Paşinyan seçilməsə, Zəngəzur məsələsi necə olacaq? - ŞƏRH

Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan Zəngəzur dəhlizindən danışıb.
"Ermənistan-ABŞ birgə müəssisəsi olan “TRIPP Company” Ermənistanda qeydiyyata alınacaq. Ona dəmir yolları, yollar, neft və qaz boru kəmərləri və fiber-optik kabellər üçün lazımi infrastrukturu inkişaf etdirmək səlahiyyəti veriləcək. Gələn il praktiki həyata keçirmə və tikinti mərhələsinə keçəcəyik", - o deyib.
Bir məsələ də var ki, gələn ilin iyununda Ermənistanda parlament seçkiləri keçiriləcək. Seçkilərdə Paşinyan komandasının qalib gəlməyəcəyi təqdirdə proseslərin gedişatının necə olacağı maraq doğurur
Cənubi Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru, politoloq Fərhad Məmmədov bildirib ki, hər şey növbəti 6 ay ərzində Paşinyan hökumətinin TRIPP layihəsi ilə bağlı razılığa gəlib-gəlməyəcəyi ilə bağlıdır:
“Ermənistan tərəfi layihəni çatdıra bilsələr, hökumət adından sənəd imzalayıb öhdəliklər götürməlidir. Düşünmürəm ki, Paşinyan seçkilərdə məğlub olacağı təqdirdə yeni hökumət, xüsusilə də Trampın prezident olduğu bir dövrdə ABŞ qarşısında öhdəliklərindən geri çəkilsin. Lazımdır ki, seçkiyə qədər növbəti 6 ay ərzində Ermənistan TRIPP-lə bağlı ABŞ ilə razılaşsın”.
F.Məmmədov vurğulayıb ki, Azərbaycan bütün situasiyalara hazırdır:
“TRIPP-lə bağlı razılaşmalar olduğu təqdirdə Paşinyanın seçilib-seçilməməsindən asılı olmyaraq, Azərbyacan bütün ssenarilərə hazırdır. Yəni yeni hökumətlə danışıqların başlayıb-başlamaması məsələsi var. Azərbaycan 2018-ci ildə olduğu kimi, indi də yeni qüvvələr hakimiyyətə gəlsə, gözləməli olacaq ki, yeni hakimiyyətin Azərbaycanla bağlı mövqeyi formalaşsın. Bundan sonra müvafiq qaydada addımlar atılacaq”.

Paşinyanın dediyi müqavilədən sonra olacaq

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın sərhəddə “etimad mühiti”nin formalaşdığı barədə açıqlaması müzakirələrə səbəb olub.
O bildirib ki, demarkasiyadan sonra sərhədçilər əvvəlcə səngərlərdən çıxıb bir-birlərini açıq görə biliblər, daha sonra dəbilqə və zirehli jiletlər çıxarılıb, üçüncü mərhələdə isə avtomatlarda patron saxlanmaması barədə razılıq əldə olunub.
Ekspertlər deyir ki, Paşinyanın açıqlaması tam hərbi reallığa uyğun gəlmir. Bu təsvir daha çox simvolik xarakter daşıyır. Çünki normal sərhəd xidmətlərində qoruyucu vasitələrin çıxarılması və silahların boş saxlanılması standartlara uyğun deyil. Hər ölkənin sərhədçiləri təhlükəsizlik üçün müəyyən protokollara əməl etməlidirlər və bu protokollar hər zaman qüvvədə qalır.
Amma Paşinyanın dediyi tamamilə mümkünsüz də deyil. Demarkasiyadan sonra bəzi yerlərdə gərginlik azalıbsa, mövqelər bir-birindən aralanıbsa və tərəflər arasında gündəlik əlaqə qurulubsa, lokal səviyyədə etimad jestləri ola bilər. Məsələn, səngərdən çıxmaq və sərhəd xəttini açıq şəkildə görmək müəyyən şəraitdə real addımdır. Hətta silahın döyüş vəziyyətinə gətirilməməsi barədə razılaşmalar da mümkündür, amma bu silahın tam boş olması demək deyil, burada söhbət lülədə patronun olmamasından gedə bilər.
Hərbi ekspert Cəlil Xəlilov bildirib ki, sülhə imza atılırsa, təbii ki, qonşu dövlətlərlə sərhədin qorunmasında yüngül silahlardan da istifadə edəcəyik:
"Görüşlərdə də rahat silahlardan istifadə olunacaq ki, təhlükə törətməsin, qorxu yaratmasın. Amma sərhədçi silahlı olmalıdır. O, hər hansı vəhşi heyvanlarla, təhlükəli məqamlarla üzləşə bilər. Təbii ki, məsələlərdə qonşu dövlətlərlə məsələlər də nəzərə alınmalıdır".
C.Xəlilov vurğulayıb ki, Paşinyan çıxışlarında cəmiyyəti sülhə hazırladığını göstərir:
"Bu gün Ermənistan cəmiyyətini sülhə hazırlamalıdırlar. Onlar müharibələrdən, konfliktlərdən yorulublar. Təbii ki, Paşinyan buna çalışır. Amma bu gün Ermənistan daxilində elə qüvvələr var ki, müharibələri, konfiliktləri davam etdirmək istəyir. Cəmiyyətə yalan, böhtan xarakterli məlumatlar yayırlar. Məhz bu da onları sülhə yox, terrorizmə, separatizmə, konfliktlərə sürükləyir. Bu məsələlərin başında katolikoslar kimii insanlar dayanır və onlar sülhə yox, başqa istiqamətlərə çağrırılar. Ermənistan Baş naziri erməniləri sülhə hazılramaqda maraqlıdır".

Azərbaycan–Slovakiya strateji

tərəfdaşlığı möhkəmlənir


Prezident İlham Əliyevin 8 dekabr 2025-ci il tarixində Slovakiyaya səfəri çərçivəsində mətbuata verdiyi bəyanat Azərbaycan–Slovakiya münasibətlərinin yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini bir daha nümayiş etdirdi. Dövlət başçısı çıxışında bildirdi ki, Slovakiya və Azərbaycan sözün əsl mənasında dost ölkələr və etibarlı strateji tərəfdaşlardır. Keçən il imzalanmış Strateji Tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyannamə münasibətləri ən yüksək mərhələyə qaldırıb və bu sənəddən sonra bütün sahələr üzrə əməkdaşlıq daha da intensiv xarakter alıb. Hazırda hər iki ölkənin müştərək komandaları müxtəlif istiqamətlərdə fəal işləyir, birgə iqtisadi işçi qrupun fəaliyyəti genişlənir, energetika kimi ənənəvi əməkdaşlıq sahəsində isə konkret layihələr uğurla həyata keçirilir. Ötən il Azərbaycanın ilk dəfə Slovakiyaya təbii qaz tədarük etməsi bu əməkdaşlığın mühüm nəticələrindən biri olub və Azərbaycan Slovakiyanın tələb etdiyi miqdarda enerji resurslarını təmin etmək imkanına malikdir.
Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın zəngin qaz yataqlarının ölkəyə geniş ixrac imkanı yaratdığını, hazırda Azərbaycan qazı alan ölkələrin sayının 14-ə çatdığını və ölkəmizin boru kəmərləri vasitəsilə ixrac olunan qazın təchizatçısı kimi birinci yerdə qərarlaşdığını qeyd edib. Yeni yataqların işlənməsi əlavə resursların dövriyyəyə daxil olmasına şərait yaradacaq ki, bu da Slovakiya və digər Avropa ölkələrinə daha böyük həcmdə qaz tədarükünü mümkün edəcək. Hazırda Azərbaycanın ümumi qaz ixracının 25 milyard kubmetr olduğunu bildirən dövlət başçısı bu həcmdən 50 faizinin Avropa ölkələrinə göndərildiyini, Avropa İttifaqının 8 üzvünün məhz Azərbaycan qazı hesabına öz enerji təhlükəsizliyini təmin etdiyini vurğulayıb.
Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığın geniş imkanları barədə danışan Prezident qeyd edib ki, bu istiqamətdə əməkdaşlıq hərbi məqsədlərdən daha çox sənaye və texnoloji inkişaf baxımından nəzərdən keçirilir. Slovakiya texnologiyalarının Azərbaycan maliyyə imkanları ilə birləşdirilməsi yeni məhsulların istehsalını və dünya bazarlarına çıxışını təmin edə bilər. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, Azərbaycan müharibə aparmaq niyyətində deyil və bu əməkdaşlıq yalnız sülh, sənaye və inkişaf məqsədlərinə xidmət edir. İlham Əliyev noyabrın 8-də qeyd olunan Zəfər Gününün beşinci ildönümündə Slovakiyanın yüksək səviyyəli rəsmi nümayəndələrinin Bakıda fəxri qonaq qismində iştirakını xüsusi məmnunluqla vurğulayıb və bunu iki ölkə arasındakı səmimi dostluğun bariz nümunəsi kimi qiymətləndirib.
Slovakiyanın uğurlu inkişafı, sabitliyi və güclü sənaye potensialı Azərbaycan tərəfindən yüksək dəyərləndirilir. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, Slovakiyanın müstəqil xarici siyasət yürütməsi bəzən çətinliklər yaratsa da, bu mövqedə qətiyyət nümayiş olunması ona bölgədə böyük hörmət qazandırıb. Azərbaycan da öz xarici siyasət prioritetlərini çoxdan müəyyən edib və bu gün Şərqlə Qərb arasında etibarlı körpü rolunu oynayır. Son illərdə infrastruktur, nəqliyyat və logistika sahəsinə yatırılan sərmayələr nəticəsində Azərbaycan Şərq–Qərb nəqliyyat dəhlizinin aparıcı hissəsinə çevrilib və Orta Dəhliz layihəsində fəal iştirak edir. Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ən təhlükəsiz və etibarlı marşrutlardan birinin Azərbaycan ərazisindən keçməsi ölkəmizin tranzit imkanlarının nə qədər geniş olduğunu göstərir.
Gələcək planlarla bağlı Prezident bildirib ki, Azərbaycan bağlantılar və nəqliyyat sektoruna əlavə investisiyalar yönləndirəcək, bu sahədə imkanlar daha da genişlənəcək. Bu istiqamət Slovakiya ilə əməkdaşlığın dərinləşməsi üçün böyük potensiala malikdir və qarşıdakı illərdə tərəflər bu imkanlardan daha geniş istifadə etməyi planlaşdırırlar.
Dövlət başçısı Azərbaycanın enerji və texnoloji potensialına da toxunaraq qeyd edib ki, ölkədə istifadə olunmayan enerji gücü hazırda təxminən 2 giqavata bərabərdir və yaxın beş ildə 8 giqavata çatdırılması planlaşdırılır. Bu, süni intellekt texnologiyaları və beynəlxalq data mərkəzləri üçün mühüm üstünlükdür. Azərbaycanın iqlim müxtəlifliyi – xüsusilə ilin böyük hissəsində soyuq olan bölgələrin mövcudluğu – data mərkəzlərinin yerləşdirilməsi üçün əlverişli şərait yaradır. Prezident bildirib ki, Azərbaycan beynəlxalq data mərkəzləri üçün regional hab rolunu oynamağa hazırdır və bu istiqamətdə Slovakiya şirkətləri ilə əməkdaşlıq perspektivləri genişdir.
Prezident İlham Əliyevin Slovakiyada mətbuata bəyanatı iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın daha da dərinləşəcəyini, siyasi, iqtisadi, enerji və texnoloji sahələrdə əməkdaşlığın artan dinamika ilə davam etdiyini təsdiqlədi. Bu səfər Azərbaycan–Slovakiya münasibətlərinə yeni impuls verərək əməkdaşlığın gələcək mərhələsi üçün möhkəm zəmin yaratdı.

Gülnaz Kərimova,
Xırdalan şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbin direktoru

Radikal qüvvələr xaricdəki blogerlərdən fərqlənmir - Aydin Mirzəzadə

Rusiyanın Cənubi Qafqazda itirdiyi təsir gücünü yenidən bərpa edəcəyi barədə ehtimallar bölgənin təhlükəsizlik balansına birbaşa təsir edə biləcək amillər kimi dəyərləndirilir. Moskvanın Ukrayna müharibəsində qalib gələcəyi təqdirdə buna cəhd edəcəyi istisna olunmur. Bu kontekstdə, müəyyən siyasi dairələrin və şəxslərin xarici təsir müstəvilərində alətə çevrilmə riskləri də müzakirə mövzusu olaraq qalır. Analitik yanaşmalara əsasən, müxtəlif qrupların, o cümlədən radikal mövqeləri ilə tanınan qüvvələrin bu proseslərdə istifadə olunma ehtimalı nəzərdən qaçırılmamalıdır.
Milli Məclisin deputatı Aydın Mirzəzadə qeyd edib ki, son hadisələr onu göstərir ki, Azərbaycanda dövlət güclüdür.
“Dövlət öz müstəqilliyini və suverenliyini qorumaqda qətiyyətlidir. Bu, Ulu öndər Heydər Əliyevin qurduğu və Prezident İlham Əliyevin həmin yolu uğurla davam etdirməsinin nəticəsidir. Bəzi cəhdlər olur, Azərbaycanı hansısa dövlətin təsiri altına almaq, hakimiyyəti qeyri-qanuni yollarla əldə etmək niyyəti görünür, lakin bütün bunların qarşısı qətiyyətlə alınır.
Eyni zamanda Azərbaycan demokratik dövlətdir. Lakin demokratiyadan sui-istifadə etməyə çalışan qüvvələr də var. Onları adətən “radikal müxalifət” adlandırırlar. Bu, təkcə Azərbaycana aid deyil, dünyanın bir çox ölkələrində radikal müxalifət mövcuddur. AXCP, Müsavat və digər kiçik qrupların problemi ondan ibarətdir ki, onların cəmiyyətdə real sosial bazası yoxdur. Bu qüvvələr daha çox sosial şəbəkələrdə fəaliyyət göstərir və liderləri, mahiyyət etibarilə xaricdəki blogerlərdən heç nə ilə fərqlənmirlər. Hətta blogerlərin auditoriyası belə onlardan qat-qat böyükdür”.
Deputat həmçinin vurğulayıb ki, həmin radikal qüvvələr cəmiyyətin içinə çıxmır, onun problemlərini və həlli yollarını ortaya qoya bilmirlər:
“Ortada ciddi proqram yoxdur, tənqid etmək asan olsa da, radikal müxalifətdə təklif yoxdur. Buna görə də onların cavabını Azərbaycan cəmiyyəti, Azərbaycan seçicisi verir. Fikir verin - nə parlament, nə də prezident seçkilərində öz namizədlərini irəli sürdülər, çünki bilirdilər ki, biabırçı məğlubiyyətə uğrayacaqlar”.
A.Mirzəzadə bildirib ki, bu gün dövlətçiliyin ayaqda durmasının qarantı Azərbaycan xalqıdır:
“Hakimiyyətin mənbəyi xalq olduğu üçün Azərbaycan xalqı müstəqilliyini qorumaqda əzmlidir. Çünki son 200 illik tarix göstərdi ki, torpaqlarımız itiriləndə və mədəniyyətimizin inkişafı başqa dövlətlərin maraqlarına tabe ediləndə Azərbaycan böyük zərər görür. Biz bunu istəmirik. Biz demokratik, müasir dünya birliyində hörməti olan bir dövlət olmaq istəyirik və bunu addım-addım əldə edirik”.
Deputat onu da əlavə edib ki, Rusiyanın xaricdə yaşayan bəzi azərbaycanlılar üzərindan bu istiqamətdə istifadə cəhdləri olub, lakin heç biri nəticə verməyib:
“Azərbaycan cəmiyyətini içəridən sarsıtmaq mümkün deyil. Buna görə də kimlərinsə SSRİ bayrağı ilə cəmi 4 nəfəri parka çıxarması və ya kimlərinsə Azərbaycanda radikal müxalifəti gücləndirmək cəhdləri nə baş tutur, nə də tutacaq”,- deyə A.Mirzəzadə bildirib.
A.Mirzəzadə Rusiyanın Azərbaycandakı radikal qüvvələri maliyyələşdirmə istiqamətində addımlar atdığını istisna etmir. Lakin o, bununla hansısa ciddi nəticələrə nail olunacağını düşünmür.

Yeni Azərbaycan Partiyası dünənin, bu günün və gələcəyin partiyasıdır

Noyabrın 21-də Yeni Azərbaycan Partiyasının yaranmasının 33-cü ildönümü tamam olur. Bu tarix neçə mindən artıq insanı öz sıralarında birləşdirən, milyonlarla təəssübkeşi olan bir təşkilatın fəaliyyətində əhəmiyyətli məqam olmaqla yanaşı, həmçinin ölkəmizin müstəqillik tarixində əlahiddə siyasi hadisədir. Çünki ulu öndər Heydər Əliyevin yaratdığı YAP müstəqillik illərində Azərbaycan dövlətinin qazandığı bütün uğurların müəllifi olan hazırkı iqtidarın komandasını təşkil edən hakim partiya, siyasi mərkəzdir.
Yeni Azərbaycan Partiyası Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi irsinin institusional təcəssümüdür 1992-ci il 21 noyabr tarixində YAP-ın təsis konfransının keçirilmişdir. Yeni Azərbaycan Partiyasının yaranması 1988-ci ildən başlayaraq ölkəmizdə cərəyan edən hadisələrin yekunu və mövcud olan ictimai-siyasi şəraitin məntiqi nəticəsi idi. Yeni Azərbaycan Partiyası Azərbaycan tarixinin son dərəcə ağır və keşməkeşli günlərində, ölkənin ciddi sınaqlara məruz qaldığı bir dövrdə Azərbaycan ziyalılarının təşəbbüsü və fəal iştirakı ilə yaranmışdır. Azərbaycanın taleyini düşünən insanlar ölkəni böhrandan çıxara biləcək yeni bir partiya yaratmaq təşəbbüsü ilə çıxış etdilər və bu məqsədlə xalqın sınanmış lideri və müdrik oğlu Heydər Əliyevin şəxsiyyəti ətrafında birləşdilər. 91 nəfər Azərbaycan ziyalısının imzası ilə Naxçıvana, Heydər Əliyevə müraciət göndərildi. Azərbaycanın ən yeni tarixinə “91-lər”in müraciəti kimi daxil olmuş həmin sənəd əslində, bütün xalqın arzu və istəklərinin ifadəsi idi. Azərbaycanın görkəmli ziyalıları, tanınmış insanları və nüfuzlu şəxsiyyətlərinin imzaladıqları bu müraciətdə Heydər Əliyevdən yeni yaradılacaq siyasi partiyaya rəhbərlik etmək xahiş olunurdu. Ulu Öndərə müraciət edən məşhur “91-lər”in çox cəsarətli addımları nəticəsində dağıdıcı proseslərin qarşısı alındı. Azərbaycanın bütün regionlarından seçilmiş nümayəndələrin təmsil olunduğu konfrans 1992-ci il noyabrın 21-də Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirildi. 550 nəfərdən ibarət təşəbbüs qrupu Naxçıvana gedərək partiyanın təsis konfransını orada keçirməyə nail oldular. Təsis konfransı Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılması haqqında qərar, partiyanın Proqram və Nizamnaməsini qəbul etdi. Konfransda Heydər Əliyev yekdilliklə partiyanın Sədri seçildi.
Heydər Əliyev öz qayıdışı ilə Azərbaycana sülh, sabitlik, dirçəliş və fasiləsiz inkişaf gətirdi. Artıq cəmiyyətin hər bir üzvündə dövlətimizin yenilməzliyi ilə bağlı böyük əminlik yarandı. Ulu Öndər cəmiyyətimizin aparıcı siyasi qüvvəsi olan Yeni Azərbaycan Partiyasını qısa zamanda yaratdı, formalaşdırdı və inkişaf etdirdi, özünün dediyi kimi “dünənin, bu günün və sabahın partiyası” səviyyəsinə yüksəltdi.
Yarandığı gündən YAP-ın Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən müəyyənləşdirilən və uğurla tətbiq edilən əsas proqram məramı Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub möhkəmləndirilməsindən, ərazi bütövlüyünün təmin edilməsindən, demokratik, hüquqi, dünyəvi cəmiyyət qurulmasından, əmin-amanlıq, ictimai-siyasi sabitlik, milli həmrəylik, güclü və sosialyönümlü iqtisadiyyat yaratmaqdan ibarət olmuşdur. Yeni Azərbaycan Partiyası Cənubi Qafqazın ən böyük partiyasıdır. YAP milli maraqlara əsaslanan fəaliyyət göstərməklə ictimai-siyasi proseslərdə mühüm rol oynamış, qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələri uğurla yerinə yetirmişdir. Ümumiyyətlə, tarixi faktlar və reallıqlar göstərir ki, Yeni Azərbaycan Partiyası zəngin və şərəfli inkişaf yoluna malikdir.
YAP-ın inkişafında ən mühüm əlamətdar hadisələr içərisində cənab İlham Əliyevin partiyanın I Qurultayında Partiya sədrinin müavini, II Qurultayında partiya sədrinin birinci müavini, III Qurultayında isə partiyanın sədri seçilməsi xüsusi yer tutur. Bundan sonra partiya yeni tarixi inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş, onun sosial və intellektual bazası daha da güclənmiş, xüsusilə gənclərin partiyaya üzv olması prosesi daha da sürətlənmişdir. Prezident seçkilərində YAP-ın namizədi kimi cənab İlham Əliyevin qələbə qazanması xalqımızın partiyanın sədrinə olan böyük inam və etimadından irəli gəlmişdir. Azərbaycan Prezidenti, YAP-ın sədri İlham Əliyevin irəli sürdüyü "Müasir, qüdrətli və zəngin Azərbaycan naminə" çağırışı əsasında Azərbaycan davamlı inkişaf yolu ilə irəliləyərək böyük nailiyyətlər qazanmış, regionun aparıcı dövləti kimi dünya birliyində mövqeyini daha da möhkəmləndirmişdir. Azərbaycanın sarsılmaz təməlini təşkil edən Heydər Əliyev yolunun Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi və müasir dövrün çağırışlarından irəli gələn tələblərə obyektiv, yaradıcı şəkildə yanaşılması ölkəmizin tərəqqisinin əsasında dayanır. Bu proses ümummilli maraqların prioritetliyi, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, xalq-hakimiyyət birliyi və demokratik dəyərlərin cəmiyyətdə özünə dərin kök salması kimi xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunur.
Cənab Prezident İlham Əliyevin məqsədyönlü siyasətinin nəticəsində əldə olunmuş uğurlar parlaq təcəssümünü 44 günlük Vətən müharibəsində bir daha sübut etdi. Müharibə dövründə xalqımız Prezident İlham Əliyevin yüksək liderlik keyfiyyətlərinin, Müzəffər Ali Baş Komandan kimi qətiyyətli mövqeyinin və prinsipial diplomatik mübarizə apardığının şahidi oldu.
Azərbaycan xalqı öz Prezidentinin ətrafında sıx birləşib. Cənab İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi YAP-ın sıraları getdikcə daha da artmaqdadır. Bu, dövlətimizin başçısına, YAP-a Azərbaycan cəmiyyətində olan dərin inamdan və ehtiramdan irəli gəlir. Öz sıralarında ictimaiyyətin bütün təbəqələrini birləşdirən YAP ümummilli lider Heydər Əliyevin parlaq ideyalarının daşıyıcısı kimi cəmiyyətdə öz aparıcı rolunu gündən-günə daha da möhkəmləndirməkdədir. YAP bundan sonra da Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ümummilli lider Heydər Əliyevin ideyalarını, məqsəd və məramlarını rəhbər tutaraq Azərbaycanın çiçəklənməsinə və dövlətçiliyimizin qüdrətlənməsinə böyük töhfələr verəcək.

Ülvi Salmanov
YAP Abşeron rayon təşkilatının sədr müavini

Azərbaycan alimləri bundan sonra da ölkəmizin uğurlu inkişafına öz töhfələrini verəcəklər

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 80 il ərzində Azərbaycanda elmin inkişafında aparıcı rol oynayıb. Ölkə elminin inkişafına mühüm töhfələr verib.

Azərbaycanda hər zaman elmin inkişafına böyük diqqət yetirilib. Belə ki, Azərbaycanda elm aləmində Mirəli Qaşqay, Zərifə Əliyeva, Mirəsədulla Mirqasımov, Aida İmanquliyeva, Mustafa Topçubaşov, Heydər Hüseynov və bu kimi yüzlərlə dünya şöhrətli alimlərimiz olub.
Bir çox sahələrdə olduğu kimi Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda elmin inkişafında və Milli Elmlər Akademiyasının geniş fəaliyyətində də əvəzsiz xidmətləri olub.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev noyabr ayının 3-də AMEA-nın 80 illik yubileyində iştirak edib. O, çıxışında Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq yüz minlərlə Azərbaycan gəncinin o vaxt Sovet İttifaqının aparıcı ali məktəblərinə göndərildiyini və beləliklə, ölkəmizdə intellektual potensialın daha da gücləndiyini deyib.
Qeyd edək ki, eyni siyasət müstəqillik illərində də aparılıb. Bu gün də on minlərlə Azərbaycan gənci artıq dünyanın aparıcı ali məktəblərinə göndərilir və onların demək olar ki, böyük əksəriyyəti oxuyub Vətənə qayıdır və ölkəmizin inkişafına öz töhfələrini verirlər. Məhz bu gənclərin böyük qismi bu gün Azərbaycanın quruculuq prosesində ön cərgədə çalışırlar.

Ölkəmizdə elmin intensiv inkişafı, Elmlər Akademiyasının tərəqqisi Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərə təsadüf edir. Elm sahəsinə xüsusi diqqət göstərən Ulu Öndərin həyata keçirdiyi məqsədyönlü tədbirlər sayəsində fundamental tədqiqatlar xeyli genişlənmişdi. Elm adamlarının cəmiyyətdə nüfuzunu yüksəltmək, onların əməyini layiqincə qiymətləndirmək Heydər Əliyevin rəhbərlik fəaliyyətində daim diqqət mərkəzində saxlanılmışdır.

2001-ci ildə Elmlər Akademiyasına Milli Elmlər Akademiyası adının verilməsi, AMEA üzvlərinin say tərkibinin artırılması, 2002-ci ildə Naxçıvan Bölməsinin yaradılması, 2003-cü ildə AMEA-ya yüksək statusun verilməsi və onun yeni Nizamnaməsinin təsdiq edilməsi və s. kimi mühüm addımlar ölkəmizdə elmin və təhsilin inkişafına böyük təkan vermişdir.
Prezident İlham Əliyev Ulu Öndərin hakimiyyətə qayıdışından sonra Azərbaycan ziyalıları ilə, Azərbaycan ictimaiyyəti ilə ilk görüşünün məhz 1993-cü ildə Milli Elmlər Akademiyasında olduğunu və o vaxt maliyyə imkanlarının məhdud olduğuna baxmayaraq, Akademiyanın işinə, Akademiyanın qorunmasına və alimlərin fəaliyyəti üçün vəsait ayrıldığını qeyd etdi: “İllər keçdikcə, Azərbaycan inkişaf etdikcə vəsait daha böyük həcmdə ayrılır. Mənim prezidentlik dövrümdə də bu istiqamətdə, yəni, Azərbaycan elminin inkişafına göstərilən diqqət Ulu Öndərin siyasətinə uyğun şəkildə aparıldı. Bir çox addımlar atıldı. Akademiyanın maddi-texniki bazası möhkəmləndirilmişdir və burada yerləşən, bu akademiya şəhərciyində yerləşən binaların təmiri aparıldı. Yeni böyük elmi kitabxana, Milli Ensiklopediya üçün yeni bina inşa edilmişdir. Elmi-tədqiqat institutlarının təmiri və avadanlıqlarla təchizi təmin edilmişdir. Elm Fondu hələ 2009-cu ildə yaradılmışdır. O vaxt bu Fondun yaradılmasının əsas məqsədi Azərbaycan alimlərinə maddi dəstək vermək, elmin inkişafına qrantlar çərçivəsində təkan vermək idi. Elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya, “Elm haqqında” və Dövlət Proqramı qəbul edilmişdir.”
Şübhəsiz ki, zaman keçdikcə dövr dəyişir, bununla da qarşıda duran prioritetlər də, vəzifələr də əvvəlki dövrlərdən xeyli fərqlənir və ölkələrin inkişafını, təhlükəsizliyini həmin ölkənin texnoloji imkanları şərtləndirir. Bu gün bu, iqtisadi inkişafda, yeni texnologiyaların tətbiqində, yeni müharibələrdə nəzərə çarpır. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan da digər inkişaf etmiş ölkələrdən bu sahədə geri qalmır və buna səylə çalışır.
Cənab İlham Əliyev çıxışında bu gün süni intellektin ölkələrin gələcək inkişafının ayrılmaz hissəsi olduğunu bildirdi. Bu sahədə digər ölkələrdən geridə qalmamağımız üçün dövlətin lazımı addımlar atdığını, Azərbaycan alimlərinin də bu sahəyə qoşulmasını və bu sahədə fəal iştirak etmələrini tövsiyə etdi. Eyni zamanda rəqəmsallaşmanın ölkəmizdə geniş miqyasda tətbiq edildiyini, bu istiqamətdə aparılan digər islahatlar nəticəsində əldə edilmiş uğurların rəqəmsallaşma ilə bağlı olduğunu nəzərə çatdırdı.
Artıq beş ildir ki, Azərbaycan öz gücü ilə işğal edilmiş ərazilərini düşməndən təmizləyib. Qarabağ torpağında geniş quruculuq, abadlıq işləri görülür. Qaçqın və köçkünlərimiz tədricən öz doğma torpaqlarına yol alırlar. Lakin biz həmişə ayıq-sayıq olmalıyıq, güclü olmalıyıq. Güclü olmalıyıq ki, bir də düşmən baş qaldıra bilməsin. Odur ki, dövlətimiz hər bir sahədə irəliləyir.
Bu gün digər sahələrdə olduğu kimi Azərbaycanda hərbi sənaye də sürətlə inkişaf edir və artıq uzun illər ərzində bu sahəyə böyük vəsait ayrılır, bu sahədə fəaliyyət göstərən şirkətlərin fəaliyyəti təkmilləşir. Özəl şirkətlər artıq hərbi təyinatlı məhsulların istehsalı ilə məşğul olmağa başlamışlar.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev: Bizim şanlı Vətən müharibəmiz. Bildiyiniz kimi, onun hər bir mərhələsi, hər bir günü öyrənilir, öyrənilib və bir çox beynəlxalq hərbi ali məktəblərində də tədqiq edilir. O cümlədən pilotsuz uçuş aparatlarının tətbiqi. Müharibədə məhz birinci biz bunu tətbiq etmişik. Yəni, bunun təməlini biz qoymuşuq və bu gün bu istiqamətdə Azərbaycanda çox böyük işlər görülür. Biz bu məhsulları həm xarici bazarlardan tədarük edirik, eyni zamanda, özümüz də bir çox növdən ibarət pilotsuz uçuş aparatlarını istehsal etməyə başlamışıq və bunu davam etdirəcəyik.
Mən bütövlükdə bildirmək istəyirəm ki, elm iqtisadiyyatla, sənaye ilə sıx bağlı olmalıdır. Burada bu kürsüdən dövlət strukturlarına da göstəriş vermək istəyirəm ki, Azərbaycan alimləri ilə daha sıx işləsinlər. Çünki bu gün bizim elmimizin praktik nəticələri olmalıdır. Təkcə elmi əsərlərdə yox, həyatda və iqtisadiyyatın sürətli inkişafını nəzərə alaraq, əlbəttə ki, burada əlaqələndirmə, uzlaşma yüksək səviyyədə olmalıdır. Əminəm ki, bu sözlərdən sonra bizim dövlət qurumlarımız Azərbaycan alimləri ilə daha fəal işləyəcəklər.
Dövlət başçısı dilimizin saflığının qorunmasından, başqa dillərdən gələn sözlərdən təmizlənilməsinə diqqət yetirilməsinin vacib olduğunu söylədi və müstəqil Azərbaycan dövlətinin tarixi ilə bağlı sanballı elmi əsərlərə də böyük ehtiyac olduğunu vurğuladı.

Şəhla Ağbulud
Yazıçı-publisist, AYB Abşeron bölməsinin sədri

Rusiya Mehdiyevi niyə satdı? - ŞƏRH

Təhlükəsizlik Şurasının üzvü, Prezident Administrasiyasının sabiq rəhbəri Ramiz Mehdiyevin dövlət hakimiyyətini ələ keçirməyə yönələn əməllərinin və dövlətə xəyanətinin detalları məlum olub. Ramiz Mehdiyev Rusiyanın dəstəyi ilə dövlət çevrilişi etməklə bağlı plan hazırlayıb və bunu öz kanalları vasitəsilə Moskvaya təklif edib.
Ramiz Mehdiyev planında dövlət hakimiyyətini zorla ələ keçirdikdən sonra keçid dövrü üçün müvəqqəti Dövlət Şurası formatında qurum yaradılmasını təklif edib. Bu plan 87 yaşlı köhnə bürokratın özünün rəhbər olmasını nəzərdə tutub. Məlumata görə, Mehdiyev rəhbərlik edəcəyi Dövlət Şurasında təmsil olunacaq şəxslərlə bağlı məlumatı da Rusiya ilə bölüşüb.
Məlumatlı mənbənin bildirdiyinə görə, Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin görüşdüyü Düşənbədə Rusiya tərəfi özü Ramiz Mehdiyevin təklifi və onun şəbəkəsinin planı haqqında Azərbaycan tərəfinə məlumat verib.
Görünən odur ki, 87 yaşılı Ramiz Mehdiyev artıq davamlı xahişləri və israrı ilə Rusiyanı da bezdirib. Ona görə də Rusiya heç bir perspektiv vəd etməyən Mehdiyevdən tamamilə imtina edib və onun planı, şəbəkəsi ilə bağlı rəsmi Bakını özü məlumatlandırıb.

Rusiya Mehdiyevi niyə ələ verib?

Mövzunu şərh edən təhlükəsizlik eksperti İlham İsmayıl bildirib ki, Rusiya Mehdiyevin simasında heç bir prespektiv görmədiyindən onu ifşa edib:
“87 yaşlı adam nə edə biləcək ki?! Rusiya hər zaman kimliyindən asılı olmayaraq, şəxsin kim və nə dərəcədə prespektivli olmasını, xalq tərəfindən bir damcı da olsa sevilib-sevilməməsini nəzərə alır. Eləcə də burada əsas nüanslardan biri onun təşkilatlanmış hər hansı siyasi qüvvəsinin olub-olmamasıdır. Bunların heç biri Ramiz Mehdiyevdə olmadığından Rusiya kifayət qədər yaşlı olan akademikin prespektivsizliyini nəzərə alıb. Hətta Mehdiyevin Rusiyanı bezdirdiyi də deyilir”.



İ.İsmayıl deyib ki, Ramiz Mehdiyev məhz Azərbaycan-Rusiya münasibətləri gərginləşəndən sonra əl-ayağa düşüb:
“Hakimiyyət çevrilişini detallı və planlı şəkildə hazırlamaq iştahına Ramiz Mehdiyev 9 ay ərzində Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin gərginləşməsi fonunda düşüb. Rusiya da bunu müəyyən dərəcədə qəbul edib. Amma çox da analiz etmədən görürlər ki, bununla əməkdaşlıq mənasızdır və bunun heç bir əsası yoxdur.
Ramiz Mehdiyev xalq arasında heç bir hörməti olmayan şəxsdir. Onun güc strukturları arasında tək-tük adamları ola bilər. Amma güc strukturları ümumilikdə cənab Prezidentə sadiqdirlər.
Yenə deyirəm Mehdiyevin təşkilatlanmış siyasi qüvvəsi yoxdur. Rusiya Ermənistanda niyə güclüdür? Çünki oradakı bütün müxalif siyasi qüvvələr Rusiyayönümlüdür. Bizdə təşkilatlanmış elə siyasi müxalif qüvvə yoxdur ki, Rusiyayönümlü olsun. Məhz bu səbəbdən Rusiya tərəfdən bu məsələ prespektivsiz, hətta ümidsiz bir variant kimi qiymətləndirilib. Bu məsələnin açılmasında Rusiyanın rolu varsa, mən deyərdim ki, o da çox təbii qarşılanmalıdır. Rusiya münasibətləri düzəltmək üçün bu addımı ata bilər. 1994-cü ildə Sürət Hüseynovun yarımçıq üsyanından, yaxud mart hadisələrindən sonra kimlərinsə qaçıb Rusiyaya sığındığı məlum idi. Rusiya onları öz maraqları naminə bircə-bircə Azərbaycana verdi. Separatçıların liderləri vardı. Cənub zonasından olan həmin separatçılara Rusiya təlim keçir, onları bəsləyirdi. Amma an gəldi, Rusiya öz maraqları naminə onları Azərbaycana təhvil verdi. Ramiz Mehdiyev kimi hər halda böyük təcrübəsi olan adam gərək bunu hesablaya və biləydi ki, Rusiya öz prespektiv maraqları naminə onun da kürəyini mütləq yerə qoyacaq”.

Azərbaycan Prezidenti MDB Şurasının iclasında dostluq və əməkdaşlıq mesajları verdi

Oktyabrın 10-da Tacikistanın paytaxtı Düşənbədə keçirilən MDB Dövlət Başçıları Şurasının məhdud tərkibdə iclasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxış edib. Dövlət başçısının nitqi qarşılıqlı dostluq, əməkdaşlıq və birliyin möhkəmləndirilməsi ruhunda səslənib. Prezident çıxışında Azərbaycan ilə Tacikistan arasında münasibətlərin yüksək səviyyəsini, MDB məkanında humanitar və mədəni əlaqələrin əhəmiyyətini, həmçinin Azərbaycanın son illərdə bu istiqamətdə həyata keçirdiyi təşəbbüsləri vurğulayıb.
Prezident İlham Əliyev çıxışının əvvəlində qardaş Tacikistan xalqını və Prezident Emoməli Rəhmonu ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı, şəhərsalma sahəsində əldə etdiyi uğurlar münasibətilə təbrik edib. O bildirib ki, Düşənbəyə etdiyi səfərlər zamanı paytaxtın necə sürətlə dəyişdiyini, yeni binaların və müasir infrastrukturun yaradıldığını görmək Azərbaycan xalqını və dövlətini dost kimi sevindirir. “Düşənbənin ildən-ilə daha da gözəlləşdiyini müşahidə etmək məmnunluq doğurur” – deyə Prezident qeyd edib.
Dövlət başçısı vurğulayıb ki, Azərbaycan və Tacikistanı bir çox ortaq dəyərlər, tarixi və mədəni bağlar birləşdirir. Bu dostluq münasibətləri qarşılıqlı hörmət, etimad və dəstək prinsiplərinə əsaslanaraq, son illərdə daha da möhkəmlənib. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, iki ölkə arasında həm siyasi, həm iqtisadi, həm də humanitar sahələrdə əməkdaşlıq getdikcə genişlənir və bu münasibətlər böyük inkişaf potensialına malikdir.
Prezident İlham Əliyev MDB məkanında humanitar əməkdaşlığın gücləndirilməsinin vacibliyini də diqqətə çatdırıb. O, Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur bölgəsində yerləşən Laçın şəhərinin bu il MDB-nin mədəniyyət paytaxtı kimi seçilməsinə verdikləri dəstəyə görə bütün üzv dövlətlərin başçılarına təşəkkürünü ifadə edib. Prezident xatırladıb ki, bu ilin iyun ayında Laçında “MDB-nin mədəniyyət paytaxtı İli”nin açılış mərasimi yüksək səviyyədə keçirilib. Tədbir çərçivəsində qonaqlar Azərbaycanın qədim torpağının tarixini, zəngin mədəni irsini, həmçinin Laçının işğaldan azad edildikdən sonra keçdiyi bərpa və yenidənqurma yolunu yaxından müşahidə ediblər.
Dövlət başçısı vurğulayıb ki, 30 illik işğaldan tamamilə dağıdılmış Laçının qısa müddət ərzində müasir infrastrukturla təchiz olunmuş, abad və yaşayış üçün rahat şəhərə çevrilməsi Azərbaycanın gücünü, quruculuq əzmini və yenidənqurma potensialını nümayiş etdirir: “Bu gün Laçın təkcə Azərbaycanın deyil, bütün MDB məkanının mədəniyyət və dirçəliş simvollarından birinə çevrilib”.
Prezident çıxışında həmçinin birliyin həyatında önəmli hadisələrdən biri olan III MDB Oyunlarına da toxunub. O, bildirib ki, sentyabrın 28-dən oktyabrın 8-dək qədim Gəncə şəhərində və Azərbaycanın daha altı şəhərində – Qəbələ, Göygöl, Yevlax, Mingəçevir, Xankəndi və Şəkidə keçirilən oyunlar MDB ölkələri arasında dostluğun, əməkdaşlığın və qarşılıqlı anlaşmanın möhkəmlənməsinə mühüm töhfə verib.
Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, bu mötəbər yarışda 13 ölkədən, o cümlədən MDB üzvləri və qonaq dövlətlərdən 1600-dən çox idmançı iştirak edib. Oyunlar təkcə idman bayramı deyil, həm də xalqlar arasında birliyin, dostluğun və qarşılıqlı hörmətin təcəssümü olub. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, bu kimi tədbirlər MDB məkanında əməkdaşlıq ruhunu gücləndirir, gənc nəsildə birlik, dostluq və həmrəylik dəyərlərini möhkəmləndirir. Bildirib ki, Azərbaycan bundan sonra da MDB çərçivəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə, qarşılıqlı etimadın və bərabərhüquqlu münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə sadiq qalacaq. O, regionda sülhün, sabitliyin və qarşılıqlı hörmətin təmin olunmasının birliyin əsas məqsədlərindən biri olduğunu vurğulayıb.
Dövlət başçısının çıxışı bir daha göstərdi ki, Azərbaycan MDB ailəsinin fəal və etibarlı üzvü olaraq, həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli formatlarda əməkdaşlığa mühüm töhfə verir və birliyin inkişafına daim dəstək göstərir.

Səkinə Abbasova,
Xırdalan şəhər 6 nömrəli tam orta ümumtəhsil məktəbinin direktoru

Moskva Azərbaycanın tələblərini yerinə yetirir - Rusiyalı politoloq

Rusiya və Azərbaycan prezidentlərinin oktyabrın 9-da keçirilən Düşənbə görüşü, analitiklərin fikrincə, Moskva ilə Bakı arasında müşahidə olunan gərginliyin getdikcə zəifləməyə başlayacağından və bu ölkələrin münasibətlərinin normallaşma mərhələsinə keçəcəyindən xəbər verir.
Rusiyalı politoloq Arkadi Dubnov hesab edir ki, həm Əliyev, həm də Putin əsas problemli məsələnin - ötən il dekabrın 25-də Azərbaycan Hava Yollarının (AZAL) təyyarəsinin qəzaya uğraması ilə bağlı qarşılıqlı məqbul düstur tapıblar və bu, tərəflərə böhrandan çıxmağa imkan verəcək.
Dubnovun sözlərinə görə, Putinin Düşənbə görüşündə təyyarə qəzası mövzusunu qaldırması və onun izahatları belə deməyə əsas verir ki, Rusiya tərəfi baş verənlərə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmüş hesab oluna bilər və Azərbaycan tərəfinin tələbləri yerinə yetirilir.
Dubnovun fikrincə, Putin Əliyevlə müzakirə zamanı bilərəkdən elə lüğət və terminologiya seçib ki, bu ona ikitərəfli münasibətlərdə yaranmış böhrandan çıxmağa imkan verəcək.
Xatırladaq ki, prezidentlərin Düşənbə görüşündə Putin deyib:
“Bizim aramızda birinci telefon danışığı əsnasında mən faciənin məhz Rusiya səmasında baş verdiyinə görə üzr istədim, həm də həlak olanların ailələrinə ən səmimi başsağlığı verdim. İstərdim ki, bütün bunları təkrar edim, yenidən söyləyim və qeyd edim, biz sözsüz ki, razılaşdığımız kimi, istintaqa hər cür kömək göstəririk...
... Rusiya tərəfindən kompensasiya üzrə hər şey ediləcək və bütün vəzifəli şəxslərin hərəkətlərinə hüquqi qiymət veriləcək”.

Azərbaycanın strateji yüksəlişi

və Orta dəhlizin yeni geosiyasi reallıqları

Son beş ildə Cənubi Qafqazda müşahidə olunan strateji transformasiya - regionun nəqliyyat, tranzit və enerji sahəsində əməkdaşlıq coğrafiyasına çevrilmə prosesi birbaşa olaraq Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin strateji təşəbbüslərinə, düzgün seçimlərinə, yüksəksəviyyəli diplomatiyasına və qlobal vizioner liderliyinə əsaslanır. Bu transformasiya təsadüfi deyil, əksinə, uzunmüddətli strateji planlaşdırmanın məntiqi nəticəsidir.
İlham Əliyev prezidentliyinin ilk illərindən etibarən regionun strateji potensialını üzə çıxarmaq, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyindən maksimum dərəcədə faydalanmaq məqsədilə ardıcıl və sistemli addımlar atmışdır. Onun liderliyi altında Azərbaycan yalnız milli maraqlarını qorumaqla kifayətlənməmiş, eyni zamanda regional sabitliyin və rifahın əsas təminatçısı rolunu da öz üzərinə götürmüşdür.
Prezident İlham Əliyevin siyasəti sayəsində Cənubi Qafqaz sülh, əməkdaşlıq və sabitlik məkanına çevrilib
Bu yanaşma barədə daha əvvəl - 10 fevral 2023-cü ildə mediada dərc olunmuş "Orta dəhlizin qlobal perspektivi - Prezident İlham Əliyevin strateji uzaqgörənliyinin növbəti nümunəsi" sərlövhəli analitik məqalədə ətraflı bəhs olunmuşdu. Həmin məqalədə Orta dəhlizin yeni geosiyasi reallıq formalaşdırmaq potensialı təhlil edilmiş və Prezident İlham Əliyevin strateji baxışının geniş coğrafiyaya proyeksiya ediləcəyi qənaəti irəli sürülmüşdü. Məqalədə bu fikirlər xüsusi vurğulanırdı: "Orta dəhliz layihəsinin ideyadan cəlbedici konsepsiyaya, oradan isə real layihəyə çevrilməsində mahir strateq kimi Prezident İlham Əliyevin qlobal və regional konteksti obyektiv təhlili, transmilli layihələrin uğurlu icrası, həmçinin təcrübəli siyasi lider intuisiyasından qaynaqlanan strateji yanaşması mühüm rol oynamış və çoxtərəfli səylərin bünövrəsini formalaşdırmışdır".
Dünyada, xüsusən də Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionlarında baş verən dərin geosiyasi dəyişikliklər və onların yaratdığı yeni dinamika bir daha sübut etdi ki, Prezident İlham Əliyev nüfuzlu qlobal liderlər sırasında xüsusi yer tutur. Onun siyasi cəsarəti və strateq kimi ustalığı Cənubi Qafqazın taleyini köklü surətdə dəyişdirmiş, bölgəni uzun illər müharibə təhlükəsi ilə yaşayan məkan statusundan çıxararaq sülh, əməkdaşlıq və sabitlik platformasına çevirmişdir.
Orta dəhlizin Avrasiyanın əsas tranzit arteriyasına çevrilməsi perspektivi Azərbaycanın təşəbbüslərinin geniş coğrafiyada strateji nəticələr doğurduğunu nümayiş etdirir. Bununla yanaşı, Zəngəzur dəhlizi (TRIPP) ilə bağlı əldə olunmuş razılaşmalar regionun geosiyasi koordinatlarını yenidən müəyyənləşdirərək həm regional güclər, həm də qlobal aktorlar arasında maraqların balanslaşdırılmasına imkan yaradır.
Bu proseslərdə Azərbaycan-Çin əməkdaşlığının yaratdığı imkanlar xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Heydər Əliyevin 1994-cü ildə Çinə səfərləri zamanı imzalanmış əməkdaşlıq sənədləri və həmin ilin sentyabrında bağlanmış "Əsrin müqaviləsi" Azərbaycanın geosiyasi yüksəlişinin strateji bünövrəsini qoymuşdur. İlham Əliyev bu xətti müasir geosiyasi çağırışlara uyğun şəkildə davam etdirərək, Azərbaycanın rolunu təkcə region çərçivəsində deyil, həm də qlobal nəqliyyat, enerji və iqtisadi əməkdaşlıq mərkəzi səviyyəsinə yüksəltmişdir.
Avrasiya tranzitinin yeni ünvanı
Orta dəhliz Qazaxıstan və Xəzər dənizi (Azərbaycan limanları) üzərindən Çin yüklərinin Gürcüstan və Türkiyə vasitəsilə Avropaya daşınmasında 2021-ci ildən etibarən nəzərəçarpacaq dərəcədə sürətli artım nümayiş etdirir. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 2024-cü ildə Azərbaycan ərazisindən keçən nəqliyyat dəhlizlərində daşınan yüklərin həcmi 33,258 min tona çatmışdır. Dəmir yolu, dəniz və avtomobil nəqliyyatı komponentlərinin hər biri əhəmiyyətli artım dinamikası göstərmişdir. Müstəqil təhlillər də təsdiq edir ki, 2024-cü ildə Orta dəhliz üzərindən daşımalarda 60 faizdən çox artım qeydə alınmışdır ki, bu da yük axınlarının intensivliyinin davamlı olaraq yüksəldiyini nümayiş etdirir.
"Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu" Beynəlxalq Assosiasiyasının təqdim etdiyi statistik göstəricilərə əsasən, 2024-cü ildə Qazaxıstan və Azərbaycanın dəniz limanları ilə daşınan yüklərin həcmi 2023-cü illə müqayisədə 20 faiz artaraq 3,3 milyon tona yüksəlmişdir. Xüsusilə konteyner daşımalarının həcmi 176 faiz artaraq 56,5 min TEU təşkil etmiş, Çindən yola salınan konteyner qatarlarının sayı isə əvvəlki illə müqayisədə 33 dəfə artmışdır. Bu göstəricilər, həm islahatların səmərəliliyini, həm də dəhlizin artan strateji əhəmiyyətini təsdiq edir.
Mövcud dinamika göstərir ki, Orta dəhliz yalnız iqtisadi marşrut deyil, həm də əməkdaşlıq üçün yeni siyasi arxitekturanın formalaşmasına zəmin yaradır. Bu layihədə böyük güclərin və beynəlxalq qurumların iştirakı iqtisadi stimulları siyasi təminatlarla möhkəmləndirir. Azərbaycan strategiyasının əsas məqsədi məhz regionun bu perspektivdə fəal iştirakını təmin etmək olmuşdur. Bu hədəflərə nail olmaq üçün Prezident İlham Əliyev xarici sərmayələri cəlb etmiş, dəhliz üzrə çoxtərəfli danışıqlar aparmış və vaxtında atılmış infrastruktur addımları ilə Azərbaycanın tranzit gücünü əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır.
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) 25-ci sammitindən sonra Orta dəhlizin cəlbediciliyinin və strateji əhəmiyyətinin daha da gücləndiyi bir daha təsdiqlənmişdir. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə əlaqələrinin intensivləşməsi yalnız ikitərəfli münasibətlər müstəvisində deyil, həm də regional nəqliyyat-logistika sisteminin formalaşmasında Bakının aparıcı mövqeyini möhkəmləndirmişdir. Orta dəhliz marşrutu, "Cənub qaz dəhlizi" və digər strateji layihələr Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ilə Avropa arasında körpü rolunu gücləndirir. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsləri regional iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsində həlledici rol oynayır. Onun siyasi iradəsi əsasında yaradılan çoxşaxəli əməkdaşlıq mexanizmləri Mərkəzi Asiya enerji ehtiyatlarının dünya bazarlarına çatdırılmasında alternativ imkanlar formalaşdırır.
Beləliklə, Orta dəhliz artıq sadəcə alternativ nəqliyyat marşrutu deyil, həm də regional sabitlik, qarşılıqlı etimad və çoxtərəfli əməkdaşlığın əsas dayaqlarından birinə çevrilmişdir. Azərbaycanın Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistanla enerji və nəqliyyat sahəsində imzaladığı razılaşmalar, Xəzər üzərindən artan tranzit həcmi və Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının genişlənmiş imkanları bu yeni mərhələnin praktiki nəticələrini nümayiş etdirir.
Azərbaycan təkcə tranzit ölkə funksiyasını yerinə yetirmir, eyni zamanda regional əməkdaşlığın memarı kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsləri yalnız iqtisadi layihələrlə məhdudlaşmır, həm də siyasi müstəvidə etimadın, dialoqun və təhlükəsizlik zəmanətlərinin gücləndirilməsinə xidmət edir.
Nəticə etibarilə 25-ci ŞƏT sammitindən sonra formalaşan yeni reallıq göstərir ki, Orta dəhliz və Azərbaycan üzərindən keçən marşrutlar artıq qlobal geosiyasi və iqtisadi gündəliyin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Bu inkişaf yalnız region dövlətləri üçün dayanıqlı iqtisadi yüksəliş perspektivləri yaratmır, həm də bütövlükdə Avrasiya məkanında sülh, təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verir.
Çin-Azərbaycan əlaqələri: dostluqdan strateji tərəfdaşlığa
Azərbaycanın Çinin "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsünə fəal inteqrasiyası və ölkənin Orta dəhliz layihəsində mərkəzi rolunun möhkəmləndirilməsi bu baxımdan xüsusi strateji əhəmiyyət kəsb edir. Çin-Azərbaycan münasibətləri son illərdə dinamik inkişaf edərək yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. İkitərəfli ticarət dövriyyəsinin davamlı artımı, enerji sektorunda əməkdaşlığın genişlənməsi, həmçinin infrastruktur layihələrində Çinin iştirakının güclənməsi bu tərəfdaşlığın uzunmüddətli və strateji xarakter daşıdığını təsdiq edir.
Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi ardıcıl və uzaqgörən diplomatiya, eləcə də Çin ilə qurduğu etimada əsaslanan münasibətlər Azərbaycanın Pekin üçün Cənubi Qafqazdakı əsas tərəfdaş mövqeyinə yüksəlməsini təmin etmişdir. Xüsusilə Prezident İlham Əliyevin 2025-ci ilin 22 aprelində Çin Xalq Respublikasına dövlət səfəri və bu çərçivədə imzalanan strateji sənədlər ikitərəfli münasibətləri yeni keyfiyyət mərhələsinə qaldırmışdır. Azərbaycan-Çin Strateji Tərəfdaşlıq Sazişi təkcə ikitərəfli əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə deyil, həm də regional inteqrasiya proseslərində Azərbaycanın rolunun əhəmiyyətli dərəcədə güclənməsinə xidmət edir.

Çin tərəfi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qətiyyətlə dəstəkləyir və Cənubi Qafqazda Bakının regional lider statusunu qəbul edir. Pekin üçün Azərbaycan balanslı, etibarlı və proqnozlaşdırıla bilən tərəfdaş kimi çıxış edir. Bu əməkdaşlığın güclü iqtisadi əsasları mövcuddur: Çin Milli Neft Korporasiyası (CNPC) artıq Xəzər hövzəsində bir sıra layihələrdə iştirak edir. Bununla yanaşı, Çinin "Asia Infrastructure Investment Bank"ı Azərbaycanın logistika və nəqliyyat infrastrukturunun maliyyələşdirilməsində mühüm potensial partnyor kimi çıxış etmək imkanına malikdir.
Rəsmi məlumatlara görə, 2024-cü ildə yalnız Azərbaycan üzərindən daşınan Çin mənşəli yüklərin həcmi 4,5 milyon tona çatmışdır ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə beşqat artım deməkdir. Bu nəticə Çinin Rusiya üzərindən keçməyən sabit və etibarlı alternativ marşruta sahib olmasını təmin edir. Azərbaycan üçün isə bu, həm strateji əhəmiyyətli tərəfdaşlığın dərinləşməsi, həm də əlavə iqtisadi gəlir mənbəyinin formalaşması baxımından mühüm nailiyyətdir.
Azərbaycan enerji bazarının şaxələndirilməsi strategiyasında Çini həm potensial iri istehlakçı, həm də investisiya mənbəyi kimi nəzərdə tutur. Bu baxımdan Bakı ilə Pekin arasında formalaşan strateji əməkdaşlıq yalnız iqtisadi sferanı deyil, bütövlükdə regional təhlükəsizlik və inteqrasiya proseslərini dəstəkləyən mühüm amillərdən biri kimi çıxış edir.
Burada xüsusi fikir verilən məqam ondan ibarətdir ki, Azərbaycan üçün qardaş türk dövlətləri ilə imzaladığı Naxçıvan Sazişi və Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) yaradılması Orta dəhliz layihələrinin strateji çərçivəsini tamamlayan önəmli mərhələ olmuşdur. 2009-cu ildə imzalanan Naxçıvan Sazişi ilə TDT yaranmış, bugünkü formatda inteqrasiyanın əsası qoyulmuş və üzv dövlətlər arasında siyasi, iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq üçün institusional baza təmin edilmişdir. Bu təşəbbüs Azərbaycanın regional inteqrasiya proseslərində liderlik rolunu və uzaqgörən diplomatik siyasətini bir daha göstərir.
6 müstəqil türk dövləti birlikdə 4,7 milyon kvadrat kilometr ərazini əhatə edir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Avropa İttifaqı ölkələrinin ərazisi ümumilikdə 4 milyon kvadrat kilometrdır. Türkdilli xalqların iqtisadi göstəricilərinə, o cümlədən ÜDM alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə hesablamalara nəzər yetirsək, türkdilli müstəqil dövlətlər birlikdə 3,4 trilyon dollardan daha çox göstəriciyə sahibdir. Bütün bu parametrlər TDT-nin gerçək Avrasiya gücünə çevrilməsi imkanlarını göstərir. Bu perspektiv ilk olaraq Bakıdan irəli sürülmüşdür. Hazırda təşkilatın instituisonal inkişafı impulslarının mərkəzi də Azərbaycandır.
TDT vasitəsilə Azərbaycan, Orta dəhliz, Zəngəzur dəhlizi (TRIPP) və digər regional layihələrdə strateji tərəfdaşları ilə əməkdaşlığını gücləndirmiş, türk dünyasının inteqrasiyasını və regional sabitliyi təmin etmişdir. Bu əməkdaşlıq həm geosiyasi, həm də iqtisadi üstünlüklər yaradır və Azərbaycanın regional lider mövqeyini daha da möhkəmləndirir, həmçinin Orta dəhliz və Zəngəzur dəhlizi (TRIPP) layihələrinin uğurla reallaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Bu istiqamətdə TDT üzv dövlətləri ilə əlaqələrin gücləndirilməsi Azərbaycanın strateji təsir imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır.
Zəngəzur dəhlizinin (TRIPP) yeni geosiyasi trendləri
2025-ci ilin avqustunda ABŞ-nin fəallığı və təşəbbüsləri Azərbaycan və Ermənistan arasında "Zəngəzur dəhlizi"nin açılması üçün əlverişli geosiyasi fon yaratdı. Vaşinqtonun yaxından iştirakı etibarlı təhlükəsizlik zəmanətləri sisteminin formalaşmasına imkan verir və ABŞ-nin Cənubi Qafqazda strateji mövcudluğunu dərinləşdirmək istiqamətində seçilmiş siyasət kursunu təsdiqləyir. Marşrutun inşası və idarə olunmasında ABŞ-nin iştirakı, Rusiyanın dominant mövqe uğrunda cəhdlərinin və İranın regional ambisiyalarının fonunda yeni balanslaşdırıcı element kimi çıxış edir.
Qərb analitikləri bu təşəbbüsü Cənubi Qafqazda Qərblə infrastruktur bağlantılarının möhkəmləndirilməsi, regionun qlobal iqtisadi inteqrasiyasına töhfə verən düşünülmüş addım kimi dəyərləndirirlər. Sövdələşmə Rusiya, İran, Türkiyə və Qərb aktorları arasında geosiyasi balansın yenidən kalibrasiyasına səbəb olmuşdur. Zəngəzur dəhlizinin (TRIPP) balanslaşdırıcı funksiyası xüsusilə Ermənistan üçün önəmlidir: bu, yeni iqtisadi imkanlar yaradaraq regional inteqrasiyanı təşviq edir, Rusiyadan strateji asılılığı zəiflədir və Türkiyə ilə əməkdaşlığı bərpa etməyə şərait yaradır. Nəticədə, İran və Rusiyanın ambisiyaları məhdudlaşdırılır, Avropa İttifaqı və Çin kimi aktorların regional iqtisadi layihələrdə daha fəal iştirakı üçün zəmin formalaşır. Bu proses davamlı sülhün, çoxformatlı əməkdaşlığın və bölgənin iqtisadi transformasiyasının təmin edilməsinə xidmət edir.
Zəngəzur dəhlizinin (TRIPP) bu perspektivdə reallaşması Prezident İlham Əliyevin Cənubi Qafqazın strateji dəyərini artırmaq, böyük güclərin maraqlarını tarazlaşdırmaq və münaqişə gündəliyini iqtisadi əməkdaşlıqla əvəzləmək siyasətinin mühüm tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Bu baxımdan ABŞ administrasiyasının, o cümlədən Prezident Trampın şəxsən prosesə maraq göstərməsi, Azərbaycanın dövlət başçısının transformativ və vizioner baxışını qəbul etməsinin göstəricisidir. İlham Əliyevin sülh gündəliyini ardıcıl və güzəştsiz şəkildə irəli aparması, regionun gələcək təhlükəsizliyini təmin etməkdə göstərdiyi qətiyyət onun liderliyinin və uzaqgörənliyinin real təzahürüdür.
Müasir dövrdə Azərbaycanın tranzit və enerji mərkəzinə çevrilməsi eyni zamanda strateji ənənənin, həm də Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1990-cı illərdə əsasını qoyduğu strateji kursun məntiqi davamıdır. 1994-cü ilin martında Heydər Əliyevin Çinə rəsmi səfəri zamanı imzalanmış dostluq və əməkdaşlıq bəyannaməsi, eləcə də hava nəqliyyatı, elm, mədəniyyət, turizm və səhiyyə sahələrində razılaşmalar Azərbaycanın Şərqlə yeni inteqrasiyasının təməlini qoydu. Elə həmin ilin sentyabrında imzalanan "Əsrin müqaviləsi" isə ölkənin enerji siyasətini beynəlxalq səviyyəyə çıxardı, xarici sərmayələrin cəlb olunmasına və nəqliyyat-ixrac infrastrukturunun inkişafına zəmin yaratdı.
Prezident İlham Əliyev bu strateji xətti yeni geosiyasi reallıqlara uyğun şəkildə inkişaf etdirərək, Zəngəzur dəhlizi (TRIPP) və Orta dəhliz təşəbbüslərini reallığa çevirir. Beləliklə, Azərbaycanın Avrasiya məkanında artan rolu həm bugünkü diplomatik fəaliyyətlərin, həm də Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasətinin tarixi mirasının nəticəsidir. Bu amil nəzərə alınmadan regionla bağlı diskursun aparılması mümkün deyil.

Sadiq QURBANOV,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri