Azərbaycanda 20 mart nədən Novruz bayramı günü sayılır?

Türküstan - Orta Asiyadan Balkanlara, İran, Qafqazdan Pakistana qədər milyonlarla insan əsrlər boyu martın 21-ni təzə təqvim ilinin başlanğıcı - rəsmi təqvimin ilk günü (yəni 1 yanvar kimi) kimi bayram edib, hər zaman sevinclə, coşqu ilə qarşılayıb.
2009-cu ildə Novruz bayramı UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. BMT Baş Assambleyasının 2010-cu ildə keçirilən 64-cü sessiyasında martın 21-i “Beynəlxalq Novruz Günü” elan olunub.
https://azertag.az/xeber/21_mart___beynelxalq_novruz_gunudur-3472699
Novruz bayramı Türkmənistan, Qırğızıstan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Gürcüstan, Əfqanıstan, İraq, İran və digər yaxın, uzaq ölkələrdə məhz martın 21-22-də qeyd edilir.
https://www.yenisafak.com/nevruz-bayrami-bugun-21-mart-mu-nevruz-nedir-ne-zaman-ve-kimler-kutlar-2025-nevruz-bayrami-hakkinda-bilgiler-h-4686537
Saytlarda, sosial mediada qonşu, dost türk, islam ölkələrində 21 martda Novruzun toy-bayran əhavli-ruhiyyəsi ilə qarşılanması barədə xəbərlər yayılır.
https://azertag.az/xeber/gurcustanin_dovlet_ve_hokumet_baschilari_marneulide_novruz_senliyinde_istirak_edibler-3473139
Bizim əziz Vətənimizdə isə 20 mart “Azərbaycanda Novruz bayramıdır”
https://azertag.az/xeber/azerbaycanda_novruz_bayramidir-3471999 20.03.2025 [08:00].
“2025-ci il martın 20, 21, 22, 23, 24-ü Novruz bayramıdır”.
https://nk.gov.az/az/azerbaycan/bayramlar.
İstinad olunan əsaslandırma isə budur: “Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Fizika fakültəsinin Astrofizika kafedrasından AZƏRTAC-a bildirilib ki, yaz fəsli Azərbaycana martın 20-si saat 13:01-də daxil olub. Bu zaman gecə ilə gündüz bərabərləşir, Günəş ekliptika (Günəşin illik zahiri hərəkət yolu) üzrə hərəkət edərək, ekvatoru kəsməklə Cənub yarımkürəsindən Şimal yarımkürəsinə keçir. Beləliklə, həmin andan Şimal yarımkürəsində astronomik yaz, Cənub yarımkürəsində isə payız fəsli başlayır. Yaz fəslinin uzunluğu 92 gün 17 saat 40 dəqiqə 46 saniyə olacaq”.
https://azertag.az/xeber/azerbaycana_yaz_fesli_qedem_qoydu-3472015
On illərdir Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi Ramazan fətvası ilə necə ki Ramazan bayramını 1 milyard müsəlmanın qeyd etdiyi eyni gündən dala-qabağa çəkib Azərbaycanda çaşqınlıq yaratdığı kimi, AMEA-nın Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası da Novruz gününü saat, saniyə, metr, santimetrlə hesablayıb gətirib salır 18, 19, 20 marta, daha düşünmürlər ki, bu ölçüb biçmənin nəticələri ancaq bir qrup astrofizik üçün maraqlı ola bilər, və təbii ki, həmin cihazlardan digər ölkələrdə də var və orada heç kimin xəyalına da gəlməz ki belə absurd elmi “fətva” verələr: “martın 20-si saat 13:01-də gecə ilə gündüz bərabərləşir...”.
Bu “elmi” yanaşmalar nəticəsində uzun illərdir Novruz bayramı münasibətilə paytaxtımızda ən yüksək səviyyədə keçirilən ümumxalq şənlikləri də heç zaman təzə ilin qismətinə düşməyib, köhnə ilin - 18, 19, 20 martın ayağına yazılıb.
https://azertag.az/xeber/prezident_ilham_eliyev_martin_19_da_novruz_bayrami_munasibetile_bakida_kechirilen_umumxalq_senliyinde_istirak_etmisdir-11037
Unuduruq ki, Ramazan, Qurban bayramı, Həcc ziyarəti kimi hər təqvim ilində günü dəyişən dini bayramlardan fərqli olaraq, Novruz min illərdir sabit, konkret, dəqiq, dünyanın mühüm bir hissəsində rəsmən qəbul və təsbit olunan gündür - 21 martdır. İnsanlara çox sayda acı sorunlar yaşadan qarlı, şaxtalı soyuq qışın sona yetməsini, baharın gəlişini – sanki ölünün yenidən dirilməsi kimi donmuş təbiətin və insan ruhunun da oyanmasını, təzələnməsini qədim dövrlərdən çox sayda xalq bayram kimi içdən gələn mərasimlərlə cani-könüldən qutlayıb, hələ türksoylular üçün bu bayrama sevgidən yaranan Ergenekon - Ərgənəqon dastanı kimi mifik təvayətləri, müqəddəsləşdirmələri də nəzərə alsaq görərik ki Novruzu islam dini ilə birləşdirmək cəhdləri əsassızdır. Eləcə də Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbə ilə bağlı elmi əsası olmayan ərəb-fars düşüncəsindən qaynaqlanan uydurmalar, bir çox ayinlər də sonradan tər-təmiz Novruz qutlamalarına, adət-ənənələrimizə pərçim edilib və artqıq suveren Azərbaycanın humanitar siyasətinə rəhbərlik edənlər bu kimi məsələlərə diqqət yetirməlidir.
https://report.az/elm-ve-tehsil-xeberleri/meherrem-qasimli-tarixen-od-su-kulek-torpaq-cersenbeleri-adlari-olmayib/
Bu gün 21 martdır, telefon kontaktlarımda, feysbukda olan dost-tanışların hamısından artıq təbrik mesajları almışam, təbrik etməyə kimsə qalmayıb. Yaxın-uzaq türk, müsəlman ölkələri Novruzu – təzə ilin ilk 21 mart gününü təmtəraqla qeyd edir. Can Azərbaycanımız isə dünya türklərini, Türk Dilli Dövlətlər Təşkilatını, müsəlman ölkələrini birləşdirən bu birlik, bərabərlik bayramını, min illərin içindən süzülüb gələn bu əziz Novruz günümüzü də ümümtürk, bir milyard insanı birləşdirən islam nəhrindən ayırırıq, təzə ilimizi köhnə ildə kutlama vərdişimizdən ayrıla bilmirik, M.Ə.Sabir demişkən, hər işimiz belədir: “Çırmanarıq keçməyə çay gəlməmiş, Başlayırıq qızmağa yay gəlməmiş...”
Bu sətirlərin müəllifi ötən illərdə də bu barədə yazmışdı və sadə həqiqət cəmiyyətin düşünər qismində anlayışla qarşılanmışdı.
https://zengezur.com/index.php/kh-b-rl-r/250-21-mart-beyn-lkhalzh-novruz-zhunudur-bayram-n-z-mubar-k
Bu il də təzə - yeni günümüzü artıq köhnənin gözünə vurub rahatlanmışıq, hələ 7-8 gün də tv ekranlarından dadı-duzu çıxarılan şit verilişlərə baxa-baxa də şəkərbura, paxlava, boyat aşla baş-başa qalacağıq...
İnanırıq ki, növbəti il hökumətimiz bu yanlışlığı düzəldəcək, 21 martın - Novruzun halal haqqını özünə qaytaracaqdır. Qüsurumuzu bağışla, NOVRUZ!
Quzey, Güney Azərbaycanımızın və Dünya Türklərinin 21 mart Novruz bayramı - əziz günü mübarək!

Hacı Nərimanoğlu,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru

"Kəlbəcərdə o heykəli ucaldın"

Kəlbəcər sakini İlham Əliyevdən çox maraqlı xahiş edib...

Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Siyasi İdarəetmə fakultəsinin müdavimi, Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin əməkdaşı İlqar Vəliyəddin oğlu Misirzadə Prezident İlham Əliyevə müraciət edib.
İlqar Misirzadənin Prezidenə müraciətində bildirilir:
“Möhtərəm Prezident!
Sizi və ailənizi xalqımızın əsrlərdən süzülüb gələn milli-mənəvi dəyəri olan Novruz bayramı münasibəti ilə təbrik edirəm!
Azərbaycan xalqının böyük oğlu,Türk dünyasının görkəmli şəxsiyyəti, dahi siyasi xadim ümummilli lider Heydər Əliyev öz çıxışlarında qətiyyətlə vurğulayırdı: “...Gün o gün olacaq ki, Novruz bayramını bir dəfə Şuşada, o biri ili Laçında, o biri ili Kəlbəcərdə, Ağdamda, Füzulidə, Cəbrayılda, Zəngilanda, Qubadlıda keçirəcəyik!”
Belə də oldu, dahi siyasətci Heydər Əliyev bu günləri xalqına yaşadacaq İlham Əliyev şəxsiyyətinə, siyasi iradəsinə tamlıqla əmin olduğu üçün xalqına da onun ətrafında birləşməyi tövsiyə etmişdir və qeyd etdiyi kimi: “...Özüm qədər inanıram”, - nəsihəti bu gün bizə tarixi zəfərimizə şahidlik etməyi nəsib etmişdir.
Cənab prezident!
Mərhum atam Vəliyəddin İsmayılovun Ulu Öndərin 100 illiyinə həsr etdiyi “Nəsillərə örnək insan” kitabındakı bir tarixi faktı qeyd etmək istəyirəm. Ulu öndər Heydər Əliyev 1997-ci il aprelin 2-də Kəlbəcərin işğalının anım günündə Nərimanov rayonunda kəlbəcərli məcburi köçkünlərlə görüşündə qeyd etmişdi.
“...Mən bu gün eyni zamanda kəlbəcərlilərdə öz xalqına, torpağına məhəbbət hissi olduğunu sübut edən, nümayiş etdirən faktları yada salmaq istəyirəm. Bu gün burada yenə dedilər ki, gəlinlər özlərini qayadan atdılar. Bu, Azərbaycan qadınının nə qədər yüksək mənəviyyata, namusa, qeyrətə malik olduğunu sübut edən faktdır. Mən keçən dəfə demişdim, bu gün də deyirəm, Kəlbəcərin Ermənistan işğalından azad olacağı gün gələcək. Biz sizinlə Kəlbəcərə qayıdacayıq, orada kəlbəcərlilərin qəhramanlığını əbədiləşdirən abidələr yaradılacaq, lakin ən birinci abidə özünü qayadan atan həmin gəlinlərin abidəsi olmalıdır. Bu abidə qoyulmalıdır!”
Cənab Ali Baş Komandan!
Mən bir Azərbaycan vətəndaşı, bir kəlbəcərli kimi əminəm ki, Siz Ulu Öndərin - Bu abidə qoyulmalıdır, - tövsiyəsi, nəsihəti və arzusunu yerinə yetirəcək və Türk dünyasının, Azərbaycan xalqının əzəmət simvolunu ucaldacaqsınız. Bu mənəviyyat abidəsi Türk dünyasının dünyaya açılan qapısının qürur mənbəyi olacaqdır və əsrlər keçəcək Siz hər zaman böyük Azərbaycan xalqının QÜRUR MƏNBƏYİ OLACAQSINIZ!
Bir daha Sizi səmimi qəlbdən təbrik edirəm və Sizinlə Kəlbəcərdə görüşmək arzusu ilə...
Allah Sizi və ailənizi qorusun!”

Könül Quliyeva: "Türkmən QHT-ləri ilə əməkdaşlıqlar Azərbaycan xalqına fayda verəcək"

"Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva QHT.az-a açıqlamasında Azərbaycan xalqını ilaxır çərşənbə münasibətilə təbrik edib, həmçinin Türkman İrsi Vətəndaş Cəmiyyətlərinin Həmrəylik Forumunun yüksək səviyyədə təşkil edildiyini vurğulayıb:
"Tədbirdə millət vəkilləri, İraqın deputatı, həmçinin İraq, Suriyadan və Türkiyədən gələn vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri çıxış edərək, gələcəkdə birgə əməkdaşlıq üçün təkliflər irəli sürdülər. Forum çərçivəsində iki panel müzakirə edildi, hər bir paneldə maraqlı çıxışlar səsləndi. Lakin diqqətimi daha çox, gələn qonaqların vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinə etdikləri səfərlərin təəssüratları cəlb etdi. Xocalı, Xankəndi, Şuşa və Füzuli kimi tarixi yerləri ziyarət edən qonaqlar, bu ərazilərdən aldıqları təəssüratları bölüşdü və bu mənim üçün duyğusal bir an oldu".
Könül Quliyeva, bu əməkdaşlıqların Azərbaycan xalqına fayda verəcək uzunmüddətli təsir göstərəcəyini qeyd edib:
"Tədbirdə Türkman irsinin zənginliyi, Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, mənəvi sərvətləri və poeziyasının mükəmməl nümunələri geniş şəkildə müzakirə olundu. Eyni zamanda, Türkmənlərin Qarabağa səfəri zamanı avtobusda kərkük şərqilərinin ifa etməsi iştirakçılarda böyük təsir yaratdı. Forumun sonunda, QHT-lərin nümayəndələri arasında yaxın əlaqələrin qurulmasına da şərait yaradıldı. İstanbuldan gələn Kərküklü qonaq Ali Yağmuroğlu ilə görüş planlaşdırılır. Bu görüşlər sayəsində Türkmən QHT-ləri ilə yerli QHT-lər arasında əməkdaşlıq əlaqələri qurulub və yeni təşəbbüslər formalaşdırılıb. Türkiyə, İraq və Suriyadan gələn Türkman QHT-ləri ilə qurulan əlaqələr, gələcəkdə birgə layihələr və təşəbbüslərlə zənginləşəcək".
Pərvanə Fərhadqızı

“Zəngəzurda “BACA - BACA” ilaxır çərşənbəsi” adlı ilk möhtəşəm bayram tədbiri

Biz azərbaycanlılar xeyirdə də, şərdə də həmişə bir olmuşuq. Zaman-zaman bu birliyimizi içindən parçalamağa, yox etməyə çalışsalar da istiqanlı insanlarımızın qəlbindəki o ilahi işığı heç nə söndürə bilməyib. Necə deyərlər, xeyir şərə qalib gəlib. Bədxah qonşumuz olan ermənilər həmişə bizə qarşı nankorluq nümayiş etdiriblər. Gözəl Qarabağımıza göz dikiblər, Qərbi Azərbaycandan yerli camaatımızı öz dogma ata-baba yurdlarından didərgin salıblar. 30 ilə yaxın işğalda qalan Qarabağ və Şərqi Zəngəzur torpaqları Ali Baş Komandanımız İlham Əliyevin sarsılmaz iradəsi və Müzəffər ordumuzun gücü ilə işğaldan azad olundu. Onda biz hamımız uşaqdan böyüyə qarabağlı olduq və bu möhtəşəm Zəfəri qazandıq. Bu gün isə hər birimiz Qərbi Azərbaycanlıyıq və məqsədimizə doğru haqqımız, hüququmuz və aydın düşüncəmizlə irəliləyirik, dogma ata-baba torpaqlarımıza yenidən qayıtmaq eşqi, arzusu ilə yaşayırıq. Bu məqsədlə artıq Qərbi Azərbaycan icmamız da yaranıb.
İndi qarşıdan xalqımızın qədim, əziz bayramı olan Novruz gəlir. Bu münasibətlə Zəngəzur mahalının Qarakilsə rayonunun Şəki kənd icması təm-təraqqı ilə möhtəşəm bir tədbir keçirdi. Bu yazını yazarkən də o dinlədiyim, birgə rəqs etdiyimiz Zəngəzur yallısının sədaları hələ də qulağımda səslənir. Doğma kəndlərindən ayrılandan düz 37 il sonra Vətən həsrətilə təşkil edilmiş bu unudulmaz bayram tədbiri könül dünyamızda bir təlatüm yaratdı. Bu tədbir həm də bütün dünyaya bir mesaj kimi ötürüldü: Bax belə əl-ələ verib öz yurdumuza qayıdacağıq və heç bir maneə bizi yolumuzdan saxlaya bilməyəcək...
Tədbiri Şəki kənd icmasının sədri AYB və AJB-nin üzvü şair-publisist, Prezident mükafatçısı Azadə Novruzova açıq elan edərək Qərbi Azərbaycan İcmasının İdarə heyətinin sədri, millət vəkili Əziz Ələkbərlinin soydaşlarına bayram təbrikini çatdırdı. Sonra Ümummilli liderimizin və torpaqlarımız uğrunda canlarını qurban vermiş şəhidlərimizin, eyni zamanda 37 ildir ki, məzarları ziyarət olunmayan Qərbi Azərbaycanlıların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Möhtəşəm himnimiz səsləndirildi. Beləliklə, Zəngəzurda, o cümlədən, Şəki kəndində vaxtilə qeyd edilmiş “Baca-baca - ilaxır çərşənbə” adlı tədbir açıq elan edildi.
Onu da bildirək ki, bu səsi-sədası hələ uzun illər yaddaşımızda qalacaq tədbirin təşkilatçısı Şəki Kənd İcması idi. Çıxış edən icma üzvləri Məhərrəm müəllim, Yunis müəllim, Ələkbər müəllim, Nazmirə müəllimə, Novruz müəllim, Qadir həkim qədim ata-baba yurdunda uşaqlıqdan gördükləri, yaşadıqları Novruz adətlərindən danışdılar. Bayram şənliyində Şəki kəndindən olan 13 şəhid ailəsinin doğmaları da iştirak edirdi.
Tədbirdə öncə Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyətindən bəhs edən süjet nümayiş olundu. Azadə xanım icmanın məqsədi, məramından danışdı. Bu tədbirin birliyimizi nümayiş etdirən bir tonqal ətrafında toplanıb Şəki kənd icmasının timsalında yeni ilə daha inamla qədəm qoymaq istəyindən yarandığını söylədi. Bildirdi ki, 37 ildə ilk dəfədir ki, Şəki camaatı “Baca-baca”-nı birlikdə keçirir. İlaxır çərşənbəsi olan “Baca-baca”da uşaq vaxtı nənələrimiz hər il bizə gözəl, naxışlı torbalar tikərdi. Biz də onu qapılara atıb, baca-baca payımızı alardıq. Tonqaldan atlanardıq, yumurta döyüşdürərdik…
Tədbirdə təkcə Qarakilsə rayonunun Şəki kənd icmasının üzvləri deyil Azərbaycanın bütün bölgələrindən Qarabağdan, Zəngəzurdan, Bakıdan, Şəkidən, Şamaxıdan, Abşerondan, Göyçədən, Borçalıdan, Təbrizdən olan alimlər, ziyalılar, həkimlər, şairlər, yazıçılar iştirak edirdilər. Bu mənzərəni belə ifadə edə bilərik ki, Şəki kəndinin qaladığı tonqalın ətrafına bütöv Azərbaycan toplaşmışdı. Ocağınız daim belə gur yansın, Şəki İcması!
Zəngəzurda Novruz adət-ənənələri, Baca-baca - ilaxır çərşənbə ilə bağlı məruzəni isə BDU-nun dosenti Məhəmməd Məmmədov etdi.
Sonra söz AYB-nin Cənubi Azərbaycan bölməsinin rəhbəri yazıçı, şair, tərcüməçi Sayman Aruza verildi. O, Cənubi Azərbaycanda keçirilən Novruz ənənələrindən, xüsusilə, Baca-baca bayramından danışdı. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun "Qərbi Azərbaycan tarixi" şöbəsinin müdiri Cəbi Bəhramov bildirdi ki, Şəki kəndinin 2 min il yaşı məlum olsa da onun tarixi hələ lap qədimlərə gedib çıxır. Bu qədim türk yurdunun çox zəngin maddi mədəniyyət abidələri var. Buradakı toponimlərin hamısı türk mənşəlidir.
Sonra “Mənim ailəm” filminin ssenari müəllifi, tanınmış telejurnalist Bəhruz Niftəliyev çıxış etdi. Qeyd edək ki, filmin bir buraxılışı Şəki kənd orta məktəbinin dil-ədəbiyyat müəllimi Əmir müəllimin (Bayramov Əmir Hətəmxan oğlunun) ailəsinə həsr edilib. Filologiya elmləri doktoru Almaz Ülvi Göyçədə Novruz ənənələrindən danışdı. Bu tədbirin yaratdığı xoş təəssüratlarının, əks-sədasının unudulmaz olacağını vurğuladı. Şəki kənd icmasının ağsaqqalı, Şəki kənd orta məktəbinin direktor müavini, dərs-hissə müdiri vəzifələrində çalışmış Əmir (Talıb) Bayramov da çıxışında qədim adətlərimizdən söhbət açdı.
İcma ilə həmişə sıx, gözəl münasibətdə olan Xalq artisti Eldost Bayramın çıxışı tədbirə ayrı bir rəng qatdı. Eldost müəllim Qərbi azərbaycanlıların istiqanlılığı, qonaqpərvərliyi, daxili zənginliyindən ürəkdolusu danışdı. Bildirdi ki, bu qədim yurdun insanları söz sərrafıdırlar. Bura istedadlar məskənidi, bu şairlərin şeirləri insana başqa bir zövq verir. O, Azadə xanımım şeirlərinin içdən, candan yazıldığını, özünün də o şeirlərə ürəklə yanaşaraq tamaşaçılara böyük bir məhəbbətlə təqdim etdiyini vurğuladı.
Tədbirdə Şəki rayonu, Yeni Azərbaycan Partiyası sədrinin müavini əslən Qərbi Azərbaycandan (Əştərəkdən) olan Ziya Vəliyev də çıxış etdi. O, çıxışında 1918-ci il qırğınları zamanı Qərbi Azərbaycandan didərgin düşmüş və Şəki rayonunun eyniadlı Şəki və Daşbulaq kəndlərində məskunlaşmış icma nümayəndələrinin də təbrikini hər kəsə çatdırdı. “Dədə Ələsgər” İB-nin sədri Xətai Ələsgərli də çıxış edənlər arasında idi. Xətai müəllim hələ uzun müddət bu el şənliyinin xoş təəssüratında olacağını vurğulayaraq, təşkilatçılara öz təşəkkürünü bildirdi.
Bayram tədbirində “Nərgiz” rəqs qrupu milli rəqslərimizi təqdim etdi. “İrəvan” ansamblı bir-birindən gözəl musiqi nömrələri ilə könülləri oxşadı. Ansamblın rəhbəri professor Maya Qafarova tədbirdə ürək sözlərini söylədi. Vüqar Mövlamovun qədim nəfəs alətləri ansamblı isə bütün iştirakçıları ayağa qaldırdı. Yəqin hələ uzun illər Zəngəzur yallısının səsi bizə bu tədbiri xatırladacaq...
Beynəlxalq müsabiqələr qalibi aşıq Ramin Qarayevin Dədə Ələsgərin yaradıcılığından səsləndirdiyi aşıq havaları da iştirakçılara gözəl bir ovqat bəxş etdi.
Qeyd edək ki, tədbirin fonunda Qərbi Azərbaycanın, o cümlədən Şəki kəndinin qədim adət-ənənələrini özündə əks etdirən geniş sərgi açılmışdı. Sərgidə qədim məişət əşyaları, o cümlədən, xalca, palaz, kilim, xurcunlar, novruz şirniyyatlarına daxil olan İrəvan kətəsi, çöçə, çıppa, lavaş, yuxa, bayram xonçaları, həmçinin M.Dilbazi adına Poeziya Məclisinin rəhbəri, Kələğayı muzeyinin direktoru, şair-publisist Güllü Eldar Tomarlının kələğayı, millli papaqlar və əl işləri də nümayiş etdirilirdi.
Tədbirin sonunda Şəki Kənd İcmasının sədri Azadə Novruzova prezidentimiz İlham Əliyevin çıxışlarına istinad edərək bildirdi ki, biz doğma, qədim ata-baba yurdumuz olan Qərbi Azərbaycanımıza mütləq qayıdacağıq. Öz elimizdə, obamızda, doğma Şəki kəndimizdə füsunkar Şəki şəlaləsinin ətəyində, Güllü bulaqda, Yağlı Güneydə, Darvaza döşündə, Fətişin hasarında qalanan Novruz tonqallarımızın alovu göyə yüksələcək, Baca-baca-ilaxır çərşənbəmizi əvvəlkindən də daha şövqlə qeyd edəcəyik.
"Baca-baca" mız mübarək!

Mina RƏŞİD

Xankəndi və Xocalıda Novruz bayramına hazırlıq gedir- FOTOLAR

İşğaldan azad edilən Xankəndi şəhəri və Xocalı rayonunda Novruz hazırlıqları davam edir.
Yazın gəlişi ilə demək olar ki, hər yer yaşıl don geyinir, göy çəmənlər çiçəklərlə bəzənir. Təbiətin oyanışı, yaşıl zəmilərin boy verməsi, quşların xoş avazı könül oxşayır. Novruz bayramının gəlişi isə bu gözəlliyə daha bir həyəcan qatır.

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinindən verilən məlumata görə,bu il ilk dəfə olaraq, işğaldan azad edildikdən sonra Xankəndi şəhəri və Xocalı rayonunda Novruza hazırlıq işləri aparılır.
Bu günlərdə Xankəndi şəhərinin mərkəzində Novruza hazırlıq işləri davam edir.Şəhərin Zəfər meydanında Novruz bayramı öncəsi görülən hazırlıq işləri xüsusi ilə diqqət cəkir. Mərkəzi meydanda səməni qurulub. Burada müxtəlif bayram əhval-ruhiyəli şənlikərin keçirilməsi üçün hər çür şərait yaradılır. Bundan əlavə, şəhərdə müxtəlif güllər və kollar əkilib, ağaclar budanıb.
Həmçinin Zəfər meydanında iri bayram tonqalı quraşdırılıb və konsert proqramı üçün xüsusi konstruksiyalar quraşdırılır.
Xocalı şəhəri və Ballıca kəndində də novruza hazırlıq işləri görülüb. Şəhərdə Novruz bayramı atributları, milli ornamentlərlə bəzədilmiş səməni quraşdırılıb. Novruz bayramı ərəfəsində yazın gəlişi ilə əlaqədar Xocalı şəhəri ərazisində abadlıq və təmizlik işlərini sürətləndirib.
Görülən işlər onu deməyə əsas verir ki, qarşıdakı günlərdə Xankəndi və Xocalıda əsl Novruz ab-havası yaşanacaq.

Miraslan Bəkirli-70

Miraslan Bəkirli 17 mart 1955-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Kalinino rayonunda (keçmiş Varantsovka, qədim adı isə Daşır olmuşdur), Qəzəl Şəfəq kəndində (keçmiş Cücəkənd) anadan olub. 1969-cu ildə Qızıl Şəfəq 8 illik, 1971-ci ildə İlməzli kənd orta məktəbini bitirib. Bir il Qızıl Şəfəq sovxozunda fəhlə işləyib, 1972-1977-ci illərdə BDU-nun (keçmiş ADU) geoloji-coğrafiya fakültəsini bitirib, Cəlilabad rayonunun Eçara, Maşlıq kəndlərində dövlət göndərişi ilə müəllim işləyib. 1980-i ildən 1988-ci il hadisələrinə qədər doğulduğu rayonda “Zarya” qəzetində işləyib, sonra Sumqayıt şəhərinə köçüb gəlməyə məcbur olub. Sumqayıtda əvvəl 8 sayli məktəbdə müəllim, sonra 18 saylı məktəbdə dərs hissə müdiri, 1990-cı ildə ilk müstəqil qəzetlərdən olan “Vətən səsi” qəzetində ədəbi işçi, şöbə müdiri kimi fəaliyyət göstərib. 1992-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziyasında böyük redaktor kimi çalışıb. "Halallıq", "El deyimləri", "Yurd", "Yurd yeri" kimi etnoqrafik, tarixi, publisistik; "Ağrı", "Vətən qürbətdə qaldı", "Həsrət", "Durnalar qayıdanda" kimi verilişlərlə Qərbi Azərbaycan və işgalda olan torpaqlarımızla bağlı; Qarabağ müharibəsində isə döyüş movqelərindən "Qılınc qolun davamıdır", "Cəbhədən qayıtmışıq" silsilə verilişlər hazırlayıb.
1984-cu ildən bədii yazılarla müntəzəm olaraq ədəbi orqanlarda çap olunur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.
Miraslan Bəkirlini Respublika ictimaiyyətinə təqdim etməyə ehtiyac yoxdur. Çünki onu hamı yaxşı tanıyır. O, vətənpərvər olduğu qədər də cəsurdur. Dəfələrlə düşmənlərin təhlükəli mövqelərindən keçərək doğma yurd yerlərində çəkillişlər aparıb.

Miraslan Bəkirli həm etibarlı dost, həm qayğıkeş ailə başçısı, həm də fədakar babadır. 70 ili boşuna yaşamayan yazıçının əsərlərini saymaqla bitən deyil. Amma ikisinin-"Mübariz" və "Sürgün" romanlarının adını xüsusilə qeyd etmək yerinə düşər. Çünki yazıçı bu əsərləri millətin 200 illik ağrı-acısını içindən keçirərək, o dərdləri yaşayaraq yazıb.
"Bütöv Azərbaycan" qəzetinin kollektivi Miraslan müəllimi 70 illik yubileyi münasibəti ilə təbrik edir, ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları və çox istədiyi Bütöv Azərbaycanlı günlər arzulayır.

ŞEİR BÜTÜN DÖVRLƏRİN ƏBƏDİ MÖVZUSUDUR

Həmsöhbətimiz Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvü Sənubər Mehmandır.

Söhbətimiz ustad-şagird ənənələri, Azərbaycan və özbək şeiriyyatı, təsəvvüf ədəbiyyatı, şair ilə şəxsiyyət arasındakı baxışlar haqqındadır.
- Şeirlərinizdə Mövlanə Rumi, Əhməd Yəsəvi, Baburəhim Maşrab kimi böyük ustadlarımızın işıqlı nəfəsi hiss olunur. Belə bir şans hər şairə nəsib olmur. Bu böyük və ilahi istedad yükünü daşımaq çətin deyilmi?
-Şeir bütün dövrlərin əbədi mövzusudur, niyə də olmasın...
Sualınız çox yerindədir-əslində, Sözün yükü çox ağırdır, çünki bu yük Sözün özü qədər qədim və qiymətlidir. Amma, müdrik xalqımızda:
"Allah yerin dağlarına baxıb qış göndərir" — deyə müdrik bir atalar sözü var. Böyük Yaradanımız söz demək cəsarətini və bacarığını verirsə, onu daşımaq üçün də güc verir. Bundan əlavə, bu dünyada məsuliyyət gözləri ilə baxsan, ən asan işin belə olmadığına rast gələ bilərsən, insan hər zaman, hər hansı bir halda da olsa insan olaraq qalmağın özü nə qədər çətin və əziyyətlidir! Amma insan hər zaman səbr və mətanət ilə özünü, özünün həqiqi qiymətini anlamağa çalışır.
-Ozod Şarofiddinov, Nəcmiddin Komilov kimi böyük ədəbiyyatşünaslar sizə öz yolunuzu tapmaqda necə kömək etdilər?
-20-ci əsr özbək ədəbiyyatının zirvələri olmuş-Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov haqqında danışmaq istəsək, onların nə qədər böyük Ustad, ensiklopedik bilik və yüksək təfəkkür sahibləri olduğunu söyləsək, bir suala cavab olaraq kitab yazmaq belə yetərli olmaz. Bu böyük ustadlarım ən əvvəl insanlıq elminin zirvələri idilər.
Kim ki, bu ruhani söhbətlərdən faydalanıbsa, şübhəsiz ki, ruhu işıqlanmış və təfəkkürü parlaq olmuşdur, bunlar arasında mən də bu uca varlıqların nəzərinə layiq görülməyimdən məmnun olaraq, bu sevgidən təəccüblənərək, özləri çağırmasalar belə getmişəm.
Doğrusu, deməliyəm ki, hər ikisi də mənim haqqımda özlərinin sevgi və etimad dolu məqalələri ilə-Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov müəllimi "Dünya Ədəbiyyatı" jurnalında, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov müəllimi "Gülüstan" jurnalında yazıblar-amma mən hər ikisinin qarşısına getməkdən çox çəkinmiş və getməyə utanmışam, bu səbəbdən bu böyük ustadlarımdan dualar, səmimi sevgilər və gözəl bir yol arzuları ilə yazılmış ön sözlər mənim üçün miras qalmışdır.
Amma, aramızdakı bu ruhani münasibətlərdə heç bir dünya görüşü qarışmamışdır, yəni mən onların vəzifələrindən və ya mövqelərindən heç bir şəkildə maraqlanmadım, ya da şəxsi problemlərimi, məsələn, təhsil haqqını ödəyə bilmədiyim halda məktəbi tərk etməyim barədə onlara danışmadım.
Düzünü desəm, onların bu vəziyyəti hiss etmələrindən qorxmuşdum.
Mənim üçün onlar ədəbiyyatın, biliklərin yüksək səmasında yaşayırdılar və mən onların o yüksək səma üzərində qalmasını, yerin kiçik qayğılarına qarışmamalarını istəyirdim. Bəlkə də, bu düzgün deyildi, bunu bilmirəm, çünki o vaxtlar çox gənc idim, həmçinin "qanla girən canla çıxar"- dedikləri kimi mən hələ də o cür təvazökar və utancaq idim. Şeirlərimdəki azad və sərbəst ruh və insanı təbiətimdəki təvazökarlıq mənim üçün çox çətindir.
İlk sualın dəqiq cavabı burada ortaya çıxdı.
-Sizə görə təsəvvüfün tərifi nədir? Təsəvvüf şeirləri yazmaq prosesi zamanı hansı mənəvi halı hiss edirsiniz?
-Təsəvvüf əslində ruhun şeiridir. Onun içində ruh belə poetik yüksəlişlərdə yer və dünyadakı kiçik kədərləri rədd edir. Təsəvvüfün tərifi ilə yaşamaq, əslində bütün ömrü şairanə bir əhval-ruhiyyə ilə yaşamaqdır.
-Hər bir şairin, yazıçının ruhunun şairləri olur. Sizin ruhunuzu şairləri kimlərdir?
-Mən özbək ədəbiyyatının demək olar ki, bütün klassik şairlərini və Şərq ədəbiyyatının, Azərbaycan ədəbiyyatının böyük klassikləri Məhəmməd Füzulinin, fars-tacik ədəbiyyatından Hafiz Şirazi, Bədrəddin Hilolinin qəzəllərini, bu günün ən yüksək Ruhiyyə səviyyəsində yüksək məqamlar yazan bütün şairləri diqqətlə oxuyuram. Bundan əlavə, Qərb ədəbiyyatından Jorj Sand, Xulio Kortasar, Emili Dikinsonun və Yaponiya şairi İsakova Takubokunun heykəlləri, klassik və müasir yapon şairlərini, Yasunari Kawabata'nın nazik təbiət tərənnümlərini, ispaniyalı şair Federico Garcia Lorcanın cazibədar heyrətlərini sevirəm. Həmçinin, Azərbaycanın müasir şairi Ramiz Rövşən və Səməd Vurğunun gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram.
-Şair və şəxsiyyət kimi həyatınızdakı ən vacib qərarlar nə olub?
-Hər bir insanın öz həyat prinsipləri olmalıdır! Mənə görə prinsipi, qətiyyətli xarakteri və müəyyən sərhədləri olmayan insanın heç vaxt öz mənəvi kimliyi olmaz. Məni hər zaman tarazlıqda saxlayan qüvvə bu inamdır!
-Yaradıcı və şəxsiyyət kimi həqiqəti axtarmaq, söz və mənanı dəqiq göstərmək sizin üçün nə qədər vacibdir?
-Məhz bu sualınıza beşinci sualda özüm bilmədən cavab vermişəm (!!!)
İlahi, yüksək inamı və qətiyyətli prinsipi olmayan yaradıcı insanın mənəvi kimliyi olmaz, çünki mənəvi kimlik olmadığı halda, o yaradıcı özü-özlüyündə itir.
Söz və mənası mənim üçün can və bədən kimi bütöv bir anlayışdır!
-“Bəzi şeylər kitablardan öyrənilmir. Onları ustaddan öyrənmək lazımdır," deyilir. Buna münasibətiniz necədir?
-Doğrudan da elədir -kitablardan öyrənilməyən, yalnız görməklə və yaşamaqla başa düşülən acı həyat həqiqətləri var.
-Əmir Qobus deyir ki: "Yüksək dərəcələrə yalnız başdan keçirilən çətinliklərlə nail olunur." Sizə görə, şair və şəxsiyyət üçün yüksək dərəcə nədir?
-Mənim fikrimcə, həqiqətən Şair və Şəxsiyyət olmaq üçün ən yüksək dərəcə, hər hansı bir vəziyyətdə də özünün sadə bir insan olduğunu və ona verilən bütün mükafatların Allahın neməti olduğunu unutmamaqdır!
Yəni ən yüksək dərəcə bu təvazökarlıqdır!
-Yaxşı şair, yazıçı olmaq üçün şəhərə meyllənmək nə qədər doğrudur?
-Bir zarafatlı aksioma var, böyük istedadlar kənddə doğulur, şəhərdə ölürlər...Demək istəyirəm ki, mərkəzin öz cazibəsi var, burada bütün istedadlar cəm olmuş və bu baxımdan bir növ yaradıcı mühitin qaynadığı yer yaradıcıları çəkən xüsusiyyətə malikdir.
-Mitskoviç deyir: "Bütün gün yaxşı yaşamaq, kitab yazmaqdan daha çətindir." Sizə görə, biz yaxşı insan olaraq yaşamağı və yaxşı kitablar yazmağı nə qədər bacarırıq?
-Bu suala ümumi cavab vermək mümkün deyil, çünki yaxşı insan olaraq yaşamaq çox özünəməxsus bir prosesdir. Bir vaxtın özündə kimisi çox yüksək bir həyat yaşarkən, onun yanındakı biri də ən aşağılıq və axmaqlığın ən ucuna çıxa bilər.
-Azərbaycan ədəbiyyatına marağınız varmı?
-Azərbaycan ədəbiyyatı mənim üçün hələ bir sirli dəniz, açılmamış xəzinə kimidir. Azərbaycan klassik şairləri Məhəmməd Füzuli, İmaməddin Nəsimi və Bilal Nəzimi çox oxumuşam, xüsusilə Füzulinin otuzdan çox qəzəlini əzbər bilirəm, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının zəhmətli nümayəndəsi Yusuf Samad oğlunun: "Qətl günü" romanını (Usman Qoçxor tərcüməsində) oxuyaraq çox təsirlənmişəm. Səməd Vurğundan gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram, Ramiz Rövşənin şeirlərini sevirəm, ən böyük arzum onları orijinalda oxumaqdır!
-Sizcə, Azərbaycan və özbək ədəbiyyatı arasında hansı ümumi xüsusiyyətlər var? Bu iki xalqın ədəbiyyatı bir-birinə necə təsir edir?
-Bu iki xalqın kökü birdir, bizim Azərbaycanla dinimiz ortaqdır, ədəbiyyatımız ortaqdır, buna görə ədəbiyyatımız da ruhən bir-birini tamamlayan əkiz ədəbiyyatlardır.
Söhbətləşdi:
Cahangir NAMAZOV,
"Butov Azərbaycan” qəzetinin
Özbəkistan təmsilçisi.

Türkün kodu
(Oljas Süleymenovun yaradıcılığına “Sözün Kodu” ilə
Türkün kodu kontekstində baxış)

Bədii-poetik, etnoloji-paleoqrafik və özünün bütün komponentləri ilə qazax olub, elmi-fəlsəfi əsərlərini rus dilində yazıb-yaradan Oljas Ömər oğlu Süleymenov qazax xalqının yenilməz sənətkarı olduğunu yaradıcılığa başladığı ilk qələm təcrübələrindən sübut etmişdir. Erkən yaradıcılıq dövründən qazaxların mübariz oğlu orijinal şair-akın Məhəmbət Ütəmisovun poetik stixiyası onun bədii təfəkkürünə nəzərəçarpacaq təsir etmişdir. İlk şeirlər və poemalar təcrübəsi “Arqamaklar” (1961) tezliklə onun adını milli çərçivələrdən çıxarıb dünya çapına yaymışdır. O.Süleymenovun taleyi elə gətirmişdir ki, o, heç də milli mədəniyyət tarixinə şair kimi yox, həm də yazıçı, tədqiqatçı-alim və ictimai-siyasi xadim olaraq özünə möhtəşəm mövqe qazanmış planetar əhatəli şəxsiyyətlərdən olmuşdur.
O, 1954-1959-cu illərdə Qazax Universitetinin Geoloji Kəşfiyyat fakültəsində təhsil almışdır. Tezliklə 1961-ci ildən M.Qorki adına Moskvadakı Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda Poetik tərcümə şöbəsində ünlü sənətkarlardan ustad dərsləri almışdır. Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsil aldığı zaman tələbələr arasında baş vermiş dava-dalaşa görə heç bir təqsiri olmadan oradan xaric edilmişdir. O.Süleymenov 1961-ci ildə Yuri Qaqarinin “Vostok-1” gəmisində kosmosa uçması ilə bağlı “Yer, insana əyil!” şeirini yazmaqla nəinki Qazaxıstanda, həm də Sovetlər İttifaqında, az keçməmiş isə bütün dünyada hamı ondan danışmağa başlamışdır. Bundan sonra Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun rəhbərliyi ona fərdi qaydada müraciət edib, İnstitutda təhsilini yenidən davam etdirməyi xahiş etmişdir.
Qazaxıstanda Oljasın vəzifə pillələri ilə irəliləyişi də çox sürətlə davam etmişdir. “Kazaxskaya pravda” qəzetində müxbir, sonra şöbə müdiri, “Kazaxfilm” kinostudiyasında ssenari şöbəsinin baş redaktoru, “Prostor” jurnalında Jurnalistika şöbəsinin müdiri, Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyətində katib, Qazaxıstan SSR Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin sədri, Asiya və Afrika ölkələri yazıçılarının Qazaxıstan Komitəsində sədr, daha sonralar Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin Birinci katibi və s. kimi vəzifələrdə çalışmışdır.
Oljas Süleymenov 1937-ci ildə repressiyaya məruz qalmış Ömər kişinin oğlu idi. Bu elə bir faciəvi və misli görünməmiş repressiya dövrü idi ki, o nəinki qazax xalqının ən ləyaqətli nümayəndələrinin, həm də bütün türklərin genofondunun məhvinə istiqamətlənmişdi. Uzun sürən belə çətin, üzücü bir dövrdə Süleymenov özünü böyük təfəkkür sahibi kimi təsdiqləyə bildikdən sonra nəinki qzzaxların, həm də bütün türklərin müdafiəsinə qalxa bilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, tezliklə onun adı 60-70-ci illər sovet dövrü şair və yazıçılarının ən istedadlıları Y.Yevtuşenko, R.Rojdestvenski, A.Voznesenski, R.Rza, B.Vahabzadə, Anar, A.Alimcanov, T.Zülfüqarov, Ç.Aytmatov, F.İskəndər, Q.Quliyev, D.Kuqultinov, T.Kaipbergenov, İ.Yusupov və digərlərinin adı ilə bir sırada çəkilirdi. Oljasın əsərləri hansı mövzu və problemi özündə çevrələməsindən asılı olmayaraq oxucuların əksəriyyəti tərəfindən bəyənilir, qəbul edilirdi.
O.Süleymenovun 60-cı illərdə qələmə aldığı “Az i Ya” əsəri məzmun baxımından o qədər orijinal və fərdi möhürlü bir əsər olmuşdu ki, onun mahiyyət konsepsiyasına fərqli elmi, nəzəri, etnoloji, etnoqrafik ümumhumanitar, ədəbiyyatşünaslıq və dilşünaslıq baxımından yanaşmalar ortaya çıxırdı. Kitaba pozitiv münasibət rəsmi elm nümayəndələrindən başqa, həm də digər yüksək humanitar sferalar tərəfindən sərgilənirdi. Təkcə ukraynalı tənqidçi D.Pavlıçko “Mənim Oljasa sözüm” məqaləsində onun poeziyasını dərin, fəlsəfi və lirik adlandırmaqla, həm də onu etiraz kimi dəyərləndirərək yazırdı:
“Oljas Süleymenov nəinki... sovet, həm də dünya poeziyasına Şərq Ruhunu gətirdi...”
Oljas Süleymenov nəinki qıpçaq, həm də oğuz türklərinin və türk etnosunun qədim köklərini dərindən araşdırmağa və onu olduğu kimi dəyərləndirməyə gərəyincə səy göstərən təfəkkür daşıyıcılarındandır. Onun fikrincə, hətta sayca lap azlıq təşkil edən xalq və millət öz tarixini digər xalqların tarixindən izolə və təcrid olunmuş şəkildə yox, digərləri ilə qarşılıqlı əlaqədə öyrənməlidir. Bəs belə yanaşma baxımdan necə həyata keçirilməlidir? O.Süleymenov yazırdı ki, mən 50-ci illərdə Alma-Atada məktəbdə oxuduğum dövrlərdə biz Yunanıstan, Roma, Qərbi Avropa, Amerika və, əlbəttə, Rusiyanın tarixini öyrənirdik. Lakin qazax tarixindən bir ad, yaxud hər hansı bir hadisə orada öz əksini tapmırdı... Bununla nəinki məktəbliləri, həm də tarixçiləri öz əcdadlarının tarixini öyrənməkdən kənarlaşdırmışdılar... Mən “Az i Ya” kitabı üzərində işləyərkən çoxsaylı arxiv materiallarını, sənəd və mənbələrini Alma-Ata kitabxanasında oxudum, tozlu kitab saxlancları rəflərindən ilkin mənbələri taparkən onların xeyli səhifələrini cib darağının köməyi ilə kəsib, ortaya çıxardım. Elə bununla da O.Süleymenov bu tipli son dərəcə qiymətli kitabları ilk dəfə açdığını dilə gətirirdi. “Ravnovesie” (“Müvazinət”) şeirində məsələyə bu rakursdan diqqət yetirən şair yazırdı:
Daraqla vərəqləri kəs
gələcək əsrin romanların
onlar qaranlığı sevmir,
işığa da dözmürlər.
O səhifələrdən qorxma,
bomboş, ağappaq tarla kimi.
Vərəqlə, diqqətlə bax:
Bax həmin səhifələrdə
biz görüşək yenidən.
Ruhən, qəlbən, etnik kökən etibarı ilə qazax olan O.Süleymenov sanki həm dünyanın vətəndaşı və həm də sözün həqiqi mənasında beynələmiləlçisi idi. Buna görə də özünün “Az i Ya” kitabında o, türk-slavyan mədəni-tarixi birliyini bütün mətn boyu əsaslandıraraq inkişaf etdirirdi. Odur ki, Oljasın türk yazısı və qazax xalqının tarixi keçmişi ilə bağlı qələmə aldıqları son dərəcə yüksək elmi dəyər daşımaqdadır. Oljas Süleymenov Anar, Robert Rojdestvenski, Yevgeni Yevtuşenko, Timur Zülfiqarov, Bulat Okucava və b. bu kimi bədii fikir sahibləri ilə yanaşı, 60-cılar nəslinə mənsub olub, qazax ədəbiyyatında tarixi roman janrını İlyas Yesenberlin, Əbdicəmil Nurpeisov, Anuar Əlimcanov, Moris Simaşko və digərləri ilə birlikdə daha yüksək mövqelərə qaldıra bilmişdir. Türklərin özünəməxsus sivilizasiyasından bəhs etməklə o, qeyd edirdi ki, Türk xaqanlığı heç nə yaratmayıb, təkcə Orxon-Yenisey abidələrini ortaya qoymaları ilə dünya mədəniyyətində öz ləyaqətli yerini qorumaqdadırlar. O.Süleymenovun dünya maştablı bədii-poetik, elmi-nəzəri təfəkkürü onun əsil Avrasiyaçı olduğunu sübut etdirməkdədir. Bax, buna görə də təsdiq edirik ki, Oljas Süleymenov milli ilə dünya mədəniyyəti arasında birləşdirici, qovuşdurucu körpüdür. Məhz buna görə də onun Avrasiya məkanında xalqlar arasındakı rolu danılmazdır. Onda spontan olaraq dünyanı özünəməxsus hiss etmə və onu qavrama modeli formalaşmışdır.
Xeyli müddət sonralar nəşr etdirdiyi “Sözün Kodu” adlı yeni kitabında O.Süleymenov sözün genomeninin raşşifrovkasına, söz-işarələrinə, söz-simvollara xüsusi diqqət yetirərək insanları bəşər övladının ilk sözlərinin mənşəyinə diqqət yönəltmək istəmişdir.
Belə yanaşma zamanı o, fonetik müvafiqlik metodunun məhdudluğuna nəzər salmaqla söz tarixinin yalnız üst laylarının öyrənilməsinin mümkünlüyünü qeyd etmişdir. Odur ki, Süleymenovun “Sözün Kodu” kitabında onun tərəfindən gələcək elmi araşdırmaların perspektivləri “Şümerdə Türklər”, “Qədim Misirdə Türklər”, “Etruriyada Türklər”, “Qədim Hindistanda Türklər”, “Qədim Çində Türklər” və s. mövzuların aktuallığı ortaya qoyulmuşdur. Süleymenov əminliklə bildirir ki, Sözü son dərəcə diqqətlə oxuyub, ona xüsusi məna verməyi bacarmaq lazımdır ki, o tarixə qədərki keçmişin şahidi olduğunu gərəyincə nümayiş etdirə bilsin.
Heç şübhəsiz ki, Oljas Süleymenovun poeziyası özündə avanqard poetikasını, çöl, səhra motivlərini və texnogen eranın kosmizmini, mədəniyyətlərin dialoqunu və dialektikasını əks etdirən qeyri-adi fenomen olmaqla şairin ədəbi və yaradıcılıq bioqrafiyasını uğurla birləşdirən qeyri-ordinar mədəni-poetik və fəlsəfi-estetik hadisədir. Şairin çeşidli yaradıcılığı şeir və poemaları Azərbaycan dili ilə yanaşı, ingilis, fransız, alman, ispan, çex, polyak, slovak, bolqar, macar, rus, monqol, qırğız, özbək, ukrayna, belarus, türk, çin, koreya və digər çoxsaylı dünya xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Bədii əsərləri ilə yanaşı, Oljas Süleymenovun elmi əsərləri də dünyada son dərəcədə populyardır. Onun bu müstəvidə qələmə aldığı əsərlərində qədim insanın dilinin universal qrammatikasının tarixi-linqvistik təhlili yer alır ki, o da bu və ya digər şəkildə müasir dillərdə öz funksionallığını qoruyub saxlamaqdadır. Süleymenov onların genezisini ilk heroqlrif qrafik yazının köməyi ilə raşşifrovkasını “Az i Ya” (1975), “Yazının dili” (1998), “Tarixəqədərki türklər” (2001), “Sözü Kodu” (2014), “Etimologiyaya giriş” (2019) və başqa bu kimi tədqiqatlarında bəşər övladının təkamülünün öyrənilməsindəki “ağ ləkələri” etimologiya, kulturologiya və paleolinvistikanın köməyi ilə görüb ortaya çıxarmağa müvəffəq olmuşdur.
Oljas Süleymenov poeziyası insanlara xalqının tarixi təşəkkülünü dərk etməyi öyrənib, bizləri əsrlərin dərinliyini və görməyə istiqamətləndirməklə qazaxların haradan gəlib, hara getdiyini, onlara dünyada öz yerini dərk etməyə və bilməyə sövq etməyə çalışmışdır. Buna görə də Oljasın şeirlərini bir qayda olaraq fikir dərinliyi, fəlsəfi interpretasiya, estetik duyum tərzi və birmənalı qəbul edilməyən polemik kontekst fərqləndirir.
Böyük mütəfəkkirin “Gil kitab” əsəri isə tarixi hadisələri yaddaşlarda canlandıran, əsrlərin dərinliklərində ilişib qalanları, olub-keçmişləri dövrümüzdə yenidən göz önunə gətirməyi hədəfləyən bir nümunə kimi maraqlıdır. Bu əsərdə şəkillərdən bəhs olunmaqla Assuriya çarı Assarxadonun salnaməsundə onlarla bağlı məlumatlar yer almışdır. E.ə. VII əsrdə işquzlar İşpakay adlı başçıları ilə birlikdə Xəzərin qərb sahillərindən Cənub səhralarından Assuriya və Babilistana hücüm edir və bu əraziləri bir neçə il ərzində idarə edir. Bununla O.Süleymenov “Vəhşi Səhra”da elmi axtarışlar aparılması üçün son dərəcə vacib və qiymətli nəticələrə imza atır ki, onları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək mümkündür:
a) Oğuz yazısının ən qədim abidələri bizim eradan Orxon-Yenisey abidələridir. Lakin O.Süleymenovun əsəri oğuzların tarixini e.ə. XI əsrə aid etməklə daha da qədimlərə aparır;
b) Skifşünasların çoxillik mübahisələrinə burada nöqtə qoyulur: skiflər Assuriyaya hücüm edən türklərdir, yoxsa iranlılar;
c) Skif adının özü bizim dövrə “iş-quz” kimi gəlib çatmaqla, həm də “iç- oğuz” (yaxud “iç-quz”) kimi səslənməkdə və tarixdə yer almaqdadır.
Bütün bu tipli yanaşmalar O.Süleymenovun tarixi-nəzəri baxışlarının məhsuludur. Azərbaycan dilində nəşr olunmuş “Tanrının təbəssümü” məcmuəsində isə əslində O.Süleymenovun elmi-tədqiqat xarakterli əsərləri “Az i Ya”, “Gil kitab”, “Sözün Kodu”, “Tarixəqədərki türklər” kitablarından nümunələr və “Tanrının təbəssümü” adı altında olar şeirlərdən seçmələr, o cümlədən Süleymenovun həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Oljas fenomeni” adlı kitablardan nümunələr yer almışdır. Əslində Azərbaycan, türk və ingilis dillərinə çevrilib “TEAS Press Nəşriyyat evi” tərəfindən çap olunmuş bu əsərlər Oljas Süleymenovın 80-illiyi münasibəti ilə işıq üzü görməklə dahi mütəfəkkirin orijinal yaradıcılığının əksər aspektlərini əhatə etməkdədir.
Oljas Süleymenov əhatəli etnoloji, etnoqrafik, paleoqrafik, paleolinqvistik, tarixi, fəlsəfi, elmi, poetik, publisistik və s. tipli əsərləri ilə qazaxların və türk xalqlarının adını tarixin yaddaşına bir dəfəlik həkk etmiş böyük TÜRKDÜR!

GÜNEY AZƏRBAYCANIMIZDAN GƏLƏN SƏSLƏR
(Minurə xanım Rizvanla könül söhbətimiz)

“Münirə - Minurə - “nur verən” deməkdir”(Cavad Həssas).
Dilimizin özəlliyi və gözəlliyi gündəlik həyatımızda, elm və təhsilimizin inkişafında, qədim tarixi ənənələrimizin qorunub-saxlanması və gələcək nəslə ötürülməsində müstəsna rolu olan milli-mənəvi dəyərimiz kimi xalqımızın varlığını sübut etməkdədir. Təbii ki, dil fikrin ifadəsini təmin etməklə yanaşı, ünsiyyətqurmada və bədii söz sənətinin yaranıb inkişaf etdirilməsində müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Güneyli-Quzeyli Azərbaycanımızın əzəli-əbədi sakinləri olan soydaşlarımızın mənəviyyat dünyasının aynasıdır Ana dilimiz. Biz bu dildə danışan analarımızın laylaları ilə böyüyüb, bayatıları ilə öyüdləndik, alxış və duaları ilə işıqlı sabahlara doğru qədəmlərimizi atmağa başladıq. Analarımızın südüylə qətrə-qətrə içirtdikləri dilimizi məktəblərdə doğmadan-doğma müəllimlərimiz daha da sevdirdilər bizə. Onun necə müqəddəs, necə gərəkli və halal bir nemət olduğuna əmin etdilər bizi...
Yaxın ayların söhbətidir: Müəllimlər günü ərəfəsində dəyərli dostlarımızdan birinin göndərdiyi mesaj diqqətimi cəlb etdi. Bu, çox dəyərli, önəmli bir səs yazısı, bir möhtərəm xanımın ömür yolunun kiçik bir xatiratda öz əksini tapmış nəsillərə örnək ola biləcək davranış nümunəsi idi. Bu, 1955-ci il aprel ayının 21-də Güney Azərbaycanımızın Qaradağ mahalının mərkəzi Əhər şəhərində mütəvəssid (orta təbəqədən olan sadə bir ailə) bir ailədə dünyaya göz açmış Münirə Rizvan adlı gözəl ziyalımızın, ibtidai sinif müəlliminin artıq tarixə dönmüş həyat hekayəsi idi. Səs yazısının müəllifi də elə müəllimlər müəllimi Münirə xanımın özü idi.
Bu audio-yazı məni o dərəcədə təsirləndirdi ki, həmin səsli xatiratı mənə yönəltmiş dostumuz Cavad bəy Həssasdan bizi - Münirə xanımla məni qiyabi də olsa tanış etməsini rica etdim. Məqsədim isə, Münirə xanımın iç dünyasına, mənəviyyat aləminə daha dərindən bələd olmaq idi. Artıq özülüyümdə bu ruh yaxınlığının bəzi yollarını da düşünmüşdüm. Ona bəzi suallarımı ünvanlayacaqdım. Təbii ki, belə bir yüksək intellekt sahibinin verəcəyi cavablar da maraqlı olacaqdı. Buna şübhəm yox idi.
Fikrimi Cavad bəyə bildirəndə o da xoşhal oldu, çünki bugünkü gəncliyimizə belə örnək müəllimlərin həyat və ömür yolunu təbliğ və təşviq etmək millətimizin xoşbəxt gənclərinin taleyində önəmli yer tuta, istiqamət verə bilərdi.
Odur ki, Münirə xanıma bir neçə sualla müraciət etdik və aşağıda həmin kiçik müsahibəmizi oxucularımıza təqdim edirik:
- Münirə xanım, biz sizin böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malik ömür yolunuzun bəzi məqamları ilə artıq tanışıq. Xahiş edirik, deyərdiniz: siz necə bir ailədə doğulub boya-başa çatıbsınız?
- Əvvəla, təşəkkür edirəm ki, mənim o kiçik səs yazım dinləyənlər arasında bu dərəcədə böyük əks-səda doğurub. Məlumunuz olsun ki, anam Humay xanım çox az savadlı bir qadın idi, cəmi dörd sinif oxumuşdu. Atam Əli o dövrün savadlı insanlarından sayılırdı və ömrünün sonunacan Əhər şəhər bələdiyyəsində işləmişdi. Ailədə 8 uşaq idik: beş qardaş, üç bacı. Kərim, Rza, Hüseyn, Həsən, Şahab adlı qardaşlarımın hamısının orta məktəb təhsili olub. Böyük bacım Rübab 6-cı sinfə qədər təhsil almışdı və o, adətən ev işləri ilə məşğul olardı. Məndən kiçik bacım Mehrəngiz orta məktəb bitirib, müəllim idi. Mən orta məktəbi 1974-cü ildə bitirib, iki il sipahedaniş (hərbi mükəlləfiyyət) vəzifəmi yerinə yetirmək məqsədilə Əhərin Kürdlər adlı kəndində dərs demişəm. Həmin bu iki ildə Cəbbar ilə tanış olmuşdum. Cəbbar öyrəncilərimdən biri idi. Sipahedaniş vəzifəmi bitirəndən sonra müəllimlik peşəsini çox sevdiyimdən, bu peşəyə vuruldum və Əhərin kəndlərində iki il ərzində yenidən müəllim kimi dərs dedim. İlk iki ilimi başa vurdiqdan sonra məni Sırqın kəndinə müəllim təyin etdilər. Bir il burada işləyəndən sonra məni yenidən Azqan kəndinə dərs deməyə göndərdilər. Bir il də bu kənddə sevdiyim peşəni davam etdirmişəm. Dörd ilim bitəndən sonra Təbrizə gəlib, burada müəllimliyə başlamışam. 2000-ci ildə təqaüdə çıxmışam.
- Bir vicdanlı müəllim kimi peşənizi necə ürəkdən sevdiyiniz söhbətlərinizdən bəlli olur. Bəs özünüz ailədə necə bir övlad və məktəbdə necə bir şagird olubsunuz, bax bu bizim üçün çox maraqlıdır...
- Məndən necə bir uşaq və necə bir şagird olmağımı soruşdunuz. Deyim ki, mən cumbucuşluydum (qaynar, çılğın), lakin şuluq deyildim. Müəllimlərimi sevməyimə gəlincə, hansı dərsi ki çox sevərdim, zirək idim dərsdə, o dərsi tədris edən müəllimi çox sevərdim. Hansı dərsi ki başarmazdım, o müəllimi sevməzdim, xoşlamazdım. Hər cür olur-olsun, çalışardım özümü xəstəliyə-zada vurub dərsə getməyəm. Məsələn, boğazıma rusəridən-zaddan (dəsmal, yaylıq) bağlayıb deyərdim, boğazım ağrıyır. Ta ki bi bəhanə ilə onun dərsinə getmiyəm. Lakin dediyim kimi, çox cumbucuşluydum, çox dövrəm var idi, dostum çox-çox idi. Təsəvvür edin ki, məktəbdəki hər sinifdə mənim dostlarım vardı. Necə ki, indi də dostlarım lap çoxdu.
- Məktəbdə dərslərinizi necə oxuyurdunuz? Sevilən şagirdlərdən olubsunuz çox güman ki...
- Dərslər barədə sual edirsiniz, ingilis dili dərsində zəif idim. Müəllimimizin adı Ağayi Yusif Sərci idi, mən həftom (yeddinci) sinifdəydim və çox aşağı qiymətlər alardım bu dərsdən. Bir gün qapı açıldı, müəllimimiz gülə-gülə qapıdan girdi içəri və dedi ki, sizin hamınıza mənim xoş xəbərim var. Hamımız intizarla gözləməyə başladıq ki, görəsən bu xoş xəbər nədən ibarətdir? Sən demə, bu xoş xəbərin də məğzi bu imiş ki, xanım Rizvan, yəni mən dərsdən “4” (20-dən 4!!!) qiymət almışammış. Hamı, elə özüm də çox təəccüblə qarşıladıq bu gözlənilməz “xoş” xəbəri. Hamı güldü və təbii ki, əlacsızlıqdan mən də onlara qoşulub güldüm. Bu mənim orta məktəb illərində oxuduğum dövrdən bir unudulmaz xatirəm idi ki, sizlərə çatdırdım.
Daha bir xatirəm isə daha yuxarı, yəni nohom (doqquzuncu sinif) sinfində oxuyan vaxtlara təsadüf edir. O vaxtlar kiminin geyinməyə paltosu vardı, kimininki yoxuydu, heç kim biri o birinə həsədlə baxmaz, paxıllıq eləməzdi ki, onunku niyə var, mənimki yox? Mənim bir siniz yoldaşım vardı Pərvanə adında. Onun paltosu variydi. İlk günüydü ki, həmin qız paltosunu geyib gəlmişdi məktəbə, mənimki isə yoxiydi. Mən kamvakot (toxunma pencək) geyib gedərdim məktəbə. Bizim rahruda (dəhliz) paltarasan yerdə hər kəsin öz paltarını asmağa yeri var idi. Mən bəhanə elədim ki, guya dəstşuyiyə (əl-üz yuyulan yer) gedirəm, durdum müəllimdən icazə aldım. Məqsədim də bu idi ki, gedib o paltonu geyəm əynimə ki, görüm necə olur, mənə necə yaraşır. Getdim ora, o yan-bu yana baxdım, gördüm ki, heç kəs gəlmir (sinif otaqlarından kimsə bayıra çıxırdısa, tez dayanırdım ki, kimsə məni görməsin), arxayın oldum, getdim Pərvanənin paltosunu geydim əynimə, yaxşı-yaxşı baxdım o yan-bu yanına və çox da xoşhal oldum. Tez də çıxarıb asdım paltonu yerinə. Bu da mənim bir xatirəm idi ki, sizə söylədim.
Mən çox bətər vərzişi (idman) sevərdim. Do meydaniyə (qaçış meydançası) gedərdim. Əhərin özündə keçirilən müsabiqələrdə iştirak və çıxışlar edərdim. Pərtabi-disk (disk atışı), pərtabi-nizə (nizə atmaq) yarışlarında iştirak etmək üçün hətta Miyanaya və Təbrizə də gedərək burada təşkil olunan müsabiqələrdə uğurlu çıxışlar eləmişəm. Teatr tamaşalarında oynamağı, obrazlar yaratmağı çox sevərdim.
Dəbistani şəhid Səqaidə (Şəhid Səqai adına ibtidai məktəb) dərs deyəndə mənim sinfimdə 42 şagird var idi, hamısı da oğlandı. Bilirsiniz ki, əvvəl-əvvəl dərsə təzə gələndə uşaqlar çox qorxaq olurlar. O siyahı yazılmış vərəqi ki əlimə verdilər mən bir-bir səsləyim uşaqları, onlarla tanış olum. Bir ad çəkdim: “Səhənd Çələbiani kimdi, dursun ayağa”. Dedilər, xanım, gəlməyib dərsə. Adların hamısını çəkdim, tanış olduq, kitab-zad payladıq uşaqlara, daha başqa bir iş görmədik. Səhər oldu, məktəbə getdim. Yenə dərs başladı, siyahı üzrə çağırdım uşaqları, dedilər Səhənd Çələbiani gəlməyib dərsə. Dedilər bu uşaq dərsə gəlmir, daha doğrusu, mədrəsədən qorxur. Bu minvalla bir həftə keçdi, Səhənddən xəbər çıxmadı. Məcbur qaldım məktəb direktoru ilə, nazim ilə (müdir müavini) danışım. Direktor da bu işin araşdırılmasına qərar verdi. Məlum oldu ki, evdən deyiblər, bu uşaq məktəbin adı gələndə bətər narahat olub, ağlıyır, titriyir mədrəsə adı gələndə. Bu söhbətdən sonra səhər müavin gəldi, mənə dedi ki, xanım Rizvan, Səhənd ata və anasıynan gəlib məktəb qapısının qarşısında maşında oturublar, hər nə qədər edirlər, uşaq maşından enmək istəmir. Dedim ki, işiniz olmasın, mən gedib gətirərəm uşağı. Məktəbin qapısından çıxdım, gördüm maşını xiyabanda saxlayıblar. Yaxınlaşıb maşının qapısını açdım. Dedim, bə hardadı mənim Səhənd balam, neçə gündü gözüm onu axtarır. Keçib oturdum maşında, bir az da bunlarla söhbət eləyib danışandan sonra, qayıtdım ki, bayaqdan müntəzirəm, özümə sübhanə (səhər yeməyi) gətirməmişəm. Müntəzirəm ki, Səhənd gələ, sübhanə gətirə, birlikdə yeyək, səhərdən ac qalmışam, gözləyirəm. Uşaq bir baxdı anasının üzünə, bir atasının, bir də mənim üzümə, bilmir neyləsin. Qayıtdım ki, mən gedirəm sinifə, əgər Səhənd istəsə, gəlsin. Anasına dedim ki, siz də gələ bilərsiniz istəsəniz. Mən sinfə çatanda gördüm ki, bunlar ana-bala dalımca gəldilər. Gəlib oturdular sinifdə. Səhənd oturub tir-tir titriyir, qorxduğu hiss olunurdu. Bir qədər sonra anası qalxdı ayağa, soruşdu ki, Səhənd, mən gedə bilərəmmi? Uşaq tez əl atıb yapışdı anasının çarşabından. Dedi, mən də səninlə gedirəm. Dedim, heç zad olmaz, qoy getsin. Səhəri yenə birlikdə gəldilər. Oturdular, bir qədər sonra sinfə müraciət elədim ki, uşaqlar, kim sübhanə gətiribsə, çıxarıb yeyə bilər. Səhənd dedi, mən də gətirmişəm. Dedim, Səhənd, qoyarsan mən də sənin sübhanəndən bir tikə yeyim? Uşaq razılaşdı. Mən onun yeməyindən azacıq yedim, hiss olunurdu ki, uşaq yavaş-yavaş təzə mühitə alışır. Bir azdan anasına dedi ki, sən get daha, mən özüm qalaram. Beləcə anası getdi evlərinə, Səhənd də qaldı sinifdə uşaqların yanında. Mən də uşağın anasını yola salmaq üçün bayıra çıxanda, qadın qayıtdı ki, Xanım Rizvan, mənim tək bircə arzum o idi ki, bu uşaq məktəbə gedəydi, o günü görəydim, sonra öləydim. İndi də qorxuram dərsini oxumaya, mənim də nigaranlığım daha da arta. Dedim, yox, siz nigaran olmayın, mən çalışacam hər işi qaydasına qoyam. Görəcəksiniz, yavaş-yavaş hər şey qaydasına düşəcək.
Beləliklə, Səhəndin dərsə davamiyyəti və dərslərə hazırlaşıb cavab verməyi tamamilə bərpa olundu. Çox təmiz, səliqəli, çox tərbiyəli bir uşaq kimi bütün məktəbin sevimlisinə çevrildi. Tamam sinif şagirdlərindən daha üstün savad və biliyi ilə də seçilirdi. Sinfi yüksək nəticələrlə başa vurub getdi. Sözüm onda yox, deyəsən inişil idi. Mən getmişdim bizim kanune-fərhəngiyan (müəllimlərin yığıncağı) olur, ora. Baznişəstelər (təqaüdçü müəllimlər) yığışıb həftədə bir gün - doşənbələr (həftənin birinci günü) şeirlər oxuyar, məqalə və yazılar müzakirə olunar, xatirələr söylənər. Hər həftə bu müəllimlərdən biri aparıcılıq edər həmin bərnaməyə (proqram). Ağayi Mirzayi vardı, o gün həmin yoldaş mücri (icra edən) idi, bərnaməmizin gedişatını o icra edirdi. Ağayi Mirzayi çıxışında dedi ki, bu gün bir sürprizimiz var sizə. Dedik, nədir o sürpriziniz? Dedi, bura bir ağa gəlibdir, əgər onun müəllimi öz şagirdini tanısa, biləcəyik ki, bu müəllim həqiqətən bahuş (huşlu, hafizəli) müəllimdi. Hamı maraqlandı. Dedik, heç olmasa azca da olsa rahnümalıq edin (ipucu verin). Dedi, Abadani məskən mədrəsələrində təhsil alıb. Adını demədi məktəbin. Dedik, gəlsin, bir görək kimdir? Oğlan gəldi. Ucaboy, heykəlli (enlikürək), saqqallı-filan. Gəldi zala. Hamı baxdı, heç kim tanımadı. Dedim, yox, mən buna dərs deməmişəm. Biri dedi, mən heç o mədrəsələrdə dərs deməmişəm. Bir başqası başqa söz dedi. Mən də eləcə, dedim, bu oğlan mənim şagirdim olmayıb. Ağayi Mirzayi dedi, baba, fikirləşin yaxşı-yaxşı, baxın bunun qaş-gözünə, görün yadınızda nə qalıbdır. Dedik, tapammırıq, yenə bir rahnümalıq edin görək taparıqmı? Dedi, başqa cür kömək edə bilmərəm, bircə bunu deyə bilərəm ki, bunun adının baş hərfi “S”-dır. Yenə ağlımıza heç nə gəlmədi. Çox çək-çevirdən sonra, Ağayi Mirzayi dedi, indi ki tapmadınız, istəyirsinizsə, şagird getsin özü müəllimini tapsın. Bir nəfər də kənarda dayanıb divara söykənili halda, əlində də bir dəstə gül vardı. Bir az keçdi, mən də oturmuşam rədife dovvomda (ikinci sıra), oğlan hərəkət edib düz gəldi mənim qarşımda diz çökdü. İstədi ayağımdan öpə, tez qalxdım ayağa, qucaqlayıb çiyinlərindən öpdüm bunun. Atası gəldi, gülü verdi Səhəndin əlinə. Atası ağladı. Bu səhnədən çəkilən şəkil də var məndə. Atası da gəldi tribunaya, mənim oğlum ki var, Yaşar adında, indi dəndanpezeşkdi (diş həkimi), onun şimi (kimya) müəllimi olmuşdu. Xoş sözlər dedi ünvanıma, özü də ağladı, Səhənd də ağladı, mən də ağlamaqdan saxlaya bilmədim özümü. Dedi ki, Xanım Rizvan, fəqət, bir söz deyə bilərəm ki, aqibətdə xeyir olasınız. Bizi bətər bir bəladan qurtarıbsınız. O zamanlar Səhəndin anası deyərdi ki, kaş oğlumun məktəbə getdiyini, dərslərini yaxşı oxuduğunu görüb sonra öləydim. Sən demə, şagirdimin anası xərçəng xəstəsiymiş, Səhənd sevvoma (üçüncü sinif) gedəndə anası dünyasını dəyişibmiş. Hazırda Səhənd Təbrizin kimya zavodunda çox məsul bir vəzifədə işləyir.
- Çox gözəl xatirələriniz varmış, Münirə xanım. Yaxşı olardı ki, uşaqlıq xatirələrinizi dilə gətirərdiniz. Necə oldu ki, müəllimliyi seçdiniz?
- Qiymət xanım, ta uşaqlıqdan mənim müəllimliyə çox böyük sevgim olub. Öz həmsinnosallarımla (yaşıdlarımla) Bizim həyətimizdə iki dənə böyük qoz (girdəkan) ağacı vardı. Onun altında yerə palaz salar, qonşu uşaqları yığışıb oturardıq. Küçəmizdə evimizin qabağından qənovla (arx) su gedərdi. Su gur gələndə daş-qum, başqa şeylər, nəlbəki sınığı-zad gətirərdi. Gedib onları yığıb gətirib yapışdırar, “qonaqbacı” oynardıq. Evdən mer-meyvə qurusundan, kişmişdən-zaddan gətirib içinə yığar, guya qonaq qarşılayar, qabağına çərəz qoyardıq. “Məktəb-məktəb” oynayanda həmişə müəllim olardım. Rədifnən (sıra) uşaqlar oturardılar, mən onlardan dərs soruşardım, sual-cavab edərdim. Yaxşı oxumayan “şagird”imi tənbeh edərdim, əllərinə vurardım, danlayardım və s.. Məhz elə bu sevgim mənə şövq verdi ki, müəllim olum. Müəllimliyi də yaxşı eliyə biləm. Allahım da şahiddir ki, heç bir qüsurum olmayıb müəllimliyimdə. Mənim böyük zövqlə tərtib etdiyim tərhekada (təlim-tədris proqramı) hər zaman baş idarədən təqdirnamələr verilib. İbtidaini Əhərdə “Xosrovi” adında, “Namus” mədrəsəsində isə doreye dəbiristanımı (orta məktəb) qurtarmışam, təhsil istiqamətim isə ədəbiyyat olub.
- Sizin insanlarda ən çox xoşladığınız xüsusiyyətlər, insani keyfiyyətlər hansılardır?
- Mən insanlarda sədaqəti, vəfa və etibarı çox önəmli sayıram. Kələkdən, fitnədən uzaq olmalısan. Mən 14-15 il yoqaya getmişəm. Orda olan insanlardan əksəriyyəti ilə, 30-40 nəfərlə dostluq edirəm indi də. Zəban klasına (dil kursları) getmişəm, ordan da çox dostlar əldə etmişəm, onlarla get-gəl edirəm. İndi yaşadığım binada da əksər insanlar məni tanıyır və sevir. Hərdən düşünürəm, görəsən necə olub ki, bu insanlar məni belə qəlblərinə yaxın bilir, hər cür yığıncaq və törənlərinə dəvət edirlər? Nədir axı buna səbəb?! Düşünürəm ki, çox güman insanları bir-birinə belə yaxın edən onların dürüstlüyü, səmimiliyi, halallığı və doğma münasibəti olub. Kimsə xəstəlik keçirir, mütləq başının üstündə oluruq. Özün naxoşlayırsan, əməliyyat keçirmişdim, o qədər gələn olurdu yoluxmağa ki, hətta aşağı məhəllədə yaşayanlar belə sual edirmişlər ki, burada nə baş verir ki, bir bu qədər gedib-gələn var? Yəni, bir-birinin halına yanmaq, əhvalını xoş etmək, qayğısıyla yaşamaq bizim əhatəmiz üçün qanun olubdur. Elə olub ki, xəstələnmişəm, dostlarımdan kimsə məndən qabaq gedib həkimdə növbəyə yazılıb, oturub sıramı tutub. Bu mənim üçün çox böyük iftixardır, əlbəttə.
- Bütün bunlar çox gözəl. Bəs övladlarınız, ailəniz necə, ümidlərinizi doğruldurmu?
- Mənim 2 övladım var: biri Yaşar adında, soyadı Vaizzadə, 1978-ci il təvəllüdlüdür, dəndanpezeşkdir (diş həkimi). Beş il Bakıda oxuyub, sonra gəlib Təbrizdə Avropaya imtahan verib, ən yüksək səviyyəni qazanıb. Təbriz daneşgahında (universitet) kurs keçərək, əvvəl Əhərdə işləməyə başlayıb, orada təqribən 9 il həkimlik edib. Sonra gəlib Təbrizə, burda diş həkimi işləyib, indi Kərəcdə həkimliyini davam etdirir. Evlidir, bir övladı var. Xanımı vəkildir. Qızım da çox savadlıdır. Hələ rahmomayeni (6-8 illik təhsil dövrü) oxuyan zaman deyirdi ki, gedəcəm İrandan, burada qalmayacam. Çox foqaladə huşludur (həddən ziyadə dərrakəli, huşlu), əslində hər iki övladım belədir. Oğlum da, qızım da bir neçə dildə sərbəst danışmağı bacarırlar. Qızım Amerika Birləşmiş Ştatlarında yaşayır. Təzəlikcə bir yerlimizlə ailə qurub. Nüfuzlu beynəlxalq neft şirkətində müşavir olaraq çalışır. O da çox nazik qəlbli, səxavətli, insana, insanlığa sayğılı bir insandır. Yoldaşım Rəhim Vaizzadə uzun müddət gömrük orqanlarında çalışıb, müxtəlif zamanlarda mühasibatlıq işlərində işləyib.
Xoş arzularım heç də təkcə övladlarım, ailəmlə bağlı olmayıb. Vətən övladlarına uğurlar, müvəffəqiyyətlər, can sağlığı arzu edirəm və həmişə də bu arzuda olmuşam. Olmayıb ki, xiyabanda (küçə) gedəm, cavan balalar gələ və mən onlara müvəffəqiyyət, xoşbəxtlik arzu eləməyəm. Üzdə deməmişəm, amma hər zaman ürəyimdə dua eləmişəm ki, bala, sizləri xoşbəxt olasınız. Allah sizi müvəffəq və salamat eləsin.
- Münirə xanım, səs yazınızı dinlədikcə belə bir maraq oyandı içimdə: görəsən belə gözəl qəlbli, geniş dünyagörüşlü, intellektli xanım heç şeir yazıbmı?
- Şeir yazırammı, ya yazmışammı, soruşursunuz. Mənim çox böyük sevgim, rəğbətim var şeirə. Şeir yazmıram, amma şeir oxumağa ayrı cür həvəs və sevgim var. Məsələn, şairlərdən Asim Ərdəbilinin bir gözəl şeiri vardı, onu səsləndirmişdim. O qədər adam bu səsləndirməyə görə mənə zəng etmişdi ki, ayrı bir aləmə apardınız siz bizi. Ya məsələn, Zəlimxanın şeirlərini çox sevirəm, Nadir İlahinin əcib şeirlərini səsləndirmişəm sevə-sevə. İnstaqram səhifəmdə paylaşılıb bu şeirlər. Asim Ərdəbilinin “Ağlamazdım, zaman ağlatdı məni” qəzəlini səsləndirmişdim. Çoxları bu qəzəlin səslənməsini təqdir etmişdilər, hətta bir nəfər yaşlı kişi mənə dedi ki, sizin səsinizdə bu şeiri dinləyəndə mənim üzümün tükləri biz-biz oldu, çox ağladım. Bu cür yanaşmalar məni çox həvəsləndirirdi. Əminə Yusifqızının şeir söyləmələrinə sevə-sevə qulaq asıram. Eşidib bəyəndiyim bütün şeirləri, əlimdə nə işim olsa belə, bir tərəfə qoyub tez onu yaddaşa yazaram, dəftərə köçürərəm. Şeirə sevgim tükənməzdir. “Fənni-bəyan”a (qiraət kursu) yazılmışdım ki, şeir demək, bəyan etmək qabiliyyətimi daha da artırım. Girərəm yerimə ki yatam, beynimdə sevdiyim şeirləri elə hey şövqlə söyləyirəm, birdən hansısa misra yadımdan çıxanda mobilimin işığında da olsa, dəftəri açıb, ordan tapıb yaddaşıma yazaram.
- Əzizimiz Münirə xanım, belə gözəl müsahibəyə və xalqımızın, millətimizin milli-mənəvi dəyərlərinə bu böyük sevginizə, məhəbbətinizə görə sizə ürəkdən təşəkkür edirik.

Qiymət Məhərrəmli,
AMEA Ədəbiyyat İnstitutu “Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı”
şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru.

Göyçədən gələn səsin əks sədası

Ən mükəmməl simfoniyalar doğum evlərində - dünyaya övlad gətirən ana səsi ilə mübarək qədəmli körpə çığırtılarının bir-birinə qovuşduğu məkanda yaranır. Bir körpə “qığıltısı” bir ocağın, bir nəslin xoşbəxtlik nəğməsinə çevrilir. Muştuluqlar paylanır, göz aydınlığı verilir, qurban kəsilir, bir ailənin sevincindən bir nəslə, bir mahala pay düşür. Göyçə mahalının Çəmbərək bölgəsinin Şorca kəndində yaşayan Hüseynovlar ailəsinə bu səadət 1945-ci ilin 18 fevralında, rus-alman müharibəsinin bitməsinə bir neçə ay qalmış nəsib olur və dilinə, dininə böyük rəğbət bəsləyən Abbasəli kişi məhərrəmlik ayında dünyaya gələn övladına da elə Məhərrəm adı qoyur.
Məhərrəm Abbasəli oğlu Hüseynov Şorca orta məktəbini əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra (1964) Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olur və oranı müvəffəqiyyətlə başa vuraraq (1969) Qərbi Azərbaycana – əcdadlarının uyuduğu torpağa qayıdır. 1969-1975-ci illərdə Şorca kəndində dil-ədəbiyyat müəllimi işləyən Məhərrəm Hüseynov 1975-ci ildə İrəvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda işə düzəlir və azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi deportasiyasına qədər (1989) orada doğma dilinin təbliği və tədrisi ilə məşğul olur.
Burada da bir haşiyə çıxım ki, mən də 1986-cı ildə həmin instituta qəbul olunmuşdum. Məhərrəm müəllimin dərin məzmunlu mülahizələrini o zamanlar dinləmişəm. Məhərrəm müəllim auditoriyalarda yalnız elm öyrədən müəllim deyildi, o eyni zamanda Azərbaycan dilinə sevgi aşılayan bir natiq, millətçi vətənpərvər bir insan idi. Millətə, milli kökə bağlılığına görə də o, tələbələrin sevimlisi , dostu, munisi idi.
Məhz həmin dövrdə Məhərrəm müəllimin simasında bir şey də öyrəndim: müəlim həm də tələbənin dostu, arxası, güvəndiyi ünvan olmalıdır. Bu qənaətə gəlməyimə səbəb olan bir hadisə-xatirəni yada salmağı özümə borc bilirəm:
“Irəvanda təhsil aldığım illərin bir günü dəyərli müəllimlərmizdən olan Knyaz müəllim məni və Boris adlı tələbə yoldaşımı otağına dəvət etdi. Bildirdi ki, bir azdan maşın gələcək və Məhərrəm müəllimin atası üçün sifariş edilmiş məzar daşını birlikdə onun yaşadığı Sorça kəndinə aparmalıyıq. Təbii ki, müəllimimizin dərdinə şərik olmaq bizim içimizdən gələn bir istək idi və biz məmnuniyyətlə bu missiyanı boynumuza götürüb Məhərrəm müəllimin ata evi yerləşən Şorca kəndinə yollandıq.
Maşının sürücüsü də erməni idi. Kəndə çatıb, qəbir daşlarını boşaltdıqdan sonra tələbə etikasına uyğun olaraq başsağlığı verib, İrəvana qayıtmaq istədiymizi bildirdik. Məhərrəm müəllim təklif etdi ki, uzun yol gəlmişkən bir Göyçə gölünə də dəyək, gözəlliyi seyr edin, sonra gedərsiniz. Göyçəni seyr etdikdən sonra o “siz oyana, bəs bu erməni deməzmi, uzun yol gedib müsəlmanın bir tikə çörəyin görmədik”, deyərək bizi buraxmadı və evinə dəvət etdi. Bir tikə halal tikə kəsib xidahafizləşdik. Bu süfrədən başlanan münasibətlərimiz, şükürlər olsun ki, son günlərimizə qədər davam edir. Məhz həmin dövrdə də (1982) o, “Mirzə İbrahimovun romanlarının dili və üslubi xüsusiyyətləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək filologiya üzrə elmlər namizədi adını qazanır.
Qismətinə Ələsgər diyarından ayrılmaq, Göyçə həsrəti ilə yaşamaq yazılan M. Hüseynov ilk vaxtlar Azərbaycan Texniki Universitetində müəllim kimi fəaliyyətə başlasa da, sonralar (2001) Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində işə düzəlir. Filologiya fakültəsində dekan müavini, “Azərbaycan dilçiliyi”, “Azərbaycan dili və onun tədrisi texnologiyası” kafedralarında dosent, professor kimi çalışır. Azərbaycan dilçiliyinin müxtəlif sahələrinə aid mühazirələr oxumaqla tələbələrin sevimlisinə çevrilir. “Yazıçının dili və üslubu” (1981), “Romanın üslub zənginliyi” (1990), “Şeirşünaslıqda dil sənətkarlığı” (2007), “Dil və poeziya” (2008), “Poetik frazeologiya” (2013), “Aşıq Ələsgərin söz ümmanı” (2017), “Linqvistik təhlilin elmi-metodiki əsasları” (2017), “Estetik qayə və poetik təkamül” (2020) adlı monoqrafiya və dərs vəsaitlərinin, 100-dən artıq məqalənin müəllifi kimi tanınır. “Azərbaycan poeziyasının dili və üslubi problemləri (1960-1980-ci illər)” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək filologiya üzrə elmlər doktoru adını qazanır.
Azərbaycan elmi ictimaiyyəti onu dilimizin fonetik, leksik, qrammatik və üslubi xüsusiyyətlərinə, poetik düşüncə tərzinə aid onlarla monoqrafiya həsr etmiş mükəmməl tədqiqatçı alim, tələbələri isə doğma dilin incəliklərini sevə-sevə tədris edən lektor-mühazirəçi, müəllim kimi tanıyır, dəyərləndirir.
Məhərrəm Hüseynov tədqiqatçı-filoloq, dil nəzəriyyəçisi olmaqla yanaşı, folkloru, Azərbaycan poeziyasının poetik qayda-qanunlarını dərindən bilən, Dədə Ələsgər sazına, sözünə ruhən bağlı olan, yeri gələndə öz fikirlərini poetik dildə təcəssüm etdirməyi bacaran istedadlı qələm adamı, söz sərrafı idi. O, şeir dilinin özəllik və şərtiliklərini, ritm və intonasiya qaynaqlarını, poeziyanın leksik xüsusiyyətlərini, frazeoloji vahidlərin şeir dilindəki aktuallığını çox dərindən bilir, demək olar ki, Azərbaycan poeziyasının üzdə olan nümayəndələrinin hər birini orijinal istiqamətdə təqdim edə bilirdi. Onun “Dil və poeziya” monoqrafiyası birbaşa şeir dilinin nəzəri və təcrübi məsələlərinə, şeirin başlıca atributlarının (məzmun, forma, obrazlılıq, bədiilik və s.) şərhinə həsr olunmuşdur.
M. Hüseynov “Estetik qayə və poetik təkamül” monoqrafiyasında şairə Mahirə Nağıqızı yaradıcılığında xüsusi yer tutan bayatıları müasir poetik əlamətlər, estetik məziyyətlər baxımından ədəbi tənqidin təhlil obyektinə cəlb edir. Klassik janra modern təhlil üsulları ilə yanaşır və bir müəllifin bayatıları əsasında hərtərəfli analizlə zəngin 300 səhifəlik bir monoqrafik mənbə ortaya qoya bilir.
O, başqalarının poetik dünyasını araşdırmaqla qalmır, Göyçə mahalında mənəvi dünyasına hakim kəsilən ruh, saz, söz sevgisi, el ədəbiyyatına dərin məhəbbət onun şəxsi bədii yaradıcılığına da təsir edir, yurd həsrəti, poetik nisgil dilçi alimi haqq aşığına, el sənətkarına çevirir. Müsahibələrinin birində dediyi kimi, o, hər bir şerində özünü, özünün iç dünyasının ağrılarını ifadə edir. Göyçə ağrısını, Şorca nisgilini, Zəngəzur dərdini oxucularına, cəmiyyətə, bir qədər də geniş mənada dünyaya öz poetik duyumu, öz ifadə vasitələri, öz yanğısı ilə çatdırır.
İstedadlı söz və fikir adamı “Göyçə gölü” poemasında (2015) Qərbi Azərbaycan torpaqlarında qalan hər bir “qərib” məzarı, kəndi, təbiət yadigarını böyük Vətən torpağının – Bütöv Azərbaycanın bir parçası kimi xatırlayır, tərənnüm edir. Poemadakı hər “qəmli notun” arxasında isə bir nikbin şair ruhu, vətəndaş ümidi, qayıdış istəyi duyulur. O, Qərbi Azərbaycan davasının müsbət sonucla bitəcəyinə şair kimi inanır. Hadisələrin bu günkü axarı da onun haqlı olduğunu təsdiqləyir:
Göyçə gölü, sənin baxışın gözəl,
Tanrının vurduğu naxışın gözəl,
Yatışın gözəldir, axışın gözəl,
Qənirsiz gözəlsən, başı bəlalım,
Nəşəm, sevincimsən, dərdim, məlalım.
Bu misralarda sevinclə kədərin vəhdəti, vüsalla ayrılığın harmoniyası, dərdlə dərmanın uyarlılığı, bir də görünməyən göz yaşları var. Məhərrəm müəllimi tanıyanlar, həmkarları şahiddir ki, Qərbi Azərbaycan, Göycə, Aşıq Ələsgər adı gələndə onun gözləri dolur, səsi titrəyir, boğazı düyünlənirdi. Bu psixoloji ağrını qələmə sarılmaqla unutmaq, Göyçə gölü ilə dərdləşmək, ömrünün xoş illərinin ötdüyü torpaqlarda xəyalən gəzmək və bütün bunları şeirin dilinə gətirmək Məhərrəm müəllimə poetik zövq verirdi:
Cil, Babacan, Pəmbək tarixə tanış,
Ağkilsə, Şişqaya, Məzrədən danış,
Allah, Allah, bu yerlərdə ada bax!
Sözlərdəki doğmalığa, dada bax!
“Göyçə gölü” poemasından seçdiyimiz nümunədə işlədilmiş bu toponimlər təsadüfi deyildir. Bu misralarda min illik tarixin ifadəsi, qədim bir xalqın ayaq izlərinin səsi, faktlara bürünmüş mənəvi həsrət var. Onun sadaladığı adi yer adları deyil, itkinliyin, didərginliyin, qaçqınlığın gətirdiyi ağrıdır, iztirabdır.
Şeirin nəzəri mahiyyətini dərindən bilən M. Hüseynovun şeirlərində ruha bağlı təbiiliklə, istedadla alimlik, tədqiqatçılıq qovuşur. Onun şeirləri təbii olduğu qədər də elmlidir, əsaslıdır. Füzulinin təbirincə desək, M. Hüseynov şeirlərinin bünövrəsində də elmilik, əsaslandırma dayanır. Dədə Ələsgərin poetik bulağından su içən ədib böyük alimlərdən dərs almış, Ramiz Rövşən, Məmməd Elli, Vaqif Arzumanlı, Cəlil Nağıyev, Ağasən Bədəlzadə, Bəxtiyar Məmmədzadə kimi görkəmli alim və şairlərlə bir oxumuş, ədəbi-bədii müzakirələrin mərkəzində olmuşdur.
M. Hüseynovun yaradıcılığına müraciət etdiyi söz sənətkarlarını göz önündən keçirdikdə görürük ki, o, həqiqi poeziya örnəkləri yaratmış ədiblərin şeirlərinə, nəsr nümunələrinə müraciət edir, məhz onların yaradıcığını tədqiq edir. Aşıq Ələsgər, Ağasən Bədəlzadə, Mirzə İbrahimov, İsa Hüseynov yaradıcılığına istinad bunlara bariz nümunələrdir. Onun elmi üslubu da şeir kimi axıcı, rəvan, sadə və anlaşıqlıdır...
Söz ustadlarını öyrənmək, müstəqim mənada sözün bütün xüsusiyyətlərini tədqiq etmək bacarığı mütaliə əsasında əldə edilmiş bir istedad sayılırsa, sözdən poetik nümunələr yaratmaq artıq fitrətlə, Göyçə təbiətinin saf bulaqlarından süzülüb gələn ilahi verginin təzahürləri ilə bağlı məsələdir:
Göyçə gölü, çiskindirmi o dağlar?
Səndən olduq, sinəmizi o dağlar!
Söndürülmüş ocaq ağlar, od dağlar,
Diz çökdüyüm səcdəgahdan birisən!
İki qibləm – biri Kəbə, biri sən!
Müəllif bənzətmə, müqayisə, sərrastlıq və orijinallıqla oxucunu valeh edir. Göyçə gölündən dağları soruşan şair mükəmməl təcnis nümunəsi yaratmış, dilin estetik gözəlliyindən istifadə etməklə dərin bir mənanın ifadəsinə nail olmuşdur.
Aparıcı mövzusu Vətən olan şairin şeirlərində siyasi çalar da öz yerini tapır. Beynəlxalq güclərin Qarabağ hadisələrinə ikili münasibəti şairi bir vətəndaş kimi narahat edir və bu narahatlıq təbii poetik boyalarla öz əksini tapır. Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında ordumuzun qazandığı zəfər onu sevindirir. Onun şeirlərində bir nikbinlik, Qərbi Azərbaycana qayıdış ümidi yaranır. O, 2020-ci ilin aprelində yazır: :
“Nöqtə” deyən! “Nida”mızdan aşın, yan,
Zəfər çələngidir, “Nooldu, Paşinyan?!”
Timsah göz yaşıyla firəng arxalı
Dağlar sıfırdır, “nol”du Paşinyan.
Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin tarixi “Qarabağ Azərbaycandır! Nida!” frazası və ardından bu ifadənin reallığa çevrilməsi onu sevindirir, deyilmiş ifadə poetik aforizmə çevrilir. O, Azərbaycanın haqq işinin əleyhdarlarını, siyasi riyakarları poetik dillə hədəf mərkəzinə gətirir:
Müsyö Makron, vurğun olma şər işə,
Ermənilik bir ibrətdir gərdişə.
Bəs etmədi Kəlbəcərin qızılı,
Goreşənlər könül verdi gərdişə.
Azərbaycanın haqq səsinə qulaq tıxayanları, üz çevirənləri qamçılayır, sözü süngüyə çevirib düşmənin ürəyinə sancır.
Məhərrəm müəllim poetik yaradıcılıq süfrəsində də dostlarına, onu sevənlərə etibarlı idi. O, həmkarlarına akrostixlər, şeir nümunələri həsr etməkdən xüsusi zövq alırdı. Həm də bütün bunları səmimiyyətlə, təbii ovqatda həll edirdi. Professor Əzizxan Tanrıverdiyə həsr etdiyi “Dədə Əzizxan” poemasını kitab kimi dərc etdirəndə ağlına da gəlməzdi ki, Əzizxan müəllimin haqq dünyasına qovuşacağına bir ay, özünün dünyadan köçəcəyinə isə iki il zaman qalıb:
Yazdığın kitaba yazılır kitab,
Sənin nur selinə gətirərmi tab?
Qadir qələm həsədçini asan tap
Səngər qurub o kölgədə, Əzizxan!
Dədə Əzizxansan, Dədə Əzizxan!
“Leyli və Məcnun” poemasında böyük Füzuli Məcnunun dünyaya gəlişini belə təsvir edir:
Axır günün əvvəl eyləyib yad,
Axıtdı sirişkü, qıldı fəryad.
Yəni, insan son gününü bildiyi üçün dünyaya gəlişində fəryad edib, göz yaşı tökür. Fərq ondadır ki, gəlişində özün, gedişində sənə doğmalar fəryad edir. Dünyaya gəlişimiz və gedişimiz özümüzün əlimizdə olmasa da, onların arasındakı ömrü necə yaşamağımız özümüzdən çox asılıdır. Ara məsafədəki ömür insanın öz əlində, işində, gücündə, əməlindədir. Kamil adamlar ölümdən qorxmur və onu gülə-gülə qarşılayırlar. Məhərrəm müəllim də belə kamil insanlardan idi və ölüm-həyat fəlsəfəsinin mahiyyətini dərk etdiyi üçün də yazır, yaradır, özündən sonra gələnlərə nəsə qoymaq istəyirdi. O, bilirdi ki, əsl ölüm unudulanda başlayır.
Göyçəli Abbasəli kişinin oğlu Məhərrəm yaşasa idi, indi səksən yaşı olacaqdı. O, yaşamasa da yazdıqları, yaratdıqları ilə neçə illər yüzlərlə tələbə-filoloqun ömür yoluna işıq salacaq, xoş durğularla xatırlanacaqdır. O, bunu yaşarkən hiss edir və “Ölüm hökmü” şeirində yazırdı:
Dünən qanmadım ki, bu gün yanam mən,
Qocaldım o günü gərək anam mən.
Tələsdik böyüyək uşaq olanda,
İndi o istəyə peşmanam mən.
Ölümündən dörd ay əvvəl 2020-ci ilin avqust ayının 11-də yazdığı bu şeir isə onun həyat kredosu, özündən sonrakılara nəsihəti kimi qəbul oluna bilər:
Həyat təliminə gözünü yumma,
Alın tərin yoxsa, süfrəyə cumma.
Vurul bu dünyaya, qurğu qur, yarat,
Həyata verməsən, həyatdan umma.
Məhərrəm müəllimin ömür yolunu göz önündən keçirdikdə görürük ki, o həyata, insanlığa, elmə, təhsilə böyük töhfə vermiş ziyalıdır. Onun elmi əsərləri, poeziya nümunələri, pedaqoji fəaliyyəti ilə bağlı xatirələr gənclərə qalmış ən gözəl mirasdır.
Məhərrəm müəllimin ölümündən sonra birbaşa Mahirə xanım Hüseynovanın təşəbbüsü və maddi dəstəyi ilə hazırlanan “Göyçə gölü üzərində xəfif duman” adlı kitab ömrünün 50 ildən artıq müddətini elmə, pedaqoji fəaliyyətə həsr etmiş bir insana ən böyük hədiyyədir. Bu kitabda Məhərrəm müəllim bir alim, müəllim, şair və ən ümdəsi öz həyat fəlsəfəsi olan kamil insan kimi görünür. Bu kitabdakı sətirləri oxuduqca hər birimiz düşünürük “Göyçədən gələn səsin əks sədası yenə auditoriyalarda, universitetin oxu zallarında dolaşır. Yaşasaydı, dostlarının 80 illik yubiley təbriklərini qəbul edəcəkdi”
Mövludun mübarək ustad, mövludun mübarək, Məhərrəm müəllim!..
Həmzə ƏLİYEV,
ADPU Azərbaycan dili və onun tədrisi texnologiyası
kafedrasının müdiri, dosent