Əli Vahid Çaylı

Əli Vahid Çaylı Azərbaycan poeziyasının tanınmış simalarından biridir. Əslən Şamaxı rayonunun Çaylı kəndindəndir. Azərbaycan Texniki Universitetini bitirib. Hazırda Azərbaycan Nəşriyyatında çalışır. "Ulu Məkan" qəzetinin təsisçisi və baş redaktorudur. Bir neçə kitab müəllifidir. Bir neçə gün əvvəl Respublika Onkologiya mərkəzində əməliyyat olunub. O, əməliyyatdan əvvəl və sonra yazdığı bir neçə şeirlə oxucularımızın qonağıdır.
MƏN
Bilməm rəbbimdəndi, yoxsa sözümdən,
Hər zaman, hər yerdə duyulmuşam mən.
Dost taniş içində, məclis başında,
Başa çəkilmişəm, sayılmışam mən.
***
Günlərim ötsədə kədərlə, ünlə,
Şükür ki, görüşdük sevincli günlə,
Dillərdə dolaşan şeirlərimlə,
Hər yanda oxunub, yayılmışam mən.
***
Bir ömrü sevsəm də, Məcnun halında,
Gördüm bəhrəsini qeyrü-qalında,
Enişli, yoxuşlu həyat yolunda,
Nə qədər əzilib döyülmüşəm mən.
***
Çaylının qulağına gəldi səs-səmir,
Allah deyəni də, bəndələr demir.
Bu necə həyatdı, bu necə ömür,
Elə bil yuxudan ayılmışam mən.

BAHAR, YAZ AĞLAR

Yaşadım bu yaşa qədər bəsimdi,
Köksümdə közərənodum, köz ağlar.
Kövrək duyğularım incə səsimdi,
Qorxuya düşməsin kəlməm, söz ağlar.
**
Kef içində, keflə yaşadım ömrü,
Keçdiyim illərin vuruldu möhrü.
Gələn günlərimin tükənsə səbri,
Qaşımla, kipriyim altda göz ağlar.
**
Altımışla beşi vurmuşam başa,
Yetmişlə səksənim olacaq paşa.
Doxsanı yüz elə, kişi tək yaşa,
Özü ata olan, oğul-qız ağlar.
**
Əl-Vahidəm, gəzdim çölü, çəməni,
Dərdim gülü, dərdim mən yasəməni.
Qoca bilmədi, heç sevənlər məni,
Həsrətin çəkdiyim bahar, yaz ağlar.
Həsrətin çəkdiyim bahar, yaz ağlar.

GÜCÜMÜ DİZİMƏ
QAYTAR
Bir arzum var, yaradandan,
Özümü özümə qaytar.
Yeri, Göyü sirr yaradan,
Gücümü dizimə qaytar.

El, oba keçib gəlmişəm,
Ab-kövsər içib gəlmişəm.
Ağ libas seçib gəlmişəm,
Çitimi bezimə qaytar.

Yetmiş ildi yol gəlirəm,
Desəm sirdi, -- ol gəlirəm.
Ocaqdı, pirdi gəlirəm,
İzimi izimə qaytar.

Gəlişim gedişə əyyan,
Adətim vərdişə bəyan.
Oğulsan, gülüşə oyan,
Xoş üzü, üzümə qaytar.

Əməllərim, yaxşılığım --
Müsbət olub qarşılığım.
Mənim "Sizlə" danışdığım
Söhbəti, sözümə qaytar.

Əl-Vahidin xoşdu sözü,
Qiymətində beşdi özü.
Ayparadı, qaşdı-gözü,
O nuru gözümə qaytar.
Özümü özümə qaytar.

KÖHNƏ KİŞİLƏR
Kişi çörək verər, çörək itirməz,
Sirr açmaz, sirr verməz əslin danana.
Dərdi olsa, dərd üstə dərd gətirməz,
Əsli kişi olan, köhnə kişilər.

Oğurluğu sevməz, doğru olanlar,
Gözündən tanınar oğru olanlar.
Özünə, sözünə bağlı olanlar,
Əsli kişi olan, köhnə kişilər.

Sözdən söz anlayar, fikir eyləməz,
Sözü üzə deyər, zikir eyləməz.
Susuz torpaqlarda əkin eyləməz,
Əsli kişi olan, köhnə kişilər.

Dostu dosta, mərdi mərdə dəyişməz,
Ah-naləyə, qəmi dərdə dəyişməz.
Borc alar, borc verər, əhdi dəyişməz,
Əsli kişi olan köhnə kişilər.

Çaylıyam, sözümdə olmaz yalanım,
Düz deməsəm, yanım, közdə qalanım.
Budu doğru-düzü, üzdə olanım,
Əsli kişi olan, köhnə kişilər.

EYLƏDİ
Şeytan ki, haqqın
minbərin dar eylədi,
Ulu tanrı xalqı
yoxdan var eylədi.

Mən ki, öz içimdə
çəkərdim dərdimi,
Kim gəlib gördü
ki, aşikar eylədi.
Dünyaya gəldiyim
anların zamanı,
Vaxtında dövrünü
tələbkar eylədi.

Gizli saxlayardım
əhdimi pünhana,
Allaha eşqimi
səbəbkar eylədi.

Alıb oynatdılar
çismi- əhvalımı,
Qismət ürfanıma
sehirkar eylədi.

Ömür, həyat, yeddi
adda,yeddi misra,
Yeddi qatda
səma,
hüsünkar eylədi.

Alan aldı, satan
satdı,insan oğlu,
Milyonlardan birin
sənətkar eylədi.

Düşün Əli Vahid -
çətindi yolların,
İNSANLIQ sahibin
ədəbkar eylədi…

BƏSİMDİ
Gedirsən qəmi də,
özünlə apar,
Bircə kəlmə sözün
qalsa, bəsimdi.
Həsrətimi çəkənlərə
can qurban,
Bircə yol xəyala
dalsa, bəsimdi.
***
Bağımdan gül-çiçək
dərmərəm sənsiz,
Ağlaram hər gecə,
gülmərəm sənsiz.
Vermərəm ömrümü,
vermərəm sənsiz,
Bircə can sağlığı
olsa, bəsimdi.
***
Baxıram yollara
gələnim yoxdu,
Xəstəyəm dərdimi
bilənim yoxdu.
Ürəkdən üzümə
gülənim yoxdu,
Gözümdə bir işıq
varsa, bəsimdi.
***
Solubdu bağımda
açan güllərim,
Uçub yuvasından
xan bülbüllərim.
Hayif ki, dostlara
çatmır əllərim,
Kimsə salamımı
alsa, bəsimdi.
***
Gedəni yolundan
saxlamaq olmaz,
Boşalan boşalıb
yenidən dolmaz.
Əlvahid, bu dünya
sənə də qalmaz,
Oğlum məni yola
salsa, bəsimdi…

MÜQƏDDƏS OLARSAN
Allahın müqəddəs
olduğuna inan,
Sən də paklaşarsan,
müqəddəs olarsan.!
Dünyanın cəhənnəm
yoxluğuna inan,
Əhdə qatlaşarsan,
müqəddəs olarsan.!
***
Düşünmə korluğu,
həqiqət varlığı,
Saçların ağlığı, bəsirət
darlığı.
Cavanlıq sağlığı, qocalıq
barlığı,
Dərdlə daşlaşarsan,
müqəddəs olarsan.!
***
Dartdırıb özünü, uydurma
sözünü,
Axtarıb taparsan
"Quran"-da özünü.
Piləyib ocağı qaldırma
közünü,
El barışdırarsan,
müqəddəs olarsan.!
***
Quranın altı min iki yüz
ayəsi var,
Minlərlə mollası, axund
dayəsi var.
İnsanlıq adının məhşur
qayəsi var,
Halal yaşayarsan,
müqəddəs olarsan.!
***
Əl Vahid, yandırıb yaxma,
özünü,
Hər an söyləmisən sözün
düzünü.
Dəqiq toplamısan,
yüzün yüzünü,
Həqiqət önündə
müqəddəs olarsan.!

AŞIQ ƏLƏSGƏR FENOMENİNƏ YENİ POETİK BAXIŞ
(Yusif Nəğməkarın “Ələsgər zirvəsi” poeması haqqında düşüncələr)

Gah çıxaram göy üzünə, seyr edərəm aləmi,
Gah enərəm yer üzünə, seyr edər aləm məni.
Qul Nəsimi.

Aşıq Ələsgər Sözü, poeziyası alnına Tanrının möhür qoyduğu kamil insan təxəyyülünün, təfəkkürünün ifadə edə biləcəyi gözəlliklə, nurla, hikmətlə, müdrikliklə nəfəs alan sirli, müəmmalı, sehrli, möcüzəli, tilsimli bir poeziya ümmanıdır! Bu ümmanın dərinliklərinə baş vurduqca hətta poeziyanı az-çox bilən, onu sevən insan Ələsgər dühasının düşüncə, fikir tərzinin poetik-fəlsəfi ifadəsini bütövlüklə başa düşmək qarşısında aciz qalır.
Həyatında Aşıq Ələsgər yaradıcılığının heç olmasa bir qoşmasını oxumuş, ürəyi poeziya ilə döyünən hər bir insanın bu xəzinəyə biganə qalmayaraq onun dərinliklərinə can atacağına, baş vurmaq cəhdinə əminəm. Bu mənada Aşıq Ələsgər poeziyasının nurlu çeşməsindən su içmiş müasir ədəbiyyatımızın ünlü korifeyləri tərəfindən bu fenomenin, sirrlərlə dolu yaradıcılığın sehrini açmağa, təhlil və tədqiq etməyə, onun haqqında fikir söyləməyə, dəyər verməyə yönəlmiş ciddi monoqrafiyaların, elmi, publisistik məqalələrin yaranması, ona saysız-hesabsız poemalar və şeirlər həsr edilməsi təsadüfi deyildir.
Aşıq Ələsgər şəxsiyyətinə və yaradıcılığına həsr edilən hər bir yeni əsər, istər elmi-tədqiqat, istər bədii, istərsə də publisistik xarakter daşıyan yaradıcılıq nümunəsi, onun müəllifinin qarşısında böyük məsuliyyət qoyur.
Şair Yusif Nəğməkarın bu yaxınlarda işıq üzü görmüş epik-lirik-dramatik “Ələsgər zirvəsi” poeması ilk növbədə onun ozan-aşıq sənətinə sevgisini və bağlılığını, klassik aşıq poeziyasının görkəmli nümayəndələrinin, o cümlədən, şəksiz, tərəddüdsüz bu poeziyanın zirvəsi, peyğəmbəri sayılan Dədə Ələsgərin həyatı və yaradıcılığı ilə dərindən tanış olduğunu, əsər boyu onları öz oxucusuna poetik sözün gücü ilə bacarıq və məharətlə nümayiş etdirir.
Poema məzmun və ideya baxımından Aşıq Ələsgərin “vəhdəti-vücud” fəlsəfəsi və saz-söz sənəti vasitəsilə insanlıq dəyərlərini tərənnüm etməsinə, yalnız bir şair və sənətkar kimi yox, həm də irfani və mistik bir şəxsiyyət kimi dəyərləndirilməsinə yönəlmişdir. Yusif Nəğməkar Dədə Ələsgərin bədii obrazını həm ənənəvi, həm də yenilikçi, novator yanaşmalarla təqdim edərək, onun möcüzəli, Allah, kainat və insan arasındakı mənəvi bağlarını təsvir edən, Allahın kamilliyinə şahidlik edən “batini mənalar” üzərində qurulan yaradıcılığını poetik dildə öz oxucusuna çatdıra bilmişdir.
İlk növbədə qeyd etmək istərdim ki, “Ələsgər zirvəsi” poeması mövzusu ilə bağlı olaraq milli folklorumuza, aşıq sənətinə və yaradıcılığına mənsub olan dastan xarakteri daşıyır və təsadüfi deyil ki, əsər “Ustadnamə əvəzi” olan “Ən ön ün”lə başlayır. Poema klassik poemalardan fərqli quruluşa, struktura malik olaraq, proloq və epiloq əvəzinə “dəyər ünü”, “ən ön ün”, “ön ün”, “ünləmə”lər, “dönərək”lər, (ricətlər) və “son ün” kimi bölmələrdən ibarətdir. Şairin istifadə etdiyi bu “ün”lər Dədə Qorquddan üzü bəri dastanlarda və klassiik ədəbiyyatda müəllifin əsərin girişi, gedişi və sonuyla bağlı Tanrıya müraciəti, səsi, duası kimi də səciyyələndirilə bilər. Şairin tətbiq etdiyi bu poetik struktur öz oxucusunu maraqda saxlamaqla bərabər, həm də yeni poeziya formatı yaradaraq poeziyamızda yeni bir quruluş, struktur nümunəsi təqdim edir.
Şair Ələsgər bilicilərinin və sevdalılarının fikir və mülahizələrindən aforizm biçimli nümunələr verərək, poemada hansı dühadan, poeziya və şəxsiyyət fenomenindən, şairdən, övliyadan söhbət gedəcəyinin məsuliyyətini özü öz qarşısına qoymaq və bu ağır vəzifəni yerinə yetirmək iqtidarındadır:

Könül, bulaq üstə salavat çevir,
Batində nə dərdi-sərin var, devir.
Dua et ki, o saf zikri ruh sevir,
Könlündəki havacatı telə yaz.
– Ələsgərdən yazırsansa, belə yaz...

...Elə sanma hər mətləbi duyarsan,
İçib qaynar çeşməsindən doyarsan...
Sərraf olub sözü sözdən ayırsan,
Oxu, öyrən, düşün, bilə-bilə yaz,
Ələsgərdən yazırsansa, belə yaz...

…O kimdir ki, Allaha qul, bir ağa?
Bənzər sənət meydanında o dağa.
O kimdir ki, balı qatmış qaymağa?
Döndəribdir hər kəlamı lələ, yaz,
Ələsgərdən yazırsansa, belə yaz.
Hələ uşaqikən ilk şeirini Aşıq Ələsgərə həsr etmiş, hələ o zamanlarda Ulu Göyçəni bucaq-bucaq gəzmiş, təbii gözəlliklərindən zövq almış, dağ döşündən axan bulaqlarından saf su içmiş, Göyçə gölünün mavi sularında xəyala dalmış, yaylaqlarda aşıqların dastanlarına, havacatlarına qulaq asmış şair Yusif Nəğməkarın Dədənin doğulduğu, bu gün düşmən tapdağı altında doğma insanlarına həsrətdən əzab çəkən, Dədənin ruhuyla bizləri qoynuna çağıran qədim, Ulu Göyçənin, onun sadə, mərd, qürurlu insanlarının, saz-söz sənəti xiridarlarının təsviri olduqca təsirli, həyəcanlı, duyğusaldır:

Qədim Oğuz yurdum, türk elim, Göyçəm,
Şəninə min rəngli kəlmələrim var...
Qələm əyirəsi neçə sirr-düyçəm,
Neçə vurulası ilmələrim var...

Göyçə gölündəndir Göyçənin adı,
Suları gömgöydür “Gövçə dənizin”.
“Gövçə tengiz”in də mənası odu,
Göy olmuş rəngi də ilkin dan üzün...

...Zamanla uzanan sənətin halı,
Başlamış o Miskin Abdal Fəhmindən.
Göyçədə yetişən Ağ Aşıq, Alı,
Tapmış Ələsgəri Rəbbin rəhmindən!
Əsərdə dramatik səhnələr və təsvirlər diqqət çəkir. Ələsgərin sevgisi, təbiətlə harmoniyası, onun xalqın ruhuna nüfuz edən şeirlərindən ilham alınaraq yazılmış təsvirlər əsərin dramatik gərginliyini artırır.
Poemada gənc Ələsgərin poetik istedadına təkan vermiş nakam, həyatında dərin iz qoymuş, yaddan çıxmaz Səhnəbanı sevgisinin:

İlk məhəbbət Tanrıdan
Qəfil hökm-əmrlik.
Ocağı səngisə də,
Közü qalır ömürlük.
Aşıq Ələsgərin qardaşı oğlu, bənzərsiz poetik istedada malik, bədbəxt taleli, şeirlərilə qəlbləri riqqətə gətirən Növrəs İmanla söhbətinin təsviri, Dədənin onun şeirlərinə qulaq asdıqdan sonra gəldiyi qənaət də
…Bu kürlüklə sınıq telsən,
Cavan ikən ağlar dilsən.
Ərsən, ədəblisən, mərdsən,
Dəliqanlısan, qoçaqsan.
Özün özünü yandırıb
Sozalası bir ocaqsan…
duyan oxucu qəlbində kədərli duyğular, hisslər yaradan səhifələrdir. Növrəs İmanın taleyi ilə bağlı Dədə Ələsgərin görücülüyü, onun el-oba arasında dəfələrlə sınanmış vergili şəxsiyyət olmasını Yusif Nəğməkar poetik şəkildə qabarda bilmişdir.
Aşıq Ələsgər ömrü boyu öz el-obasıyla, sadə, əməksevər, mərd, qürurlu insanları ilə bir olmuş, onların sevincini və dərd-sərini bölüşmüş, onların ərənlərini, xalqına xeyirxah əməlləriylə xeyir verən, onların haqqını müdafiə edən görkəmli şəxsiyyətlərini öz şeirlərində tərənnüm etmişdir. Yusif Nəğməkar poemada onların bir çoxunun adını çəkmiş və şücaətini vəsf edərək, Ələsgər yaradıcılığında dastan şəkli almış xalq qəhrəmanı Dəli Alıya bir neçə səhifəlik poetik sətirlər həsr etmişdir:
O, qoçaq, o, qaçaqdı,
Ərdi, amalı haqdı.
Özü sıx ormanlara,
Yolu çöllərə düşüb.
Hər obada, hər eldə,
Adı dillərə düşüb.
Göyçənin Çaxırlı kəndindən olan katta Böyükağanın məkrli məqsədlə qurduğu məclisdə, el-oba arasında, aşıqların dilində cürbəcür variantlarda məşhur olan ustad və şəyirdin – Aşıq Alı ilə Ələsgərin deyişmə səhnəsini şair Yusif Nəğməkar dramatik kulminasiyaya qaldıraraq, o ağır səhnənin sonunu belə təsvir edərək

…Alı öydü Ələsgəri,
(Qısqanclıq sənətə yaddır.)
Dedi: – Mənim bu şəyirdim
Şükr, özü şah ustaddır.
O, hələ çox sənətkardan
Meydan açıb bac alacaq.
Onunla saz sənətimiz
Zirvələrə ucalacaq…

…Vəcdə gəlibən Ələsgər
Sanki bir tufan eylədi.
Üz tutub məclis əhlinə
Görəlim, o, nə söylədi:
– Canım sənə fəda, Qadiri-Sübhan!
Sənin dərgahında bax damar-damar.
Bir şəyird ki, ustadına kəm baxa,
Onun gözlərinə ağ damar-damar...

hər iki Ustadın, Söz xiridarının mənəvi varlığını, insani keyfiyyətlərini onların layiq olduğu yüksəkliyə, zirvəyə qaldırmağa nail ola bilmişdir.
Dədə Ələsgər yaradıcılığı onun kainatın yaradıcısına olan sonsuz məhəbbəti, təbiətin ilahi mənaları və insanın əxlaqi, mənəvi kamilliyi üzərində qurulması zəminində “Ələsgər zirvəsi” poemasında irfani düşüncə dominant olaraq, əsər boyu qırmızı xətt kimi keçir, Aşıq Ələsgərin “Ələstüdə “bəli!” deyən ruh” kimi təsvirləri poetik fəlsəfəni ön plana çıxarır. Aşıq Ələsgərin “vəhdəti-vücud” fəlsəfəsi poetik bir tərzdə izah edilir.
Kim? Ələstdən “bəli!”, – deyən o bəlli,
Pak ruhuyla Qalu-bəla təməlli.
Ərki olan Şahi-Mərdan o Əli
– Ələsgərdi, Ələsgərdi, Ələsgər.

Həm irfandır, həm təsəvvüf, həm sufi,
Həm arifdir, həm maarifdir, həm şafi.
Həm hürufi, sidqi məqbul, həm kafi,
Ələsgərdi, Ələsgərdi, Ələsgər.

“Vəhdəti-vücuda” ünvan alan qət,
On-on mərtəbələr, məqamlar, əlbət
– Şəriət, təriqət, mərfət, həqiqət,
Ələsgərdi, Ələsgərdi, Ələsgər.
Məlumdur ki, Dədə Ələsgər yaradıcılığı köksündə dinimizi və dilimizi, lirikanı və hikməti, tarixi və fəlsəfəni, adət və ənənələrimizi, təbiəti və gözəlliyi, elmi və ürfanı bəsləyərək yalnız özünəməxsus olan çoxşaxəli obrazlı, poetik təxəyyülüylə daim Həqiqət adlanan varlığın sirlərini bəşər övladına açmağa, göstərməyə səy etmişdir. Yusif Nəğməkar “Ələsgər zirvəsi” epik poemasında Aşıq Ələsgər poeziyasının bu məna dəyərini bədii, obrazlı şəkildə ifadə etməyə nail olmuşdur:
Sözlər, səslər nizamlı,
Könül səsi – Ələsgər.
Həqiqəti mizanlı,
Haqq pərdəsi – Ələsgər.

Ruhuyla təzə-tərdi,
Kəlməsi kərəm zərdi,
Mənalar əsgərlərdi,
Sərkərdəsi Ələsgər.
“Şahi-Mərdan” hikmətindən “pünhan” dərs almış Dədə Ələsgər ömrünü haqqa, ədalətə sərf etmiş, məqaləmizin epiqrafında Qul Nəsiminin söylədiklərinə rəğmən, sanki gah “göy üzünə” qalxar, oradan “aləmi” seyr edərək “müəllim”indən dərs alar, Həqiqəti anlayar, sonra “yer üzünə” enər, övliyalığı, vergili şəxsiyyəti ilə, poetik Sözünün gücüylə onun sirlərini bəşər övladına çözələyər, onları heyran qoyardı.
Müəllifin dili zəngin, poetik və axıcıdır. Obrazlar dərinliklə işlənib, təsvirlər güclü poetik vasitələrlə zənginləşdirilib. Ələsgərin təbiət sevgisi, vətənpərvərliyi və Allah eşqi müəllifin poetik üslubu ilə harmonic şəkildə uzlaşır. Şeirlərdə istifadə edilən epitetlər, bənzətmələr, təşbehlər, metaforalar və klassik irfani mətnlərdən alınan istinadlar, sitatlar əsərə dərin mənəvi qatlar əlavə edir.
Bu epik-lirik-dramatik əsərdə hər bir məqam, nüans müəllif tərəfindən ölçülüb, biçilmişdir. Nümunə üçün, əsərdə müntəzəm olaraq ayrı-ayrı monoqrafiyalardan, elmi məqalələrdən gətirilmiş istinadlar, sitatlar müəllifin Dədə Ələsgər dühasına, fenomeninə poetik baxışını bu yaradıcılığın dərinliyini, alt qatlarını açmağa yönəlmiş elmi təhlillərlə müşayiəti Dədənin hərtərəfli, ucalığına məxsus olan real obrazını yaratmaq məqsədinə yönəlmişdir. Bu mənada, poemanı yalnız bir nəzm əsəri kimi deyil, eyni zamanda Aşıq Ələsgərin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş dərin tədqiqat işi kimi də qiymətləndirmək olar.
Aşıq Ələsgərin vətənə, təbiətə, insanlara olan sevgisi əsərin əsas mövzularından biri kimi təbiətin təsvirləri, insanın əxlaqi dəyərləri, mənəvi aləmi ilə əlaqəsi poemada çox təsirli şəkildə qələmə alınıb:

Mərdliyin, saflığın canlı timsalı,
Burda insanlar da qürur nişanlı,
Yerlər də saflığın canlı timsalı,
Yerlər də göylərtək nur kəhkəşanlı.

Dədə Ələsgər dühasıyla, fenomeniylə onun həyatı və yaradıcılığı vasitəsilə tanış olub, onun haqqında elmi, publisistik, poetik söz deyən hər bir yaradıcı insan bu sirli, sehrli, möcüzəli ümmanın dərinliklərinə tam baş vura bilmədiyindən, ona olan sevginin tükənməzliyindən bu yaradıcılığa dönə-dönə qayıtmaq məcburiyyətində qalır. Şair Yusif Nəğməkarın poemanın “Ən son ün”də, “Sonu sonsuz ün”ümün ifadəsində etdiyi etirafı da bu həqiqətin təsdiqi, sübutudur:
Tükənməyir qələmimin həvəsi,
Payızı yox hər yarpaqda xəzəlin...
Təngiməsin diləyimin nəfəsi,
Axırına çıxammıram əzəlin.

Ta Ələstdən “bəli”mizə büləndik,
Bələnmişəm ruhsal dolu sevgiyə.
Könül-könül, misra-misra ələndik,
Nöqtə qoymaq olmur ulu sevgiyə...
Zəngin milli ədəbiyyatımızın bütün dövrlərində Nizami, Xaqani, Nəsimi, Füzuli, Sabir və s. kimi uca zirvələri mövcuddur. Dağlar qoynunda həyata göz açmış, böyümüş, misilsiz poetik şedevrlər yaratmış Dədə Ələsgər dünyanın ən yüksək dağ zirvələrinə bənzər, saydığımız zirvələr içərisində öz dühasına layiq, bənzərsiz, əlçatmaz poeziya zirvəsi fəth etmişdir.
İlhamı nur mələk, pəri...
Qorqud, Xətai-Şəhpəri.
Nəsimilər bərabəri,
Füzuli təni, Ələsgər.
Məhz buna görə Yusif Nəğməkarın bu əsərini “Ələsgər zirvəsi” adlandırması diqqəti cəlb edir, təqdirə layiqdir, önəmlidir. Şairin yazdığı kimi, bu möhtəşəm Dağ Zirvəsinin yalnız ətəyinə qalxmaq, çatmaq mümkündür:
Ancaq yetmək çətindir,
Bir zirvə yetəyinə.
O, Ələsgər zirvəsi
– Qalx görüm ətəyinə!
Şair Yusif Nəğməkar poemasının “Son ün”ünü Aşıq Ələsgərin Bakıda ucaldılmış heykəlinə həsr edərək, onun Qərbə tərəf yönələn bu möhtəşəm abidəsinin bu günkü ictimai-siyasi durumda mədəni həyatımızın əlamətdar hadisəsi olmasını nəzərə alaraq, Dədənin ruhuyla bizləri Qərbi Azərbaycana, onun doğma yurdu Göyçəyə çağırır:
O, sirrimiz, ofsunumuz,
Avazında süslər bizi.
Saf kökümüz, ulusumuz,
Ulu yurda səslər bizi.
Şair Yusif Nəğməkarın “Ələsgər zirvəsi” kitabı bir çox nəzər nöqtəsindən – həm poetik, həm elmi, həm də mənəvi baxımdan çağdaş ədəbiyyatımıza, ələsgərşünaslığa töhfə olan, xüsusi əhəmiyyət kəsb edən dəyərli, yeni, sanballı bir poeziya nümunəsidir. Şair Aşıq Ələsgər həyatını və yaradıcılığını, onun zəngin çalarını öz oxucusuna poetik dillə təqdim etməklə, onu yeni poetik baxışla oxuyub təhlil edir və müasir dövrdə bu irsin aktuallığını ön plana çəkir.
Bu əsər Aşıq Ələsgər poeziyasını sevənlər, bu dühanın, poeziya fenomeninin sirlərinə maraq göstərənlər və ədəbiyyat tədqiqatçıları üçün əvəzsiz bir töhfə, ədəbi-bədii mənbədir. Əminəm, Aşıq Ələsgərin həyatı və yaradıcılığı haqqında geniş məlumatlar və zəngin təsvirlərlə dolu olan, həm milli, həm də universal səviyyədə poeziyanın gücünü göstərən bu əsər həyatını Dədə Ələsgər yaradıcılığına həsr edən alimlərimizin, eyni zamanda Ələsgər sevdalı geniş oxucu kütləsinin dərin marağına səbəb olacaq.

Ələddin Allahverdiyev,
Professor, Moskva.

Qoca Azaflıyam, dilim var, lalam

Aşıq sənəti, el məclislərinin bəzəyi olan aşıqlarımız milli mədəniyyətimizin və incəsənətimizin, şifahi xalq yaradıcılığımızın ən qiymətli xəzinələridir. Hər birimizin Aşıq sənətinə böyük məhəbbətimiz var. Saz ifalarına, aşıq mahnılarına, məlahətli səsi olan aşıqlara qulaq asanda könlümüz durulur. Həmin an xalq mədəni ruhu əhəmiyyətli proses kimi gözlərimizin önündə min şaxə qurur, içimizdə yeni əhval yaranır...
Sevindirici haldır ki, Aşıq sənəti UNESCO-nun maddi-mədəni irs siyahısına salınıb, bununla da beynəlxalq aləmdə Azərbaycan mədəniyyəti tanınır, həmçinin, aşıqlarımıza rəğbət artır.
Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Aşıq sənətinin sütunları çoxdur. Onlardan biri də Mikayıl Azaflıdır. Ləngərli səsi və ifası ilə daim könüllərdə yaşayacaq Mikayıl Azaflı aşıq sənətinin ən mükəmməl qoruyucularından, çoxəsrlik keçmişə malik sənətin ən sadiq aşıqlarından biri olub. O, bu sənətin ənənələrinə ömrünün sonuna kimi şərəflə qulluq edib və tamlığı ilə yeni nəsillərə ötürüb.
15 yanvar 2025-ci ildə Azərbaycan Aşıqlar Birliyi və Tovuz rayon Xeyriyyə Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Rəşid Behbudov adına mahnı teatrında Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair-aşıq Mikayıl Azaflının 100 illiyi ilə əlaqədar keçirilmiş ədəbi-musiqili gecə də Azaflı sənətinə verilən böyük dəyər, ümumxalq sevgisinin təntənəsi idi.
Gecəni Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı açdı. Mikayıl Azaflının həyat və yaradıcılığı barədə geniş məlumat verdi. Bildirdi ki, Mikayıl Cabbar oğlu Zeynalov (1924- 1990 ) Tovuz rayonunun Azaflı kəndində anadan olub. O, lap gənc yaşlarından “Coşğun” təxəllüsü ilə şeirlər yazıb. Aradan bir müddət keçəndən sonra şeirlərini “Əzablı” təxəllüsü ilə nəşr etdirib. Ən sonda doğulub, boya-başa çatdığı kəndin adına şərəf hissi olsun deyə şeirlərini “Azaflı” təxəllüsü ilə elə-obaya çatdırıb.
Məhərrəm müəllim daha sonra bildirdi ki, Qurbanidən, Abbas Tufarqanlıdan, Sarı Aşıqdan, Hüseyn Şəmkirlidən, Aşıq Ələsgərdən, Molla Cumadan, Mirzə Bilaldan üzü bəri və son olaraq da XX əsrin görkəmli aşıqlarından Hüseyn Cavan, Hüseyn Saraçlı, Şakir Hacıyev, Pənah Pənahov Imran Həsənov, Əkbər Cəfərov kimi görkəmli aşıqlar arasında klassik aşıq ənənələrini layiqincə davam etdirmiş sənətkarlardan biri də bu gün 100 illik yubileyinə yığışdığımız Mikayıl Azaflı olub. Bu gün biz bura saz-söz məclisinə yığışmışıq. Ona görə sözü aşıqlarımıza vermək daha məqsədəuyğundur.
Beləliklə, söz tədbirin musiqili açılışı üçün ustadın nəvələri Raman Azaflı və Məzahir Azaflıya verildi. Onlar alqış sədaları altında səhnəyə gəldilər, babalarının yazdığı “Qoca qartal”, "Azaflı dubeytisi" ilə gecənin açılışını etdilər. Bu çıxış iştirakçılarda xoş əhval yaratdı.
Sonra söz ustadın sonuncu şəyirdi olmuş aşıq Nizami Cəlaloğluna verildi. Aşıq Nizami ustadının “Gözlərim” qoşmasını "Azaflı gözəlləməsi" üstündə ifa etdi. İfası zamanı da ləngərli səsi ilə ustadına olan sevgisini göstərdi.
Daha sonra söz Azaflı irsinin bilicisi professor Qəzənfər Paşayevə verildi. O, aşıq-şairin 1961-1964-cü illərdə yazdığı “Zindan” şeirindən danışdı. Bildirdi ki, zindanda olmasına baxmayaraq, yazdığı divanilər, gəraylılar, qoşmalar Türkiyədə, İraqda, Gürcüstanda, İranda aşıqların dilindən düşmürdü... Məsələn, onun bu qoşması indi də el dilində əzbərdir:
Qoca Azaflıyam, dilim var, lalam,
Təbrizdə qardaşım, Sibirdə balam.
Elə dərd varmı ki, çəkməmiş olam,
Onlar ağardıbdı başımı mənim...
və başqa bir qoşmasında yazır:
Azaflıyam, ağ saçlarım bir yana,
Gənclik getdi, könül oldu virana.
Deyəcəklər, dözəmmədi zindana,
Ağarmayın, ay saçlarım, amandı…

Qəzənfər müəllim bildirdi ki, Aşıq Mikayıl Azaflıya nə qədər təzyiq, işgəncə edilsə də, o, yolundan və dediyindən dönməyib. Ona görə ki, bu böyük sənətkar azadlıq, ədalət aşiqi idi. O, telli sazını sinəsinə basıb heç kəsin deyə bilmədiyini el şənliklərində mərd-mərdanə dilə gətirirdi:
Mən dustağa bir xəbər ver,
Açılıbmı yaz, ay bülbül?
Dərdim çoxdu, sənə deyim,
Qələm götür, yaz, ay bülbül.
və yaxud
İki qardaş bir zindanda,
O da məhbus, mən də məhbus.
Qollar bağlı, əl amanda,
O da məhbus, mən də məhbus.
başqa bir qoşmasında ustadı Aşıq Yusifə yazır:
Gözlərim yoldadır, qulağım səsdə,
Usta, sənə sözüm var, gələrsənmi?
Əsirəm, məhbusam polad qəfəsdə,
Axır qanlı yaşım car, gələrsənmi ?
başqa bir şerində yazır:
Azaflıyam, qaldım tər qan içində,
Dilim cilalanıb dahan içində,
Cəllad əlindəyəm, zindan içində,
Yollarım bağlıdı, gələ bilmirəm.
Belə şeirləri o dövrdə demək, yazmaq əlbəttə böyük ürək və cəsarət tələb edirdi...Həbsxana həyatı ustada bir universitetdə qazanılacaq qədər təcrübə qazandırmışdı. Onun üzünə baxanda Dədə Qorqudun nur üzü gözlərimiz önündə canlanırdı. O, xalqın sevimlisinə çevrilmişdi. Xalq arasında “Qoca Qartal” kimi şöhrət qazanmışdı.
Qəzənfər müəllimin çıxışından sonra söz yenə saza verildi. Bu dəfə səhnəyə Gülarə Azaflının yetirmələri olan “Çeşmə” folklor qrupu, Gülarə Azaflı, Məhsəti Cabbarova və nəticəsi balaca Mikayıl “Nə yaxşı olar” bəstəsi ilə gəldilər…Aşıq Əli Zeynalabdinov və aşıq Nəcəf “Azaflı” gəraylısını ifa etdikdən sonra söz ustad aşıqlar- Şaiq İncəliyə və Aşıq Avdıya verildi. Onlar da ustada olan sevgilərini məlahətli ifaları ilə təsdiq etdilər.
Şirvan Aşıq Məktəbinin layiqli aşıqlarından olan Əhmədəlinin qızı Xalq artisti Nazpəri Dostəliyevaya söz verildi. Nazpəri xanım ustadın “Ağarmayın, ay saçlarım, amandı” qoşmasını “Naxçıvani” havası üstündə yüksək səviyyədə ifa etdi. Bu ifa səhnədə böyük coşqu, iştirakçılarda yüksək ovqat yaratdı.
Vüqar Şəmkirlinin, Xəlil Qaraçöpün, Aşıq Asudə Şınıxlının, aşıq Vüqar Şamilovun və Eldar Ələkbərli çıxışı çox yüksək səviyyədə qarşılandı. Hər bir oxuyan aşığı yastı balabanın mahir ifaçıları Ələkbər Ələkbərov və Sərdar Məmmədov müşayiət edirdi.
Tədbirin aparıcısı Məhərrəm müəllim bildirdi ki, Azaflı Mikayıl haqqında el şairləri, aşıqlar yüzlərcə şeirlər yazıblar. Onlardan biri də canlı ensklopediya olan Zərgər Abbasdır. Sözü də bu məqamda məhz ona verdi. Zərgər Abbas Mikayıl Azaflıya həsr etdiyi bir necə şeirini söylədi. Şair gurultulu alqışlarla yola salındı.
Aşıqlar Elməddin Məmmədli və Şəhriyar Qaraxanlı ustadın “Dünya” müxəmməsini baş müxəmməs havası üstündə ifa etdilər.
Sonda Roman Azaflı səhnəyə çıxıb babasının "Qoy ədalət zəfər çalsın!" çeirini “Ozan marşı" havası üstündə oxudu.
Tədbirin təşkilində göstərdikləri əzmkarlığa görə Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri Musa Süleymanov, Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin vitse-prezidenti Çingiz Abbasov, Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədr müavini Namazəli Məmmədovun təşəbbüsü ilə bir çox aşıq və şairlər “Azaflı” medalı ilə təltif olundular.
Azaflı Mikayılın övladları- Hakim Azaflı, Maral Azaflı, Gülarə Azaflı tədbiri belə yüksək səviyyədə təşkil etdikləri üçün Azərbaycan Aşıqlar Birliyinə və Tovuz rayon Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvlərinə, zəhməti keçənlərə minnətdarlıqlarını bildirdilər.
Əlavə: Aşıq Mikayıl Azaflının xalq ruhu ilə həmahəng olan əsərləri Azərbaycanın mədəniyyət xəzinəsinə misilsiz töhfələr bəxş etmişdir. Onun təbiətə məhəbbəti, vətənpərvərlik hissləri, ana dilimizin saflığına münasibəti, dərin koloritli yaradıcılığı Azərbaycan Aşıq sənətinin parlaq səhifələrindəndir.
Aşıq Mikayıl Azaflının zəngin poetik irsinin geniş tədqiqi, nəşri və təbliğinin mühüm mərhələsi mədəni-mənəvi dəyərlərimizə diqqətdir. Nə xoş ki, milli-mədəni varlığımızın tərkib hissəsinə çevrilmiş Aşıq Mikayıl Azaflı irsi silinməz tarixi yaddaş kimi bu gün də yaşamaqdadır.
Elə bu gün də Aşıq Mikayıl Azaflı yaradıcılığı Azərbaycanın mədəniyyət inciləri kimi diqqət çəkir və gələcəkdə də bu ədəbi irs lazımınca təbliğ ediləcək.

Hüseyn İsaoğlu,
A Y B-nin və AJ B-nin üzvü,
Yazıçı-publisist

Bu Mustafayeva Fərəh Qurban qızıdır. Yanvarın 27-də Fərəhin 5 yaşı tamam oldu. Fərəh Bakıda doğulsa da, əslən Zəngəzur mahalının Qafan rayonunun Müsəlləm kəndindəndir. Babası Mustafayev Əkrəm Murtuz oģlu da yüz minlərlə soydaşımız kimi erməni faşistlərinin təzyiqi altında Qərbi Azərbaycandakı ata ocağını tərk etmək məcburiyyətində qalıb. O, Qərbi Azərbaycan İcmasınun Qafan rayonu Müsəlləm kəndinin koordinatoru kimi yurda qayıdış uğrunda yorulmadan mübarizə aparır. Gənc nəslin nümayəndələrini də doğma yurdlarımız barədə məlumatlandırır, o yerlərə qayıtmağa səfərbər edir.
Fərəh bala da nənəsi Fatma Səlim qızının baba yurdu Müsəlləm kəndinin əsrarəngiz təbiəti, mehriban insanları, min illəri aşan gözəl adət-ənənələri haqqında nağıllarını dinləyə-dinləyə boy atır. Tez böyüyüb baba yurdunu ziyarət etməyin xəyallarını qurur.
Bu gün Fərəhin əmisi Mustafayev Turan Əkrəm oğlu da qardaşı qızının ad gününə gəlib, ona ən xoş arzularını bildirir. Babası Əkrəm isə Fərəh mənim həm şəkərim, həm də şəkər və təzyiq dərmanımdır, -deyir. Balasına atalı, analı böyüyüb, xoş günlər görməsini, firavan ömür sürməsini arzulayır. Bir də arzu edir ki, babasının əlindən tutub baba yurdu Zəngəzura, Müsəlləm kəndinə getmək nəsibi olsun! Amin!

Qardaş sözlə ifadə olunmur...

Bu həyatda ən çətin şey Qardaşı söz ilə ifadə etməkdir! Bu mənada tək mənim üçün deyil, onu tanıyan hər bir insan üçün böyük dəyər sahibi , mərdlik və sədaqətli dost rəmzi olan, bu gün ömrünün 60-cı baharına qədəm qoyan əziz qardaşım, dostum, sirdaşım Namiq haqqında düşüncələrimi sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkirəm.
Çünki mənim qardaşım sözlərlə, cümlələrlə ifadə edilməyəcək qədər dəyanətli, mərd və səxavətli insan , bir sözlə, özündən böyük ürək sahibidir.
Onun haqqında saatlarla, günlərcə ürək dolusu danışsam da tükənən deyil. O, əvəzolunmaz qardaş, sədaqətli dost, nümunəvi ailə başçısı, Böyük Azərbaycan və Turan sevdalısı olmaqla yanaşı, ruhu göylərə bağlı şair və əsrarəngiz qələm sahibidir.
Əziz qardaş arzu edirəm yürüdüyün 59 il ömrünün tən ortaq nöqtəsi olsun. Həyatda sənə ilk öncə can sağlığı,doğmalarınla, dostlarınla, dəyərli övladların və nəvələrinlə xoş və mənalı ömr yaşamağı arzulayıram.
Bütün sirlərimi, sevinc və ağrı acılarımı qəlbən bölüşə biləcəyim əziz Qardaşım, sənin ürəyimdəki, həyatımdakı yerini heç nə əvəz edə bilməz. Doğum günün mübarək əziz Qardaşım!

AMEA, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

“Hophopnamə”nin müqayisəli ədəbi-fəlsəfi təhlili

M.Ə.Sabirdən yazılan, Sabirdən gətirilən misallar, Sabirin təbiri ilə işlədilən bütün ifadələr, hədəflərə yetmək üçün onun ipə-sapa düzülməmiş incilərindən istifadə edilən nümunələr bütün problemlərin, mətləblərin açar sözləri kimi səslənir. Sabir öz eyhamları, yumorları, satiraları, taziyanələri, eyni zamanda mənzumələrindən çıxış edərək böyük oxucu kütləsinin qəlbinə sirayət edən, insanların yaşadıqları ictimai-tarixi proseslərdəki fəaliyyətləri ilə bağlı başqalarından fərqli münasibətlərə malik olduğundan xəbər verir. M.Ə.Sabirin böyük mütəfəkkir dühası, güclü fəlsəfi dünyagörüşü hər şeydən əvvəl onun idrakındakı canlı müşahidə duyğusu, qavrayış, təsəvvür və s. təfəkkür fəaliyyətinin məqamları ilə əlaqədardır. Sabirin satiraları, deyimləri təkcə nəzəri yox, sanki praktik həqiqətlərin, yəni köhnə cəmiyyətin inqilabi surətdə yenidən dəyişdirilməsi, yenisinin praktik olaraq qurulması zəminində obyektiv ictimai və təbii qanunların həqiqi surətdə dərk edilməsinin meyarı təsirini bağışlayır. XX əsrin 70-ci illərində Ulu Öndər Heydər Əliyevin "Qoy ədalət zəfər çalsın!" devizi ilə xalqa, cəmiyyətə çağırışları, ədalətsizliyin toxumunu xalqlara ixrac edən, Qərbin mədəni ekspansiya ilə sırımaq istədiyi spesifik dəyərlərə etiraz əlaməti olaraq baş qaldırmışdı.
Sabirdəki həqiqət duyğusu onun yaradıcılığının ən gözəl cəhətlərindəndir. “Ey xacə, çalış surəti-zahirdə qəşəng ol!” deyəndə Sabir satirik tiplərə müraciət edir, onların çirkin xasiyyətlərini gözlərinin içinə deyir:
Yüzlərcə ziyan xalqa vur öz xeyrini gözlə,
Aldanma özün bir kəsə hüşyari zirəng ol.
Gər məsləhət olsa işini qur ikiüzlü,
Bir yanda qoyun, özgə tərəflərdə pələng ol.
Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun təbirincə desək “Bu şeirin hər sətri çox dərin müşahidənin nəticəsi olan psixoloji həqiqətləri ifadə edir. Ağılsız hərəkətləri ilə özünü bataqlığa salan, heyvani, kor ehtiraslara uyaraq uçurumun ağzına gəlib çıxan adamlar həmişə" cəhənnəmə gedən özünə yoldaş axtarar" prinsipi ilə hərəkət edib günahı başqalarının boynuna atmağa çalışar, həyasızlıqla, açıq yalan və böhtanla canını qurtarmağa cəhd edər. Sabir bu psixoloji vəziyyəti belə ifadə edir:
Heyvan kimi bir barədə palçıqda qalanda,
Sal fitnəli söz ortalığa, hövsələtəng ol"
Yazıçı M.İbrahimovun əsaslandığı bu şeir parçasının mahiyyətinə gəlincə demək olar ki, Sabir yüzlərcə bu cür oxşar və yaxın mənalı satiraları ilə 17-dən çox özünəməxsus imzalarda hədəflədiyi tipləri qeyri-insani hərəkətlərinə görə qamçılayır, sanki fiziki cəhətdən bunlara gücü çatmadığına eyham vursa da kəskin, ovqatı təlx etməyə qadir" ifadələrlə, yumoristik dillə öz daxili qəzəbini əritməyə çalışırdı:
Səs salma, yatanlar ayılar, qoy hələ yatsın,
Yatmışları razı deyiləm kimsə oyatsın,
Tək-tək ayılan varsa da, həq dadıma çatsın,
Mən salim olum, cümlə cahan batsa da batsın,
Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!
Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!
M.Ə.Sabirin "Hophopnamə"si 1912-ci ildən bu günə kimi dəfələrlə çap edilmişdir. Filologiya elmləri doktoru, 1969-cu ildə "M.Ə.Sabir və Azərbaycan demokratik mətbuatı" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş professor Məmməd Mahmud oğlu Məmmədovun apardığı elmi tədqiqat işinə əsasən “Hophopnamə”nin istər birinci, istərsə ikinci nəşrinin Abbas Səhhət tərəfindən hazırlanması qeyd olunur. O kitaba" Sabirin tərcümeyi-halı" adlı dolğun məzmunlu bir müqəddimə yazmışdı ki, bu müqəddimə indi də Sabir tədqiqatçılarının istinad etdiyi mötəbər məxəzlərdən biridir” (səh.24, “Hophopnamə” 2-ci cild; Bakı-1962).
Məmməd Məmmədova görə “Hophopnamə”nin son 2 nəşri 1954 və 1960-cı illərdə olmuş, tərtibçi H.Səmədzadənin adı kitabdan çıxarılmışdır. “Hophopnamə”nin altı nəşri ilə ilk mənbələr arasındakı söz, ifadə, misra, beyt fərqləri göstərilmişdir. Beləliklə, Azərbaycanda M. Ə. Sabirin “Hophopnamə”sinin ən mükəmməl, külliyyat şəklindəki ən dolğun nəşri professor Məmməd Məmmədov tərəfindən tərtib edilmiş mənbələr əsasındadır ki, bu da 1962 və 1965-ci ildə işıq üzü görmüşdür. M.Ə.Sabirin ilk dəfə 1912-ci ildə “Hophopnamə” adıyla çap edilən bütün şeirlərinin Azərbaycanda 6-cı nəşrindən sonra qardaş Türkiyədə 1975-ci ildə Mecit Doğru tərəfindən bu kitabın populyar bir variantı çap edilmişdir. Doktor Seyfəddin Altaylı isə əsərin orijinallığını tam saxlayaraq Azərbaycanın çağdaş latın əlifbası əsasında “Hophopnamə”də toplanmış bütün şeirləri olduğu kimi çap etdirmiş, hər səhifə altlarındakı izahlar, şərhlərdə anlaşılması çətin olan sözlərin anlaşıqlı olmasını təmin etməyə çalışmışdır.
29 noyabr 2024-cü ildə AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasında doktor, alim-tədqiqatçı Seyfəddin Altaylının tərtib etdiyi adı çəkilən M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”sinin və İzzəddin Həsənoğlunun XIII əsrdə yazdığı "Kitabi-Sirətün-Nəbi" poemasının üzə çıxarılmasının təqdimat mərasimi keçirilmişdir. M.Ə.Sabirin sözügedən “Hophopnamə”sinin yeni nəşri və İzzəddin Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətün-Nəbi" poeması ilə bağlı çıxışlar olmuşdur. Xüsusən AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli "Seyfəddin Altaylının xidmətləri və araşdırmaları" adlı “Kitabi-Sirətün-Nəbi” poemasına “Ön söz”də müəllifin-tərtibçinin çoxillik böyük zəhmətinin və səmərəli axtarışlarının nəticəsi kimi meydana çıxmış 3 cildlik "Azərbaycan türkcəsi sözlüyü"nü əslində bir elmi-tədqiqat İnstitutunun görə biləcəyi mükəmməl bir tədqiqat işi hesab edir və həmçinin onun tədqiqatları ilə Azərbaycan Həsənoğluşünaslığının daha da genişlənməsi və zənginləşdirilməsi üçün imkanlar yarandığını açıqlayır. Mərasimin sonunda Seyfəddin Altaylının M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”sinin yeni nəşri ilə bağlı araşdırmalarının xüsusi diqqət çəkdiyini deyə bilərik. Tədqiqatçı və tərtibçi “Hophopnamə”dəki "Bir məclisdə on iki kişinin söhbəti" şeirindən Dərvişin dilindəki “Nerdə bulsam sovq açıb min-min yalan söz satmışam" ifadəsində "sövq" sözü üzərində dayandığını bildirmiş və bunun mənasının necə olmasını ərəb, fars, türk lüğətlərində (sözlüklərində) axtarmış, nəhayət çox çətinliklə aşkar etmişdir ki, bu söz "bazar" mənasında "bazar açmaq" kimi işlənən deyimdir. Kökü ərəb dilindən gələn bu “sövq” sözü 2024-cü ildə işıq üzü görmüş “Hophopnamə”nin sonuncu nəşrində “sövq açmaq” kimi verilmiş və 5-ci nəşrinin düzgün olan "sovq açıb" variantına uyğunlaşdırılmamışdır. "Dilimizdə" sov" sözünə birləşib digər yaxın mənalı sözlər mövcuddur ki, bunlar da aşağıdakılardır: "sovda", "sovdagər" və s.
"Sovda" alver, alış-veriş mənasında olub dilimizdə sövda, sövdagər kimi işlənir. Xalqın dilində "arşın mal satan sövdagərlərin olması barədə tarixi faktlar çoxdur. “Sov” sözü ilə birləşib yeni mənalar bildirən sözlər də dilimizdə vətəndaşlıq hüququ qazanmışdır. Məsələn sovdazadə - aşiq, vurğun, dəlicəsinə vurulmuş; sovda - eşq, məhəbbət, həvəs, arzu, istək mənasında; sovdayi- sevdalı, aşiq, vurğun, sovq-sövq səbəb olma, təhrik etmə və s. mənasında da işlənir.
S.Altaylının tərtib etdiyi M. Ə. Sabirin “Hophopnamə”sinin yeni nəşri, sunuş (müqəddimə), ön söz, Sabir və şeir dünyası, kaynaklar (mənbələr), sözlüklər də daxil olmaqla 446 səhifədən ibarətdir. Ankara - 2024 "Bengü" - Bir Avrasiya Yazarlar Birliyi Kuruluşudur" nəşriyyatında çap olunmuşdur.
S.Altaylının tərtib etdiyi bu “Hophopnamə”də M. Ə. Sabirin külliyyatına xas olan bütün “satiralar”, "qəzəllər", "Uşaqlara hədiyyə", "tərcümələr" izahat və şərhlər verilsə də, professor Məmməd Məmmədovun tərtib etdiyi "Hophopnamə"nin 6-cı nəşrində olan M.Ə.Sabirin felyetonları, məqalələr və məktublarının buraya daxil edilməsi unudulmuşdur. Lakin S.Altaylı bunu bilə-bilə etməmiş, M.Ə.Sabirin satirik şeirlərinin bir qismini təhlil etmək məqsədi güdərək yalnız satiraları, qəzəlləri, Uşaqlara hədiyyə, tərcümələri əsas götürərək kitaba daxil etmişdir. Kitabın 96-cı səhifəsindəki "Qorxuram" şeirinin ideyasına uyğun olaraq A. Altaylı tutarlı bir təhlil aparır. "Öz mənafelərindən başqa bir şeylə maraqlanmayan müsəlmanlar, bir-birinin quyusunu qazan müsəlmanlar, xalqı aldadıb pulunu əlindən alan müsəlmanlar, hər cür günahı din adına yozan müsəlmanlar o zamanlar var imiş ki, Sabir də baxın nə deyir:
"Üz qoyuram gah neyistanlara
Bir sürü aslan görürəm, qorxmuram.
Məqbərəlikdə edirəm gəh məkan,
Qəbrdə xortdan görürəm, qorxmuram.
Mənzil olur gah mənə viranələr
Cin görürəm, can görürəm qorxmuram
Leyk bu qorxmazlıq isə doğrusu
Ay dadaş, vallahi, billahi, tallahi ,
Harda müsəlman görürəm qorxuram!"
Doktor Seyfəddin Altaylının ön sözdə bildirdiyi kimi Sabirin şeirləri sanki bütün dövrlər üçün yazılmışdır və göründüyü kimi onun şikayət etdiyi, toxunduğu problemlər bu gün üçün də yetərlidir. Bu durum şair üçün bir üstünlük olsa da, xalq üçün olumsuzluktur (mənfi haldır). Yenə də Sabirin acı bir dillə tənqid etdiyi mənfiliklərinin heç olmasa bir qisminin ortadan qalxdığı günlərin gələcəyinin də yaxşı olacağına ümid etmək olar [1, səh.6].
M.Ə.Sabir müəyyən ideologiyaların təsirinə düşüb sifarişlə yazmırdı. O, sırf demokratik ruhlu şair təsiri bağışlayırdı. Sabir doğrunu doğru, yalanı yalan, nahaqqı nahaq, düzü düz kimi yazırdı. O sovet dövrünün repressiya illərində yaşasaydı yəqin ki, ya Sibirə sürgün edilər, ya da ölümə məhkum olunardı. Sabirin 17-dən çox imzada şeir yazmasının məntiqindən hiss olunur ki, o, yaşadığı mövcud rejimin sərt qanunlarından xəbərdar olub çəkinmiş, yaradıcılığının çiçəkləndiyi anlarında uzun sürən xəstəliklərin daşıyıcısı olmuşdur. Abbas Səhhətin Sabir haqqında dediyi sözlər bu gün üçün də ən doğru və aktual səslənir:
"Sabir əsərlərində işlətdiyi ibarələr və yeni məzmunlar kimsəni təqlid deyil, məhz öz fikrinin nəticəsidir. Bununla demək istəyirəm ki, Sabir müqəllid (təqlidçi) deyil, bəlkı elə mücəddiddir (yeniləşdirən) ki, köhnə şeirlər ilə yeni şeirlər arasında bir əsrlik bir uçurum açdı ki, bir daha geri dönüb də o uçurumu atılmağa kimsədə cürət qalmadı. Bir kərə düşünülsün: ədəbiyyatımızda nə qədər böyük bir təsir və nə qədər bir inqilab vücuda gətirmiş!"
"Hophopnamə"nin türkcə nəşrinə çox böyük əmək sərf etmiş doktor Seyfəddin Altaylı bir tərtibçi kimi kitabın sunuş (müqəddimə) hissəsində türk tədqiqatçısı Ahmet Bican Ercilasunun iki səhifəlik qeydlərindən başlamış. Özünün M.Ə.Sabir və şeir dünyası adlı 11 səhifəlik ön sözdəki "Toplumsal durum" (ictimai vəziyyət) sosial ədalətsizlik, vətən, millət sevgisi və kimlik məsələsi, geleneksel yönetimə duyduğu tepku və demokrasi anlayışı (ənənəvi köhnə idarə rəhbərliklərinə reaksiyası və demokratik anlayışı) Egitim-Cehalet (təlim-tərbiyə və cəhalət) paraqraflarında Sabirin "yalnız Azərbaycanda deyil, "Molla Nəsrəddin" jurnalının yayıldığı hər yerdə İran, Dağıstan, Tatarıstan və Türküstanda da böyük təsir gücünə malik satirik şeir mövzusunda bir məktəb olduğunu qeyd etmişdir. Müəllif daha sonra demişdir: "Güney Azərbaycanda Mirzə Əli Möcüz Sabirin davamçısıdır. Sabir indiyə qədər müasirliyi sona çatmayan, cəmiyyətimizdəki təlim-tərbiyə sistemi indiki şəkildə gedərsə, daha bir çox yüz illərin şairi olacağı bizə gün kimi aşkardır.
Abbas Səhhətin M.Ə.Sabir haqqındakı düşüncələrinin ontologiyasına xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun XX əsrin 60-cı illərindəki təbiri ilə yanaşdıqda bu xüsusda eyni və yaxın məzmunlu gerçək fikirlərin sintezinə aydınlıq gətirmiş oluruq: "Doğrudan da Sabir ədəbiyyatımızda inqilab yaratdı. M. F. Axundovun XIX əsrin ortalarında səpdiyi toxumlar əlli il sonra, yəni iyirminci əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatı gülüstanında pardaqlanıb açıldı, son dərəcə ətirli və rəngarəng güllər bitirdi. Bu güllərin rişəsi xalq həyatının dərinliklərindən su içirdi. Onlar ətrini xalqın sinəsindən alırdı. Sabir ona görə misilsiz bir novator, ədəbiyyatda hər cəhətdən inqilab yaratmış bir sənətkar oldu ki, ürəyinin bütün telləri ilə xalqa bağlı idi. Sabir ölməz sənətkardır. Yüz illər keçsə də o, ədəbiyyatımız üçün bir örnək olaraq qalacaqdır. Azərbaycanın yeni nəsilləri onun yaradıcılıq cəsarəti, böyüklüyü haqqında düşünərkən iftixarla bu sözlərini xatırlayacaqlar. Həmin sözlər və ifadələr mütəfəkkirin "Şəkibai" (farsca səbr edən, səbrsizlik deməkdir) şeirində çox gözəl səslənir:
Yar getdikcə təhəssür dili-şeydadə durar,
Ömr vardıqca həvəs aşiqi-risvadə durar!
Seyli-tə’n oylə təməvvüclə alıb dövrü bərim –
Bənzərəm bir qocaman dağə ki, dəryadə durar!
Nə qəm, uğratsa da bir gün məni ifnayə zəman,
Mən gedərsəmsə məramim yenə dünyadə durar!
Durmuşam pişü pəsi-tə’ndə , Sabir, necə kim,
O əliflər ki, pəsü pişi-ətə’nadə durar!
Sabir sənətinin çağdaş İran şairləri, xüsusən satirik şairlər üçün əhəmiyyətini Əbül-Kasimi Lahuti belə izah edir: "... Sabirin əsərləri o qədər sadə, rəvan, xəlqi, aqilanə və qorxmaz ruhdadır ki, azadlıq sevən hər bir insanın ürəyinə yol tapır. Bu səpkidə müstəqil əsərlər yazmaqda mənə Sabir yol göstərmişdir. Bu sahədə mən onun ustadlığına minnətdaram. İranın digər satirikləri də mənim kimi. Orta Asiyanı dolaşdığım illərdə gördüm ki, o yerlərin satirik əsərləri də qətiyyən Sabir təsirindən xaricdə deyildir” [7, səh.682] Böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkirinin əsərləri hələ sovet dönəmindən rus, Ukrayna, gürcü, erməni, tatar, habelə fars dillərində milyonlarla oxucuya çatdırılmış, müstəqillik qazanmışAzərbaycanın çağdaş dövründə qardaş Türkiyə, orta Asiya və digər türksoylu xalqların ədəbiyyatında özünə geniş yer almış, beləliklə hər yerdə bu böyük sənətkarın oxucuları onu yüksək ictimai ideallar sahibi olan alovlu bir vətənpərvər kimi tanıyır və sevirlər. Onun çox vüqarlı səslənən “Bənzərəm bir qocaman dağə ki, dəryadə durar” ifadəsi bu ideallarından doğan poetik və fəlsəfi qənaətləridir”

Ələyəz kəndinin əfsanəvi desantı

Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahılın Ələyəz kəndi əsrarəngiz gözəlliyi, tarixi abidələri, bulaqları ilə bərabər həm də böyük şəxsiyyətləri ilə yadda qalıb. Bu elin belə oğullarından biridə İbrahimov Hüseyn Talıb oğludur. O, 15 may 1923-cü il tarixdə Ələyəzdə anadan olub. İlk ibtidai təhsilini Ələyəz kəndində, tam orta təhsilini isə Qovuşuq kəndidə alıb. O,18 yaşında (1941-1942) Dərələyəzin Sallı kəndində orta məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərmişdir. 22 iyun 1941-ci ildə II Dünya Müharibəsinə çağırılmış 28.08.1942-ci ildən 05.11.1945-ci il tarixədək SSRİ Silahli Qüvəlləri sırasında müxtəlif cəbhələrdə starşına rütbəsində döyüşmüşdür. O, şücaətlə vuruşaraq 3-dəfə yaralanıb (10.09.43, 14.01.44, 25.3.45-ci illərdə). O, 1943-cü ilin iyun ayından 1944-cü ilin mart ayına kimi 1-ci Ukrayna cəbhəsində sanitar-təlimatçı 1945-ci ilin yanvar ayından 1945-ci ilin mart ayınadək leytenant rütbəsində 2-ci Ukrayna cəbhəsində “atıcı tağım” komandiri vəzifəsində xidmət keçmişdir. 1945-ci ilin may ayından noyabr ayınadək Macarıstanda Şafovka şəhərində 6-cı Hava-Desant Qoşunlarının tərkibində kiçik leytenant rütbəsində tağım komandiri vəzifəsində xidmət etmişdir. Döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə Hüseyn Talıb oğlu İbrahimov “Qızıl Ulduz” ordeni (orden № 2104488) Qələbənin 25 illik və 30 illik yubley medalı ilə təltif edilmişdir. 5 noyabr 1945-ci il tarixində ordu sıralarından ehtiyata buraxılmışdır.
Döyüş yolu və şücaəti haqqında rəsmi sənədlərdə qeyd edilənləri təqdim edirik: “25.03.1945-cı il tarixində Çexoslavakiyanın Tura kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə düşmənin atəşi altında öz tağımı ilə birlikdə birincilər sırasında yaşayış məntəqəsinə soxulan hitlerçilərin bölüyünü mühasirəyə almış, onlardan 4 nəfəri məhv etmiş, 5 nəfəri isə əsir götürmüşdür. Düşməni təqib etməyi davam etdirərək tağımı Tura stansiyasının 4 km-lik qərbində yerləşən bunkerlərdə mövqeyini möhkəmləndirmiş hitlerçilərin üstünə qaldırmışdır. Döyüşdə yaralanmasına baxmayaraq döyüş tapşırığını tam yerinə yetirənə kimi tağıma komandanlıq etmişdir.
Onu da qeyd edək ki, yuxarıda göstərilən məlumatlar “Pamyat Naroda” saytından götürülmüşdür.
Müharibədən qayıtdıqdan sonra H.İbrahimov 1945-1947-ci illərdə öz dogma kəndlərində müəllim kimi fəaliyyət göstərib. 1947-1948-ci illərdə Dərələyəz mahalının Gülüdüzü kəndində orta məktəb direktoru vəzifəsində çalışıb. 1948-1949-cu illərdə Ermənistan SSR Mikoyan rayonunda nəşriyyat şöbəsində çap olunan “Ədəbiyyat” qəzetində müxbir, sonra isə təlimat şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 1949-1954-cü illərdə Ələyəz kəndində “Zərbəçi” kolxozunun idarə heyətinin sədri vəzifəsində çalışmışdır. Ələyəz kəndində sədr işlədiyi müddətdə özünün gündəlik iştirakı və rəhbərliyi altında partlayıcı vasitələrlərdən istifadə etməklə baş verə biləcək təhlükələri göz önünə alaraq sərt qayaları partladaraq 10 km məsafə boyu Ələyəz kəndinə yaylaq yerinə qədər avtomobil yolu çəkdirib.Həmin yolun çəkilişi kolxozun biçin yerlərindən otun daşınmasında, həmçinin əhalinin yaylağa gediş-gəlişini asanlaşdırmışdır. H.İbrahimov eyni zamanda Ələyəz kəndində 5 km məsafədən su xətti, eyni zamanda kəndə elektrik xəttinin çəkilməsini təmin edib. Sonra 1954-1961-ci illərdə Ələyəz kəndində orta məktəbdə müəllim kimi çalışıb. Ömrünün çox hissəini gənc nəslin tərbiyəsinə həsr edən Hüseyn İbrahimov müəllim peşəsini ən şərəfli peşə hesab edir, ən yüksək vəzifəni isə müəllimlik sayırmış.


Hüseyn İbrahimov universal şəxs olub, onu həkimlik (diş çəkmək), sınıqçılıq bacarığı ilə kənd əhalisi yaxşı xatırlayır. O, Ələyəz kəndində bir çox şəxsləri müalicə edib, bir çox şəxslərin dişini çəkib. Hətta qonşu kənddən ağır vəziyyətdə ombası çıxmış bir şəxsi palazın arasında H.İbrahimovun yanına gətiriblər o həmin şəxsin ombasını salıb və həmin şəxs özü durub yeriyərək rahat çıxıb gedib. H.İbrahimov balıq tutmağı da çox sevirimiş. Təbiət vurğunu olan H.İbrahimov həm də yaxşı bağban olub, yaxşı ağac calaq edirmiş. Saz havalarını gözəl ifa edirmiş.
1955-1961-ci illərdə o BDU-nun “Fiziki coğrafiaya” fakültəsində qiyabi təhsili başa vurmuşdur. H.İbrahimov “Arpaçay hövzəsinin faydalı qazıntıları” adlı diplom işi müdafiə etmişdir. Həmin diplom işi “əla” qiymətə layiq görülüb.
Hüseyn İbrahimov 1949-cu ildə Ələyəz kənd orta məktəbinə rus dili müəlliməsi kimi təyin edilmiş milliyətcə malakan olan Jabina Nadejda xanımla ailə həyatı qurmuşdur. Bu nikahdan onların 6 övladı olmuşdur. H.İbrahimov 5 dekabr 1977-ci ildə dünyasını dəyişib və Ələyəz kənd qəbristanlığında dəfn edilib.


Ot kökü üstə bitər deyib atalar. Hüseyn İbrahimovun nəsli doğma Ələyəz kəndində deportasiya edilsələr də öz həyat kredolarına sadiq qaldılar. Onlar vətənpərvərliyi və vətənə sədaqəti ilə başqalarına örnək oldular. H.İbrahimovun oğlu Telman İbrahimov uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olaraq gənc nəsilin vətənpərvər ruhda tərbiyə olunmasında dövlətmizə böyük tövhələr verdi. Onun tələbələri arasında Milli Qəhrəman Murad Mirzəyev kimi hərbiçilərimiz olmaqla bərabər, saysı-hesabsız Qarabağ müharibəsi iştirakçıları və öz oğlu Araz İbrahimov kimi xüsusi təyinatlıların yüksək rütbəli zabitləri yetişdi.

Səməd Vəkilov
Tədqiqatçı-hüquqşünas

“Əkinçi”dən başlayan Azərbaycan mətbuat tarixinin yaşı və yaddaşının miqyası elədir ki, burada inkişaf da, tərəddüdlər də, müəlliflərin və yazıların obrazları da aydın görünür. Dünəndən bugünə cəmiyyətin intellekt zümrəsinin elə bir nümayəndəsi yoxdur ki, onun tərcümeyi-halında mətbuatın adı keçmə-sin. Bir gerçək ondan ibarətdir ki, ictimai-siyasi, elmi, ədəbi-mədəni düşüncənin meydanı, hədəflərinin formalaşması, təsirləri və ümumiyyətlə, ziyalılığın özü mətbuata birbaşa bağlıdır. Bu mənada Şərif Kərimli həm mətbuatda formala-şan, həm də mətbuatın zamana görə formalaşmasında xidməti olan ziyalıdır.
90-cı illərədək BDU-nun jurnalistika fakültəsi ölkədə bu sahədə ixtisas verən yeganə məktəb olub. Bu ixtisas da qəzet, radio-televiziya, nəşriyyat üzrə alt qruplara bölünüb. Fakültədə jurnalistikanın nəzəri-praktiki, tarixi, dil-nitq mədəniyyətinin böyük bilici alimləri çalışıblar. Mir Cəlal Paşayev, Şirməmməd Hüseynov, Nəsir İmanquliyev, Famil Mehdi, Qulu Xəlilli, Şamil Qurbanov, Seyfulla Əliyev, Əliş Nəbili, Tofiq Rüstəmov, Mahmud Mahmudov, Zinyət Əlizadə, Cahangir Məmmədli, Akif Rüstəmov... Onların hamısının adlarını sıralasaq, iri bir siyahı alınar. Bu gün mətbuat və digər sahələrdə az-çox tanınan, özünə yüksək mövqe-status qazanan jurnalistika fakültəsinin tələbələri həmin müəllimləri şükranlıq hissi ilə xatırlayırlar.
Şərif Kərimli də məhz hərəsi özlüyündə bir məktəb olan həmin müəllimlərin yetirmələrindən biridir. O yetirmələrdəndir ki, istedadı, fəaliyyəti ilə adını mət-buat tarixinə yazdıra bilib. Ancaq nə dərəcədə onların xidmətləri qiymətləndiri-lib, bu, ayrı söhbətin mövzusudur. Çünki o, işində, xidmətində iddialardan çox, səmimi ictimai məsuliyyətə, vətəndaş töhfəsinə üstünlük verib.
Şərif Kərimli 1977-ci ildə BDU-nun jurnalistika fakültəsini bitirib. 47 ildir ki, müxtəlif mətbuat orqanlarında çalışır. “Yazıçı” və “İşıq” nəşriyyatlarında re-daktor, şöbə müdiri, “Gənclik” (“Molodost”) jurnalında ədəbi işçi, məsul katib, redaktor müavini vəzifələrində işləyib. Bu məsələdə də ona Tanrı lütfünü əsir-gəməyib. Ustad müəllimlərdən dərs aldığı kimi, Əjdər Xanbabayev, Məmməd İsmayıl, Sabir Rüstəmxanlı kimi mütəfəkkir sənətkarlar yanında özü də, qələmi də ustalaşıb.
Şərif Kərimlinin iş təcrübəsində qəzetçilik xüsusilə mühüm yer tutur. Onun qəzetçilik fəaliyyətinin əsas önəmi və şansı odur ki, fəaliyyəti müstəqillik döv-rünə düşüb. İlk müstəqil mətbuat orqanı olan “Azərbaycan” qəzetində 1989-92-ci illərdə məsul katib, baş redaktor müavini və sonra isə baş redaktor olub. 1992-ci ildə bu qəzet 31 nəfər jurnalistin Milli Məclisə ünvanladığı məktub əsa-sında Cümhuriyyət dövrünün parlament orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin hüquqi varisi olaraq fəaliyyətə başlayıb və Ş.Kərimli orada baş redaktor müavini, baş redaktor vəzifəsini tutub.
90-cı illərin önləri nə qədər ziddiyətli dönəm olsa da, böyük tarixi əhəmiyyə-ti odur ki, xalqın, ölkənin azadlıq, müstəqillik arzularının mücadilə meydanla-rında gerçəyə çevrilməsi mərhələsidir. Ən böyük acımız isə, doğma torpaqları-mıza – Qarabağa və Qərbi Azərbaycandakı qədim tarixi torpaqlarımıza qarşı erməni təcavüzünün baş qaldırmasıydı.
Bir yandan da Gürcüstanda Z.Qamsaxurdiyanın hakimiyyəti dövründə qə-dim yurd yerlərimizə ərazi iddialari, tarixi saxtalaşdırmaq cəhdləri, Borçalıda soydaşlarımızın hüquq və azadlıqlarına sayğısızlıq, milli-etnik təsirlərə məruz qalması, onlara qarşı separatizm həmlələri, milli-ayrıseçkilik meylləri özünü göstərirdi. Proseslərin faktoloji mənzərəsi, ictimai fikir təsdiq edir ki, o dövrün acıları isə xoşluğundan ağır idi. Dövlət müstəqilliyinə gedən yolun mahiyyəti də elə bundaydı ki, çətinliyi nə qədər ağırdısa, hadisələrə baş vurmaq üçün tələb olunan cəsarət ondan da artıq idi.
Bu baxımdan, Ulu Öndər Heydər Əliyevin “Müstəqilliyin əldə olunması nə qədər çətindirsə, onun saxlanılması, daimi, əbədi olması bundan da çətindir” sözləri o müstəqillik yolunun keçilməsi üçün impulsiv dürüst bir ictimai qənaət, düşüncədir.
Şərif Kərimli belə bir ziddiyətli zamanda ilk müstəqil qəzet olan “Azərbay-can”da kollektivlə birlikdə əsgər əhval-ruhiyyəsində, ovqatında çalışırdı. Bəzən hərbi geyimdə də redaksiyada görünürdü. Tez-tez qaynar nöqtələrdən reportaj-lar, ictimai diskussiyalar hazırlayırdı. Qəzetdə Sabir Rüstəmxanlının atdığı irə-liçi, demokratik təməl sonradan Şərif Kərimlinin redaktorluğunda özünəməxsus şəkildə davam elədi. Qəzet nəinki günün nəbzini tuturdu, o həm də nəbzi idarə edə bilirdi. Onda başqa yeni mətbu nəşrlər də yaranmışdı və onların arasında “Azərbaycan” qəzetinin lokomotiv imici, öz yeri, çəkisi vardı. Əminliklə deyi-rəm ki, yeni dövr Azərbaycan publistikasının ən parlaq nümunələri ”Azərbay-can” qəzetində olduğu kimi, heç bir nəşrdə dolğun təfərrüatla yer almayıb.
1988-1989-cu illərdə tələbə olarkən mənim də yazılarım “Azərbaycan” qəze-tində dərc olunub. Biz yeni nəsil jurnalistlər ən yüksək tirajla və peşəkarlıqla çı-xan o qəzetdə işləməyi arzulayardıq. Düzdür, 1991-ci ildə BDU-nun jurnalisti-ka fakültəsini bitirərkən ilk iş yerim başqa qəzet olub, amma sonrakı mərhələdə uzun illər “Azərbaycan”da işləmişəm, qəzetçiliyi öyrənmişəm, təcrübəm orada formalaşıb. Elə olub, redaksiyada gündəlik “letucka”larda yazıların keyfiyyətini məsuliyyətlə, mətbəədə petiit, nonparel (qəzetlər o zaman linotipdə yığılırdı) şriftləri ilə metal çərçivə üzərində qəzetin görünüşünün effektivliyini müzakirə eləmişik. Komendant saatlarının qadağası ilə gecələri nəşriyyat dəhlizlərində az keçirməmişik. Cəbhə bölgələrində gözlərimiz, qəhrəmanlıq da, ölüm də görüb...
1992-ci il, günlərin birində mətbəədə qəzetin növəti nömrəsini çapa hazırlayırdıq. O zamanlar gənclik həvəsiylə hər həftə işlədiyim “Fəryad” qəzetində publisistik yazılarım dərc olunurdu. Onda “Azərbaycan”ın bir neçə işçisi də mətbəədə idi. Onlardan biri mənə yaxınlaşıb, iş-gücdən, yazı-pozudan söz salıb soruşdu:
-Bizim qəzetdə işləmək istəyirsən? – cavab gözləmədən əlavə elədi: – Redaktor Şərif Kərimli səni görmək istəyir. Deyəsən, qəzetə işə dəvət etmək fikri var. Sabah tezdən gəl.
Doğrusu, gözləmədiyim, amma qəzetin adına, nüfuzuna görə dəyərləndiril-məli təklif idi. Razılaşdım, getdim və sabahı gündən etibarən yeni məşhur kol-lektivlə işləməyə başladım. Şərif müəllim olduqca tələbkar redaktor idi. Bir də görürdün, işin axırı çağırdı ki, hazırlaş, sabah ezamiyyətə gedirsən. Bəhanə-fi-lan da qəbul olunmazdı. İş təcrübəmin ilk çətin mərhələsini mən o qəzetdə jur-nalist məsuliyyəti, riski və operativliyinin gərginliyi altında keçmişəm. Bu təcrübə sonrakı fəaliyyətimdə maneələrin, çətinliklərin aşılmasında ən böyük dəs-təkçi olub.
Ş.Kərimlinin yazar kimliyi haqqında ən etibarlı mənbələr onun araşdırma yazıları, ictimai-siyasi publistikası, sənədli bədii əsərləridir. O, reportyor, pub-lisist, qəzetçi-yazar kimi zamanında məşhurluğun nə olduğunu görən, amma bundan zərrəcə sui-istifadə etməyən usta qələm adamıdır. Onu yaxından tanıdı-ğımdan, yaradıcılığına, vətəndaş, ictimai mövqeyinə yaxşı bələd olduğumdan, tərəddüdsüz qeyd edirəm ki, Şərif Kərimlinin publisistikası mövzusuna, xarak-terinə, ideya-estetik tərzinə görə bütünlüklə milli, ictimai və mətn texnologiyası etibarilə isə fərqli mahiyyətə malikdir.
Şərif Kərimlinin publistikasının mahiyyətində həm mənbəli xəbər, həm fakt, həm analitik münasibət, həm də çağdaşlığı, ictimai nəbzi yansıtmaq imkanı və qabiliyyəti qabarıq görünür. Eyni zamanda, dil-təhkiyə cazibəsi ilə bədii təsvir vasitələri iç-içə təzahür edir. Elə bu da Şərif müəllimin publisist kimi orijinallı-ğıdır – “Ötən illərin harayı” adlı dörd cildliyi və “8712 nömrəli əsir”, “Gürcüs-tan: ikili standart siyasətinin yeni qurbanı” kimi...
Akademik Nizami Cəfərovun “O yaşadıqlarından danışır…” adlı məqaləsin-də oxuyuruq:
“Şərif Kərimli siyasi, elmi və bədii fəaliyyətini bir-biri ilə uyğunlaşdırmağı və onları bir istiqamətə yönəltməyi bacaran ziyalıdır. O, yaradıcılığının yarısını əhatə edən Borçalı problemini mətbuat vasitəsilə, eyni zamanda ən yüksək rəsmi səviyyələrdə diqqətə çatdırmış, Azərbaycan və Gürcüstan prezidentləri ilə görüşmüş və bu məsələ ilə bağlı soydaşlarımızın arzu və istəklərini ifadə edən təkliflər vermişdir. Şərif Kərimlinin redaktorluğu ilə çıxan qəzetlər ictimai-siyasi hadisələrə heç vaxt birtərəfli şəkildə yanaşmayıb, həmişə problemi tam ay-dınlığı ilə cəmiyyətə təqdim edib. Bu mətbu orqanlarda ictimai və dövləti işlər-də tanınmış, torpaqlarımızın müdafiəsində rəşadət göstərmiş gürcülər və ingi-loylar barəsində də obyektiv, maraqlı yazılar yer almış, onların ictimai, sosial və digər problemləri muxtəlif səviyyələrdə gündəmə gətirilmişdir.”
Şərif Kərimli idman jurnalisti deyil, amma idman jurnalistləri arasında daha çox tanınmışlardan, adı qalıcı olan yazarlardandır. Onun jurnalist qələmində bir yazıçı təfəkürü, tərzi vardır. Və onun idman jurnalistlərindən fərqi ondadır ki, o, çağdaş dövrümüzdə el pəhləvanlarından yazan yeganə yazıçı-publisistdir. Azərbaycan pəhləvanlarının yaşamı, fəaliyyəti, möcüzəvi səhnə nümayişləri onun qələmində bitkin, cazibəli halda obrazlaşıb. Gələnəksəl türk xalq pəhlə-vanlığı (və pəhləvanlar) haqqında çox sanballı bədii-publisistik məqalələr, sə-nədli povestlər yazmaqla, onların adlarını yazılı tarixin yaddaşına ötürüb – “Rəşid Pəhləvan”, “Sali Süleyman”, “Pəhləvan Müsəllim” kimi...
“Pəhləvanın taleyi” tarixi-sənədli romanı müəllifin hələ sıradan son əsəridir. Əsər ağır atletika sahəsində, sirk səhnəsində misilsiz xidmətlər göstərmiş milli pəhləvanlığın görkəmli nümayəndələrindən olan, uzun illər Gürcüstan Milli Filarmoniyasında çalışmış Məhəmmədəli Qazaxlı haqqındadır. 2023-cü ildə nəşr edilən romanda məşhur Məhəmmədəli Qazaxlının vətəndaş, pəhləvan kimi ömür yolu və fəaliyyəti barədə bir-birindən maraqlı anlar, anılar yer alıb. Müəl-lifin bu kitabını çağdaş dövr qəhrəmanlıq əsərlərinin dəyərli nümunəsi hesab etmək olar.
Şərif Kərimli 1954-cü il iyunun 22-də Borçalıda, Gürcüstanın Marneuli ra-yonunun Baydar kəndində anadan olub. Yaradıcılığında qabarıq görünən mo-tivlərdən biri də vətənə, yurda bağlılıqdır. Onun yazılarına doğulduğu yurdun torpağının ətri, insanlarının comərd həyatının ritmi-yaşantısı, təbiətinin rəngi-səfası hopub. Bəhs etdiyi mövzularda qoyulan problem və qayğılara milli dü-şüncə, ictimai-sosial münasibət, soy-kök, dil, mədəniyyət baxımından ziyalı-və-təndaş yanaşması vardır. “Böyük fəlakətin astanasında”, “Bakıdan Borçalıya nə yaxınmış”, “Bir köç qayıdır geri”, “İflasa uğramış siyasət və gerçəklik”, “Ha-ra gedirsən, ay evi yıxılmış?!”, “Mən qurban verildim”, “Borçalı ağrıları”, “Gül verdik, güllə aldıq”, “Borçalıdan Bakıya bir köç gəlir - qaytarmalıyıq!..”, “İtiri-lən nəslin harayı” əsərləri günün olaylarının, insan qayğılarının termoanalizi ki-midir.
Şərif müəllimin yaradıcılıq trayektoriyasının özəyində Borçalı-Bakı yolu, vətəndən vətənə səfər təəssüratlarının təsirləri durur. Bu yol milli kimlik, ömür, məsuliyyətli yaradıcılıq yoludur. Yazılarının birindəki qeydləri bu fikri yetərin-cə dolğun əsaslandırır:
“Həyatımda elə bir il olmayıb ki, mən doğma Borçalıma baş çəkməyim. Ba-kı-Borçalı arasında getdiyim yolları əgər bir-birinə calasaydılar, bəlkə də Yer kürəsinin belinə kəmər kimi dolamaq olardı. Hələ bu yollarda yaşadıqlarımdan, qazandıqlarımdan və itirdiklərimdən danışmıram… Mənim üçün dünyanın bü-tün düyünləri, bütün ağrıları, bütün arzuları, bütün sevincləri, bütün kədərlə-ri… bu yollardadır. Bu yolların o başında doğuluruq, yola çıxırıq, yolun sonu-na çatar-çatmaz bir daha geri qayıdırıq və gördüklərimizi, yaşadıqlarımızı təzə doğulanlara danışa-danışa ölürük… Nə etməli, biz belə olmuşuq, elə belə də olacağıq – üzü Altaydan, Yeniseydən bəri didərgin ruhlarımızın sorağıyla dün-yanı fırlana-fırlana gəlib, Xəzərlə Qara dəniz həndəvərində ilişmişik. Ayağımızı hara basırıqsa, əcdadlarımızın iniltisini eşidirik: “Sən Vətəndəsən! Vətən sən-sən! Vətən səndədir!”
Borçalıdan söz düşmüşkən: Gürcüstanda Z.Qamsaxurdiyanın prezidentliyi dövründə yaranan qarşıdurma meylləri, soydaşlarımıza qarşı kriminogen hərə-kətlər, təhsil, mədəniyyət haqlarının pozulması, qədim tarixi yer adlarının də-yişdirilməsi ziyalılarımızın haqlı narazılıqlarına səbəb olmuşdu. Millətçi-şovi-nist qrupların içində ermənilər əsas katalizator rolunda çıxış edirdilər.
O illərdə müəyyən sosial, milli yönümlü təxribatlara, təhdidlərə, hüquqsuzluğa reaksiya verənlərdən, mətbuatda etiraz səsini qaldıranlardan biri də Şərif Kərimli idi. 1989-cu ildə qeydiyyatdan keçirdiyi “Borçalı”, 1992-ci ildə təsisçisi olduğu “Sabah” qəzetləri bütövlükdə Borcalı məsələlərinə istiqamətlənmişdi. Redaktoru olduğu “Azərbaycan” qəzetində isə, hər həftə Borçalı haqqında silsi-lə materiallar, vətəndaş məktubları, siyasi icmallar əksini tapırdı.
Və nəhayət, Borçalı əsilli ziyalıların yurd təəssübkeliyi səyləri nəticə etibari-lə 1993-cü ildə Bakıda “Borçalı” cəmiyyətinin yaranmasına gətirib çıxardı ki, qurumun təsisçilərindən biri də Şərif Kərimli idi. Bu gün də onun ictimai fəaliy-yəti bu yöndədir, 2016-cı ildə dövlət qeydiyyatına alınmış “Borçalı” İB-nin 2024-cü ilədək sədri olub.
Dövrün milli mücahidi, “Azərbaycan” qəzetinin ilk baş redaktoru, xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı yazır: “Mən Şərif Kərimlini 1978-ci ildən – təyinatla “Yazıçı” nəşriyyatına gəldiyi gündən tanıyıram. O zamandan onun bütün həyat və fəaliyyəti mənim gözlərim önündə cərəyan edib.
1989-cu ildə Şərif Kərimli ilə ilk müstəqil mətbuat orqanı olan “Azərbay-can” qəzetində birgə fəaliyyət göstərmişik. Ona görə də inamla deyə bilərəm ki, onun peşəkar qəzetçi kimi öz işinə məsuliyyətli münasibəti, Azərbaycanın yeni qəzetçilik məktəbinin yaradıcılarından birinə çevrilməsi və müstəqil mətbuatın inkişafındakı rolu danılmazdır.
Şərif Kərimli həyatının və yaradıcılığının əsas leytmotivinə, qayəsinə, məna-sına çevirdiyi Borçalı və Azərbaycan-Gürcüstan dostluğu ideyasını və mehri-ban əməkdaşlıq münasibətlərini təkcə bu iki ölkənin mətbuatında deyil, eyni za-manda, dünyada tanınmış, nüfuzlu, “Novoe russkoe slovo” (ABŞ-da çıxır), “Nezavisimaya qazeta” (Rusiya), “İslami Birlik” (İran), “Sabah” (Turkiyə) kimi qəzetlərdə təbliğ etmiş və indi də bu fəaliyyətini davam etdirir.”
90-cı illərin önlərində Borçalı ilə bağlı mətbuatda və ictimai rəydə müəyyən narahatlıqlar özünü göstərirdisə, burada perspektiv üçün ziyalı ümidi, inamı da nəzərə çarpırdı. Gürcü və Azərbaycan xalqları arasında münasibətlərin pozulması daim ermənilərin marağında olub. Şərif Kərimli də məqalələrində həmişə erməni təxribatından narahatlığını ön plana çəkir: “Başqa millətlərdən fərqli olaraq, tarixən gürcülər və azərbaycanlılar arasında ciddi ədavətə səbəb ola biləcək müharibə və münaqişələr olmayıb. Ümumiyyətlə, Azərbaycanla Gürcüs-tan arasında münasibətlər həmişə əməli səciyyə daşıyıb. Ermənilər daim bu iki dövlət və xalq arasında nifaq salmağa çalışmış və bundan faydalanmaq istəyin-də olmuşlar.”
Ardınca da düşüncəsindəki ümidi ifadə edir: “Etiraf etmək lazımdır ki, Eduard Şevardnadze və Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra onların şəxsi səyi və təşəbbüsü nəticəsində Gürcüstan dövlətinin hüquq-mühafizə orqanlarının Borçalıda və ona bitişik ərazilərdə fəallığı artdı və burada hökm sürən kri-minogen özbaşınalığa qarşi ciddi əməliyyatlar həyata keçirildi...”
Yenə də üzdə olan həlli vacib problemləri deməkdən qalmır: “Lakin E.Şevardnadze zamanında da borçalılara qarşı gizli şəkildə təzyiqlər olunur, onların işlə təmin olunmasında əngəllər törədilirdi. Gürcüstan azərbaycanlılarının ən böyük problemi olan torpaq problemi də məhz E.Şevardnadzenin vaxtında yaradılmışdır.”
Və ardınca gələcəyə yönəlik inamını təsdiqləyir: “Nəhayət, 1996-cı ildə müs-təqil dövlətin rəhbəri kimi Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Gürcüstana işgüzar səfəri ilə iki ölkə arasında münasibətlərin yeni – üçüncü mərhələsi başlandı.”
Gürcüstandakı tarixi vətənlərində yaşayan soydaşlarımızın bugünkü və gələcək fəaliyyətində dil, ədəbiyyat, təhsil məsələlərinin aprıcı təsirə malik amil olduğu gün kimi aydındır. Bu gün vətəndən kənarda yaşayan azərbaycanlıların dil, mədəniyyət, təhsil haqları dövlətimizin siyasətinin başlıca diqqətindədir. Amma yenə də vətəndaş, ziyalı təklifi, təşəbbüsü həmişə yardımçı statusda çıxış etməlidir. Şərif Kərimli Borçalıda yaşayan soydaşlarımızın vətəndaş haqlarının vəziyyəti və səviyyəsi ilə bağlı fikirlərini, təkliflərini belə qeyd edir:
“İndi Borçalıda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənnini tədris edən yaşı 60-dan aşağı olan müəllim tapmaq çətindir. Bu müəllimlərin savadına mənim şüb-həm yoxdur. Lakin zamanın danılmaz dialektikası var: canlı aləm cavanlaşmasa, həyat cansıxıcı olar. Müəllimin cavanlaşması təkcə onun yaşı ilə bağlı deyil: həyat dəyişir – insanların dəyişən mühitə, zamana uyğun olaraq bir-birinə münasibəti də dəyişir, yeni insanın fikir və duyğularını yeni ədəbiyyata gətirən şair və yazıçılar, alimlər, dilçilər yeni ədəbiyyat yaradır, dil zənginləşir, yeni sözlər yaranır, yeni sözlər yeni insanlarda yeni-yeni təfəkkür tərzi, yeni dünyagörüşü, həyata yeni yanaşma incəlikləri formalaşdırır. Və bütün bunları cəmiyyətə məhz müəllim çatdırır. Gürcü dilini öyrənmək vacibdir, hətta o dildə təhsil almaq da olar, lakin ana dilimiz həmişə başımız üzərində dayanmalı və onu bütün dillərdən uca tutmalıyıq. Bu isə təkcə borçalıların problemi olmamalıdır.”
Şərif Kərimli təkcə jurnalistliklə kifayətlənməyib, jurnalistikanın tədrisi ilə də məşğul olub. Mətbuatdan ayrılmadan, Odlar Yurdu, Avrasiya, Slavyan uni-versitetlərinin jurnalistika fakültələrində 10 ildən artıq pedaqoji fəaliyyət göstərib, gənc jurnalistlərə çağdaş jurnalistikanın problemlərindən dərs verib. Hazırda isə, Azərbaycan Respublikası Əqli Mülkiyyət Agentliyinin “Əqli Mülkiyyət” jurnalının ədəbi redaktorudur. Bu qurumda işlədiyi son beş ildə “Azərbaycan milli musiqi alətlərinin patentlə mühafizəsi”, “Azərbaycan brendləri”, “Haaqa sistemi” adlı elmi-praktik kitablar nəşr etdirib.
Şərif Kərimli yaradıcılığının ümdə əhəmiyyəti ondadır ki, mövzuca geniş spektrlidir, məzmunca ictimai aktuallıq kəsb edir, mətndə təhkiyə-təsvirə görə dil zənginliyinə, üslub özəlliyinə, fikir konkretliyinə malikdir. Bu əlamətlərlə o, media gəlişiminə önəmli töhfələr vermiş bir yazardır.
Yaradıcı insan üçün ömrün, zamanın həddinin nisbi olması barədə fikirlə ra-zıyam. Yaradıcılıq potensialına, həvəsinə görə, təqvim olmasaydı, bəlkə Şərif Kərimli 70 yaşına çatrdığını heç özü də qəbul etməzdi.
Hələ 70 yaşında da fəaliyyətinin tempini saxlayan, zövqlə çalışan, öz yaz-dıqlarından və yaxşı yazılardan zövq alan yazar həmişə həyatdan xoş sürpriz-lər, etibar gözləyir – özü həyata, həyatdakı missiyasına etibarlı olduğu kimi...

Dəyanət OSMANLI
Yanvar 2024

Şəhidlər Xiyabanında

34 ildir ki, bu müqəddəs Xiyabanı ziyarət edirəm. İlk illərdə məktəbli idim. Ömrümdən nə qalıbsa, o tarixdən bəri yaşadığım illər kimi yenə də bura bağlı olacaq. Şəhidlərimizin dəfn gününü heç unutmaram...
Sinif yoldaşlarımızla Əhmədlidən piyada dizəcən qara bata-bata gəlib çıxmışdıq dəfnə. İnsan izdihamı göz qaraldırdı... Səması tutulmuşdu küləklər şəhərinin. Qar, boran az görən Bakıda şaxtalı bir gün idi. Al qərənfil yağışı yağmışdı Azadlıq tələb edən xalqımızın ana qucağına - Bakıya.
Uzaq dağ kəndindən sənə sarı çox boylanmışdım, Bakı!
Poçt yolumuzdan poçt maşınını kəndimizin asfalt yoluna burulan görən kimi məhlə uşaqları ilə birlikdə poçtumuza qaçardıq. Bir Allah bilir ki, poçtalyon Savalan dayıya, Gülqala, Nazgül xalaya neçə dəfə - Bizə Bakıdan məktub var? Bizə Bakıdan bağlama var?- suallarını vermişdik. Cavabında mehriban - mehriban bağlamaları hələ açmamışıq. Nə olsa, axşamüstü poçt paylananda gətirəcəm deyərdilər...
Əmidən, bibidən, dayıdan, xaladan, qohum-əqrabadan məktub, bayram açıqcalarını nə qədər səbirsizliklə gözləyərdik... Poçtdan birimiz sevincək, beşimiz məyus (məktub almayanlar) qayıtsaqda, bu hal həmişə belə təkrarlanardı. Həm sevinənlər, həm də məyus olanlar poçta bir yerdə gedib, gələrdik. O məktubları qaranəfəs evə çatdırınca necə sevinc yaşamışam, İlahi... İlk nənəmə oxuyardım, həyəcanlı-həyəcanlı... Sonra atam oxutdurardı, sonra da anam. Özüm isə yeni məktub alana qədər dönə-dönə oxuyurdum. Sanki sehirli idilər bu məktublar... Özləri ilə nə qədər ümid, sevinc gətirirdilər. İçindəki xəbərlərdən belə asılı olmazdı bu sevinclər. Bəzən xoş olmayan acı xəbərlər gətirsələr də ...
"Sizə Bakıdan məktub gəlib"- sevinci ayrı idi...
Qohum uşaqları yazırdılar ki, Bakının işıqları o qədər al-əlvandır zülməti aydınladır! Gecələri ecazlı, gündüzləri füsunkar Bakı... Bir ucqar dağ kəndindən necə möhtəşəm görünürdün, Doğma Bakı, Əziz Bakı!
Bu gün də Dağüstü park yüksəkliyindən seyr edib qürurlandım səninlə, Gözəl Bakım, Mehriban Bakım!
Adətən belə başlayardı məktublar... Salam. Biz sağ və salamat olub, sizin də sağ və salamat olmağınızı o bir Allahdan arzu edirik. Yazın görək, necəsiniz? Burda, bizdə havalar yaxşı (soyuq, sərin, isti və s.) keçir, bəs orda, sizdə havalar necə keçir?....
Burda, bizdə...
Orda, sizdə...
Havaların necəliyi sanki, bütövlükdə növbəti məktubu yazana kimi adamı toxtaq saxlayırdı. Bu məktublar ümumilikdə əhval-ruhiyyəni özündə cəm edib, məktub yazılana ötürürdü. Artıq 36 ildir ki, Bakıya məktub yazmıram... Poçt maşını yalnız xəyalımda kəndimizə burulur...
Bakıya ilk gəlişim 1988-ci ilin sentyabr ayında qaçqın uşaq statusunda olub...O ildən Bakı əlimdən bərk tutub. Bakının sakini olmuşam.
O illərin uşaqlarının çoxunun uşaqlığı Azadlıq Meydanındakı mitinqlərdə keçib. Məktəbdə dərslərimizi yarımçıq qoyub, qaçıb meydana gələrdik. Azadlıq mübarizəmizə qoşulardıq. Lenin baba deyə-deyə böyüyən biz sovet uşaqları Sovet İmperiyasının necə süqut etdiyini öz gözlərimizlə gördük, ağrı-acılardan keçib, müstəqilliyin dadını ilk dadanlardan olduq. Biz uşaqlar da elə birdən böyüdük...
Mən də 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecədə böyüdüm... O dəhşətli yanvar gecəsində qaldı doğum günü sevincim... Günahsız məktəbli Larisanı, İlqarı qətl edən “bizim sovet ordumuz”un əsgərləri o sevinci də güllələdilər. Gecəni vahimə içində keçirdik. Nə baş verdiyi barədə hər hansı bir rəsmi məlumat əldə etmək mümkün deyildi. Azərbaycan Televiziyasının enerji blokunu partlatmışdılar. Radio da susmuşdu. O zaman mobil əlaqə yox idi. Yalnız şəhər telefonları ilə əlaqə saxlamaq olurdu. O da təhlükəli idi. Çünki dinlənilirdi. Qanlı Yanvar Şənbəsinə açıldı sabahımız. Heç kim bir-birindən xəbər tuta bilmirdi. Əslində nə baş verdiyini anlamaq çətin deyildi. Gözlə gördüklərimiz bunu diqtə edirdi. Bakıya Sovet Ordusu hücum etmişdi. Dinc əhali amansızlıqla qətlə yetirilmişdir.
Sovet ordusunun tankları Bakını hər tərəfdən əhatəyə almışdılar. Binamızın (Əhmədli qəs. Nəsirəddin Tusi küç. 43) başında, yolun ortasındakı tank hansı eyvandan boylanan olurdusa oranı atəşə tuturdu. Axşamlar işığı gələn pəncərələrə də atəş açılırdı. Bakı buxtasındakı gəmilərin qulaqlarımdan heç vaxt getməyən fit səsləri... Eyvanlardan 40 gün asılan qara bayraqlar... Nə tankdan, nə qandan qorxmayan xalqımızın əzmi, iradəsi, mübarizliyi... Dağüstü parka doğru irəliləyən insan seli...
Şərəfinə indi Bakının 20 Yanvar Meydanı adlandırılan o vaxtkı XI Qızıl Ordu meydanında heykəli ucalan, Qızıl Ordunun, əslində Qanlı ordunun törətdiyi faciəyə qarşı Bakının qəzəbi, nifrəti, sonsuz kədəri yaddaşımdan silinməyib, silinməz də ...
Heç bu zorla dirənib Sovetlər Birliyini yaradanların özlərinində inanmadığı, uydurduqları sovet xalqı məfhumu və bu xüsusda yaratdıqları bu beynəlmiləl xalqa qarşı faşist münasibətləri təkcə Bakıdakı 20 Yanvar faciəsi ilə məhdudlaşmamışdı. Alma-Ata, Tbilisi, Oş, Düşənbə, Vilnüs, Riqada da bu Qızıl yox, Qırmızı ordu xalqları qanlarına qəltan etmişdi. Uşaq ikən qulağım çox eşitmişdi. Bala, Allah bu Şura hökumətini dağıtsın. Bizi quru yurdda qoydu. Sürgünlər, güllələmələr, yağmalamalar... Ağ günümüzü qara günə çevirdilər. Heç pis gündən gözümüz açılmadı... Evini yıxanlara qulluqçu olmaqdan ağır nə ola bilərdi? Sovet vətəndaşı, sovet ordusu və s. zor gücünə hamını sovetləşdirmişdilər. Müharibə, qan-qada, ölüm, itim...
Çox şeyimizi itirdik. Ərazi bütövlüyümüzü, əzizlərimizi, dostlarımızı... Dağıdılan varımızı-halımızı demirəm... Bircə ümidimizi itirmədik! Ümid ölmədi! Bizi diri saxladı!
2020-ci ildə 44 Günlük Zəfər salnaməsi yazıldı tariximizə. 2023-cü ildə ərazi bütövlüyümüz bərpa olundu. Bu zaman kəsimində Müstəqil dövlətimiz möhkəmləndi, ordumuz gücləndirildi və nəhayətdə Böyük Qələbə qazanıldı! Zəfər çalındı!
2024-cü il 20 yanvar tarixində Bakıdan - Bakıya yazılan bu məktubda – “Bu gün Bakıda hava şaxtalıdı. Gün işarsa da, soyuq adamın iliyinə işləyir” yazıldı. Əlimdəki qərənfillər isə əvvəlki illərdən fərqli olaraq, üşümədilər...
34 ildir ki, bu sevinc, sevgi, şadlıq çiçəkləri soyuq məzarlara düzülür... Şəhidlərimizin tökülən günahsız qanlarının simvoluna dönüblər, al qərənfillər.
Bu il qərənfilləri şəhid məzarlarına düzəndə həm şəkillərdən boylanan baxışlar, həm də qərənfillər gülümsəyirdi üzümə... Onlar birləşib ərazi bütövlüyümüzün sevincini əks etdirdilər bu gün biz ziyarətçilərə...
Bu gün, gözümüzdən yaşları, kədəri, qüssəni sildi AZADLIQ uğrunda əziz can fəda edən, ŞƏHİDLƏRİMİZ! Amalı azadlıq olan şəhid şairimiz Ülvi Bünyadzadənin anası bir dəfə söhbətimizdə söylədi ki, Ülvi gənc ikən şəhid oldu, yandım, kül oldum. Amma sonra gördüm ki, oğlum xalqımızın qəlbində yaşayır, o diridir! Əbədi ömür qazanıb. Məni bu toxdatdı. Ülvini və azadlığımız uğrunda can qurban verən bütün şəhidlərimizi qoynuna alan, Vətən sağ olsun! Allah hər birinin əziz ruhlarını şad etsin!
20 Yanvar, sən qaranlıqdan aydınlığa açılan səhər oldun. Qürur Günümüzsən! O Şura deyilən hökumət qurulan gündən qəlbimizə gizlin-gizlin əkilən Azadlıq toxumları bu gün al qırmızı qərənfillər gözəlliyində göyərdi!
Mən də yenidən doğuldum bu gün, hürr və azad!
Bakı, xoş vaxtın xeyir!
20 Yanvar, 2024-cü il

ÖN SİRAYA ÇIXDIQ, USTAD

Mübarizə bu gün də var, yarın da,
Mən də onun ən ön sıralarında.
Rəsul Rza. Ustad Xalq şairimiz Rəsul Rzanı xatırladım.
Xəbər çatdırım Sizə,
Sizin ardınızca ön sıraya
çıxdıq, ustad!
Qondarma sərhədləri,
Səngərləri həmlə-həmlə yıxdıq, ustad!
Doğma yurdun havasında
Babaların nəfəsini duya-duya,
Elə o nəfəslə, o sevgiylə
Qalxdıq sıldırımları,
Qovuşduq ucalığa- Şuşaya!
Çıxdıq Kəlbəcərə, Xankəndinə,
Üzü Zəngiyə, Laçına.
İmkan vermədik yurdumuza köçürülən haylar
Xaçlarını yamaya
Qədim Alban xaçına.
Yol açılmalıdı Naxçıvana!..
Neçə doğma məkana yol açılmalıdı-
İradə var, məram var!..
O yurdlarda yollara baxan,
əlləri qoynunda neçə-neçə anam var!..
Aydınlıq gətirdik, ustad,
Tarixin qarışıq yoluna, izinə.
Vüqarla, açıq alınla baxdıq
Üfüqlərin, səhərlərin üzünə!
Uğurlar aldıq Qaf dağından.
Qorxmadıq mühitin, zamanın
Qaralığından, qaranlığından.
Şəhidsiz, qazisiz olmaz ki zəfər, bildik!
Birliyimiz olsun, şərin yolunu kəsər, bildik!
Ön sıradayıq, ustad,
Mübarizə meydanında!..
Hələ görüləcək çox işlər var
Məqamında, zamanında...
Durulacaq axarlarımız-
Yaranacaq yaşıl həyat.
Mübarizənin ön sırası
Bəzən öz yanınızdan keçir, ustad.
Mən də çalışdım ata kimi, yazar kimi,
Ön sıraya çıxdı
Yetirməmiz- neçə-neçə igid oğul-
Eldost, Sahib, Mənsur, Toğrul!..
Bu gün də ön sırada
Vətənin xeyir-duası ılə
Alnı xınalı Vətən oğulları var!
Vətənin yolunda
Yanan işıqlardı
Vətən uğrunda döyüşə atılan oğullar!
Hələ neçə-neçə ön sıraya,
Neçə-neçə qələbəyə acıq.
O işıqların altından keçirik, gedirik sabahlara
Üzüağ, alnıaçıq...
***
Ustad, o ön sıraya
Bütöv bir xalq yürüdü.
Dedik, əzildik, qalxaq,
Kükrədi haqq, yürüdü!

Sərkərdə bir cəsur ər,
Yumruğunu gördü şər!..
Bizi haqlı bılənlər,
Yaxın, uzaq yürüdü!

Ərlər döndü özünə-
Azərbaycan sözünə!..
Düşüb haqqın izinə,
Bir şanlı çağ, yürüdü!

Nida-bayraq bir ərdə,
O ər ulu sərkərdə!..
Sərkərdə neçə yerdə
Asdı bayraq, yürüdü!..

Ərlər tarixdən yenə,
Keçib gəldi bu günə!
Neçə ulu ərənə,
Çatdı soraq, yürüdü!

Neçə sönmüş ocaq var...
Ər oğul olmadı xar-
Dedi: yansın ocaqlar,
Oldu çıraq, yürüdü!

Azmı haqları boğan,
Bu yürüşə gəc baxan,
Vətən deyən hər elxan,
Şərdən iraq, yürüdü!

Bəy oğullar özləndi,
Ad-san ilə süsləndi!.
Zəfər kənd-kənd səsləndi,
Ocaq- ocaq yürüdu!..

Şəhid, qazi- şan bizə,
Yolumuz-mübarizə!..
Tarix də üstümüzə
Açdı qucaq, yürüdü!
***
Hər yurd yeri- haqqımız,
Haqq ilə çıxdıq, ustad,
Ön sıraya, uğurlar!
Vətən xalqla bir oldu,
Bir xalq olan-güc olan
El-obaya uğurlar!..

Qalxır bir yeni güclə;
Şəhid ruhu önündə-
Bayrağımız önündə
Əyilən hər qamətə,
Hər bir boya uğurlar!

Haqqın alıb ölkəmiz-
Özəl günlər olacaq;
Təntənəyə, şənliyə,
Neçə toya, uğurlar!..

Zəfər günü- bələdçi,
Yolu aparır hara?..
Bu günün ardı ilə
Gələcək zamanlara,
İlə, aya uğurlar!..

Hər vətəndaşda yenə
Bu qələbə gününə,
Yaşanacaq hörmətə
Sayğı-saya, uğurlar!..

Bu təməlin üstünə
Daş qoyacaq hər kəsə!-
Ər oğula, memara,
Hər ustaya uğurlar!..
***
Zəfər heçdən yaranmır,
Nə yaxşı tapa bildik
Uğurların sirrini.
Çəkib, oturtmalıydıq,
Vurub, göstərməliydik
Haqsızlara yerini!
Diqqət zəifləməsin,
Bəlkə sona çatmayıb
Yad oyunlar, tələlər.

Bəlkə hələ az deyil,
Boynunda yad kəmsiyi
Zatıqırıq kölələr.

Nə yaxşı meydandayıq,
Gərək bu meydanlarda
Olaq bir az da həssas,
Olaq bir az da sayıq!.

Sözünüzə tapındıq:
Mübarizə bu gün də,
Yarın da var- həqiqət.
Bir bağbansan,bağın da,
Barın da var, həqiqət.
Bu bardan barınmasaq
Nələrə tuş olarıq,
Enib, düşərik hara?..
Şeiriniz silahdı,
Bildim, ehtiyac çoxdu,
Ustad, bu silahlara!..
Bu silah da məlhəmdir
Acılara, ahlara.
Yolumuz uğurludur,
Qələbələr olacaq!
Billəm, mübarizə var,
Üz tutdum sabahlara!..

MUSA ASLANXANLI