Xalqıma xidmət edirəm

…Ulularımız təbib, loğman demişlər,
Şəfa üçün qapınızı döymüşlər.
Dinlədin hər kəsi, səbr, dözümlə,
Öyrəndin dərdini rentgen gözünlə.
Ona ümid verib, xoş söz söylədin,
Xəstənin dərdinə əlac eylədin,
Allahın sevimli bəndəsi həkim!..
(ixtisarla)

Bu ifadəmə görə Uca Rəbbim məni bağışlasın. Nə vaxtsa elmi-dini əbədiyyatda oxumuşam ki, Allahdan sonra yer üzündəki bütün canlıları ən qorxunc mikroblardan, yoluxucu xəstəliklərdən, mərəzdən yalnız və yalnız İbn Sinanın və Hippokratın varisləri olan həkimlər xilas edə bilərlər…
Hal-hazırda əsrimizin bəlası olan, bütün dünyada insanları məhv edən korona ilə dünya həkimləri mübarizə aparırlar, insanların sağlamlığı üçün çalışırlar.
Həkimlik sənəti şərəfli olduğu qədər də çox çətin və məsuliyyətlidir. Ən ağır xəstə ümidlə həkimin üzünə baxır və onun nə deyəcəyini gözləyir. Həkimin xəstə ilə xoş danışığı, təsəllisi çox vacibdir. Həyatda kimliyindən, vəzifəsindən asılı olmayaraq elə bir insan olmaz ki, həkimə işi düşməsin, xəstələnməsin…
Hər bir insan xəstələnən kimi həkimə müraciət edir, öncə Allahdan sonra həkimdən şəfa diləyir. Mənim şeirlərimdə də, yazılarımda dediyim söhbət əsl həkimdən insanlığı, xəstəyə diqqət və qayğısıyla seçilənlərdən gedir.
Mənim müsahibim də məhz belə insanlardan biridir. Yəni hər bir sənətdən öncə insan olmaq lazımdır.
Müsahibim 1 saylı Kliniki Tibbi Mərkəzin həkimi-nevroloq Durna xanım Ələkbərovadır. O özü haqqında danışmağı sevmir, amma mən onu sorğu-suala tutacam.
- Durna xanım, özünüz haqqında qısa bir məlumat istəyirəm.
- Mən Ələkbərova Durna Vidadi qızı 1981-ci ildə Siyəzən şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlmişəm. Mən balacaikən ailəmiz Bakıya köçüblər. Gəncliyim Bakıda keçib. Orta məktəbi əla qiymətlə bitirib, elə həmin il-1999-cu il ADTU-nə daxil oldum. I kursda oxuyarkən nənəm insult xəstəliyi keçirdi, biz onun müalicəsi üçün yaxşı bir nevroloq soraqladıq. Elə ondan sonra nevroloq olmaq qərarına gəldim. Çox sevdiyim həkimlik peşəmlə xalqıma xidmət edirəm.
- İlk əmək fəaliyyətinə harda və nə vaxt başladınız?
- 2012-ci ildə Siyəzən şəhərində Regional Diaqnostika Mərkəzində işə başlamışam. Bakıda yaşamağıma baxmayaraq hər gün 150 km yolu gedib gəlirdim işə. 2017-ci ildən isə burda – Kliniki Tibbi Mərkəzdə Nevrologiya şöbəsində işləyirəm.
- Yeri gəlmişkən, işlədiyiniz kollektivdən, şöbə müdirindən razısınızmı?
- Düzünü deyim ki, şöbəmizdə təcrübəli, tanınmış həkimlər çalışırlar. Xəstələr də onlardan çox razıdılar. Elə siz də maraqlana, öyrənə bilərsiniz. Şöbəmizin müdiri Lalə xanım Tağızadə son dərəcə yaxşı insandı, fəxrlə adı çəkilən alimdi. O, əsl insani keyfiyyətlərə malik bir xanımdı. Lalə xanım bir böyük kimi hər zaman mənim məsləhət yerim olub. Heç vaxt məni problemlə üz-üzə buraxmayıb, çətin anımda yanımda olub. Ürəklə deyə bilərəm ki, tək mənlə yox, şöbədəki həkimlərə qarşı da çox diqqətlidir.
- Həkimlik sahəsində fəxri diplom və ya fəxri fərmanlarınız olubmu?
- Adlarını saysaq, çox uzun olar, tək birini misal çəkəcəm. “Azərbaycan Respublikası Şəhid Ailələri və Müharibə Veteranlarının Müdafiəsi” İctimai Birliyindən və Ahıllara, Tənhalara Dəstək İctimai Birliyindən verilənləri deyirəm.
- Övladlarınızın sizin kimi həkim olmasın istərdinizmi?
- Üç övladım var – iki oğlan, bir qız. Öncə onların vətənə, xalqa layiq xeyirli vətəndaş olması üçün bir ana kimi düzgün tərbiyə olunmasına çalışmışam. Onların sənət, peşə seçmələrinə bir böyük kimi məsləhət verə bilərəm. Seçməyi onların özlərinə buraxıram, müdaxilə etmərəm. Necə ki, mənim valideynlərim sənət seçməyimə etiraz etmədilər.
- Durna xanım, asudə vaxtınız olanda nə etməyi, harda olmağı çox istərdiniz?
- Asudə vaxtım lap az olur. Zamanım olan kimi, həkim peşəmlə bağlı tibbi yenilikləri tapıb mütaliə edir, yenilikləri öyrənirəm. Eyni zamanda ruhuma xoş gələn yaxşı musiqiləri də dinləyirəm. Ən çox İlahi gözəlliklə zəngin olan təbiətin qoynunda olmaq, gözəlliyi seyr etməyi istəyirəm.
- Həyatda hər kəsin çox sevdiyi rəng var. Bəs sizin sevdiyiniz rənglər hansılardı?
- Təbiətin ən böyük rəssamı Allahdır. Baxın, İlahi o qədər rəngarəng gözəl güllər, çiçəklər, otlar, ağaclar yaratmışdır. Hərəsinin də öz rəngi, öz ətri, adı var. Mənim də ən çox sevdiyim sarı, yaşıl və yasəmən rəngləridir.
- Durna xanım, mənim soruşmadığım və sizin demək istədiyiniz nəsə varmı?
- Zeynəb xanım, həkimlərə olan diqqətiniz üçün təşəkkür edirəm. yox, nə demək lazımdı dedim.
- Həkim, mənə vaxt ayırdınız, müsahibə verdiniz, sağ olun və sağlamlığın keşiyində möhkəm dayanın!

Zeynəb Bəhmənli,
Azərbaycan Yazıçılar
və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
“Qızıl Qələm”, “Onur belgesi”
(Eski şehir şairler meclisi), Türkiyə,
mükafatlarının laureatı

“Ürəyi yalnız ürəklə müalicə etmək olar”

Xüsusi müxbirimiz Azadə Yolçunun ürək cərrahı ilə müsahibəsini təqdim edirik:

“Əgər həkimin işığı başqasının üstünə düşmürsə, özünün sönməsi yaxşıdır” – deyən cərraha, - “Başqalarına işıq verə-verə özüm də yanaram”, - deyir bir həkim.
Günümüzdəki tibbi tədqiqatlar, digital texnoloji yeniliklər, dünya səhiyyəsindəki axtarışlar, rəqəmsallaşma və saysız xəstəliklər modern cihazların, kibersistemlərin, robot texnikasının inkişafına təkan verir. Lakin bunlar insan sağlamlığı üçün ali təməl deyil. Çünki modern cihazlardan daha çox təsiri heç bir texnikada olmayan həkimin humanist davranışı göstərir. Ən gözəl müalicə metodu münasibətdir. Münasibətilə həkim xəstəyə güman da ola bilər, yaman da. Həqiqi həkim isə hər bir xəstə ilə ölüb-diriləndir. Ona görə həyatda verilən imtiyazlardan ən vacibi ömür boyu şəffaf olacağı peşənin adamı olmaqdır. Peşəsinin adamı olmaqsa təkcə ali tibb təhsili olmaqla hüdudlanmayan ruh sənətidir. Eynilə Sokratın dediyi kimi, “ruhu müalicə etmədən bədəni sağaltmaq mümkün deyil”. Həkimlik budur.
Həkimlik bir də gəncliyin yaratdığı arzudur, doğmalarından başlayıb bütün insanları dövrələdiyin sevgidir, hər gün genişlənən qucaqdır, birinci inam və sonuncu ümiddir…
Daylaqlıda ayaq açan arzular həkimlikdə addımladı…
Doğması xəstə olanların günəşi doğmur, onların gecəsi də olmur, gündüzü də. Olan təkcə ümidləridir. Əzizinə kömək ola bilməyəndə darıxır adam. Bu darıxmaq gecələri ağlayıb səhərləri quruyan yaş qədər keçici deyil. Keçmir, qaysaqlayır dərd boyda. Dərd çəkmək də dərddən ağırdır axı. İnsan ən böyük çarəsizlikdə özünü çarə olmağa məcbur edir. Bu məcburiyyət bəzən elə yaraşır ki həmin adama sonradan işi olur onun, peşəsi olur, özü olur...

Xalası xəstə olan gənc Cabir o gün Şahbuz rayonunun Daylaqlı kəndinin (Əzizbəyov) böyrək suyundan içə-içə söz verir özünə: “Həkim olub xalamı sağaldacağam”. Günləri bir-birinə salxım edən illər ya arzusuna aparacaqdı onu, ya da arzusundan qovacaqdı onu. Bu qaçaqovda ömürdən nələr əskildi, nələr qazanılmadı ki. Lakin ürəkdə bərkiyən arzuları heç nə əridə bilməz. Polad arzular həmin Cabiri 2004-cü ildə İzmir şəhərindəki Egey Universitetinin Tibb fakültəsinə gətirdi. O, burada Ürək-Damar Cərrahiyyəsi kafedrasında könüllü olaraq çalışır, əməliyyatlarda iştirak edir. Çünki bilir ki, pis həkim olmaq mümkünsüzdür. Ya yaxşı həkim olmalıdır, ya da həkim olmamalıdır.

“Ürəyi yalnız ürəklə müalicə etmək olar. Bu isə həkimdən iki ürək tələb edir. Biri özü, digəri xəstəsi üçün”
Türkiyədə aldığı bakalaviatura və magistratura təhsilini “tibb doktoru” adı ilə bitirir (2010). 4 aydan sonra Türkiyədə keçirilən Tibbdə Uzmanlıq imtahanında İstanbul Bakırköy Dr.Sadi Konuk Elmi-Tədqiqat Xəstəxanası Ürək-Damar Cərrahiyyəsi şöbəsində uzmanlıq (rezidentura) təhsili almaq üçün haqq qazanır.

Peşəkarlıq hər ölkədə fərqli səslənir, lakin eyni eşidilir: Naxçıvandan Türkiyəyə, Türkiyədən Tailanda, İsveçə …
Cabir Gülmalıyev 5 illik uzmanlıq təhsili dövrünü (2011-2016) təkcə öyrənmir, öyrəndiklərini tətbiq edir, araşdırır, müxtəlif ölkələrə səfərləri ilə dünya tibb səhiyyəsindəki yenilikləri mənimsəyir. Bu minvalla Tailand, İsveç və s. ölkələrdə keçirilən Ürək və Damar cərrahiyyəsi ilə bağlı müxtəlif beynəlxaq konfranslarda və təkmilləşmə kurslarında iştirak edir. Özünü bu peşənin dərinliyinə endirən C.Gülmalıyev İstanbul şəhərində “Acıbadem”, “Medicalpark” və “Kolan” xəstəxana şəbəkələrində növbətçi ürək-damar cərrahı kimi fəaliyyət göstərir.

Həkimlikdə “general” olsan belə hərbi xidməti borcun varsa, ilk növbədə əsgərsən…
Həkimlər üçün təkcə “Hippokrat And”ı önəmli deyil, onlar həm də milli təəssübkeşliyi ehtiva edən “Hərbi and”a da sadiqdirlər. Buna görə 2016-cı ildə C. Gülmalıyev tibb təhsilini bitirib ürək-damar cərrahiyyəsi mütəxəssisi kimi Azərbaycana qayıdarkən hərbi xidmətə başlayır. Naxçıvan Hərbi hospitalda hərbi xidmət vaxtı hərbi qulluqçuların damar xəstəliklərinin müalicəsi və cərrahi əməliyyatlar həyata keçirir. 2016-2018-ci illər hərbi xidmətlə yanaşı o, Naxçıvan Diaqnostika-Müalicə Mərkəzində 300-dən çox açıq ürək əməliyyatı həyata keçirir.

15 il əvvəlki arzusunu maddiləşdirən biri kimi Cabir həkim hərbi xidməti vəzifəsini yerinə yetirəndən sonra Naxçıvan Diaqnostika-Müalicə Mərkəzi və Hərbi Hospitalda Ürək-Damar Cərrahı kimi işləyir. Naxçıvanda ilk dəfə başqa bölgələrdən dəstək olmadan yerli kadrlarla ürək əməliyyatları həyata keçirir. Ciddi ağciyər çatışmazlığı olan bir xəstə süni ürək-ağciyər cihazı (venovenoz ECMO) dəstəyi ilə müalicə olunur. Məhz bunlara görə böyüyüb başa çatdığı şəhərdə səhiyyənin inkişafına verdiyi töhfələrə üçün Naxçıvan MR Səhiyyə Nazirliyi onu əməkdə xüsusi xidmət və nailiyyətlərə görə fəxri fərmanı ilə təltif edir.

2018-cil ildə doktor C. Gülmalıyev Bakı şəhərində yeni açılan "Bona dea International Hospital"a dəvət alaraq həmin xəstəxanada Ürək-Damar Cərrahiyyəsinin şöbə müdiri vəzifəsində fəaliyyətə başlayır.
Ən müasir açıq ürək əməliyyatı: minimal invaziv (kiçik kəsik) ürək cərrahiyyəsi
Hazırda Cabir Gülmalıyev “Bona Dea İnternational Hospital”da Baş direktorun birinci müavini və Ürək-Damar Cərrahiyyə Şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır. Həkim minimal invaziv ürək cərrahiyyəsi ilə açıq ürək-damar əməliyyatları edir.

Ənənəvi ürək əməliyyatından fərqli olaraq minimal invaziv ürək cərrahiyyəsində döş qəfəsini kəsməyə ehtiyac qalmadan qabırğalar arasından 3-5 sm-lik, yəni daha kiçik kəsik yolu ilə əksər ürək əməliyyatları icra olunur. Minimal invaziv metodla icra olunan ürək əməliyyatı zamanı toxumaya daha az zədə dəydiyinə görə ağrı da az olur. Nəticədə pasiyent daha tez aktivləşir, tənəffüs hərəkətlərini daha rahat yerinə yetirir və ən əsası elə ilk gündən yatarkən sağa-sola dönə bilir. Kəsik kiçik olduqda qan itkisi də az olur və qan köçürülmə ehtimalı və antibiotiklərdən istifadəsi azalır.
Həkimin özü ilə danışırıq, suallarımızı cavablandırır…
-Minimal invaziv (kiçik kəsik) ürək cərrahiyyəsi nə üçün Azərbaycan səhiyyəsində yenilik hesab edilir? Bu sahədə ixtisaslaşmaya nə qədər ehtiyac var?
Həkim: “Minimal invaziv kiçik kəsikdən ürək cərrahiyyəsi dünyada son 10 ildə məşhurlaşan cərrahiyyə sahəsidir. 2000-ci illərdən sonra bəzi tibbi mərkəzlərdə istifadəsinə başlanılan bu cərrahiyyə sahəsi istər Türkiyədə, istərsə də Azərbaycanda yeni tətbiq olunan əməliyyat formasıdır. Uyğun xəstələrdə uyğun ürək əməliyyatlarını döş - sinə sümüyünü kəsmədən qoltuqaltı nahiyədən və ya qabırğarasından kiçik 3-4 sm-lik kəsiklərdən ürək əməliyyatlarını icra edə bilirik. Bunun üçün həm ürək cərrahiyyəsi təhsili boyunca və uzmanlıq təhsilimdən sonra bu əməliyyat növlərində təcrübə qazanmağa çalışdım. Belə ki, bunun üçün Belçikada və Almaniyadakı bu istiqamətdəki kurslarda iştirak elədim. Bundan sonra isə öyrəndiklərimi "Bona Dea"da tətbiq etməyə başlamışam.
-Fəaliyyətinizlə tanışıq. Müharibə ərəfəsində və dövründə hansı işlər gördünüz?
Müharibə dövründə mənim şəxsən cəbhə bölgəsində iştirakım olmayıb, lakin xəstəxana yönətimi olaraq Bakıdaydım. Damar və ürək cərrahı olaraq 100-dən çox travmalı ağır yaralı əsgərlərin xüsusi ambulanslarla xəstəxanaya gətirilməsini təşkil elədik. Onların ümumi müalicəsi ilə yanaşı, 1 xəstənin ayaq damarındakı güllə yaralanmasını, 2 əsgərin də ürəyindəki qəlpənin çıxarılması əməliyyatıın icra elədik.
-Siz Türkiyə, İsveç, Tailand və bir neçə başqa ölkələrdə olmusunuz. Orada işləmək imkanınız vardı. Nəyə görə təhsilinizi bitirəndən sonra Azərbaycana qayıtdınız?
Təhsillə bağlı olaraq bir çox ölkədə olsam da ailəmin, xüsusilə də valideynimin təsiri ilə vətənpərvər böyüdülmüşdüm. Ona görə ölkədən çıxdığım ilk gündən yaxşı həkim olacağıma, sənətimi mükəmməl öyrənəcəyimə və mütəxəssis kimi ölkəyə qayıdıb xidmət göstərəcəyimə söz verim. Bu məqsədlə xaricə yollandım. Buna görə də diplomumu aldıqdan sonra vaxt itirmədən Azərbaycana qayıtdım. mart ayında uzmanlıq imtahanı verib aprel ayında diplomumu aldım. Mayın ilk həftəsi isə artıq Naxçıvanda ilk ürək əməliyyatlarını icra eləməyə başladım.
-Hazırda işlədiyiniz “Bona Dea İnternational Hospital”ında həkimlər haradan gəlir? Əsasən hansı ölkələrdən dəvət alırlar? Ümumiyyətlə hospitalda başqa xəstəxanalarda olmayan hansı işlər görülür?
“Xaricdə təhsil alan həkimlər bir mərkəzdə birləşir”
"Bona Dea" xəstəxanasının qayəsini əsasən xaricdə oxumuş azərbaycanlıları ölkəyə qazandırmaqdır. Ona görə də daha çox Türkiyədən, Avropa ölkələrindən uzmanlıq təhsilini bitirib orada yaşayan insanları xəstəxanaya dəvət elədik. Məqsədimiz xaricdə təhsil almış həkimləri ölkədə bir mərkəzdə birləşdirməkdir.
"Bona Dea" xəstəxanasında həm infrastruktur olaraq, həm də peşəkar kollektiv olaraq bütün tibb sahələri üzrə ixtisaslaşmış nadir xəstəxanalardandır. Eyni zamanda da müasir səhiyyə sahəsində istifadə olunan alət, avadanlıq xəstəxanada geniş istifadə olunur.
-İndiyə kimi etdiyiniz ən ağır, müəyyən mənada unudulmaz ürək əməliyyatı hansıdır?
Əməliyyatlarımız çox olub. Lakin ürəkdən çıxan ana damarın yırtılması, yəni aorta anevrizması üçün müraciət edən ağır xəstələr, ya da cavan xəstələr mənə daha çox pis təsir edir... Xəstələrin hamısı özəldir, bir-birindən dəyərlidir. Hamısı ilə bərabər onların həyatını yaşayırıq. Birlikdə həm əməliyyatdakı dövrü, həm də əməliyyatdan sonrakı dövrü hiss edirik. Bəzən əməliyyatdan sonra uzun illər keçir, lakin münasibətlər davam edir, bir-birimizə olan doğmalıq qalır. Onlar sənin ailəndən biri olur. Bunlar fərqli hislərdir.

İndi 18 il əvvəlki o gənc artıq “Bona Dea İnternational Hospital”da Baş direktorun birinci müavini və Ürək-Damar Cərrahiyyə Şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır, xalası da sağlamdır. Beləcə,Cabir Məhərrəm oğlu Gülmalıyev təkcə xalasını yox, yüzlərlə xəstəni xilas etdi.

.

Müsahibimiz hazırda Türkiyədə beyinin stimulyasiyası üzrə kurs keçən neyrocərrah Zaur Ramixanovdur. Zaur həkimlə bu sahənin çətinlikləri, üstünlükləri, məsuliyyəti barədə danışdıq. Üzərində işlədiyi yeni əməliyyatı müzakirə etdik...

- Zaur bəy, gələcəkdə həkim olanların çoxu bunu uşaqlıqdan arzu edir. Sizdə də belə olub?
- Həkimlik peşəsinə yiyələnmək uşaqlıq arzumdur. O vaxtdan xəstələrin şəfasını tapmaqda köməklik etməyi ən böyük həyati və mənəvi məqsəd kimi saymışam. Amma bu sözləri demək asandır. Həkim təkcə bir peşə deyil, bir ixtisas deyil. Həkim - xalq içində mənəvi bir rütbədir, bir vəzifədir. Çünki xalq həkimə inanır, öz canını, sağlamlığını, ən azı həyat keyfiyyətini ona həvalə edir. Və bu rütbəli vəzifəni daşımaqda ən böyük məsuliyyət məhz bu işin mənəviyyatıdır. Bunun üçün həkim həm savadı, həm də insani keyfiyyətlərini birləşdirən bir şəxs olmalıdır. Hər bir xəstənin, xəstə yiyəsinin, ailənin öz problemləri, xəstəliyə öz nəzər nöqtəsi, müalicədən gözləntiləri fərqlidir. Həkim müalicəni etməklə xəstəni təkcə sağaltmır, onun ailənin içində mənəvi ruhunu yüksəldir, problemlərinin daha tez və keyfiyyətli həllinə yol açır, bu isə hər bir ailənin daha xoşbəxt olması deməkdir.
- Hansı universiteti bitirmisiniz?
- Azərbaycan Tibb Universitetinin Hərbi Tibb Fakültəsinin məzunuyam. 2012-2017-ci illərdə Tibb Universitetinin Hərbi Tibb Fakültəsində Silahlı Qüvvələrin Baş Kliniki Hospitalının (Papanin)bazasında
"Neyrocərrahiyyə" ixtisası üzrə uzmanlıq keçmişəm, 2016-2017-ci illərdə Türkiyə Respublikasının Gülhanə Askeri Tibb Akademiyasının Neyrocərrahiyyə klinikasında təkmilləşmə kursu keçmişəm.
- Niyə məhz baş-beyin üzrə fəaliyyət göstərməyi seçdiniz?
- Rezidentura imtahanından uğurla keçdikdən sonra qarşımda bir çox ixtisas seçimi var idi. Ümumi cərrahhiyyə, Oftalmologiya,
Otorinolaringologiya, terapiya və s. Hər il bu ixtisas seçimləri dəyişir. Ağlımda hər zaman məqsəd olaraq Neyrocərrahiyyəni tutmuşam və mənim bəxtimdən həmin il də bu ixtisas seçimi mövcud idi. Bu ixtisas ən çətin, həm mənəvi, həm fiziki zəhmət tələb edən ixtisasdır. Əlavə olaraq, Neyrocərrahiyyə ən sürətlə inkişaf edən və müasir avadanlığı tələb edən bir sahədir. Neyrocərrah müasir və hər zaman müasirləşən bilik bazasına, zərgər dəqiqliyində olan əməliyyat texnikalarına malik olan və ən əsası beynində bir ixtisası öndə tutan, özünü bu ixtisasa fəda edən, müasir təbabətlə ayaqlaşmağa özünə söz verən bir həkimdir.
- Beyin mürəkkəb sxemə malikdir. Bu günə qədər çözə bilmədiyiniz hansısa xəstəlik halı ilə qarşılaşmısınız?
- Beyin-insan orqanlarının içində ən mürəkkəbidir, bütün digər orqanlar və sistemlərini idarə edir, orqanların əlaqəli fəaliyyəti məhz baş beyindən birbaşa və ya biləvasitə asılıdır. Beyinin əksər xəstəliklərinin səbəbləri hələ də bilinmir, müalicəsi isə ya yoxdur, ya müvəqqətidir, ya da səbəbə yönəlik yox, xəstəliyin əlamətlərinə yönəlikdir. Bu cür xəstəliklər ən yaxşı halda müalicə olunur, amma sağalmır. Əlavə olaraq, beyinin anatomiyası və ya fəaliyyəti pozulanda bütün sistem və orqanlar pozulur. Bəzən olur ki, beyində qan sızan xəstənin qansızmasını aradan qaldırmaqla hər şeyin normaya qayıdacağını gözləyirsən, amma digər yerdən elə bir problem çıxır ki, nəticələr heç də xoşagələn olmur. Xüsusən yaşlı xəstələrdə onsuz da əvvəldən mürəkkəb olan beyin xəstəliyi digər mövcud əlavə xəstəliklərin (şəkər, təzyiq, ürək, qaraciyər və ya böyrəyin xroniki xəstəlikləri) kəskinləşməsi 1 problemin 5 problemə çevrilməsinə gətirib çıxarır.
- Hazırda üzərində işlədiyiniz prosesin gedişindən danışardınız?
- Hazırda Türkiyənin İstanbul şəhərinin Medikana özəl xəstəxanasının Neyromodulyasiya Mərkəzində kurs keçirəm. Bu, neyrocərrahiyyənin ən müasir və ən mürəkkəb sahələrindən biridir. Beyinin xüsusi mərkəzlərinin stimulyasiyası ilə beyinin nasaz işini nizamlamaq mümkündür. Bu yolla Parkinson, Tremor (əsmə), Dağınıq Sklerozun və Uşaq Serebral İflicin hərəki problemlərini həll etmək mümkündür. Beyinin hərəki nüvələrinə elektrod yeridilir, elektrodun digər ucu stimulyatora qoşulur, stimulyator öz növbəsində döş qəfəsinin ön divarının dərialtına yerləşdirilir. Stimulyator 5 ilədək işləyir və sıradan çıxanda stimulyatoru yerini keyləşdirməklə dəyişmək olur. Sadalanmış xəstəliklərin yeni müalicə yoludur, stimulyasiya vasitəsi ilə beyinin pozulmuş fəaliyyəti bərpa olunur. Azərbaycana qayıdanda bu cür əməliyyatları icra etmək məqsədim var, amma bu işin təşkili çox önəmlidir, çünki avadanlıq birbaşa Amerikadan xüsusi komanda ilə gətirilir və əməliyyatın içində həmin komanda hər şeyə nəzarət edir, əməliyyatdan sonrakı stimulyatorun proqlamlaşdırılmasını təmin edir.
- Neçə müddətə bu əməliyyat Azərbaycanda baş tuta biləcək?
- Parkinson xəstəliyi bütün dünyada, eləcə də Azərbaycanda çox yayılıb. Təəssüf ki, geridönməz, müalicə olunmayan bir xəstəlikdir. Bu xəstəliyin yaranma səbəbi və ən effektiv müalicəsi hələ də mövcud deyil. Təyin olunan dərmanlar xəstəliyin əvvəlində effektiv olsa da, xəstəliyin irəliləyən mərhələsində effektliyi düşür, dozanı qaldırmaqla isə arzuolunmaz yan effektləri ortaya çıxır. Bu yan təsirlər isə dərman dozalarını endirməyə məcbur edir, bu isə effektivliyin azalmasına gətirib çıxarır. Nəticədə xəstələr çıxılmaz vəziyyətdə qalır - şikayətləri artırsa, doza, doza artırsa, yan təsirlər artır. Məhz bu cür xəstələrdə Beyinin Dərin Stimulyasiyası (DBS) olduqca gözəl effekt verir, xəstələr dərmandan ya qurtulur, ya da ən az dozalara endirilir ki, yan effekti yaranmır. Bu isə həyat keyfiyyətini və yaşama müddətini artırır. Bu cür xəstələrə yardım etmək, həyat keyfiyyətini qaldırmaq, ömrünü uzatmaq mənim başlıca məqsədlərimdəndir. Müasir əməliyyatları Vətənimə gətirmək, xalqı təbabətin yenilikləri haqqında maarifləndirmək, bu cür xəstələrə sağalma yönündə yeni bir ümid vermək də digər məqsədlərimdəndir.
- Həkimlik çətin və məsuliyyətli peşədir. Bəs sizə bu sahədə ən ağır gələn nə olub?
- Həkimliyin ən çətin məqamı xəstələri itirmək və ya arzuolunmaz nəticələr əldə etməkdir. Qeyd etdiyim kimi, Neyrocərrahiyyə ən çətin, ölüm və əlillik faizi çox olan bir sahədir. Amerika və Avropanın aparıcı Neyrocərrahi mərkəzlərində ölüm faizi 27-35% təşkil edir. Yəni hər 10 xəstədən 2-3-ü vəfat edir. Azərbaycanda və xüsusən qeyri ixtisaslı mərkəzlərdə bu statistika ondan da böyükdür, bu da başa düşüləndir. Böyük, çoxprofilli, reanimasiyası və neyrocərrahı olan, ağır xəstələri olan xəstəxanalarda ölüm halları olur və bu normaldır. Biz həkim və xəstəxana olaraq dünyanın ən aparıcı mərkəzlərinin statistikasını keçə bilmərik. Ölümün normal hal olduğunu həkimlər başa düşsə də, onlar üçün də bu xoşagəlməz, arzuolunmaz bir haldır. Heç bir həkim istəməz ki, xəstəsi dünyasını dəyişsin. Amma xəstə yaxınları üçün xəstənin ölüm halı çox kədərli bir məsələdir, çünki onun yaxını həyatını bir dəfəlik itirir. Bəzən bu kədər elə bir aqressiyaya çevrilir ki, ölümə səbəb kimi həkimi görür, ona inanılmaz ittihamlar irəli sürülür. Həkimliyin ən arzuolunmaz çətinliyi xəstənin ölümü, xəstə yaxınlarının ədalətsiz ittihamları və məmnuniyyətsizliyidir.
- Sonda insanlara baş-beyin fəaliyyətini daim aktiv saxlamaq üçün hansı qidalardan istifadəni və ya vasitələri məsləhət görərdiniz?
- Son tədqiqatlara əsasən uşaqlarda bilik və həyat təcrübəsi artması beyin toxumasının hüceyrəsi olan neyronların arasında əlaqələrin çoxalması sayəsində həyata keçir. Uşaq nə qədər çox oxuyur, neyronların arasında olan əlaqələrin sayı da artır, bu isə öz növbəsində ümumilikdə beyin toxumasının həcminin artmasına gətirib çıxardır. Yəni məhz bu yolla beyinin böyüməsi reallaşır. Yaşlaşdıqca bilikləri və təcrübəsini istifadə etmədikcə əlaqələr kəsilir, beyin toxumasının həcmi azalır və buna atrofiya (beyin ölçülərinin kəllənin ölçülərinə görə kiçilməsi) deyilir. Atrofiya geridönməz prosesdir və aşırı atrofiya demensiya (ahıl zəifliyi) kimi xəstəliyə gətirib çıxardır. Demensiyanın bir neçə növü var və onların 50%-i “Alzheimer” xəstəliyi deyilən geridönməz, irəliləyən, müalicəsi olmayan və bir neçə ilə ölümlə nəticələnən bir xəstəlikdir. Bu xəstəlikdə neyronların arasında olan əlaqələr o qədər itir ki, xəstələr nəinki bilik və təcrübəsini, hətta gündəlik məişət işlərini edə bilmir. Yaxınlarını və axırda özlərini tanıya bilmirlər. Yəni beyinin yüksək şəxsiyyət fəaliyyəti (xüsusən yaddaş) pozulur. Bu xəstəliyin önləyici profilaktik tədbirlərinə, əlaqələrin itməməsi və ya təzə əlaqələrin yaranması məqsədilə daimi oxumaq, təzə təcrübə qazanmaq, fiziki aktiv olmaq, sağlam həyat tərzi sürmək kimi tədbirlər məsləhət görülür.

Aysu ABBASOVA