş. Qum şəhərində atası Yusif Etisamülmülkün məzarı yanında dəfn olunmuşdur.
Səməd Sərdarinaiya qeyd edir ki, bu fəzilətli şairə haqqında bir çox şairlər, o cümlədən ustad Şəhriyar diqqətə layiq olan əsərlər yaratmışlar.
P.Etisami poeziyası barədə yüksək fikirdə olan S.Ə.Kəsrəvi “Ədəbiyyat haqqında” adlı əsərində yazır: “Məşrutə hərəkatından sonrakı dövrdə həyatın poeziya qarşısına qoyduğu tələblərə öz yaradıcılığı ilə cavab verən şairlərdən biri Pərvin Etisamidir… O, yüksək fikirlər ifadə edən şerlər yazmış, beləliklə dərin məzmunlu, səmimi və dolğun əsərləri ilə xalq ruhunun tərcümanına çevrilmişdir”.
F.ü.e.d, professor İslam Qəribli doğru olaraq qeyd edir: “feodal mütləqiyyətinin ədalətsiz qanunları qarşısında məzlum kökə salınmış, qazandığının ondan birinə sahib olmağa belə hüquqi olmayan kəndlinin-rəncbərin taleyi P.Etisami şeirinin əsas mövzularındandır. s.136-137
“Pərvin yaradıcılığını əhatəli və sistemli şəkildə təhlil edən Sevil xanım Novruzova Pərvin haqqında indiyə qədər söylənmiş mülahizələr tənqidi surətdə nəzərdən keçirilmiş, onun fars poeziyasında mövqeyi müəyyənləşdirilmiş, şairənin həyatı və yaradıcılığı işıqlandırılmışdır. Pərvinin kədərli həyatı şairənin öz şeirləri və habelə onun müəllimlərinin, ailə üzvlərinin xatirələri əsasında və eyni zamanda dövründə baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqəli şəkildə öyrənilmiş, elmi tərcümeyi-halı verilmişdir”
Mürtəce qüvvələrin və ictimai bərabərsizliyin kəskin tənqidi şairin təmsillərində ustalıqla verilmişdir.
Fars ədəbiyyatında Pərvin qədər gözəl, dərin mənalı təmsil yazan ikinci bir şair göstərmək çox çətindir, bu mənada o, nəinki öz dövrünün, hətta öz xalqının yeganəsidir. Təmsillər şairin yaradıcılığının böyük bir qismini əhatə edir. Satirik və nəsihətamiz məzmunlu, təsviri xarakter daşıyan, həcmcə o qədər də böyük olmayan 100-dən artıq təmsilində Pərvin qarşısına qoyduğu məqsədi yığcam şəkildə, poetik ümumiləşdirmələrlə verə bilmişdir. Heyvan, bitki və əşyaları nitqləndirməklə şair tənqid hədəfinə atəş açır. Oxucu isə istər-istəməz şeirdə kimlərin tənqid olunmasını dərhal başa düşür. Pərvinin məharəti də ondadır ki, qarşısına qoyduğu məqsəd və mənanı elə təsvir edir ki, o məsələnin həqiqəti bizim gözümüz qarşısında canlanır. Şairin təmsilləri həmişə nəsihətamiz nəticə ilə qurtarır.
Pərvin Etisaminin təmsilləri çox dərin, siyasi, ictimai, əxlaqi qiymətə malikdir.
Məlumdur ki, təmsilin tarixi hər bir xalqın ədəbiyyat tarixi qədər qədimdir, Təmsilə müraciət olunmamış ədəbiyyat tapmaq çətindir. Qədim zamanlardan başlayaraq nəbatat, heyvanat aləmindən və təbiətdən aldıqları əhvalatlarda insanlar öz həyat və yaşayışının bu və ya digər cəhətini ifadə etmişdir. Hər bir xalqın nağıl, dastan və məsəllərində heyvanlarla, nəbatat və təbiətlə bağlı təşbehlərə rast gəlmək olar. Xalq öz nağıl və məsəllərində söhbəti zahirən it və çaqqallar, tülkü və canavarlar, ağac və otlar haqqında salsa da, əslində insan həyatının bu və ya digər hadisəsini əks edir və həmişə müəyyən ibrətamiz nəticə ilə qurtarır. Çox zaman bu nağıl və misallar, maraqlı və əyləncəli səciyyə daşısa da, həmişə çox mənalı və məzmunlu olur. Onlarda insan həyatının bu və ya digər nöqsanı göstərilir. Hər hansı hadisə istehzaya qoyulur və mütləq müəyyən bir əxlaqi nəticə çıxarılır. Məsələn, “it-itin ayağını basmaz”, “ilan-ilanı vurmaz” və s. yüzlərcə bu tipli məsəllər heç də yalnız itə, ilana aid deyildir. Bu məsəllər dərhal bizim fikrimizdə geniş mənalar və təsəvvürlər oyadır. Biz bunlardan anlayırıq ki, yəni eyni təbiətli və xasiyyətli insanlar bir-birinin günah və qüsurunu deməzlər.
Pərvin Etisami təmsillərini yazarkən heyvanların timsalında ictimai mühitin hansı bir qüvvəsin isə tənqid etməyi nəzərdə tuturdu. Xalq isə təsvir edilən tülkü, ayı, keçi, bülbül və b. timsalında kimlərin tənqid olunmasını çox yaxşı başa düşürdü. Böyük rus təmsilçisi Krılovun “Tülkü və qarğa” təmsilində heyvanlar, Sabirin “Ağacların bəhsi” təmsilində ağaclar, yenə də Krılovun “Balıq şorbası” təmsilində qonaq və ev yiyəsi, Q.B.Zakirin və S.Ə.Şirvaninin qiymətli təmsillərində təsvir edildiyi kimi, şair də bu yolla dövrünün yaramazlıqlarını, ictimai quruluşun çirkinliklərini, hakimlərin özbaşınalıqlarını, rüşvətxorluqlarını, fırıldaqlarını satirik bir qələmlə ifşa edir.
Pərvin Etisaminin təmsilləri onun dövrü, mühiti və yaşadığı cəmiyyətdəki ədalətsizliyi və s. məsələləri ifşa etmək işinə xidmət edən yüksək, bədii formada yazılmış, ictimai məzmun cəhətdən zəngin əsərlərdir.
Gövhərin qiyməti, Uzaqgörən ana, Ey pişik, Bülbül və qarışqa, Ox və kaman, Tuti və şəkər, Bez və almaz, Dağ və saman, Qurd və it, Qurd və çoban, Gül və tikan, Qarışqa və ilan və s. təmsilləri bu cəhətdən xüsusilə maraqlıdır.
“Şairin humanizm hissləri ilə bağlı olan ibrətamiz təmsillərindən biri də Uzaqgörən ana əsəridir. Bu əsər toyuğun cücələrinə nəsihəti ilə başlayır. Toyuq balalarına deyir ki, artıq iş vaxtı yetişmişdir, boş gəzmək əbəsdir. Odur ki, azuqə, dən tapmaq üçün tədbir görməlisiniz, zəhmət çəkməsəniz, heç kəs sizə dən verməz, mənsiz heç yerə getməyin, hər yer yırtıcı quşlarla, ov yerləri isə ox və kamanla doludur. Azacıq ruzi ilə kifayətlənin. Artıq tamahın zərəri çoxdur. Heç vaxt ruzi üçün yadlara əl açmayın. Sizə bacardığım nəsihəti etdim. Məndən deməkdirsə, sizdən də nəsihətə əməl etməkdir .s.44
Əsərin qısa məzmunundan aydın olur ki, “Uzaqgörən ana” şeirində toyuğun timsalında şair zəmanəsinin insanlarını veyil-veyil gəzməkdən, mənasız həyat sürməkdən, tamahkarlıqdan çəkindirməyə çağırır. Toyuğun öz cücələrinə üz tutub avara-avara gəzməməyi, vaxtında özlərinə dən tapmağı, az ruzi ilə kifayətlənməyi və s. tövsiyə etməsi adi bir məişət məsələsi çərçivəsində qalmayıb, ictimai məna kəsb edir. Şair tövsiyə etmək istəyir ki, insanlar yadlara ağız açmaqdan, asılı olmaqdan daşınmalı, həyatda yalnız öz zəhmətinin bəhrəsi ilə yaşamalı, başqasının əməyindən sui-istifadə etməməlidir.
Pərvin Etisaminin Tamahkarlıq tapdağı şeiri də aşıladığı nəsihətamiz fikirlərə görə maraqlıdır. Müəllif əsərdə göstərir ki, bir qarışqa cüssəli, qüvvətli filə həsəd aparır. O özü də fil kimi olmaq arzusundadır və daima buna can atır. Fil onun arzusunu yersiz hesab edir və bu fikirdən daşınmağı məsləhət bilir. Lakin qarışqa təmənnasından əl çəkmir. Bir gün filin ardınca gedir, birdən filin ayağı altında qalır, həm özü, həm də arzusu puç olur.
Əlbəttə, şair burada qarışqanın timsalında qürrələnən, dikbaşlıq göstərən, özündən müştəbeh və son dərəcə razı adamların aqibətini, yersiz və saxta hisslərin qurbanı olmasını göstərir. Qarışqa qüdrət və qüvvət cəhətdən səviyyəsinə əsla çata bilmədiyi fillə rəqabətə girir və axırda məhv olub gedir.
Şair göstərir ki, qüvvəsi çatmadığı, bacarmadığı sənət və məqam dalınca qaçan adamların da aqibəti qarışqanın aqibəti kimi olacaqdır.
Pərvin Etisaminin təmsillər vasitəsilə təbliğ etdiyi bəşəri fikirlər, ali qayələr onu bir əxlaq mürəbbisi səviyyəsinə yüksəltmişdir.
Pərvinin elə bir təmsilini tapmaq olmaz ki, o, öz oxucusuna təzadlı bir səhnə təsvir etməsin. Bu səhnədə oxucu nəyisə sevməyə, nəyəsə nifrət etməyə, nəyəsə nail olmağa, nədənsə çəkinməyə bilmir. Oxucu mənəvi saflaşma prosesi keçirməli olur. Pərvin Etisamini müasir İran poeziyasında təmsil ustası kimi şöhrətləndirən və onun poeziyasına həyalilik verən başlıca amillər hər şeydən əvvəl məhz bunlarla bağlıdır.
Şairin Dağılmış yuva əsərinə diqqət yetirək. Bu əsərdə bir quşun sərgüzəşti verilmişdir. Pərvin burada göstərir ki, səhər çağı bir quş yuvasından dən və azuqə toplamaq üçün çəmənə uçur. Çəməndən bostana, bostandan bağa uçaraq gülləri və meyvəni dimdikləyir. Nəhayət, yorulub yatır. Zalım ovçu yatmış quşu vurub yaralayır və onu evə gətirib uşaqlarına verir. Elə ki, səhər açılır, quşun balaları analarını yuvada görmür. Deməli, artıq quşların anası məhv olmuşdur. O gündən etibarən rahat, işıqlı yuva ruzigarın pisliyi üzündən xaraba qalır və bir daha abad olmur.
Müəllif təmsil vasitəsilə təlqin etmək istədiyi fikri poetik şəkildə öz oxucusuna belə çatdırır:
“Dünyanın qoca saqisi bir piyalənin
Qanla dolu olduğunu görüb sevindi,
Bir əl üstə tor qurdu,
Bir başı o tora saldı,
Bir rahat ailəni dağıtdı.
Bir kitabın şirazəsini qırdı.
Zülmün baltası ilə bir rişəni kəsdi.
Fitnə ilə bir qapını bağladı.
Neçə uşağın boğazına qan axıtdı.
Bir ananın büsatını pozdu.
Məgər o ovçunun övladı yox idimi?”
Burada şair insanları ədalətə, kimsənin evini yıxmamağa, zülmə əl atmamağa, insan qədrini bilməyə, həyatda qəddar olmamağa çağırır. Ovçu tərəfindən bir quşun yuvasının viran olması və vurulması onun balalarının anasız qalmasına səbəb olur. Bu təmsildə şairin “məgər o ovçunun övladı yox idimi?” bədii sualı nə qədər dərin təsir bağışlayır. Axı ovçu öz balalarına azuqə tapmağa getdiyi kimi, ovçu tərəfindən vurulmuş o quş da öz balaları üçün azuqə və dən gətirməyə getmişdi. Şair bunu ictimai şəraitlə əlaqələndirir, çünki insan həyatının, güzəranının xoş keçməsi onu əhatə edən mühitdən asılıdır. Mühitdə olan çatışmamazlıq insanların birinin-digərini məhv etməsinə gətirib çıxarır.
Pərvinin bu təmsili İranın ictimai mühitində baş verən haqsızlığın simvolu kimi görünür. Ovçunun evi - istibdad yuvası olan bir mühitin, rəhmsiz ovçu - müstəbidlərin, ana quş-haqqı tapdalanan millətin, zindanlara atılmış, zəkasının, fikrinin gücü ilə, azadlıq arzusu ilə quş kimi qanadlanan, bir parça çörək qazanıb, ailəsini, uşaqlarını dolandırmaq üçün məşəqqətli həyat sürən zəhmətkeş insanların rəmzi təsirini bağışlayır.
Pərvin öz təmsillərində ailə məsələsini cəmiyyətin ayrılmaz, üzvi bir məsələsi kimi qoyur. Bakir mənəviyyat, təmiz əxlaq, əməyə məhəbbət kimi nəcib sifətlər ailə tərbiyəsinin əsasını təşkil edir. Şair qəflət yuxusuna gedərək hər şeyə biganə olmağı pisləyir. Həyatda mübarizliyi, dünyaya ayıq nəzərlə baxmağı tövsiyə edir. Bu cəhətdən şairin Ey quşcuğaz şeiri səciyyəvidir.
Müəllifin bu təmsilində kiçik bir quşa xitabən deyilir ki, ey quşcuğaz, uçmağı öyrən, nə vaxta kimi uşaqlıq hərəkətləri edəcəksən? Bilməlisən ki, sən həyata tabe olmamalısan, həyat sənə tabe olmalıdır. Gündüzlər su və dən fikrində ol, gecələr isə istirahət etməyi öyrən. Bir gün olacaq ki, sən də öz yeniyetmələrin üçün rahatlıq yaradacaqsan. Nəhayət quş bövüyür və çəmənənliyə gedib yuva tikmək üçün çör-çöp gətirir. Bir müddət yuvada məskən salandan sonra balalayır və onları özünün mehriban qanadları altına alır. Quş körpə balalarını pərvazlandırır, onlara uçuş qaydalarını öyrədir. Həyatın hər məşəqqətindən, fitnəsindən qoruyur. Ana quş balalarına iş günündə həyətdə avara-avara gəzməməyi, bağlarda, çəmənlərdə vaxtsız uçmamağı məsləhət görür. Həyatda çox zəhmət çəkən ana öz təcrübəsini balalarına öyrədir.
“Ey quşcuğaz” təmsilinin yuxarıda nəql etdiyimiz qısa məzmunundan aydın olur ki, şair burada insanlara böyük məhəbbətlə yanaşır, eyni zamanda onlara həyatın bütün sirlərinə yiyələnməyi, təcrübə qazanmağı tövsiyə edir.
İncə hislərlə çırpınan qəlbə malik olan şair bu təmsilində ananın öz balalarına nəsihətini, ana nəvazişini, səmimi ana qayğısını çox gözəl bir şəkildə təsvir etmişdir. Quşun öz balalarına etdiyi nəsihətamiz sözlərlə, balaya olan sonsuz məhəbbətlə sanki şair İranda olan milyonlarla anaların öz balalarına verdiyi təsirli nəsihəti, analıq mehrini göstərmişdir. Bu şeir səmimiyyətlə, nəcib və incə duyğularla doludur. Burada ana məhəbbəti hərarətlə, şairanəliklə verilmişdir.
Pərvin Etisami əsərlərinin ədəbi qiyməti hər şeydən əvvəl onların dolğun məzmunu, irticaya, ictimai bərabərsizliyə qarşı barışmazlığın poetik şəkildə tərənnümü ilə əlaqədardır.

Mahmizər Həmid qızı Mehdibəyova
AMEA Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutu Cənubi Azərbaycan
Ədəbiyyatı şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fil.ü.f.d.

28 saylı Laçın məktəbində Subut Mehdiyevin “TARİXİN ZƏFƏR YOLU” kitabının təqdimatı keçirildi

Bu gün Xətai rayonunda yerləşən 28 saylı Laçın rayon məktəbində yazıçı-jurnalist Subut Mehtiyevin “Tarixin zəfər yolu “kitabının təqdimatı oldu. Bu “Zəfər tarixinin qəhrəmanları” layihəsi çərçivəsində oxucuların ixtiyarına verilən növbəti kitab idi.Tədbirin orta məktəbdə keçirilməyi kitabın məzmun və qayəsinin nə qədər əhəmiyyətli olmasından xəbər verirdi. Zəfər tarixi haqqında yazılan kitabların məqsəd və məramı gənc nəsllərə vətən sevgisinin aşılanmasıdır. Tədbirin təhsil müəssisəində keçirilməsi zəfəri qazanan şəhid və qazilərimizin şərəfli döyüş yolunun məktəbdə gənclərə təbliğ olunmasının vacibliyini ortaya qoyur.

28 saylı Laçın rayon məktəbinin tərbiyəvi işlər üzrə direktor müavini Sevinc Əliyeva tədbiri giriş sözü ilə açaraq mahiyyəti barədə geniş məlumat verdi. Əvvəlcə bir dəqiqəlik sükutla şəhidlərin xatirəsi anıldı, sonra isə dövlət himni səsləndirildi. Daha sonra kitabın müəllifi Subut Mehdiyevə söz verildi. Müəllif iştirakçılara kitab haqqında məlumat verərək qeyd etdi ki, biz Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin Vətənpərvərliyin tərənnümü, ölkəmizin müdafiəsində qəhrəmancasına həlak olmuş ŞƏHİDLƏRİN, həmçinin qazilərin keçdiyi şərəfli döyüş yolu barədə vətənpərvərlik nümunələrinin gənc nəsillərə çatdırılması, vətənin müdafiəsində qəhrəmanlıqlara imza atmış döyüşçülərin döyüş yolunun təbliği istiqamətindəki çağırışlarına qoşularaq, yazıçı–jurnalist Səhər Manafova ilə “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları” layihəsinə başladıq. “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları”, “Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları-Qax Şəhidləri” və “Tarixin Zəfər yolu” kitablarının nəşr olunduğunu bildirdi. O, qeyd etmişdir ki, “Tarixin Zəfər Yolu” kitabında Müzəffər Ordumuzun inkişaf tarixi və bu istiqamətdə görülən işlər, müasir silahlarla silahlanma barədə məlumatlar ətraflı şəkildə təhlil olunmuşdur.

Müəllifin sözlərinə görə, bu layihədə Azərbaycan Ordusunun inkişaf tarixi və Müzəffər Ali baş komandan İlham Əliyevin apardığı uğurlu və balanslaşdırılmış siyasət, bunun nəticəsi olaraq 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılan tarixi qələbə barədə də məlumatlar yer alıb. Bu kitabda vətənpərvərlik nümunələrinə geniş yer ayrılmışdır. Onun sözlərinə görə, “Tarixin Zəfər Yolu” kitabında Ali Baş Komandan İlham Əliyev Laçının Qarabağın açarı olduğu və strateji əhəmiyyəti, mineral su ehtiyyatları, təbiətinin ekoloji faydalılığı barədə tarixi çıxışı yer alır. Kitabda eyni zamanda tarixçi alim Şikar Qasımovun Laçının tarixi barədə geniş araşdırma yazısı öz əksini tapır. Tarixdə adı fəxarətlə çəkilən tarixi şəxsiyyətlər barədə də məlumatların olması bu kitabın nə qədər maraqlı və oxunaqlı olmasını bir daha təsdiq edir. Daha mühüm və vacib məqamlardan biri də odur ki, kitabda millət vəkili Mahir Abbasın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunun tərkibinə daxil olmuş Laçının region və Qarabağ, bütövlükdə isə Azərbaycan üçün hansı iqtisadi yükü daşıması barədə ətraflı yazısı vardır. Həmçinin Babək Aslanovun rəhbərliyi altında cəmlənmiş 30 nəfər bələdçi-kəşfiyyatçı kimi minlərlə gənclərə örnək ola biləcək qəhrəmanların fədakarlığı barədə məlumatlar kitabda qeyd edilmişdir. Kitabda həm Birinci Qarabağ, həm də 44 günlük Vətən savaşında döyüşmüş bir neçə qəhrəman döyüşçü haqqında da geniş və ətraflı məlumatlar var. Eyni zamanda Birinci Qarabağ savaşında canlarını fəda etmiş 305 nəfər şəhid, 44 günlük Vətən savaşında şəhid olmuş 15 hərbçi və 4 nəfər mülki şəhid barədə də geniş məlumatlar bu kitabda verilir. Kitabın ərsəyə gəlməsində müasir dövrün diqtə elədiyi yeni üsullardan da istifadə olunmuşdur. Belə ki, Şəhidlər barədə çəkilmiş videolar mantaj olunaraq “Əsgərtv” adlı yotube kanalında yerləşdirilmiş, k-kodları isə məqalələrin başlığında verilmişdir.

Daha sonra söz Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri ictimai birliyinin sədri Mehdi Mehdiyev çıxış çıxış edərək kitabın əhəmiyyətindən danışmışdır .
Millət vəkili Müşfiq Məmmədli geniş çıxış edərək tarixdə qalan böyük şəxsiyyətlərin xalqına yönəlik xidmətlərindən danışdı. Millət vəkili qeyd etdi ki, tarixi zəfərin əhəmiyyəti bu gün çox böyükdür, Bu şanlı zəfər xalqımızın milli kimliyini özünə qaytardı. O, kitabın müəllifinə də təşəkkürünü bildirərrək belə vacib layihələrin əhəmiyyətinin böyük olduğunu bir daha öz çıxışında vurğulamışdır.

” Laçın yurdu” jurnalının baş redaktoru Arif Məmmədli, Laçın rayon icra hakimiyyəti başçının müavini İctimai-siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri Aynurə Həsənova öz çıxışlarında bu gün şanlı zəfərimizin əldə olunmasında Azərbaycan ordusunun keçdiyi tarixi və şərəfli döyüş yolundan söhbət açmış və bu şərəfli tarixin yaşadılması baxımından kitabın nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını vurğulamışdı. Daha sonra Səhər Manafova çıxış edərək layihənin yaranma zərurətindən və görülmüş işlər barədə tədbir iştirakçılarına məlumat verdi.

Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri ictimai birliyinin laçın rayon şöbəsinin sədri Babək Aslanov çıxış edərək “Tarixin Zəfər yolu” kitabının əhəmiyyəti barədə söylənilən fikirlərə əlavə edərək bildirdi ki, zəfər tariximizin təbliği baxımından kitab gələcək nəsillərə ən gözəl hədiyyədir.
Sonda 28 saylı Laçın rayon orta məktəbinin direktoru Nofəl İsmayılov çıxış edərək Subut müəllimə yaradıclılq uğurları arzuladı və bu kimi tədbirlərin tezliklə Laçında təşkil olunmağını arzu etdi.
Tədbirin sonunda müharibə iştirakçıları və qazilərə fəxri diplomlar verildi , xatirə şəkilləri çəkildi.


Yaqut Zeynalova