VAQİF RÜSTƏMOV

CƏBRAYILSIZ YURD HƏSRƏTİM...
(elegiya)

Müharibə! Müharibə bəşər cəmiyyətinin fəlakətinə çevrilmiş qorxunc kabusdur! İnsanın insan tərəfindən məhvi! Vəhşət doğuran milyonlarla insanın qətliamı! Elindən, obasından didərgin düşmüş, aclıq və səfalətlə üzləşən məhrumiyyətli insanlar. Bütün bunlar insanın insan üzərində tətbiq etdiyi ölüm aktlarıdır!
Bəşər cəmiyyətinin yaranışından dövrümüzə qədər baş verən müharibələr haqqında dəqiq məlumatlar yoxdur. Ancaq onu bilirəm ki, ötən əsrin 30-cu illərində Avropada Hitler faşizminin dünyanı lərzəyə salan vəhşətli ideyası ikinci dünya müharibəsi adı altında 60 milyon insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Və bir o qədər də insan yurdsuz, didərgin qalmışdır.
Fəlakətli dünya müharibəsi xalqlar dostluğunu stimul seçən SSRİ dövlətini də öz caynağına almışdır!
Sovet dönəmində tarixdə Böyük Vətən Müharibəsi adı altında xalqların övladlarını zorən bu müharibənin ön və arxa cəbhəsinə sürükləyib səfərbər edilənlər içərisində Azərbaycan məmləkətinin də 650000 nəfər dinc sakini vardı. Amansız müharibədə döyüşən həmyerlilərimizin əksəri həlak olmuş və digərləri şikəst vəziyyətdə tərxis olunub evlərinə qayıtmışlar. Və böyük bir isminin isə namə-lum adı altında tarixdən silindiyini heç vaxt unutmaq olmaz!..
Müharibə sovet ittifaqının varlığına son qoymaq iddiası ilə başlanılmışdır. Ölüm saçan döyüşlərə cəlb edilmiş Azərbaycan güclü dövlət, cəsur xalq kimi tarixdə öz imzasını atmış, qəhramanlıq səlnaməsi yazmışdır. Yeraltı, yerüstü resrusları və uşaqdan-böyüyə hamılıqla cəbhəni təmin edən bu qədim diyarın əhalisinin müharibənin taleyində xidmətləri danılmazdır. Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhəri bu günədək hələ də qəhraman şəhər statusunu almamışdır.
Dünya tarixşünaslığında müharibədə qələbə əzminin meyarı sayılan Azərbaycan dövlətinin ön və arxa cəbhədə iştirakı xüsusi qeyd edilir. Müharibənin ik illərində döyüşə göndərilən həmyerlilərimiz başdan-başa silahlanmış güclü faşist ordusu ilə üzləşməli olmuşlar. Faşist hərbi strategiyasının güclü qüvvələrinin qurbanına çevrilmiş yüz minlərlə sovet əsgəri ilk aylarda da təslim edilərək alman əsir düşərgələrinə göndə- rilirdi.
Əsirlər içərisində sovet məkanından olan müxtəlif xalqların nümayəndələri yaxşı bilirdilər ki, geriyə yol, qayıdış yoxdur! Geriyə qayıdanlar ya Sibir meşələrinin katorqalarında əzablı işgəncələrə məruz qalıb məv ediləcək, ya da vətən xaini damğası vurulub amansızlıqla güllələnəcəklər.
Əsir düşərgələrində milyonlardan biri kimi əzablı işgəncələrlə üzləşən gənc zabit, əslən Cəbrayıl rayonunun Daşkəsən kəndindən olan İsmayılov Səxavət Abı oğlu da belə bir fəlakətin gözləntisini yaxşı bilirdi...!
Unutmayaq! Unudulmayaq!
Acı taleyi ilə hər zaman barışan Səxavət bəy, məhrumiyyətli anlarda da dözüm, səbir, təmkin nümayiş etdirib əsirlikdən tezliklə xilas olmaq haqqında düşünürdü. Hər an ötən günlərin acılı-ağrılı xatirələrini yada salan qəhramanımız doğma
yurdunda, Daşkəsən kəndində bolşevizmin tüğyan etdiyi repressiv qaydaları, qondarma kolxoz quruculuğunun acı fəsadlarını və heç bir günahı olmadan həbs edilən neçə-neçə repressiya qurbanlarının taleyini yada salır qəlbən acıyırdı.
Uşaqlıq illərindən müəllim olmaq arzusu ilə Daşkəsən kəndində 7 illik təhsil alan, sonra Cəbrayıl rayonunda Maksim Qorki adına orta məktəbdə davam etdirib əla qiymətlərlə qurtaran Səxavət Azərbaycan Dövlət Universitetində tarix fakültəsinin məzunu olur. O, ali təhsil aldıqdan sonra təyinatla Cəbrayıl rayonuna göndərilir və oxuduğu məktəbdə öz ixtisası üzrə müəllim işləyir. Çox keçmir ki, müəllim kollektivinin göstərdiyi etimadını doğruldaraq işlədiyi məktəbin direktoru kimi fəaliyyətini davam etdirir.
İkinci dünya müharibəsi illərində alman - faşist ordusunun SSRİ məkanına hücumu ilə yerlərdə cəbhəyə kütləvi səfər- bərlik başlanır. Ağır günlərdə Azərbaycanın bütün bölgələrində, eləcə də Cəbrayıl rayonunda, o cümlədən Maksim Qorki adına orta məktəbdə də kişi müəllimləri cəbhəyə çağrılır. Səxavət müəllim səfərbərlikdən müvəqqəti azad olsa da (bronlu mütəxəsis kimi), müəllim yoldaşlarının elliklə cəbhəyə göndərilmə-sindən narahat hisslər keçirir. Və hərbi komissarlığa gedib ön cəbhəyə, döyüşə göndərilməsini tələb edir. Nəhayət onun tələbləri qəbul edilir, könüllü surətdə cəbhə-yə yollanır.
Cəbhə yollarında...
Gürcüstanda yüksək çinli zabit heyətində hərbi təlim keçib Rusiyada, Ukrayinada sovet qoşun bölməsində döyüşən Səxavət İsmayılovun xidmət etdiyi hərbi hissə alman ordusu tərəfindən mühasirəyə alınır, bütün heyət əsir düşür. Əsir düşərgələrində işgəncə, ağır fiziki işlər, aclıqla üzləşən Səxavət müəllim zabit kimi əsir yoldaşları ilə birlikdə qurtulmaq üçün yollar arayır, planlı şəkildə əməliyyat hazırlayaraq gizli təşkilatlanmada fəaliyyət göstərir. Böyük bir dəstə ilə, xüsusən də azərbaycanlılardan ibarət əsirlərlə birlikdə düşərgədən qaçmağa nail olur. Avropanın bir çox dövlətlərində - Rumıniya, Çexoslova- kiya, İsveç, Norveç və başqa ölkələrdə ağır, fiziki işlərlə məşqul olur.
Səxavətin ən böyük istəyi qardaş Türkiyə dövlətinə keçmək idi. O yaxşı bilirdi
ki, geriyə, vətənə yolu bağlıdır. Geri qayıdarsa, xalq düşməni kimi dərhal güllələnəcək, ya da həbs edilib Sibir meşələrində sürgünə göndərilib məhv ediləcəkdir. Sözsüz ki, Avropa ölkələrindən fərqli olaraq sovetlər ölkəsi əsir düşənləri qəbul etmirdi. Və bir gün Səxavətin Türkiyəyə keçmək istəyi həqiqətə çevrilir. O, əsir yoldaşları ilə Türkiyəyə gəlir, iş adamı kimi qısa zaman kəsiyində fəaliyyət göstərir. Səxavət bəy o dövrün tələblərinə uyğun olaraq ismini dəyişib Hasan İsmayıllı adı ilə tanınır. Eyni zamanda yoldaşlarının inamı və etibarı sayəsində Türkiyədə Dostluq və Kultur Mərkəzini təsis edib fəaliyyətə başlayır...

Azərbaycanın elm, incəsənət xadimlərinin Türkiyə səfərləri
Azərbaycan SSR-dən Türkiyəyə ezam olunan elm, incəsənət, ictimai xadimləri ilə Dostluq və Kultur Mərkəzində görüş təşkil edilir. Nümayəndələr Hasan bəy İsmayıllı (Səxavət İsmayılov) və mərkəzin üzvləri tərəfindən rəğbətlə qarşılanır, lazımı xidmət- lər göstərilir...
Müharibədən bir gün öncə ailəsi ilə Türkiyəyə köçmüş azərbaycanlı qadın Həmidə xanım bir neçə günlüyə vətənə qonaq gedəcəyini Səxavət bəyə bildirir. Həmidə xanım əslən Şəkidən (Nuxa) idi. Azərbaycanın Xalq Artisti Məmməd Rza Şeyxzamanovun bacısıydı. Həmidə xanım- dan eşitdiyi bu sözdən qəhərlənən Səxavət bəy gözləri yol çəkirmiş kimi susur, sevincini gizlətmədən yaxşı yol arzu edir. Həmidə xanım Bakı səfərində Səxavət bəyin yaxınlarını arayıb tapır. Onun Hasan bəy kimi sağ olduğunu, yaşadığını deyir və telefon nömrəsini yaxınlarına verir.
Bakıdan gələn üçüncü gecənin zəngi...
Gecədən xeyli keçmiş aramsız çalınan telefon zənginə hövlnak yuxudan oyanan Səxavət bəy dəstəyi götürür. Xəttə qadının amiranə səsini eşidib çaşqınlıq içərisində susur. Qadının: - “Bakıya cavab verin” - xəbərini eşidən Səxavət bəy həyacanlı halda susur və qorxudan səsini çıxarmır. Bu zəng ikinci gün yenidən gecə yarısı təkrar olunur. Telefonda kövrək və hayqırtılı bir qadının səsi kəsilmək bilmirdi. Səsi tanıyan Səxavət bəy yerində donub qalır, səsini çıxara bilmir, boğazı sanki tıxaclanır. Cavab verməyə taqəti qalmır. Çıxılmaz vəziyyətə düşən Səxavət bir anlıq güman edir ki, bəlkə də bu ona qarşı düşünülmüş tələ ola bilər. Və nəhayət üçüncü gecə də telefonun aramsız zəngi hamını yuxudan oyadır. Telefon dəstəyini dərhal götürən Səxavət bəy özündə güc toplayıb hıçqırtı ilə “alo” deyə bilir. Gözlərindən axan göz yaşlarını saxlaya bilməyib qəhərdən boğulan Səxavət bəy, - dəstəyi oğlum Şamilə verin, - deyir. Bir qədər özünü ələ alan Səxavət bəy uzun ayrılıqdan sonra həsrətində olduğu el-obası, ömür gün yoldaşı, qohumlarının ətrini alırmış kimi hönkürtü ilə ağlayır. Xəttin hər iki tərəfində sevincdən tökülən həsrətli göz yaşlarının müjdəli parıltısı aydın sezilirdi. Bir azdan qısa söhbəti sona çatdıran Səxavət bəy tam əminliklə, - tezliklə görüşərik! - deyib dəstəyi qapadı...
Həsrətin sonu varmış!
Dostluq və Kultur Mərkəzinin üzvləri Azərbaycandan gələn məşhur cərrah, professor İbrahim Topçubaşovu qarşılamağa hazırlaşırdı. Elmi simpoziumlarda, xəstəxa-nalarda görüş keçirən professoru Səxavət bəy müşayiət edirdi. Bir gün minnətdarlığını bildirən professor razılıqla Səxavət bəydən arzu və istəyini soruşdu. Səxavət bəy, - professor, çox istəyirəm ki, Bakıya, vətənə gedib kəndimi, ailəmi, yaxınlarımı, qohumlarımı görüb ziyarət edim, - söylədi. Professor, - Səxavət bəy, bu elə də çətin məsələ deyil. Narahat olmayın. Bu məsələ ilə bağlı mən özüm məşğul olacam. Yaxşı olar ki, siz vətənə, yola çıxmağa hazırlaşın, - deyə əminliklə Səxavət bəyə eşitdirdi...
Vətənə sarı...
Maşın karvanı uzun səfərdən sonra Bakıya yetişdi. Öncə professor İbrahim Topçubaşov və Flora xanım Kərimova müsafiri - Səxavət bəyi ciddi nəzarət altında qonaq evndə yerləşdirdilər.
Professor arxayınlıqla, - heç nədən çəkinmədən özünüzü tam sərbəst hiss ediın və tezliklə istəkləriniz həyata keçəcəkdir, - deyəndə Səxavət bəyin sevinci yerə-göyə sığmırdı...
Qısa zaman kəsiyində doğmaları və övladları ilə görüşüb rahat olan Səxavət bəyin ətrafında böyük qələbəlik yaranmışdı. Sevimli dayısı Murad müəllim, Savalan kişi, tanınmış alim Oruc Qüdrətov və onlarla əzizləri Səxavət bəyin ziyarətinə gəlib göz aydınlığı veriridilər. Respublikanın tanınmış, məşhur ictimai xadimlərinin ardı-arası kəsilmədən Səxavət bəyin görüşünə gəlməsi fərəhli hal kimi hamını sevndirirdi. Daim onu müşayyət edən professor İbrahim Topçubaşov, Xalq şairi Süleyman Rüstəm, bəstəkarlar Qara Qarayev, Niyazi, Fikrət Əmirov, Xalq artisti Zeynəb Xanlarova, Flora Kərimova, İslam Rzayev, Zaur Rzayev və tanınmış məşhurların ziyafətlərində, tədbirlərində iştirak edən Səxavət bəydə xoş təəsürat yaranmışdı...

“Əsli və Kərəm” tamaşası
Növbəti tədbirlərin birində Mayestro Niyazi və xanımı Həcər xanım öz evlərində Səxavət bəyin şərəfinə verilən ziyafət zamanı, Mayestro Niyazi, - Səxavət bəy ziyafətdən sonra hamılıqla opera teatrında “Əsli və Kərəm” operasının tamaşasına baxmağa gedəcəyik. Hazırlaşın. Əsli rolunu Zeynəb Xanlarova ifa edəcəkdir, - deyə eşitdirdi.
Ziyafətdə iştirak edənlər hamılıqla teatrda xüsusi ayrılmış lojada tamaşanı maraqla izlədilər. Fasilədə Zeynəb xanım lojaya qalxıb bir daha hədsiz rəğbət bəslədiyi
Səxavət bəyi bərk-bərk qucaqlayaraq onunla mehribancasına görüşüb söhbət edərək evinə qonaq dəvət etdi...

Həsrət dolu nisgilin sonu.
Uzun ayrılıqdan sonra vətənə qısa müddətə təşrif buyuran Səxavət bəyi Türkiyəyə yola salmağa gələn insan selinin ardı-arası kəsilmirdi. Üzlərində təbəssüm, gözlərində sevincdən doğan göz yaşları görünən insanlarla bir-bir görüşən Səxavət bəy, - sağ olun. Zəhmətinizi halal edin, - deyə kövrəkliklə onlara cavab verirdi. Həyatında ən çox hörmət bəslədiyi, iki əsrin nümayəndəsi, iri cüssəli Savalan baba Səxavət bəyi qucaqlayıb, - görürsən də, bütün el-oba səninin ziyarətinə gəlib, - deyəndə Səxavət bəy kövrəlmişdi. Səxavət bəyə yaxınlaşan professor İbrahim Topçubaşov onu bağrına basıb bərk-bərk qucaqlayaraq, - qardaşım, vətənimizdən - vətətənimizə salamlar aparın, - dedi.
Bir azdan avtobus yola düşdü... Yola salmağa gələnlərin göz yaşlarının parıltısı sevinc dolu çöhrələri islatmışdı. Həsrət dolu ayrılıq illəri arxada qalsa da, “sağ-salamat get, yaxşı yol” arzulayanlar intizarla irəliyə şütüyən avtobusa əl edirdilər...