İranın dairələri yenə də Azərbaycanı hədəf seçiblər

Azərbaycan müstəqil dövlət kimi istədiyi ölkəylə tərəfdaşlıq, strateji müttəfiqlik əlaqləri qura bilər.
Bunu politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib.
O qeyd edib ki, Azərbaycan hansısa başqa ölkəyə hesabat verəsi deyil.
"Eyni zamanda İrana dəfələrlə deyilib ki, Azərbaycanın üçüncü ölkələrlə əlaqəsi İrana qarşı yönəlməyib. Azərbaycan ərazisindən İrana qarşı istifadə olunmayacaq. Bu heç bizim milli və təhlükəsizlik maraqlarımıza uyğun deyil. Azərbaycanın İsrail ilə sıx tərəfdaşlıq münasibətləri var. Ticarət dövriyyəsi artır. Biz onlara Ceyhan kəməri ilə neft satırıq. İsrailin müasir hərbi texnikası Azərbaycan Ordusu üçün vacibdir. Kənd təsərrüfatı sahəsində İsrail modern texnika tətbiq edib. Buna da bizim ehtiyacımız var".
Politoloq vurğulayıb ki, bir sıra aparıcı xəbər saytlarının, media qurumlarının kiber hücumla üzləşməsi maraq doğurur:
"Şübhələr İran üzərində cəmləşib. İran hadisənin arxasında dayanmırsa, bununla bağlı açıqlama verməlidir. İranın mühafizəkar dairələri yenə də Azərbaycanı hədəf seçiblər. Halbuki rəsmi səviyyədə qarşılıqlı səfərlərin sayı artıb. İstənilən dövlətlərlə, o cümlədən qonşu ölkələrlə normal münasibətlərin olmasında maraqlıyıq. Bizim ABŞ-la da, İsraillə də sıx tərəfdaşlığımız var. Buna görə də, heç kəsə hesabat verəsi deyilik. Müstəqil dövlətik. Xarici siyasətimizi də müstəqil müəyyənləşdiririk".

Zelenski bu halda vəzifəsindən imtina edəcək

Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski fevralın 19-da keçirdiyi mətbuat konfransında NATO-ya üzvlük və ölkədə sülh əldə olunacağı təqdirdə istefa verməyə hazır olduğunu bildirib. “Əgər Ukraynaya sülh gətirəcəksə, istefa verməyə hazıram. Bunu NATO üzvlüyünə dəyişə bilərəm,” – o qeyd edib.
Zelenskinin bu açıqlaması ABŞ və Ukrayna arasında davam edən danışıqlar fonunda verilib. ABŞ Prezidenti Donald Tramp onu Ukraynada seçkilər keçirmədiyinə görə “diktator” adlandırıb. Lakin Zelenski bildirib ki, ölkədə üç ildir davam edən hərbi vəziyyətə görə seçkilər keçirmək mümkün deyil.
Zelenski həmçinin ABŞ-nin Ukraynanın nadir yeraltı sərvətləri və digər təbii ehtiyatlarına dair tələblərinə qarşı çıxıb. ABŞ, Ukraynaya verilmiş hərbi yardımın əvəzində bu resurslardan 500 milyard dollarlıq pay tələb edir. Zelenski isə bunu rədd edib. “Mən belə bir müqaviləyə imza atmayacağam, çünki bu, Ukraynanın on nəsil boyu ödəməli olacağı bir borc yarada bilər,” – deyə o, vurğulayıb.
Bu açıqlamalar fonunda ABŞ və Rusiya rəsmiləri Səudiyyə Ərəbistanında Ukrayna müharibəsinin sona çatdırılması ilə bağlı danışıqlar aparıblar. Lakin Kiyev bu prosesdən kənarda saxlanılıb və bu, Avropa müttəfiqləri arasında narahatlıq yaradıb.
Ukrayna üç ildir ki, Rusiyanın genişmiqyaslı işğalına qarşı mübarizə aparır. Son günlərdə Rusiya Ukraynaya rekord sayda – 267 dron hücumu təşkil edib. Zelenski bu hücumları “hava terroru” adlandırıb, Ukraynanın beynəlxalq dəstəyə ehtiyacı olduğunu bildirib.
2019-cu ildə prezident seçilən Zelenski müharibə dövründə ölkəni idarə edir və NATO-ya üzvlüyün Ukrayna üçün ən vacib təhlükəsizlik zəmanəti olduğunu vurğulayır. Lakin ABŞ Müdafiə Naziri Pete Hegseth bu yaxınlarda Kiyevin NATO-ya üzvlüyünün “realist olmadığını” bildirib.
Zelenski Tramp administrasiyasının müharibəni dayandırmaq istədiyini desə də, ABŞ-ın Ukrayna ilə imzalamaq istədiyi nadir yeraltı sərvətlər haqqında müqavilənin ölkəsi üçün sərfəli olmadığını söyləyib. O, ABŞ-la əməkdaşlığın davam etməsinin vacib olduğunu qeyd edərək, hərbi dəstəyin dayandırılmaması üçün ümid etdiyini vurğulayıb.
Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun mətbuat katibi Qalib Osmanlı bildirib ki, Avropa Birliyi Ukraynadan imtina etməz:
"Volodimir Zelenski müharibənin üçüncü ilə bağlı böyük mətbuat konfransı keçirdi. Burada əsas məsələlərdən biri gələcəkdə Ukraynda prezident seçkilərinin keçirilməsi, Zelenskinin hakimiyyətdə olub-olmayacağıdır. Zelenski açıqca qeyd etdi ki, Ukraynanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində sülh olacaqsa, vəzifəsindən getməyə hazırdır. Eyni zamanda Ukraynanın təhlükəsizliyi ilə bağlı qarant olarsa, vəzifədən ikiəlli yapışmaq fikrində deyil. Cənab Zelenski qeyd etdiyinə görə, istənilən vaxt hakimiyyətdən gedə bilər. Bu halların da baş verməsi üçün böyük dövlətlərin Rusiyaya təzyiqləri olmalıdır. Təəssüflər olsun ki, dünyada ikili standartlar var. Hər yerdə olduğu kimi Ukraynda da bu özünü büruzə verir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın açıqlamaları Ukrayanaya olan münasibət vəziyyətin heç də yaxşı olmadığının göstəricisidir. Amma mübarizə davam edir. Avropa Birliyi var. Ən azından bu birlik öz təhlükəsizliyinə görə Ukrayndan vaz keçməz.
Q.Osmanlı vurğulayıb ki, seçki ancaq atəşkəs imzalanarsa, mümkündür: "Ukrayna konstitusiyasının 108-ci maddəsinə görə, yeni prezident seçilənə qədər əvvəlki prezident öz səlahiyyətlərini icra edə bilər. Atəşkəs olmayacağı təqdirdə Prezident seçkiləri keçirilə bilməz. Çünki ölkədə hərbi vəziyyətdir. Buna görə də prezident seçkiləri keçirilmir. Nəinki prezident seçkiləri hər şey ləğv olunur. Hər şey hərbiyə, orduya fokuslanır.
Sualınıza cavab olaraq bildirim ki,Ukraynada prezident seçkiləri ancaq atəşkəs olarsa, mümkündür. Atəşkəs olacağı təqdirdə tərəflər bir-birilə qarşılıqlı güzəştlər əsasında masada əyləşməlidir. Hələki bu yaxın görsənmir. Yaxın gələcəkdə hadisələrin necə inkişaf edəcəyi proseslərdən asılıdır. Yəni 108-ci maddəyə əsasən hələki Ukrayna Prezidenti öz səlahiyyətlərini icra edir və legitim hüquqi əhəmiyyət kəsb edir".

Rusiya ilə ABŞ yaxınlaşır? - Zelenskinin hakimiyyəti sual altında

Son bir həftə ərzində Rusiya və ABŞ arasında münasibətlərin yaxınlaşması istiqamətində mühüm addımlar atılıb. Fevralın 12-də Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və ABŞ Prezidenti Donald Tramp arasında telefon danışığı baş tutub. Bu danışıq zamanı liderlər şəxsi görüşlərin təşkili barədə razılığa gəlib və qarşılıqlı maraq doğuran məsələləri müzakirə ediblər. Putin Trampı Moskvaya səfərə dəvət edib və ABŞ rəsmilərini Rusiyada qəbul etməyə hazır olduğunu bildirib.
Fevralın 18-də isə Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtı Ər-Riyadda hər iki ölkənin yüksək səviyyəli nümayəndə heyətləri arasında rəsmi danışıqlar keçirilib. Rusiya tərəfini Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov və Prezidentin köməkçisi Yuri Uşakov, ABŞ tərəfini isə Dövlət Katibi Marko Rubio və Milli Təhlükəsizlik Müşaviri Mayk Uolz təmsil edib. Görüş zamanı tərəflər ikitərəfli münasibətlərin inkişaf etdirilməsi və qarşılıqlı maraqların nəzərə alınması barədə razılığa gəliblər. Xüsusilə, Ukrayna məsələsi ilə bağlı yüksək səviyyəli komandaların təyin edilməsi və bu istiqamətdə məsləhətləşmə mexanizminin yaradılması qərara alınıb. Bu addım, Ukraynadakı münaqişənin həlli üçün hər iki ölkənin birgə səylərini gücləndirməyi hədəfləyir.
Danışıqlardan sonra Rusiya Prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakov bildirib ki, hər iki tərəf bir-birinin maraqlarını nəzərə alaraq ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirmək barədə razılığa gəlib.
Bununla yanaşı, ABŞ Dövlət Departamenti vurğulayıb ki, Ukraynadakı müharibəni bitirmək üçün bir görüş kifayət etməsə də, Ər-Riyadda keçirilən danışıqlar irəliyə doğru mühüm addım hesab olunur.
Görüşdə həmçinin iqtisadiyyat, investisiya və ümumi geosiyasi məsələlər sahələrində gələcək əməkdaşlıq perspektivləri müzakirə edilib. Bu, iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsi və qlobal məsələlərdə birgə fəaliyyətin koordinasiyası baxımından əhəmiyyətlidir.
Növbəti mərhələdə, Rusiya və ABŞ prezidentləri Vladimir Putin və Donald Tramp arasında şəxsi görüşün təşkili planlaşdırılır. Bu görüşün konkret tarixi hələ müəyyən edilməsə də, hər iki tərəf yüksək səviyyəli dialoqun davam etdirilməsində maraqlıdır.

İki ölkə arasında baş verən hadisələr onların münasibətləri tam normallaşdırması anlamına gəlməsə də, bu istiqamətdə ciddi addım hesab edilə bilər.
İki ölkə arasında yaxınlaşmanın Ukraynaya, Zelenskinin gələcəyinə təsir barədə müzakirələr aparılır.
Sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov ABŞ ilə Rusiya arasında bir yaxınlaşma görmədiyini bildirib.
"Sadəcə olaraq hansısa problemi həll etmək üçün ABŞ rəhbərliyi danışıqlar vasitəsilə müharibəyə son qoysunlar. Artıq buna aid qərar var. Səudiyyə Ərəbistanında məsələlər müzakirə olunub. Sənəd hazır olan kimi həm Ukrayna və digər bununla işləyən tərəflər sənədlə tanış ola bilərlər. Ukraynanın da danışıqlar prosesinə qoşulması barədə məlumatlar var. Avropa ilə uzaqlaşma məsələsinə gəldikdə, əslinə qalsa, bunu belə adlandırmaq düzgün olmaz. Sadəcə olaraq, münasibətlərin yeni formatı barədə müzakirələr gedir. İqtisadi baxımdan Avropa İttifaqı Amerika Birləşmiş Ştatları üçün Çin və digərləri kimi rəqibdirlər. Burada digər bir sual ortaya çıxır ki, yaxşı bəs Avropa İttifaqı nəyə görə siyasi maraqlarını özü müdafiə etmir. Trampın birinci liderliyi dövründə bu məsələ qaldırılırdı. Avropa İttifaqı ölkələri siyasi hədəflərinə nail olmaq istəyirlərsə, müdafiyəyə daha çox vəsait sərf etməlidirlər. Əvvəl məbləğ 3 faiz qəbul olunmuşdu. Bir çox dövlətlər buna riayət etmirdilər. İndi də ABŞ-nin tələbi odur ki, Avropa İttifaqının hər hansı məsələyə fərdi yanaşması varsa, gərək ona pul sərf etsin. Yoxsa Avropa İttifaqı iqtisadiyyatı inkişaf etdirir, yaxşı yaşayır, eyni zamanda ABŞ-la rəqabət aparırır. Bu ABŞ-nin indii administrasiyasının düşüncəsidir. Bu da kəskin diskussiyanın mövcudluğunu göstərir. Amma inanmıram ki, burada kəskin şəkildə fikir ayrılığı olacaq.
Əsas məsələ onunla bağlıdır ki, ABŞ bundan qabaq olan siyasəti nəticəsində iqtisadi liderliyi əldən buraxmır. Bir çox hallarda görürük ki, hətta Avropa İttifaqı da rəqabət aparır. Misal kimi “Boeing” və “Airbus” arasındakı, eləcə də avtomobil istehsalında rəqabəti göstərmək olar. Görürük ki, Tramp daha çox iqtisadi məsələlərə önəm verir. Belə fikirləşir ki, iqtisadi dominantlıq yenə də ABŞ-dadırsa, deməli, hamı ondan asılı olacaq. Faktiki olaraq belə görsənir. Geopolitik, ya da ideoloji konseptual məsələlər dominant olmamalıdır. Görürük ki, hətta vitse-prezident səviyyəsində siyasətçi gəlib Münhen konfransında Avropa dövlət başçıları tənqid edib. Bu da onu göstərir ki, Avropa İttifaqına yerini göstərir. İndi burada kim narazı olacaq. Burada ilk növbədə Almaniya və Fransa narazı olacaq. Amma burada ABŞ-nin şansları böyükdür. Onlar başa düşürlər ki, qarşılarında çoxsaylı dövlətlər var. Bunların arasında özlərinə tabe olan dövlətləri seçib əməkdaşlığı daha da davam etirəcəklər. O bəlli bir şeydir”.
Sabiq nazir vurğulayıb ki, Zelenskinin hakimiyyətdə qalması çətindir və Rusiyada da daxili siyasi böhran olacaq:
“Zelenskinin prezident kimi səlahiyyətlərinin müddəti ötən ilin səhv etmirəmsə, mayında bitib. Səbəb ondan bağlıydı ki, hərbi əməliyyatlar davam edir. İndi sülh sazişindən danışırlar. Mənsə, bunu daha çox atəşkəs sazişi adlandırardım. Çünki geniş sülh sazişi indiki mərhələdə mümkün deyil. Bir sıra məsələlər öz həllini tapa bilərlər. Atəşkəs sazişinin tətbiq olunması mexanizmləri, müşahidəçilər, təhlükəsizlik mövzularına aid hansısa qərarlar, yəni kim təmin edəcək, hansısa ərazi üzərindən təmas xəttinin konfiqurasiyasının dəyişməsi məsələləri öz həllini tapa bilər. Ən çox sonuncu məsələ üzərində danışıqlar gedir. Amma artıq bəyan olunub ki, nə 1991-ci ilin, nə 2014-cü ilin, nə də 2020-ci ilin təmas xətti bərpa olunsun. Əsas problem budur. Bu da bir çox siyasətçilər üçün ciddi təzadlar yarada bilər-ilk növbədə Zelenski üçün. Təxminən İstanbulda qəbul olunmamış razılığa bənzər səbəb ola bilər.
Biz başa düşməliyik ki, Rusiya da öz istəklərinə nail olmayacaq. Hamıya bəllidir. Kim nə deyirsə desin. Bəlkə də, ABŞ-də fikirləşirlər ki, Rusiyada daxili siyasi böhran baş verəcək. 5 ildən sonra nə olacağına gəldikdə, isə bu siyasi proseslərin gedişindən asılı olacaq. Çətin ki, Zelenski hakimiyyətdə qalsın. Rusiyada da mən dediyim kimi böhran gözlənilir. Baxarıq, axırı nə olacaq...”

Rejimdən Təbrizdə xəbərdarlıq

Narazılığın artdığı və cəmiyyətin tədricən öz etirazlarını bildirməyə hazırlaşdığı bir vaxtda İran rejimi ictimai etirazların formalaşmasından ehtiyat etdiyi üçün Təbriz şəhərində xəbərdarlıq bülletenləri yaymağa başlayıb. Təbrizdən gələn xəbərlər göstərir ki, şəhərin bəzi sıx məskunlaşma olan məhəllələrində gecə evlərə xəbərdarlıq bülletenləri atılıb. Bülletenlərdə insanlar hökumətin əmrlərinə tabe olmağa və İran rejimini dəstəkləməyə çağırılıb.
"Zühur yaxındır” kimi başlıqlarla nəşr olunan bu bülletenlər İran rejiminin qarşıdakı günlər və həftələrlə bağlı güclü qorxusunu və Güney Azərbaycanda milli etiraz dalğasının formalaşmasını əks etdirir.
Qeyd edək ki, son günlər bir qrup azərbaycanlı milli fəal 21 fevral (Beynəlxalq Ana Dili Günü) ilə bağlı çağırış edib və insanlardan bu gün saat 21:00-dan başlayaraq koordinasiyalı hərəkətə keçməyi və mövcud vəziyyətə etirazlarını bildirməyi xahiş ediblər.

25 il, VI Bələdiyyə seçkisi

Abşeron Rayonundan fotoreportaj

Respublikamızda 6-cı dəfə bələdiyyə seçkiləri keçirilir. Seçkilər ölkə ərazisindəki 118 seçki dairəsini əhatə edən 5 min 846 məntəqədə keçirilir. 685 bələdiyyənin 8 min 71 üzvü üçün 16 min 92 namizəd mübarizə aparır.
Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) məlumatına əsasən, bələdiyyə seçkilərində səsvermə hüququ olan 5 milyon 961 min 987 seçici var.
Xatırladaq ki, Azərbaycanda yerli özünüidarəetmə orqanlarına ilk seçki 1999-cu ildə keçirilib. İlk bələdiyyə seçkilərinə hazırlıq dövründə 74 ərazi seçki komissiyası və 4683 məntəqə seçki komissiyası yaradılıb. 90 min nəfərdən artıq vətəndaş seçkinin təşkili ilə məşğul olub. Həmçinin seçkilərdə 43 mindən çox vətəndaş bələdiyyə üzvlüyünə namizəd olmaq üçün müraciət edib.
Seçki günü respublika üzrə seçki siyahılarına daxil olmuş 4 milyon 312 min 265 seçicinin 52,6 faizi səsvermədə iştirak edib. Səsvermənin nəticəsi olaraq 20456 nəfər bələdiyyə üzvü seçilib. 51 şəhər, 8 şəhərdə rayon, 123 qəsəbə və 2 409 kənd bələdiyyəsi seçilib. Növbəti seçkilər 5 il sonra, 2004-cü və 2009-cu illərdə olub.
2014-cü il seçkilərində 1607 bələdiyyəyə 15035 üzv seçilməsi nəzərdə tutulub. 37077 namizədin adı bələdiyyələr üzrə seçki bülletenlərinə daxil edilib. Bu namizədlərin 13907-nin namizədliyi 8 siyasi partiya tərəfindən, 109-u təşəbbüs qrupu tərəfindən irəli sürülüb, 23061 nəfər isə öz namizədliklərini fərdi qaydada irəli sürüblər.
2019-cu il seçkilərində iştirak üçün 41 463 namizəd qeydiyyatdan keçib. İlkin nəticələrə əsasən seçilmiş bələdiyyə üzvlərindən 5882 nəfəri qadın, 9272 nəfəri isə kişi olub. Bu, Azərbaycan tarixində qadınların bələdiyyə təmsilçiliyində rekord göstəricidir.
Bu il yanvarın 29-da keçirilən Bələdiyyə seçkilərində Xüsusi müxbirlərimiz Abşeron rayonunda keçirilən seçkiləri izləyiblər. 50 saylı Abşeron III Seçki Dairəsinin Mehdiabad qəsəbəsindəki məntəqələrin dördündən fotoreportaj hazırlayıblar.

Azərbaycanın düşmənləri pusquda dayanıb...

Azərbaycanın iki qonşusu – Rusiya və İranla münasibətlərində gərginlik getdikcə artır.
Bunu politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib.
O qeyd edib ki, Moskva və Tehran Azərbaycan əleyhinə siyasətlərini davam etdirdikcə, rəsmi Bakı hər ikisinin cavabını verməkdən çəkinmir:
"Bu doğru siyasət olmaqla yanaşı özündə müəyyən riskləri də ehtiva edir. Rəsmi Bakı hər iki qonşusu ilə normal münasibətlərə çalışsa da, bəlli səbəblərdən bu alınmır. Moskva və Tehran ölkəmizlə sözdə tərəfdaşlıqdan danışsalar da, reallıq fərqlidir. İki qonşu ölkə ilə gərginlik hansı həddə qədər davam edəcək? Rusiya və İran Azərbaycana qarşı təsir imkanlarını artıra bilərləmi?"
Politoloqun sözlərinə görə, Azərbaycan Rusiya və İranla münasibətlərdə qeyri-müəyyənlik dövrünə qədəm qoyub:
"Müstəqilliyimizin ilk illərində Rusiya və İrandakı mərkəzlər ölkəmizin şimal və cənub bölgələrində təxribatçı fəallıqla yadda qalmışdılar. Mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldiyi ilk illərdə həmin təxribatların qarşısını ala bildi. Üstündən 30 il keçdikdən sonra Moskva və Tehran yenidən eyni siyasətdən istifadə edə, ölkəmizdə separatçı fəaliyyətləri körükləməyə çalışa bilərlər. Soydaşlarımızın təxribata uymayacaqlarına əmin olmaqla yanaşı düşmənlərimizin pusquda dayandıqlarını da unutmamalıyıq".

"ŞƏR ÜÇBUCAĞI"- İRAN, RUSİYA VƏ ERMƏNİSTANIN ANTİ-AZƏRBAYCAN SİYASƏTİ

Azərbaycan Cənubi Qafqazda iqtisadi və enerji potensialı ilə yanaşı siyasi və strateji üstünlüyü ilə diqqət mərkəzində olan bir dövlətdir. Regionda lider mövqeyini möhkəmləndirən ölkəmiz həm də beynəlxalq arenada artan təsir gücünə sahibdir. Bu reallıqla barışmaq istəməyən İran, Rusiya və Ermənistandan ibarət "Şər Üçbucağı" Azərbaycana qarşı tarixi, etnik, coğrafi, dini-ideoloji və hərbi yöndə düşmənçilik siyasətlərini dərinləşdirməyə çalışırlar, müxtəlif istiqamətlərdə Azərbaycanın inkişafına mane olmaq, onun suverenliyini və regional sabitliyini təhdid etmək məqsədilə sistemli siyasət həyata keçirirlər. Bu üç dövlət birlikdə və ayrı-ayrılıqda həyata keçirdikləri fəaliyyətləri ilə Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyinə ciddi risklər yaratmağa cəhd edirlər. İran, Rusiya və Ermənistanın siyasi, iqtisadi və hərbi sahələrdə Azərbaycana qarşı destruktiv yanaşmaları, təxribatçı qruplarla rəsmi əlaqələri və onlara verdikləri siyasi, iqtisadi, hərbi təlim və media dəstəyi regionun sabitliyini pozmaq məqsədi güdür.
Bu çərçivədə, son günlərdə Rusiyada fəaliyyət göstərən, Ermənistandakı müxtəlif strukturlarla sıx əlaqədə olan və özünü “Talış dirçəlişi” təşkilatının rəhbəri kimi təqdim edən İsmayıl Şabanovun İrana səfəri “Şər Üçbucağı”nın anti-Azərbaycan siyasətinin bir parçası kimi diqqət çəkir. İ.Şabanovun rəhbərlik etdiyi qrupun İrana səfəri, İranın Xarici İşlər nazirinin müavini Həsən Kazemi Qumi və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) generalları ilə rəsmi görüşləri Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı təxribatçı fəaliyyətlərə siyasi və hərbi təlimat dəstəyi üçün planlaşdırıldığını göstərir. Görüş zamanı müzakirə olunan mövzular arasında Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin güclənməsindən narahatlıq və bu əlaqələri zəiflətməyə yönəlik təxribat planları yer alıb.
İ. Şabanovun İran rəsmiləri ilə bu görüşü Azərbaycan və Türkiyədə məqsədyönlü təxribatların təşkil olunacağı ehtimalını artırır. Çünki, SEPAH İranın xarici siyasəti və hərbi-ideoloji xəttinin müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynayan qurumdur. Şabanov və təşkilatının SEPAH generalları ilə görüşü SEPAH tərəfindən onlara maliyyə, hərbi təlim və texniki dəstək verməsi anlamındadır. Bu isə onların təxribatçı fəaliyyətlərinin terror müstəvisinə keçməsi, Azərbaycan və Türkiyə daxilində sabitliyi pozmağa yönləndirilməsi deməkdir.
“Şər Üçbucağı”nın indiki mərhələdəki fəaliyyətləri yeni olsa da, onların Azərbaycana qarşı tarixi düşmənçiliyinin kökləri dərinlərdədir. Rusiya və İranın Ermənistanla birlikdə 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycana qarşı dəstək verdikləri etnik təmizləmə siyasəti, 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri və Xocalı soyqırımı zamanı göstərdikləri açıq və gizli dəstəklər bu düşmənçiliyin nə qədər dərin olduğunu nümayiş etdirir. 30 ilə yaxın müddətdə Qarabağ və ətraf rayonların işğalı da bu üçlüyün birbaşa iştirakı və yardımı ilə mümkün olmuşdur.

Hesab edirik ki, İran, Rusiya və Ermənistanın Azərbaycana qarşı həyata keçirdikləri təxribatçı siyasətlər və destruktiv fəaliyyətlərə qarşı qətiyyətli mövqe tutmaq Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. İnanırıq ki, ən böyük təminatımız olan milli birlik və strateji üstünlüyümüzə dayanaraq, Azərbaycan dövləti milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə güclü, sistemli və kompleks tədbirlər həyata keçirməklə düşmən qüvvələrin planlarını iflasa uğradacaq.

Sadiq İSABƏYLİ,
SAVALAN ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİNİN SƏDRİ
Finlandiya
19.1.2025

Maşallah Rəzmi

Fars dilindən çevirəni: Səməd Bayramzadə

İranda "pantomim" etiraz aksiyasının yaradıcısı Qulamhüseyn Saedi
(və onun həyatı haqqında danışılmamış faktlar...)

Gövhər Murad təxəllüslü Qulamhüseyn Saedi (15 yanvar 1935 - 23 noyabr 1985) həkim, yazıçı, şair və siyasi fəal idi. O, Tehranda İran Yazıçılar Cəmiyyətinin və Parisdə Sürgündə olan İran Yazıçılar Cəmiyyətinin yaradıcılarından, çağdaş Azərbaycan mədəniyyət və incəsənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Saedi Təbriz şəhərində orta səviyyəli bir ailədə dünyaya gəlib, atası dövlət işçisi, anası isə dərzi olub. O, 12 yaşında olarkən Azərbaycanın Milli Hökuməti dövründə bir il öz ana dilində, Azərbaycan türkcəsində təhsil almış və o vaxtdan ana dilinə sevgisi daha da artmışdır. Sonralar ana dilində bədii əsər yarada bilmədiyi üçün həmişə təəssüflənmişdir. O, yeniyetmə ikən məqalələr və qısa hekayələr yazmağa başlayıb. Saedi özü belə izah edirdi: “Yeniyetmə yaşlarında olanda bəzi yazılarım Təbriz qəzetlərinin birində çap olunurdu. Bir gün fars dili müəllimim mənə inşa mövzusu tapşırdı və mən də yaxşı bir inşa yazdım. Həmin inşa dərhal qəzetdə təxəllüslə dərc olundu. Ertəsi gün müəllim məndən inşamı oxumağımı istədi. Mən inşanı oxuyanda o, yazı taxtasının önündə qulağımın dibinə bərk bir şillə vurub dedi ki, get, bir də qəzetdən yazı köçürməyi dayandır. Mən də təxəllüsümün tanınmasını istəmədiyim üçün heç nə demədim, qəzet yazısını özüm yazdığımı demədim, sonra yerimə geçib sakitcə oturdum.
O, ləqəbi ilə bağlı belə yazır: "O zamanlarda bir gün Təbrizin Tobaiyyə qəbiristanlığında qəbirlər arasında gəzib məzar daşlarının üzərindəki yazıları oxuyurdum. Bir məzar daşının üzərində toz var idi, onu sildim. Orada “Gövhər Murad qızı” yazılmışdı, bu adı bəyəndim və təxəllüs seçdim. Ondan sonra pyeslərimi “Gövhər Murad”, hekayələrimi isə “Saedi” adları ilə imzaladım”.
Saedi Azərbaycan Demokrat Firqəsini həmişə yüksək qiymətləndirirdi və Demokrat Firqəsinin gənclər təşkilatının üzvü olduğu üçün fəxr edirdi. Firqə məğlub olduqdan sonra onun gənclər təşkilatı 1953-cü ilə qədər gizli fəaliyyət göstərmişdir. Saedi Firqənin cavanlar qəzetində məqalələr yazdığına görə 1953-cü ildə 19 avqust dövlət çevrilişindən sonra bir il həbsə məhkum edilərək zindanda qaldı. O, 1954-cü ildə azadlığa çıxandan sonra Təbriz Universitetinə daxil olur.
Bu sətirlərin müəllifi, yəni mən, Qulamhüseyn Saedini 1967-ci ildə Təbrizin ziyalı və Səməd Behrənginin dostları çevrəsinə cəlb olunduğum vaxtlarda Manaf Fələki Təbrizi ilə dostları arasında bir neçə dəfə görmüşdüm. 1971-ci ildə Tehranda edam edilən Manaf Fələki Təbrizi mənimlə qohumdur və Saedi çoxsaylı müsahibələrində Təbriz Universitetinin tələbəsi olmuş xalçaçı Manaf Fələki adlı dahi şəxsiyyəti necə kəşf etdiyini dəfələrlə açıqlayıb. Səməd Behrəngi Araz çayında boğulmazdan əvvəl Saedi Təbriz və Tehran ziyalıları arasında əlaqə vasitəsi idi və hər dəfə Təbrizə gələndə adətən Tehrandan olan bir-iki nəfər dostunu, o cümlədən Calal əl-Əhmədi özü ilə gətirərdi. Mən Saedinin Təbrizə gələn dostlarını zarafatcıl insanların toplaşdıqları “Eşşəklər qəhvəsi” adlanan qəhvəxanaya aparması barədə 2000-ci ildə “Təbriz qəhvəxanaları” adlı məqaləmdə ətraflı yazmışam.
Saedi Təbriz Universitetində tibb təhsili alıb. Sonra Tehranda psixiatriya üzrə ixtisaslaşıb. 1961-ci ildə Təbriz Universitetində “Azərbaycanda psixonevrozun sosial səbəbləri” adlı dissertasiya işini bitirmişdir.
O, digər gənc həkimlər kimi zabit rütbəsi almaq əvəzinə, hərbi xidmət keçərkən siyasi mənşəyinə görə cəzalandırılıb və Tehranın İşrətabad qarnizonunda sadə bir əsgər kimi qarnizon komandirlərinin mühafizə xidmətinə təhkim edilmiş, itaətsizliyinə görə Saedini müntəzəm olaraq cəzalandırılmışlar. Saedi iki illik hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra bir müddət həkim olan qardaşı ilə birlikdə çalışdı və sonra Tehranın cənubunda öz tibb məntəqəsini (mətəb) açıb insanlara hər cür tibbi xidmət göstərməyə başladı. Hətta o, həmin ərazidə kasıb ailələri üçün mamallıq xidməti də göstərmişdir. Saedinin dediyinə görə öz əli ilə dünyaya gətirdiyi uşaqlardan biri inqilabdan sonra təsadüfən onu Xomeyni mühafizəçilərinin əlindən xilas etmişdir. Saedinin həm də öz evi olan tibb məntəqəsi 1970-ci illərdə yazıçıların, ziyalıların və siyasi fəalların görüşdüyü yer idi. Saedinin özü də Xalq Fədai Partizanları təşkilatı ilə sıx əlaqədə idi və Xalq Fədailərinin bəzi bəyanatlarını yazdığını da etiraf edirdi. Saedi Məhəmməd Rza şahın dövründə bir neçə dəfə həbs olunub. Mən özüm ilk dəfə Mərziyə Əhmədi Eskuidən eşitmişəm ki, “Saedi Evində məhbusdur”. O zaman Evin zindanı haqqında məlumatım olmadığından fikirləşirdim ki, yəqin Saedini öz evində həbsdə saxlayırlar və bilmirdim ki, illər sonra Evin həbsxanası mənim də şəxsi işgəncə evim olacaqdır.
O dövrün əksər siyasi fəalları ilə Saedinin şəxsi və siyasi əlaqələri var idi. Saedi şah rejiminə qarşı silahlı mübarizə aparan Xalq Fədai Partizanları təşkilatı ilə Fətəli Pənahiyan vasitəsilə əlaqə saxlayırdı. Fətəli Livanda partizan təlimi almış və silahla İrana qayıtmışdı, lakin 1975-ci ildə Tehranda SAVAK agentləri ilə silahlı toqquşmada öldürülmüşdü. Fətəli Pənahiyanın əmisi general Mahmud Pənahiyandır. General Mahmud Pənahiyan şah ordusunun polkovniki olub, 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsinə daxil olub. O, Təbriz qarnizonunun komandiri olub. Firqə məğlub olduqdan sonra Bakıya gəlib və illər sonra İraq hökumətinin dəvəti ilə həmin ölkəyə gedərək Bağdadda məskunlaşıb. General Pənahiyan Bağdadda “İran Xalqlarının Milli Cəbhəsi Radiosu” adlı farsdilli radio stansiyasını idarə etmiş və bu radiostansiyanı şah rejiminə müxalif olan qüvvələrin ixtiyarına vermişdir. 1978-ci il inqilabından əvvəl radio siyasi təbliğatın ən təsirli vasitəsi idi və buna görə də Məhəmməd Rza şah 1978-ci ildə müxalifəti qızışdıran və inqilabı alovlandıran BBC Radiosundan narazı idi. Həmin dövrdə Bağdad radiosunu dinləyən, hərbi təlim keçmək və şah rejiminə qarşı silahlı mübarizəyə qalxmaq üçün İraq üzərindən İordaniyaya və ya Livana getmək istəyən iranlı inqilabçı gənclər gizli şəkildə İraqa daxil olduqdan sonra İraq hökuməti onları general Pənahyanın ixtiyarına verirdi. General Pənahiyanın vəzifələrindən biri də bu gənclərə rəhbərlik və onları Livan və ya İordaniyadakı partizan təlim düşərgələri ilə tanış etmək idi.
Səməd Behrənqinin ölümündən sonra mən Saedini görmədim, amma onun bəzi pyesləri əsasında hazırlanmış tamaşalara baxmaq üçün bir neçə dəfə Tehrana getdim, Saedinin çap olunan hər əsərini oxudum. 1960-cı illərin sonlarında Saedinin pyesləri çox populyarlaşdı. Yadımdadır, onun bir neçə əsəri şəhər teatrında nümayiş etdirildikdən sonra Tehran qəzetləri Səttar Xandan sonra Tehranı fəth edən ikinci azərbaycanlının Saedi olduğunu yazırdılar; Səttar xan Tehranı silahla, Saedi isə qələmlə fəth etdi.
Həmin illərdə mənim Mərziyə Ahmadi Eskui ilə siyasi münasibətlərim olub. O, Tehranda Qulamhüseyn Saedi ilə görüşərdi və hər görüşdən sonra onun özü və fəaliyyəti barədə xəbərləri mənə danışardı. Mərziyə Eskui 1974-cü ildə Tehranın Fövziyə meydanında SAVAK agentləri ilə silahlı toqquşmada öldürüldü.
1960-cı ilin yayında Urmiya yaxınlığındakı Quşçu kazarmasında İran Ordusunun Maarif Korpusunda (Sütununda) xidmətə hazırlaşmaq üçün təlim keçərkən hərbi bayramda mən və digər kurs yoldaşlarım birlikdə Saedinin mim (pantomima, lal oyunu) ifalarını təqlid edərək “Eşitmirik” adlı mim tamaşası göstərdik. Qarnizon komandirləri rəsmi təbliğata zidd olan bu lal (mim) oyununun siyasi əhəmiyyətini dərk etmirdilər.
Saedi yorulmaz bir yazıçı idi. O, “Hava əhli”, “İlxıçı”, “Xiyav”, “Meşkinşəhr” də daxil olmaqla, 40-dan çox pyes, ssenari, hekayə və iri həcmli monoqrafiyalar nəşr etdirmiş, Tehran və Təbriz qəzetlərində, xüsusən də özünün Tehranda nəşr etdiyi “Əlifba” Dərgisində saysız-hesabsız məqalələr yazmış, çoxsaylı söhbətləri, müsahibələri və şifahi tarix qeyd etmişdir. Qulamhüseyn Saedi özü nəinki davamlı olaraq yazırdı, həm də ətrafındakıları şeir, hekayə, monoqrafiya yazmağa, folklor araşdırmalarına, bir sözlə bacardıqları qədər yazmağa və döyüşkən bir şəkildə nəşrin imkanlarından və imtiyazlarından istifadə etməklə onları dövri mətbuat və aylıq jurnallarda çap etdirməyə təşviq edirdi.
Saedi Parisə gəldikdən sonra sürgündə “Əlifba”nın 6 nömrəsini nəşr etdirdi. Parisdə yaşayan azərbaycanlılar Saedidən “Əlifba”nın bir nömrəsini Azərbaycan türkcəsində çap etdirməyi xahiş etmişdilər. Saedi isə onu çap edəcəyinə söz vermişdi (nəşrin məzmunu “bir”, “iki” ünvanlı başlıqlarla çapa hazırlanmışdı, lakin nəşr olunmamışdı, çünki son redaktənin keçirilməli olduğu gün Saedi xəstəxananın anesteziya otağına girdi), lakin o, çox yaşamadı və Parisdə 50 yaşında, 23 noyabr 1985-ci ildə qürbət ağrısından öldü. Saedi Parisdə Pere Laşez qəbiristanlığının 85-ci hissəsində dəfn edilib.
Məncə, Saedinin əksər əsərləri ədəbi-bədii şedevrlərdir. Səbəbsiz deyil ki, bəzi teatr sənətçiləri Saediyə “İranın Anton Çexovu” ləqəbi vermişlər. İnqilabdan sonra (İrandakı 1978-1979-cu illər inqilabı nəzərdə tutulur) Saedi bir neçə ədəbi və siyasi xadimlə birlikdə “Milli Demokratik Cəbhə” adlı siyasi bir qrup yaratdı. Xomeyninin agentləri o cəbhənin yaradıcılarının əksəriyyətini edam etdilər. Cəbhənin qurucuları və Saedinin yaxın dostlarının edamından sonra Xomeyniçilər Saedini həbs edib edam etməyə çalışsalar da, o, bir müddət gizli yaşadıqdan sonra 1981-ci ildə Bəlucistan vasitəsilə Pakistana, oradan da Parisə qaça bildi.
Saedi İranı tərk etdikdən sonra gələcək nəsillər, hətta İrandakı teatr tələbələri belə Saedinin adını belə eşitməsinlər deyə, onun bütün kitabları satışdan toplanaraq məhv edildi və əsərlərinin nəşri qəti şəkildə qadağan olundu. Yalnız Saedini tanıyanlar və kitablarından bəzilərini özlərində saxlayanlar onları gizli şəkildə maraqlananlara verirdilər. İran Yazıçılar Cəmiyyətinin üzvləri də hərdən bir Saedinin adını çəkirdilər. Necə də ağrılıdır ki, İran sənətçilərinin yeni nəsli öz ölkələrinin ən böyük yazıçı və dramaturqunu tanımır. Bu, bir xalqın mədəni təcrübəsini əlindən almadan, onu qiymətli bədii irsdən məhrum etmədən mümkün ola bilməzdi. İndiyə kimi İslam Respublikası rəhbərliyinin öz mədəniyyət xadimlərinə etdiklərini heç bir diktatura hökuməti öz mədəniyyət işçilərinə etməmişdir. Kino sənətinin şedevrlərindən sayılan və dünya şöhrəti qazanmış “İnək” filmi Saedinin “Bəyəldə yas tutanlar” pyesi əsasında çəkilmişdir. Həmin filmin baş qəhrəmanı rolunu Nəsiriyan oynamış, ssenari müəllifi və rejissoru isə Dariyuş Mehrcuidir. Hətta anti-sənətçi olan Ruhulla Xomeyni kimi bir adam da İraqda olarkən bu filmi görüb tərifləmişdi, amma inqilabdan sonra həmin Xomeyniçilər Saedinin qanına susadılar.
1986-cı ilin sonunda mən Parisə gələndə Qulamhüseyn Saedi artıq bir il idi ki, ölmüşdü. Mən və həyat yoldaşım onun vəfatının birinci ildönümü ilə əlaqədar Parisdəki “Georges Pompidou” (Jorj Pompidu 1962-1968-ci illərdə Fransa Respublikasının Baş naziri, 1969–1974 illərdə isə Prezidenti olmuşdur) adına kitabxanada Mühacirətdə olan İran Yazıçılar Dərnəyinin səyləri nəticəsində keçirilən mərasimdə iştirak edə bildik. Hətta öz adına belə etiraz edən və özünü heç kimin qulu hesab etməyən Qulamhüseyn öldüyü gün xəstəxanada həmyerlisi, doktor Homa Natiqə demişdir:

Açıq qoy pəncərəni, gözüm görsün gələni,
Necə qəbrə qoyarlar qürbət yerdə öləni?

Saedinin həyatının son illəri çox əzablı keçmişdi. Əslində, onun həyatı bir pantomimaya çevrilmişdi, yəni o yaşamırdı, daha doğrusu, əlacsızlıqdan özünü canlı kimi göstərirdi. O, qürbət acısına, vətəndən uzaq olmağın acısına dözə bilmədi. Boşboğaz, başıboş və heç bir sənətin yiyəsi olmayan insanlardan kənar gəzərdi. Şair demişkən, “Cin (şeytan) qovanlar ondan üz döndərmişdilər, O da bütün ömrü boyu zəlillərdən (cin vuranlardan) qaçardı”. Parisdə İran Xalq Mücahidlərinin rəhbərlik etdiyi Milli Müqavimət Şurası Saediyə mənzil tapmaqda kömək etmişdi. O, İslam Respublikasına müxalif olan bütün siyasi fəallarla əlaqə saxladığından, Xalq Mücahidlərinə də yaxınlaşmışdı. Lakin onun ifrat solçu ətrafı və Xalq Mücahidlərinin əleyhdarları Saedini tənqid edərək ona əzab verirdilər.
Özü də deyir ki, vaxtımı boş yerə alan zəhlətökən qonşuların, tanışların əlindən qaçıb canımı qurtarmaq üçün Pere Laşez qəbiristanlığına sığınıb, məzar daşları üzərində yazılar yazardım. Günün sonunda gözətçi qəbiristanlıqda heç kimin qalmadığına əmin olmaq üçün qəbiristanlığın müxtəlif hissələrinə baxış keçirər və sonra giriş qapılarını bağlayardı. Mən də qəbirlərdən birinin arxasında gizlənərdim və mühafizəçi gedəndən sonra səhərə qədər Pere Laşez qəbiristanlığının elektrik işıqları altında yazardım.
Vətənini tərk edəndən sonra Saedi sudan çıxmış balıq kimi olmuşdu, onun ölümü qəti idi. Nəhayətdə Saedinin siqaret və alkoqoldan zədələnmiş ağ ciyərləri irinləyir və onun əzablı ölümünə səbəb olur.

Burdan bir atlı keçdi,
Atını oynatdı keçdi,
Gün kimi işıq saldı,
Ay kimi batdı keçdi.

Saedinin haqqında yazan farsdilli dostlarının çoxu onun həyatında iki əsas məsələyə bilərəkdən toxunmayıblar. Bu iki mövzudan biri Saedinin ana dilidir. Saedi həmişə öz ana dilində yazmaq eşqi ilə yaşayıb və bu nisgili də özü ilə qəbrə aparıb. İkincisi isə Saedinin Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Gənclər Təşkilatına üzv olması idi. Yeniyetməlik illərindən bəri bu üzvülük Saedinin həyatının mənası və şəxsiyyətinin bir parçası olub. Senzuraya qarşı çıxdıqlarını iddia edən adamların Saedinin şəxsiyyətinə açıq senzura tətbiq etmələri onların İran millətçiliyinə xas olan anti-türk mentalitetlərini əks etdirir.


Gövhər Murad. Pantomim oyunları

Saedinin kitablarında olmayan bir çox əsərlərinə qəzetlərdə, jurnallarda və ya bəzi dostlarının əlində olan əlyazmalarında rast gəlmək olar. Bundan əlavə, Saedinin çoxlu sayda əlyazmaları və nəşr olunmamış əsərləri də həbsdə olduğu müddətdə şah rejiminin SAVAK təşkilatı tərəfindən müsadirə edilərək məhv edilmişdir. Nə yaxşı ki, Saedinin dostlarından olan cənab Bağır Murtəzəvi onun bir sıra dağınıq əsərlərini, həmçinin Saedi haqqında yazılmış məqalələri toplayıb xaricdə gözəl bir kitab halında nəşr etdirmişdir.
Saedinin "Pantomimlər" kitabı dialoqsuz yazılmış 10 qısa pyesdən ibarətdir. Saedi öz pyeslərində insanların acizliyini və əlacsızlığını, insan cəmiyyətlərində insanlar arasındakı balanssız münasibətləri göstərir. Kitabındakı pantomim pyeslərin adları belədir: “Qara geyim”, “Səhra adamı”, “Kasıb”, “Dəvət”, “Kədərli”, “Quyu ruhu”, “Gözləmədə”, “Meşə”, “Tale”, “Qayçı və kəndir”.
Qulamhüseyn Saedi nitqsiz teatr tamaşasının spesifik bədii janrı olan pantomimanı “lal oyunu” kimi tərcümə edib. Başqaları isə pantomimanı “əda çıxarmaq” yansilamaq kimi tərcümə etmişlər. Saedi Azərbaycanda və xüsusilə Təbriz şəhərində bu sənətin məşhur nümunələrindən istifadə edərək özünəməxsus etiraz pantomima üslubu yaradıb. Saedidən əvvəl İranda heç kim danışıqsız pyes yazmamışdı. Buna görə də Saedinin lal oyunları iranlılara pantomima sənətini tanıtdı. O həm də İranda siyasi və etiraz pantomima sənətinin yaradıcısı və banisidir.
Dəfələrlə dostları və teatr aktyorları Saedidən lal oyunlarını (pantomima) yaratmaq motivasiyasını soruşublar. Saedi ana dilində təhsilin qadağan edilməsinə toxunaraq deyib: “Lal oyunu (pantomima) ana dilindən başqa bir dil bilməyən, xarici ölkələrdə dolanmaq üçün öz istəyini jest və baş, əl, bədən hərəkətləri ilə ifadə etməyə məcbur olan insanların iztirablarının ifadəsidir. Dilsiz pyeslərin yazılmasında əsas motiv teatrlaşdırılmış lal tamaşalarda dilsiz insanların dərdinin ifadəsi olmuşdur. Daha doğrusu, teatrlaşdırılmış lal oyunları (səssiz) pyeslərinin yazılmasında əsas motivasiya məhz dilsiz insanların dərdini ifadə etmək idi”.
Əslində Saedinin lal oyunları (pantomimləri) dilsizlərin və dili hakimiyyət tərəfindən kəsilənlərin etirazı və üsyanıdır. Bu insanlar lal oyunları (dilsiz dil) vasitəsilə hökumətin onların dilinə qarşı olduğunu göstərirlər. Dili haram olan şəxs dili kəsilib danışa bilməyən məhkuma, qanadları qırılıb uçmaq gücü əlindən alınan quşa, dərd çəkən, ancaq dərdini dilə gətirə bilməyən, ağrı çəkib qışqıran, amma səsi eşidilməyən, fəryadları görünməyən və içinin dərinliklərinə axan birinə bənzəyir.
Saedinin pantomima sənətinin kökləri Azərbaycandakı lal oyunları (kukla) sənəti ənənəsinə söykənir. Bunun bariz nümunələrindən biri çörəkçinin səngək (daşda pişən çörək) çörəyinin xəmirini necə yoğurduğunu və bişirməsini bənzərsiz pantomima ilə təsvir edən Şateri rəqsidir. Mənim yeniyetməlik illərimdə, toylarda, milli şənliklərdə Təbrizin hər yerində Şateri rəqsi ifa olunurdu və demək olar ki, böyük-kiçik hamı bu rəqsi öyrənib hər dəfə onu ifa edirdi.
Mən 1971-ci ilin iyununda ilk dəfə həbs edilərkən 7 ay karserdə saxlanıldım, qışda isə Evin həbsxanasındakı karserdən daha 15 məhbusun saxlandığı ümumi kameraya köçürüldüm. Artıq sorğu-sualın və dindirilmənin olmadığı gecələrdə əksəriyyəti ziyalı olan və Xalq Fədai Partizanları ilə əlaqədə həbs edilmiş, işgəncələr nəticəsində yaralanan və xəstələnən Evin əsirləri öz müqavimət ruhlarını artırmaq üçün yaradıcılıq işləri ilə məşğul olurdular və hər bir məhbus kiçikliyinə və təkrar olunmasına baxmayaraq, öz sənətinə aid bir nümunə ilə çıxış edirdi. Bu zaman Evin həbsxanasının hərbi mühafizəçiləri əsgərlər belə onlara mane olmurdular. Məhkumların əksəriyyəti xatirələrini danışır, bəziləri şeir deyir, bəziləri isə Səməd Behrəngiyə oxşar əhvalatlar söyləyir və ya xalq mahnıları oxuyurdular. Pantomima sənətini siyasiləşdirmiş və səssiz etirazı ifadə etmək üçün yeni üsul kimi yaradan doktor Saedinin böyük əməyini xatırladan pantomimi ifa etmək də hər gecə həmin kiçik qrupun fəaliyyətlərindən biri idi. Artıq 40 ildir ki, Saedi bizi tərk edib.
Paris, 1 yanvar 2025-ci il

Rusiya günahkardırsa, üzr istəməlidir! - Sergey Markov

Dekabrın 25-də Bakı-Qroznı reysi ilə uçan "Azərbaycan Hava Yolları"na məxsus "Embraer 190" təyyarəsi qəzaya uğrayıb. Təyyarə Qroznı şəhərinə yaxınlaşarkən Rusiyanın "Pantsir-S1" zenit-raket kompleksi tərəfindən hücuma məruz qalıb. Daha sonra ciddi zədə alan təyyarəmizin Qroznı və Mahaçqala aeroportlarına enməsinə icazə verilməyib.
Rusiya tərəfi "Embraer 190" təyyarəsini Qazaxıstanın Aktau şəhərinə doğru yönəldib.
"Embraer 190"ın ekipajı böyük şücaət göstərərək, təyyarəni Aktau şəhərinə çatdıra bilib.
Təəssüf ki, Aktau limanına 3 dəqiqəlik məsafə qalanda təyyarə qəza enişi etməyə məcbur olub. Qəza nəticəsində, ümumilikdə 67 nəfərdən 38-i həlak olub.
Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov jurnalistlərə açıqlamasında deyib ki, Kreml “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus sərnişin təyyarəsinin Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğraması ilə bağlı araşdırmaların yekunlaşmasını gözləyir. Buna görə də rəsmi Moskva hələ olaya heç bir qiymət verməyəcək.
“Bu aviasiya insidenti ilə bağlı araşdırma aparılır və araşdırmadan nəticə çıxarılana qədər biz özümüzü hər hansı bir qiymətləndirmə aparmaq hüququna malik hesab etmirik”.
Rusiyalı politoloq, Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Sergey Markov hadisə ilə bağlı danışıb.
O qeyd edib ki, Rusiya tərəfi günahkardırsa, üzr istəməlidir:
“Bakı-Qroznı reysi ilə uçan "Azərbaycan Hava Yolları"na məxsus təyyarənin qəzaya uğraması dəhşətlidir. Qəza ilə bağlı bir neçə versiya var. Hazırda dəqiq nə baş verib deyə bilmərik, istintaq gedir. Fərqli yerlərdən ayrı-ayrı məlumatlar toplamışam, belə ehtimal olunur ki, təyyarə Ukraynanın Qroznıya hava hücumu zamanı enmək istəyib. Ukraynanın hücumu ilə bağlı da tədbirlər görülüb. Pilot Bakıya qayıtmaq qərarı alıb. Təyyarə bundan sonra zərbəyə məruz qalıb. Pilot elə bilib ki, quş hücumudur və dispeçirə məlumat verib. Bunun hərbi proses olduğu başa düşülüb və 16 dəqiqə sonra aeroport bağlanma qərarı alıb. Digər aeroportlar da bu hadisəni bildiklərinə görə təyyarəni qəbul etməyib. Zərbədə təyyarənin birinci qanadı əzilib və qəza enişi edilib. Bildirim ki, əgər bu qəzada günahkar Rusiyadırsa, öz günahını boynuna almalı, üzr istəməli və kompensasiya ödəməlidir. Amma indi dəqiq bir şey deyə bilmərik, Qazaxıstanda istintaq gedir, nəticələrinə uyğun olaraq davranılacaq”.

Münasibətlər dəyişərsə nə baş verə bilər?

Rusiya və Gürcüstan arasında münasibətlər gerçəkləşərsə Abxaziya və Cənubi Osetiya məsələsində hansı dəyişikliklər baş verə bilər?
Bu iki bölgə 2008-ci ildəki Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən sonra Gürcüstanın nəzarətindən çıxmış və Rusiya tərəfindən müstəqil dövlətlər kimi tanınmışdır. Rusiya və Gürcüstan arasındakı münasibətlərin bərpası və normallaşması, əsasən Abxaziya və Cənubi Osetiya məsələsi ətrafında ciddi dəyişikliklərə yol aça bilər. Bu iki region 1990-cı illərdə baş verən müharibələrdən sonra faktiki olaraq Gürcüstandan ayrılıb və 2008-ci ildəki Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən sonra Rusiya bu ərazilərin müstəqilliyini tanıyıb. Gürcüstan isə bu bölgələri öz ərazisinin ayrılmaz hissəsi hesab edir və onların yenidən ölkənin tərkibinə qatılması üçün beynəlxalq dəstək axtarışındadır. Münasibətlərin normallaşması çərçivəsində dəyişikliklər baş verə bilər
Münaqişənin Diplomatik Həlli Üçün Yeni İmkanlar mümkündür. Rusiya və Gürcüstan arasında siyasi dialoqun bərpası, Abxaziya və Cənubi Osetiya münaqişəsinin diplomatik yolla həlli üçün yeni imkanlar yarada bilər. Gürcüstan bu məsələdə Rusiyadan konkret güzəştlər tələb edə bilər, xüsusilə də bu bölgələr üzərində öz suverenliyinin tanınmasını tələb edə bilər. Bunun qarşılığında, Rusiya müəyyən şərtlər daxilində Abxaziya və Cənubi Osetiyanın statusunu yenidən müzakirə edə bilər. Statusla Bağlı Güzəştlər Diplomatik danışıqlar nəticəsində tərəflər arasında müəyyən güzəştlər edilə bilər. Məsələn, Abxaziya və Cənubi Osetiyaya muxtariyyət verilməsi, lakin Gürcüstanın tərkibində qalması kimi variantlar müzakirə oluna bilər. Lakin bu Rusiyanın maraqları ilə toqquşa bilər, çünki Rusiya bu bölgələr üzərində öz təsirini itirmək istəməyəcək.
Hərbi Gərginliyin Azaldılması Münasibətlərin bərpası nəticəsində Rusiya bu iki bölgədəki hərbi mövcudluğunu azaltmağı və ya münaqişəli bölgələrdən hərbi qüvvələrini tədricən çıxarmağı qəbul edə bilər. Bu, Gürcüstan üçün müsbət addım olardı və regionda təhlükəsizlik vəziyyətini sabitləşdirə bilər.
İqtisadi Əməkdaşlıq və Yenidənqurma Münasibətlərin normallaşması Gürcüstan və Rusiya arasında iqtisadi əməkdaşlığın inkişafına səbəb ola bilər. Bu əməkdaşlıq, Abxaziya və Cənubi Osetiyanın da iqtisadi inkişafına və regionun yenidənqurulmasına müsbət təsir göstərə bilər. Daha güclü iqtisadi əlaqələr, münaqişənin həlli üçün daha çox motivasiya yarada bilər.
Beynəlxalq Aktorların Rolu Rusiya və Gürcüstan arasında münasibətlərin bərpası beynəlxalq təşkilatlar və üçüncü ölkələrin vasitəçiliyilə dəstəklənə bilər. ABŞ və ya digər beynəlxalq aktorlar hər iki tərəfə təzyiq edərək münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün vasitəçilik edə bilər. Gürcüstanın NATO və AB ilə əlaqələri bu prosesdə mühüm rol oynaya bilər. Beynəlxalq Təsirlərin Azalması Əgər Rusiya və Gürcüstan arasında münasibətlər yaxşılaşarsa, beynəlxalq aktorların, xüsusən də Qərb dövlətlərinin bu münaqişələrə müdaxiləsi azala bilər. Bu, Gürcüstanın xarici siyasətində daha balanslı mövqe tutmasına səbəb ola bilər, çünki o, həm Qərblə, həm də Rusiya ilə əlaqələrini qorumağa çalışacaq.
Uzunmüddətli Sabitlik Münasibətlərin istiləşməsi və danışıqların başlaması uzunmüddətli perspektivdə Cənubi Qafqaz regionunda sabitlik və təhlükəsizlik təmin edə bilər. Lakin bu prosesin uğurla başa çatması üçün həm Rusiya, həm də Gürcüstanın ciddi siyasi iradə göstərməsi vacibdir.
Rusiya və Gürcüstan arasında münasibətlərin normallaşması Cənubi Qafqaz regionunda sabitlik üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Əhədəmin Heydərli
Azərbaycan Universteti