Avropa panikada: Zelenski ‘‘xilasedicilər dəstəsi’’ ilə Ağ Evə yürüşə başladı

Bu gün Ağ Evdə ABŞ prezidenti Donald Tramp və Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski arasında keçiriləcək görüş bütün dünyanın diqqət mərkəzindədir. Bəzi ekspertlər bu görüşü Alyaskada keçirilən Tramp-Putin sammitindən vacib hesab edir.
Görüşün gündəliyində Rusiya-Ukrayna müharibəsinin gələcəyi, təhlükəsizlik zəmanətləri və atəşkəs var. Tramp son açıqlamalarında atəşkəs deyil, məhz sülh müqaviləsi istədiyini bildirib. Bu isə Moskvanın torpaq tələblərinin yenidən gündəmə gətirilə biləcəyi barədə narahatlıqları gücləndirib.
Dünya mediası yazır ki, Zelenski əvvəlki təcrübələrdən fərqli olaraq, bu dəfə “təklənməmək” üçün Vaşinqtona yalnız getmir.
Qeyd edək ki, Ağ Evdə Trampla Zelenski arasında keçirilən sonra görüş qalmaqalla yadda qalıb. Tramp və vitse-prezident Cey Di Vens Zelenskiyə sərt tənqidlər yönəldib, görüş gərgin ab-havada nəticəsiz başa çatıb.
ABŞ mediası qeyd edir ki, Zelenskiyə dəstək məqsədilə Avropanın bir sıra dövlət başçıları və hökumət nümayəndələri də Vaşinqtona yollanır. Onlar Ukraynanın mövqeyinin zəifləməsinə yol verməmək üçün Zelenski ilə birlikdə Ağ Evdə olacaqlar. Avropalı diplomatlardan biri qeyd edib ki, belə səviyyədə “təcili diplomatik səfər” son dəfə İraq müharibəsi öncəsi müşahidə olunub. Bu səfər Qərb paytaxtlarında mövcud panikanın və Tramp-Putin yaxınlaşmasından doğan qorxuların göstəricisidir.
Fransız mətbuatı isə xatırladır ki, Zelenski artıq bir dəfə Ağ Evdə fiasko ilə üzləşib. Tramp onu açıq şəkildə zəif mövqedə olan lider kimi göstərmişdi. İndi isə vəziyyət daha mürəkkəbdir. Çünki Tramp artıq Putinin irəli sürdüyü “ümumi sülh sazişi”ndən danışır. Bu sazişdə Rusiya öz mövqeyini möhkəmləndirə bilər, halbuki Zelenski yalnız müvəqqəti atəşkəs və müdafiə təminatları istəyir. "Le Figaro" yazır ki, Zelenski bu dəfə Ağ Evdə öz səsini eşitdirmək üçün çox ağır mübarizə aparmalı olacaq.
Britaniyanın "The Independent" nəşri xəbərdarlıq edir ki, Zelenski bu dəfə də Ağ Evdə “pusquya” düşə bilər. Məqalədə qeyd olunur ki, Trampın üslubu çox sərtdir və o, tez-tez danışıqları şəxsi üstünlüyünü nümayiş etdirmək üçün alətə çevirir. "Zelenski Oval kabinetdə özünü “məktəb həyətində tək qoyulmuş uşaq kimi” hiss edə bilər, çünki Trampın Putinə güzəşt etməsi ehtimalı hələ də realdır", - nəşr qeyd edib.
Avropa mediası isə diqqəti başqa məqama yönəldir: Zelenski tək deyil. "Politico" yazır ki, Avropa liderləri Vaşinqtonda Ukrayna prezidenti ilə yanaşı masaya oturmaqla Trampın Rusiyanın torpaq tələblərinə razılıq verməsinin qarşısını almaq istəyirlər. Xüsusən də Avropa üçün bu görüş “sülh prosesinin taleyini müəyyənləşdirə biləcək” mərhələ sayılır. Nəşr qeyd edir ki, fevral ayında baş tutan Zelenski–Tramp görüşünün uğursuz nəticələri danışıqları bir neçə ay geriyə salmışdı. Avropa indi eyni səhvin təkrarlanmamasına çalışır.
"The Economist" isə xəbərdarlıq edir ki, “Tramp–Putin paktı” ehtimalı hələ də gündəmdədir. Nəşrin analitikləri bildirirlər ki, Tramp müharibəni özünün “tarixi diplomatik qələbəsi” kimi təqdim etmək üçün Zelenskiyə böyük təzyiq göstərə bilər. Bu isə Avropanı və Ukraynanı çox çətin seçim qarşısında qoyacaq: ya Rusiyanın istədiyi güzəştlərə getmək, ya da ABŞ-ın dəstəyini itirmək. The Economist yazır ki, hazırda Avropa üçün təhlükə ən yüksək həddədir və Zelenskinin hər bir addımı tarixi nəticələr doğura bilər.
Zelenskinin Ağ Evdəki görüşü sadəcə ikitərəfli danışıqlar deyil, həm də Qərbin Ukrayna məsələsində birliyinin sınağıdır. Bir tərəfdə Putinin “böyük sazişi”, digər tərəfdə isə Avropanın panik içindəki dəstəyi dayanır. İndi əsas sual budur: Zelenski Ağ Evdə bu dəfə də “siyasi pusqu”dan çıxmağı bacaracaqmı?

Tramp-Putin dialoqunun davam etməsi Azərbaycanın maraqlarına cavab verir

Ötən gün Ukrayna müharibəsindən sonra ilk dəfə ABŞ və Rusiya liderləri görüşüblər. Görüş vaxtilə rusların ABŞ-yə satdığı Alyaskanın Ankoriç şəhərində keçirilib. 3 saat çəkən görüş barədə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin "Danışıqlarımız qarşılıqlı hörmət və konstruktiv atmosferdə keçdi. Onlar çox əsaslı və faydalı oldu", deyə bəhs edib. Tramp da görüşü yüksək qiymətləndirib.
Politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib ki, ABŞ və Rusiya prezidentlərinin görüş nəticə vermədi:
"Bu heç gözlənilmirdi də. Çünki işğala məruz qalan dövlətin lideri bu görüşdə iştirak etmirdi. Ukraynanın başı üzərindən sülhə nail olmaq mümkün deyil. Vaşinqton Moskvaya Ukrayna müharibəsini “ərazi mübadiləsi” vasitəsilə həllini təklif edib. Kiyev bu təklifin əleyhinədir. Çünki Ukrayna müharibəni dayandırmaq üçün ərazilərinin bir hissəsinin işğalı ilə barışmalıdır. Vaşinqtonun təklifinə heç Moskva da razı deyil. Rusiya Ukraynanın 4 bölgəsinin ona verilməsini tələb edir. Kreml hələ işğal edə bilmədiyi əraziləri də Ukraynadan tələb edir. Vaşinqton isə ancaq işğal edilənin Rusiyaya aid olunmasına tərəfdardır".



Politoloq vurğulayıb ki, buna baxmayaraq Alyaskadakı görüş həm Rusiya Prezidenti Vladimir Putin, həm də ABŞ Prezidenti Donald Tramp üçün vacib idi:
"Putin üçün bu görüş ona görə vacib idi ki, Kreml sahibi uzun müddətdir Trampın müxtəlif təkliflərinə “yox” deyib. O bu dəfə də Ağ Ev sahibinin təklifinə “yox” desəydi, Donald Tramp Putinlə təmaslardan imtina edəcəkdi. Halbuki, Vladimir Putin Trampın Prezidentliyi dövründə ABŞ-la münasibətlərin normallaşdırılmasına çalışır. Təsadüfi deyil ki, Putin Alyaskadakı görüşdə amerikalı həmkarını keçmişdə mövcud olan iqtisadi əlaqələrin bərpası mövzusuna yönəltməyə çalışıb. Ticarətçi olan Tramp bu mövzuya maraq göstərir, ancaq o müşavirlərinin təlimatıyla “gəl əvvəlcə müharibəni dayandıraq, bundan sonra ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafına qayıdarıq” prinsipindən çıxış edir. Putin Trampın tərifə meylli olduğunu bilərək, Alyaskada amerikalı həmkarının qulağına xoş olan ifadələr səsləndirib. Misal üçün Tramp hər dəfə bildirir ki, Bayden yox o Prezident olsaydı, Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlamayacaqdı. Putin Alyaskada bu fikri təsdiq edən cümlə işlədib: “Mən ABŞ-ın keçmiş Prezidentini xəbərdar etmişdim, məni dinləmədi, Tramp o zaman Prezident olsaydı müharibənin başlamasının qarşısını alardı”. Digər tərəfdən Putin ABŞ-dakı bundan əvvəlki seçkinin Co Baydenin xeyrinə saxtalaşdırıldığını bildirib. Bununla Kreml sahibi Trampın digər arqumentini də dəstəkləyib. Putinin sözlərinə görə, ABŞ-da poçt üsulu ilə səsvermə saxtakarlığa şərait yaradıb. Tramp da eyni fikirdədir.
Alyaskadakı görüş Donald Tramp üçün də vacib idi. Ukrayna müharibəsiylə bağlı nəticə əldə olunmasa da, Ağ Ev sahibi problemin həlli yolunda çalışmalarını davam etdirdiyi görünsütü yaradıb. Onun seçkiqabağı əsas vədi Rusiya-Ukrayna müharibəsinin sayandırılamasıyla bağlıdır. Ona görə də Tramp bu istiqamətdə kiçik də olca nəticə əldə etməyə çalışmalıdır. Putin amerikalı həmkarının Alyaskada görüş təklifinə razılaşmaqla Trampın reytinqinin aşağı düşməsinin qarşısını almış oldu".
Siyasi şərhçi qeyd edib ki, Donald Trampla Vladimir Putin arasındakı dialoqun davam etməsi və Kreml sahibinin amerikalı həmkarının fəaliyyətini müsbət qiymətləndirməsi Azərbaycanın da maraqlarına cavab verir:
"Belə olan halda Kreml açıq-aşkar Zəngəzur dəhlizinin işlədilməsi üçün ABŞ-ın səylərinin qarşısını almaq istəməyəcək. Əks halda, Putin “Tramp marşrutu”nun əleyhinə çıxmış olacaq ki, bu Ağ Evdə mənfi qarşılanacaq. Bu Azərbaycanla Ermənistana imkan yaradır ki, Zəngəzur dəhlizinin tikintisi və işə düşməsi prosesini sürətləndirsin".

Atəşkəs olmazsa ABŞ Ukraynaya hərbi yardım edəcək

ABŞ prezidenti Donald Tramp Rusiyanın Ukraynaya qarşı kütləvi hücumlarını “iyrənc” adlandıraraq, Moskvanın avqustun 8-nə qədər atəşkəs razılaşmasına gəlmədiyi təqdirdə yeni sanksiyalarla üzləşəcəyini bildirib.
Məsələ ilə bağlı sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov bildirib ki, Trampın təklifi tərəflərin hazırda olduğu mövqelərdə qalmaqla atəşkəsə nail olunmasına yönəlib:
“Trampın təklif etdiyi plan ondan ibarət idi ki, hər kəs hazırda hansı mövqedədirsə, orada qalaraq atəşkəs əldə olunsun. Amma hazırda Rusiya fərqli mövqe nümayiş etdirir və bu, təşəbbüsün icrasını mümkünsüz edir” – deyə sabiq nazir bildirib.
O qeyd edib ki, Trampın avqustun 8-nə qədər verdiyi vaxt çərçivəsi başa çatarsa, Birləşmiş Ştatlar yalnız sanksiyalarla kifayətlənməyə bilər:
“İstisna etmirəm ki, həmin tarixdən sonra ABŞ yalnız sanksiyalar deyil, eyni zamanda Ukraynaya yenidən silah satışına da başlayacaq. Hazırda təmaslar davam edir və Trampın nümayəndəsinin yaxın günlərdə Moskvaya səfəri nəzərdə tutulur. Yaxın perspektivdə proseslərin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini müşahidə etməliyik”.



Zülfüqarov bildirib ki, Rusiyanın həm hərbi, həm də iqtisadi imkanları ciddi şəkildə azalır:
“Rusiya üçün atəşkəsin özü də artıq zərurətə çevrilib. İqtisadi baxımdan da vəziyyət ağırlaşır. Neftin əsas alıcılarından olan Hindistan belə Moskva ilə əməkdaşlıq məsələsində tərəddüd göstərir. Davamlı sanksiyalar Rusiya üçün çox ciddi nəticələr doğurur”.
Sabiq nazir bildirib ki, son vaxtlar döyüş xəttində mövcud olan taktiki dəyişikliklər də nəzərəçarpacaqdır:
“Hazırda yerüstü toqquşmaların intensivliyi azalıb. Tərəflər daha çox artileriya, raket və dron zərbələrinə üstünlük verirlər. Belə şəraitdə ABŞ tərəfindən Ukraynaya göstəriləcək hərbi yardım müharibənin gedişini dəyişə bilər”.
Tofiq Zülfüqarovun fikrincə, Ukrayna artıq Rusiyanın bir sıra kommunikasiya xətlərinə ciddi zərbələr vurub və bu tendensiya davam edərsə, Moskvanın mövqeyi daha da zəifləyəcək.

Milli kimlik, coğrafiya və çağdaş dünya düzəninə fərdi baxış

Türk dünyasının məşhur aydınlarından olan Ali Kafkasiyalının ailəsində doğulan professor Məhəmməd Savaş Kafkasyalı əsil-nəcabəti və mənəvi yaddaşı ilə Azərbaycana sıx tellərlə bağlı ziyalı bir nəsilin davamçısıdır. Onun şəcərə tarixində yer alan 1930-cu illərin Sovet totalitarizminə qarşı baş qaldıran milli müqavimət və mühacirət həyatı müəllifin intelektual dünyagörüşünün formalaşmasında dərin iz buraxmışdır. Babasının Türkiyəyə zorən uzanan yolu təkcə coğrafi məkan dəyişikliyi deyil, eyni zamanda mədəniyyət və kimlik məsələlərinin təməl qatlarına enən bir yolçuluğun simvoludur.
Savaş Kafkasyalı Türkiyənin Kırıkkale Universitetinin İqtisadi və İdarəetmə Elmləri Fakültəsində elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir. Ədəbiyyat və mədəniyyət mühitində yetişən Savaş Məhəmmədin maraq dairəsi təkcə beynəlxalq münasibətlərlə məhdudlaşmır – o, həm də ədəbiyyata, tarixi-mədəni yaddaşa yönəlmiş publisistik yazıları ilə seçilir.
“Şir və düymə” məqaləsi müəllifin fərdi düşüncə üslubunu və simvolik yanaşma tərzini bariz şəkildə nümayiş etdirir. Burada Azərbaycan coğrafiyası sadəcə fiziki bir məkan kimi deyil, həm də mənəvi bir mərkəz, tarixi təxəyyül və kollektiv yaddaşın təcəssümü kimi təqdim olunur.
Məqalə çağdaş dünyanı anlamaq üçün milli kimliyin prizmasından baxmağın, tarix və mədəniyyətin “sakit səslərini” yenidən dinləməyin mümkünlüyünü göstərən maraqlı bir intellektual çağırışdır. Aşagıda müəllifin fərdi-subyektiv baxışını əks etdirən "Şir və düymə" yazısını təqdim edirik.

Bizi təmsil etdiyini, edəcəyini, bizimlə bağ qurmağa vasitə olacağını, bizimlə əriş-arğac iç-içə keçəcəyini bildiyimiz üçün uşaqlarımıza öz düşüncələrimizə, məqsədlərimizə, dəyərlərimizə uyğun ad qoyuruq.
Zaman-zaman düşüncələrimizi, məqsədlərimizi, duyğularımızı gizlətmək üçün əslindən fərqli, ya da aldadıcı adlandırmalarımız və ifadələrimiz olur, ancaq adlar da düşüncə və dəyərlərimizin düymələri kimidir, yerinə bağlanacağı şəkildə gerçək olur.
Uşaqlarımız bizim təmsilçilərimizdir, təmsilçilərimizin bizi – bizim xasiyyətlərimizi göstərməsini, aşkara çıxarmasını istəyirik. Bizi təmsil edən simvollar da belədir. Qoyulan adın öz mahiyyətinə uyğunluğu və gerçəkliyi adı qoyanın və simvolu təyin edənin nə qədər azad olduğuna, həm də şüuruna bağlıdır.
Millətlərin özlərini təmsil etmək üçün seçdiyi heyvanlara baxdıqda, hər hansı millətin seçdiyi simvolun nələri ifadə etdiyini, nələri göstərmək istədiyini və ya özünün seçmədiyi simvolların nə üçün mənasız və məcburi olaraq başqa mənalarla yükləndiyini görmək mümkündür. Məsələn, türk millətinin simvolu qurddur. Qurdun daşıdığı özünəməxsus xüsusiyyətlər müşahidə edilmiş, türk xalqının xarakteri ilə üst-üstə düşdüyü müəyyən olunmuş və bu səbəbdən qurd təmsilçi seçilmişdir. Bozqurd türk millətinin özünün müəyyənləşdirdiyi və həm öz kimliyini anlatması, həm də onu özü ilə əlaqələndirilməsi üçün ən qədim zamanlardan bəri istifadə edilir.
İngilislərin heyvan simvolu şirdir. Bu simvol çox qədim zamanlara dayanmasa da, ingilislər heyvanlar aləmində ən güclü varlıq sayılan şiri özlərini təmsil etmək üçün seçmişlər. Kral I Henri, Anjou qrafı Jofrua Plantagenet və Kral II Henri öz gerblərində istifadə etdikdən sonra şir kral ailələrində əsas simvol olaraq istifadə edilmişdir. Şir ingilis millətinin həm dövlət olaraq güclü olduğunu göstərmək, həm də gücün rəmzi kimi özününkülərə inam vermək, düşmənlərinə isə canına qorxu salmaq məqsədilə istifadə olunmuşdur. Bu simvol Yaxın Şərqdə müsəlmanlara qarşı savaşan “Richard the Lionheart” (Şir ürəkli Riçard) vasitəsilə daha da məşhurlaşmışdır.
Fransızların milli heyvan simvolu isə xoruzdur. Lakin xoruzun fransız düşüncəsində yer tutmasının və simvola çevrilməsinin səbəbi Roma dövründə Fransa torpaqlarına və franklara “Gallus” deyilməsi, bu sözün eyni zamanda latınca “xoruz” mənasını verməsidir. Fransızlar özlərini təmsil etmək, öz xasiyyətlərini göstərmək və bu simvolla öz kimliklərini əlaqələndirmək üçün seçimi özləri edə bilmədiklərindən, xoruza mifoloji və əfsanəvi xüsusiyyətlər vermişdirlər. Onlar xoruzu hər səhər günəşin doğuşunu, qaranlığın sonunu xəbər verən, beləliklə aydınlığı gətirən bir varlıq kimi tanıyaraq xoruz simvoluna daha möhkəm bağlanmışlar.
Napoleon aydınlanmağı – maariflənməyi təmsil etsə də, fransızları güclü göstərmədiyi üçün xoruz simvolunu dəyişmişdi, lakin Napoleondan sonra xoruz simvolu yenidən qaytarılmışdır.
Ad qoyarkən və ya qoyulmuş adları dəyərləndirərkən yalnız təkqatlı düşünməməyin vacibliyi, tək bir baxış bucağından yanaşdıqda bütöv mənzərənin görünməyəcəyi yaddan çıxarılmamalıdır.



Bir əşyaya, hərəkətə və ya hissə verilən adlar, yəni sözlər, hətta xüsusi adlar lay-lay təhlil edildikdə həm ad qoyanın düşüncə tərzi, həm də niyyəti aydın ola bilər. Əslində, ad qoyanın düşüncəsinin nə qədər azad olub-olmadığı çox vaxt verdiyi adlardan və təyin etdiyi rəmzlərdən başa düşülür.
İsrailin İrana qarşı başlatdığı “Yüksələn şir” əməliyyatını və onun keçdiyi prosesi anlamaq bu ad əsasında çoxqatlı təhlillə mümkündür. Anlamaq istəyənlər yalnız bağını, bağlantısını, uyğunluğunu qurmaqla anlaya bilər və əslində anlayır. Çünki olan və hər edilən şeyin mütləq başqa şeylərlə bağı və bağlantısı vardır.
Heç bir əməl, heç bir hərəkət, heç bir hiss, heç bir hal tamamilə bağlantısız, əlaqəsiz ola bilməz. Maraq, bağ, bağlantı quraraq edilənlər, baş verənlər gizlədilməyə cəhd olunsa belə, bu bağları, bağlantıları tamamilə gizlətmək olmur. Bu bağlantılar diqqətlə baxanda görünür və onların mahiyyəti anlaşılır.
Düşünmək – əlaqə qurmaqla, düyümləməklə, düymələməklə, düymələri ilgəkdən keçirməklə baş verən bir fəaliyyətdir. Daim düşündüyümüz üçün daim düyməni ilgəkdən keçiririk. Mühüm olan düyməni öz ilgəyindən keçirib-keçirməməkdir. Bir köynəyin ilk düyməsini səhv bağlayanda əvvələ qayıtmadan sonrakı düymələrin hamısını səhv ilgəklərdən keçirməli olduğumuz kimi fikirlərimizin, addımlarımızın, mövqelərimizin, siyasi və ideoloji yanaşmalarımızın ilk bağlarını səhv qurduqda və ya düyməni səhv ilgəkdən keçirəndə, sonradan bu səhvi düzəltmək çətin, bəzən də mümkünsüz olur.
Yaşadığımız, imkanları və hüdudları əvvəlcədən müəyyən edilmiş səbəblər dünyasında səbəblər əhvalın, olanların, olmayanların, edilənlərin bağları və bağlantılarıdır. Məsələn, ad qoyarkən verilən adın mütləq arzu, gözlənti, sevgi, hörmət, xatirə və ya emosiya ilə bir bağlantısı olur. Bu ad üzərində düşünməklə ad verənin niyyətini və onu seçmə səbəbini, başqa sözlə, adla bağını aşkar etmək mümkündür.
İsrail 13 iyun 2025 tarixində İrana qarşı başladığı hərbi əməliyyata “Yüksələn şir” adı verib. Bu adqoydu hadisəsindən və bu adqoydunun necə bir hərəkət oldduğundan çıxış edərək həm nə başa düşülməsinin zəruriliyi, həm də bunun necə əlaqələndirilməsi, necə düymələnməsi, düymələrinin ilgəkdən necə keçirilməsi üzərində durulmalıdır. “Yüksələn şir” ifadəsindəki şirin xatırlatdığı və düşündürdüyü çox mətləblər vardır. Onlardan birini əsas götürmək əvəzinə, gəlin hamısına tək-tək nəzər salaq:

1. İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkian 2025-ci il aprelin 28-də Azərbaycanın paytaxtı Bakıda keçirilən Azərbaycan-İran Ticarət Forumunda Şəhriyar təxəllüsü ilə tanınan məşhur türk şairi Məhəmmədhüseyn Bəxşeyiş Təbrizinin “Heydərbabaya salam” adlı əsərindən misralar səsləndirdi:

Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,
Bağlaşaydım dağdan aşan selinən,
Ağlaşaydım ayrı düşən elinən,
Bir görəydim ayrılığı kim saldı?
Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?
Mən sənin tək dağa saldım nəfəsi,
Sən də qaytar göylərə sal bu səsi,
Bayquşun da dar olmasın qəfəsi,
Burda bir şir darda qalıb bağırır,
Mürüvvətsiz insanları çağırır.

Bu şeir Rusiya İmperiyası (Çar Rusiyası) ilə Qacarlar sülaləsi arasında 12 oktyabr 1813-cü ildə imzalanan Gülüstan və 10 fevral 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay müqavilələri nəticəsində Araz çayının sərhəd olaraq qəbul edilməsi ilə iki yerə bölünən Azərbaycanın, yəni İran ərazisində qalan Güney Azərbaycanın ayrılıq acısını dilə gətirən Şəhriyarın Heydərbaba dağına söylədiyi məşhur “Heydərbabaya salam” poemasındandır.
Şəhriyarın bu şeiri qardaşlarından ayrı düşmüş Azərbaycan türklərinin dərdini anladan, hər kəsin bildiyi, hər məclisdə və hər münasibətlə səsləndirilən bir dastana, dəfələrlə bəstələnmiş bir mahnıya çevrilmişdir.
Şeirdə şirə bənzədilən, yəni İran ərazisində qalaraq həm şimaldakı soydaşlarından ayrı düşən, həm də dara düşən türklərin fəryadı ifadə olunur. Bayquşun belə qəfəsi dar olmamalıykən, burada darda qalan bir şir var və o şir darda qaldığı üçün mürüvvətsiz insanları, bu dərdi görməyənləri haraya çağırır. Bu misralar yalnız bir şairin duyğularını deyil, bir millətin yaddaşına, tarixə və milli kimliyə köklənmiş ayrılığın acısını və çağırışını daşıyır.
2. Prezident Məsud Pezeşkian bu misraları səsləndirməklə İranın dərdini Azərbaycana və dünyaya çatdırdı. Şeirdə türklərin düşdüyü dar həbsxana olduğu üçün içindəki şirin inlədiyi İranı bir şirə bənzədərək darda qaldığını söyləyib, mürüvvətsiz insanları haraya çağırdı.
İrandan darda qalmış bir şir kimi bəhs etmək – ağladan, inlədən ayrılığın səbəbkarının da İranın üstündə və onu dara salan xarici qüvvələrin olduğunu anlatmağı və onları hədəf göstərməyi mümkün hala gətirir.
Pezeşkian 2025-ci il 29 may tarixində Omanın paytaxtı Məsqətdə İran vətəndaşları ilə görüşündə də eyni şeirin əvvəlindəki misralarını oxudu:

Heydər Baba, göylər bütün dumandı,
Günlərimiz bir-birindən yamandı,
Bir-birimizdən ayrılmayın, amandı,
Yaxşılığı əlimizdən alıblar,
Yaxşı bizi yaman günə salıblar!
Bir soruşun bu qarğınmış fələkdən,
Nə istəyir bu qurduğu kələkdən?
Deyin keçirt ulduzları ələkdən,
Qoy tökülsün, bu yer üzü dağılsın,
Bu şeytanlıq qorxusu bir yığılsın.

Bu dəfə “Heydərbabaya salam” poemasından ustalıqla seçilmiş bu misralar vasitəsilə vəziyyətin nə qədər ağır olduğunu, İrana bir tələ qurulduğunu, vəziyyətin getdikcə pisləşdiyini bəyan etdi.
3. “Yüksələn şir” əməliyyatının İsrail baxımından iki fərqli istiqamətdə şərh oluna biləcək mənası vardır: birincisinə görə, şir İsrail dövləti və xalqının simvoludur; ikincisinə görə isə, şir fars milləti və qurulması arzulanan yeni Fars/İran dövlətidir.
Çox yaxşı planlanmış və qətiyyən təsadüfi olmayan hədəflərə edilən hücumların ardından İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu belə bir açıqlama verdi: “İsrail tarixində həlledici bir an yaşayırıq. Bir neçə dəqiqə əvvəl İsrail İranın İsrailin mövcudluğuna qarşı yaratdığı təhlükəni aradan qaldırmaq məqsədilə hədəfli “Yüksələn şir” hərbi əməliyyatına başladı. Bu əməliyyat təhlükəni tamamilə aradan qaldırmaq üçün neçə gün tələb olunursa, o qədər davam edəcək”.
İyunun 13-də İsrail Nazirlər Kabineti Netanyahunun cümə axşamı günü yəhudiliyin ən müqəddəs ibadət yeri olan Ağlama Divarının (Qüdsün Qərb divarı) çatlaqlarından birinə əl yazısı ilə yerləşdirdiyi və “xalq şir kimi ayağa qalxacaq” yazılmış qeydin fotosunu yayımladı.
“Reuters”in məlumatına əsasən, “Yüksələn şir” ifadəsi İncildəki "Sayılar"ın 23:24-cü ayəsindən götürülüb: “Baxın, xalq böyük bir şir kimi ayağa qalxacaq, cavan bir şir kimi özünü dikəldəcək. Ovunu yeyənə və öldürülənlərin qanını içənə qədər yatmayacaq”.
https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-takes-name-iran-operation-bible-verse-2025-06-13/
https://economictimes.indiatimes.com/news/international/us/where-does-the-name-rising-lion-come-from-why-did-israel-choose-it-to-attack-iran-and-what-does-it-mean-operation-rising-lion-news-israel-attack-iran-news/articleshow/121834801)
Bu baxış bucağı şir simvolunun İsrail üçün istifadə olunduğunu və hərəkatın adıyla nəzərdə tutulanın da İsrail xalqının yüksəlişi olduğunu ağıla gətirir.
İkinci yöndən baxanda şir perslərin/farsların simvolu hesab edilir və şirin yüksəlişi İranda mövcud rejimin devrilməsindən sonra planlaşdırılan və ya arzu edilən yeni hökumətin qurulmasına işarə edir. Bu ifadə həm də İran İslam Respublikasından əvvəl İran bayrağındakı şir fiquruna işarədir.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu 30 sentyabr 2024-cü il tarixində İran xalqına birbaşa müraciət etdiyi çıxışında belə demişdi:
“Rejim hər keçən an sizi – əsil fars xalqını uçuruma bir addım da yaxınlaşdırır. İranlıların böyük əksəriyyəti rejimlərinin onların taleyini heç vecinə almadığını yaxşı bilir. Əgər önəm versəydi, əgər sizi düşünsəydi, Orta Şərqdə mənasız müharibələrə milyardlarla dollar xərcləməyi dayandırardı. Sizin həyatınızı yaxşılaşdırmağa başlayardı.
Rejimin nüvə silahlarına və xarici münaqişələrə sərf etdiyi o nəhəng vəsaitin uşaqlarınızın təhsilinə, səhiyyə xidmətlərinizin yaxşılaşdırılmasına, ölkənizin infrastrukturuna, su təchizatına, kanalizasiyasına və ehtiyac duyduğunuz digər sahələrə yatırıldığını bir təsəvvür edin.
İran nəhayət, azad olduğu zaman – və bu an insanların düşündüyündən çox daha tez gələcək – hər şey fərqli olacaq. İki qədim xalqımız, yəhudi xalqı ilə fars xalqı, nəhayət, sülh içində yaşayacaq. İki ölkəmiz, İsrail və İran sülh içində olacaq.”
(https://www.timesofisrael.com/pm-to-iranians-israel-stands-with-you-youll-be-free-sooner-than-people-think/)
Netanyahunun İran xalqına müraciətində təxminən doxsan milyon insandan yalnız farslara xitab etməsi və üstəlik, “əsil fars xalqı” ifadəsini işlətməsi, bu müraciətin əsl ünvanı üzərində ciddi düşünməyi zəruri edir. Bütün iranlılara səslənərkən bu “bütün”ün yalnız bir hissəsini anması və bunu edərkən mübaliğəli kəlmələrdən istifadə etməsi nə təsadüfdir, nə də bədahətən dilə gəlmiş bir səhvdir.
Nəticədə, bunun bilmədən və ya istəmədən edilmədiyi bu çıxışdan səkkiz ay yarım sonra biz İsrailin İrana qarşı əməliyyatının şahidi olanda üzə çıxdı. Bağlantı və onun mənası hələ anlaşılmış kimi görünməsə də, İsrail öz təbiətinə görə kütlələrin bu cür siyasət və hərəkətlər arasındakı əlaqəni başa düşməsini istəmədiyi üçün bunun üzərində dayanmaq lazım gəlməmişdi.
Nəticədə, əməliyyat zamanı İranın sonuncu şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin ABŞ-da mühacirətdə olan oğlu Rza Pəhləvi sosial şəbəkə üzərindən etdiyi çıxışında İran xalqını rejimə qarşı ayağa qalxmağa çağırması da məhz bu düşüncənin ifadəsidir:
"İslam Respublikası sona çatdı və dağılır. Başlananlar geri dönməyəcək. Gələcək parlaqdır. Biz hamımız bu tarixi dönüş nöqtəsindən birlikdə keçəcəyik. Bu çətin anlarda ürəyim Xamneyinin müharibə qızışdırıcılığı və xülyaları üzündən zərər görən və bunun qurbanı olan bütün müdafiəsiz vətəndaşların yanındadır. Rejimin təzyiq aparatları çökür. Bunun üçün xalqın ayağa qalxması kifayətdir. Kabus sona çatacaq. İslam Respublikasının süqutunun ertəsi gün üçün narahat olmayın. İran qeyri-sabitlik və ya vətəndaş müharibəsi dövrünə girməyəcək. Rejimin süqutundan sonrakı ilk yüz gün üçün keçid planımız hazırdır. Xalqın qarşısında durmayın. Süqutu qaçılmaz olan bir rejim uğrunda İran millətinin qarşısında durmayın. Millətin yanında duraraq həyatınızı xilas edə bilərsiniz.
Qarşımızda azad və inkişaf etmiş bir İran durur. Tezliklə birlikdə olacağıq.
Yaşasın İran! Yaşasın İran milləti!”
(https://www.youtube.com/watch?v=evL7zHzFHdQ&t=79s)
4. Şəhriyarın şeirindəki dara düşmüş şirin obrazını yada salan dördüncü baxış bucağını isə yəhudi əsilli amerikalı Ceffri Saksın çıxışında görürük. Rəsmi olmasa da, həm İsraili, həm də İranla savaşdığı zaman və əslində, hər zaman İsrailin imdadına çatan ABŞ-ı təmsil edən Saks 12 may 2025-ci ildə Kiprdə ABŞ-İsrail ittifaqının baxış bucağından danışarkən bu gün dünyanın bir çox bölgəsində yaşanan problemlərin hamısının baiskarının ingilislər olduğunu demişdir. (https://youtu.be/Mi3mO1FzdwY?feature=shared).
O iddia edir ki, ingilislərin fikir ayrılığına yol açan qərarlar qəbul edərək apardığı nizamlamalar zaman keçdikcə problemlər yaradır. Bunu söyləmək və ya iddia etmək, şübhəsiz, bir şərh, bir təhlil kimi qiymətləndirilə və ya görülüb göstərilə bilər. Amma hər halda bir şirin dara düşdyünün hekayəsi danışılar və hər hekayədə olduğu kimi burada da şikayət var. Dünyanın ən güclüsü kimi dünyanı idarə etdiyini, yəni şir olduğunu zənn edən güc, hansı səbəbdənsə dara düşdüyündən şikayətlənir.
Darda olduğu üçün dünyanın problemlərini həll edə bilmədiyindən, problemlərə səbəb olanı açıqca dilə gətirməsə də, şiri dara salandan şikayətlənir. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, ən güclülərin şikayət etməyə haqqı yoxdur. Şikayət çarəsizliyin və ümidsizliyin ifadəsidir, çarə axtarmaq, kömək diləmək üçündür. Çarəsizlik həm problemləri həll edə bilməməkdən, həm də bu problemlərin və bunlara səbəb olanların toxunduğu tora düşdüyün üçün inləməkdən irəli gəlir.
Dünyanın problemlərini həll edə bilənlər bu problemlərin tərəflərinə səslənərkən günahkar göstərmək və şikayət etmək əvəzinə, öz məharətini, bacarığını və qüdrətini göstərər. Ən güclü, dünya cəmiyyətləri üçün lazım olan həll yollarını tapa bilən xarici bir gücə istinad etməkdənsə, özünün dünyaya hakim və dünyanı idarə edə biləcək daxili güc olduğunu sübut edər.
5. İsrailin ilk hücumlarından sonra İranın cavab verməsi ilə başlayan müharibə ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənsə də, lazımınca hərtərəfli qiymətləndirmələrin aparılmadığı tam aydındır. Bunu tənqid etməkdənsə, bunun aparılmasına mane olanları və bunu edə bilmək üçün tələbləri müəyyənləşdirmək məqsədəuyğun olardı. Anlamağa, görməyə və təhlil etməyə mane olan amillər: uydurma təəssüratları gerçək fakt kimi qəbul etmək; yalnız öz maraqları və istəkləri perspektivindən baxmaq.
Anlamaq, görmək və təhlil etmək üçün lazım olan isə şahmat oyunundakı kimi mahiyyətcə gizli və sirli olmayan, sadəcə, rəqibdən daha çox gedişi əvvəlcədən görə biləcək qədər keyfiyyətli baxışa malik olmaqdır. Bu keyfiyyət, əlbəttə, öz maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini müəyyənləşdirərkən rəqibin maraqlarını və istəklərini, yəni gedişlərini bilməyi və ona uyğun davranmağı əhatə etdiyi kimi, təpkisəl/reaksioner olmayıb, özünə görə hərəkət edə bilmək bacarığını da əhatə edir.
Şirin kimi təmsil etdiyinə verilən fərqli şərhlərin və müxtəlif perspektivlərdən əldə edilən görüşlərin təməlində yozmaq vardır. Yozmaq isə ya öz xeyrinə özünə tərəf çəkməklə, ya da özündən uzaqlaşdırmaqla edilir. Yozmaq bir şeyi olduğu kimi təsvir etməyib, olduğundan fərqli şəkildə görmək və göstərməkdir. Eynilə yuxuları xeyrə yozmaq kimi, yuxuda görülən şeyin rəmz olduğunu qəbul edərək, rəmzlərin mənasını başa düşmək üçün onların mənaları yozulur. Yozmağa məcbur edən isə rəmzləri, kabusları yuxu görənin özünün müəyyən edə bilməməsidir.
Simvollar da belədir. Başqasının təyin etdyi simvolun mənası ilə bağlı yalnız yozum verilə bilər. Bununla belə, özünü təmsil etmək üçün simvol şüurlu şəkildə seçilərsə, yozmağa ehtiyac qalmaz. Onun nəyi təmsil etdiyi məlum, mənası da gün kimi aydındır.
Kim bilir, bəlkə də “Yüksələn şir” hərəkatında şirin kimi təmsil etdiyini yozmaq yerinə, əslində kimi təmsil etdiyini bildiyimiz anlayışı ilə baxsaq, şirin ikiyə bölünmüş və beləliklə də digər yarısından ayrı düşümüş bir cəmiyyət olmadığını; parçalanmış cəmiyyətləri qorumaq üçün mübarizə aparan bir dövlət də olmadığını; özünə düşmən olan cəmiyyətlər arasında tələyə düşmüş bir dövlət də olmadığını; problemləri həll və cəmiyyətləri idarə etmək yükünü çiyninə ala bilmədiyi üçün dara düşən dünyanın ən güclü dövləti də olmadığını; gücünü nümayiş etdirmək üçün seçdiyi, simvolu onsuz da şir olanı təmsil etdiyini və "Yüksələn şir" ifadəsinin başqalarının hərəkətlərini də təyin edə bilən gizli varlığın gücünü yenidən göstərmək iradəsini ifadə etdiyini görərik.

Bakının tərəf müqabili Qum deyil, Tehrandır!

İranın ali rəhbəri Əli Xamanei öz müşavirlərini əsasən Rusiyaya göndərir. O bu dəfə baş müşaviri Əli Laricanini Kreml sahibi Vladimir Putinlə görüşə göndərib. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun sözlərinə görə, Laricaninin Putinlə görüşü İran rəhbərliyinin birbaşa tapşırığı ilə həyata keçirib. Maraqlıdır, görəsən ali rəhbər müşavirlərini Kreml sahibi ilə görüşə göndərəndə, məqsədi barədə Prezidenti məlumatlandırır?
Bunu politoloq Elxan Şahinoğlu deyib.
O qeyd edib ki, İran Konstitusiyasında əsas fiqur ali rəhbərdir:
"Ancaq axı İran Prezidentinə tabe olan xarici işlər naziri var və ölkənin xarici siyasətinə o cavabdehdir. Azərbaycana baxışda İrana paralel strukturlarının fərqini gördük. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçının çıxışlarında və açıqlamalarında Azərbaycana iradı olmazkən, ali rəhbərin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayət bir neçə gün əvvəl Pakistanın daxili işlər naziri ilə görüşdə ona Azərbaycandan şikayət edib. Bunun özü də maraqlıdır ki, müşavir Azərbaycanla bağlı “iradlarını” Pakistanın nazirinə niyə bildirib? Pakistan Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır və İslamabad Vilayətinin “iradlarını” təkrarlamayacaq. Görünür, Vilayəti ali rəhbərin Azərbaycanla bağlı “iradlarını” dolayı yolla Bakının diqqətinə çatdırmaq istəyib. Ancaq həmin “iradlar” məntiqsiz olduğuna görə, Bakı onlara əhəmiyyət verməyib. Bakının tərəf müqabili Qum deyil, Tehrandır.
Prezident İlham Əliyev Şuşa Qlobal Media Forumunda İranın “Mehr” agentliyinə müsahibəsində İranla münasibətlərin yüksək səviyyədə olduğunu bildirib. İlham Əliyev buna misal olaraq İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın Xankəndinə səfərini göstərib. Bu Pezeşkianın qısa müddətdə Azərbaycana ikinci səfəri idi. Həqiqətən iki ölkə Prezidenti arasında isti münasibətlər formalaşıb. Ancaq İrandakı mühafizəkarların bu münasibətlərə çomaq soxmağa çalışması da ortadadır. Bu dairələr Pezeşkianın Azərbaycana səfərini tənqid atəşinə tutublar. Onların “məntiqinə” görə İran Prezidenti Xankəndinə getməməli və İlham Əliyevlə səmimi görüş keçirməməli idi. Bax elə bu cür siyasətə görə, İran qonşu ölkələrlə sabit münasibətlər qura bilmir. Halbuki, Pezeşkiana mane olmasalar, o qonşularla sıx münasibətlərin formalaşdırılması tərəfdarıdır".

Zəngəzur dəhlizinin açılması an məsələsidir: Böyük dövlətlər nə planlayır?

Zəngəzur dəhlizi: Böyük güclərin kəsişən maraqları

2020-ci ildə 44 günlük Vətən Müharibəsində əldə etdiyimiz səfərdən sonra noyabrın 8-də Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında üçtərəfli bəyanat imzalandı. Bəyanatın müddəalarından biri də Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlıdır. Cənubi Qafqaz regionunun taleyini dəyişəcək strateji layihələrdən biri olan Zəngəzur dəhlizi təkcə Azərbaycanın nəqliyyat xəritəsini yenidən çəkmir, həm də bölgədə geosiyasi çəkişmələrin mərkəzinə çevrilib. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə gündəmə gələn bu dəhliz artıq yalnız regional deyil, qlobal güclərin planlarında mühüm yer tutur.
Ölkəmiz üçün Zəngəzur dəhlizi iki səbəbdən həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəblərdən birincisi, Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birbaşa quru əlaqəsinin qurulmasıdır. Hazırda Azərbaycanla Naxçıvan arasında əsas yük daşımaları İran üzərindən keçir ki, bu da həm xərcləri artırır, həm də siyasi risklər yaradır. Zəngəzur dəhlizi isə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün daha tam təmininə xidmət edəcək.
Digər önəmli məqam isə ondan ibarətdir ki, dəhliz Azərbaycanı Orta Dəhliz xətti ilə Türkiyə, Mərkəzi Asiya və Avropa bazarlarına bağlayır. Beləliklə bu dəhliz ölkəmiz üçün həm də iqtisadi fürsətdir.
Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın milli maraqlarının tərkib hissəsidir və regionda əməkdaşlığa yol açır.


ABŞ

ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizi ilə bağl maraqları çoxqatlıdır. Rəsmi Vaşinqton bir tərəfdən regionda sabitliyin tərəfdarıdır. Digər tərəfdən isə Rusiya və İranın təsirinin zəifləməsini istəyir.
ABŞ diplomatları hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistanın iqtisadi blokadadan çıxmasına yardım edə bilər. Eyni zamanda ABŞ Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və dəhlizin qarşılıqlı razılaşma əsasında reallaşmasını vacib sayır. Hətta bu yaxınlarda ABŞ-nin Bakı və İrəvana təklifi gündəmə gəlib. Belə ki, Karnegi Fondu Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məqalə yayımlayıb. Karnegi Fondu Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması üçün ABŞ-nin prosesə qoşulduğunu bəyan edib.
“Bu gün ABŞ danışıqları canlandıra bilər. İki xarici diplomat bildirib ki, dünyada münaqişələrin həlli kursunu götürən Donald Tramp administrasiyası artıq Ermənistan və Azərbaycana öz planını təklif edib. Ümumiyyətlə, bu plan Aİ-nin təkliflərini təkrarlayır, lakin Amerika məntiqinə əsaslanır: Amerika biznesinin birbaşa iştirakı ilə sazişin davamlılığına zəmanət vermək – məsələn, Ukraynada nadir metallar üzrə sövdələşmədə baş verdiyi kimi.
Bununla belə, Vaşinqton prosesin “ölü nöqtə”dən hərəkətə keçməsi üçün çox səy göstərməli olacaq. İki mümkün variant var. Birincisi, sülh sazişini imzalamaq üçün Azərbaycanı Ermənistan konstitusiyası ilə bağlı irəli sürdüyü tələblərdən imtina etməyə inandırmaqdır.
İkinci, daha real variant isə marşrutun Ermənistan hissəsinə tam nəzarət tələbindən imtina etməsi - İrəvana Amerika modeli ilə razılaşması üçün təzyiq göstərməkdir. Çox güman ki, bu, həm də o demək olacaq ki, Ermənistan sülh sazişinin tez bir zamanda imzalanmasına, deməli, bütün sərhədlərin açılmasına və uzun illər təcrid vəziyyətinə son qoyulmasına ümidlərini itirməli olacaq.

Türkiyə

Qardaş Türkiyə Respublikası da Zəngəzur dəhlizinin strateji əhəmiyyətini yüksək dəyərləndirir. Rəsmi Ankara bu layihəni təkcə Azərbaycanla münasibətlərin inkişafı üçün deyil, bütövlükdə Türk dünyasını birləşdirəcək “qızıl körpü” kimi təqdim edir. Bir müddət əvvəl Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycandan qayıdarkən təyyarədə jurnalistlərə açıqlamasında qeyd edib ki, Zəngəzur dəhlizi təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün region üçün yeni imkanlar yaradacaq.
Türkiyə lideri Zəngəzur dəhlizini təkcə geosiyasi deyil, həm də geoiqtisadi inqilabın tərkib hissəsi kimi gördüyünü bildirib.
"Zəngəzur dəhlizinin açılışı həm də Orta Dəhliz üçün strateji inkişaf olacaq. Dəhliz açıldığı zaman türk malları Xəzər dənizindən keçərək Mərkəzi Asiyaya və Çinə daha sürətlə çatacaq, Avropadan Çinə mallar da Türkiyədən keçməyə başlayacaq. Orta dəhlizin açılması cənubdan bizə və Azərbaycana qədər bir çox ölkələri əhatə edir".
Ərdoğan onu da əlavə edib ki, Ermənistan əvvəlcə Zəngəzur dəhlizinin əleyhinə olsa da, iqtisadi inteqrasiyada iştirak etmək üçün daha çevik yanaşma nümayiş etdirir: "Bu regionun inkişafı təkcə Azərbaycana deyil, Ermənistan, Türkiyə, İran və digər ölkələr üçün bir fürsətdir".

Rusiya

Rusiya Zəngəzur dəhlizinə həm iqtisadi, həm də hərbi-siyasi prizmadan baxır. Kreml bu marşrutu Cənubi Qafqazda öz təsirini qorumaq üçün strateji alət kimi görür.
Rusiyanın əsas istəyi odur ki, dəhliz onun nəzarətindən kənara çıxmasın. Moskva sərhəd xidmətlərinin və təhlükəsizlik təminatının öz əlində qalmasını tələb edir. Bəzi ekspertlər hesab edir ki, Rusiya bu dəhlizi Qərbin bölgəyə təsirini məhdudlaşdırmaq üçün “rəqabət aləti” kimi istifadə etmək niyyətindədir.

İran

İran Zəngəzur dəhlizinə ən skeptik yanaşan regional gücdür. Tehran hesab edir ki, dəhlizin açılması Ermənistanı geoiqtisadi baxımdan sıxışdıracaq, İran-Ermənistan sərhədini isə geosiyasi baxımdan əhəmiyyətsizləşdirəcək.
İran həm də belə düşünür ki, dəhlizin yaranması bölgəyə Türkiyə və Qərbin təsirini artıracaq. Bunun qarşısını almaq üçün Tehran öz ərazisindən keçən alternativ marşrutları təklif edir.
İran rəsmiləri bir neçə dəfə bəyan ediblər ki, Ermənistanın regionda təcridi yolverilməzdir və Zəngəzur dəhlizi bölgədə balansı poza bilər. Cənub qonşumuz həm də bu məsələni "qırmızı xətt" kimi görür.

Çin

Çin Zəngəzur dəhlizini “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsünün tərkib hissəsi kimi qiymətləndirir. Pekin üçün bu marşrut Orta Dəhlizi qısaldır və Avropaya yükdaşımaları sürətləndirir.
Çin regionda sabitlik istəyir. Çünki sabitlik iqtisadi layihələrin, xüsusilə infrastrukturun inkişafı üçün vacibdir. Zəngəzur dəhlizi isə Pekin üçün həm iqtisadi, həm də strateji üstünlük yaradır.

Avropa İttifaqı

Avropa İttifaqı Zəngəzur dəhlizinə müsbət yanaşır. Rəsmi Brüssel bu dəhlizi Cənubi Qafqazın iqtisadi inteqrasiyasının, alternativ enerji marşrutlarının və Avropa bazarlarına daha təhlükəsiz yolların təminatı kimi qiymətləndirir.
Eyni zamanda Aİ Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşmasını, sərhədlərin açılmasını və regionun sabitliyini dəstəkləyir.
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, Zəngəzur dəhlizi təkcə iqtisadi layihə deyil. Bu, böyük güclərin maraqlarının kəsişdiyi, regionun gələcəyini formalaşdıracaq strateji marşrutdur.

Yekaterinburqda baş verənlər idarə olunan kampaniyanın tərkib hissəsidir

Son dövrlərdə Rusiya Federasiyasında müşahidə olunan daxili proseslər bu ölkənin dövlət siyasətində milli ayrı-seçkiliyin, şovinizmin və sistemli diskriminasiyanın dərin kök atdığını bir daha təsdiqləyir. Xüsusilə də Yekaterinburqda azərbaycanlıların yaşadığı ünvanlara Federal Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən təşkil olunan basqınlar artıq sıradan hüquq-mühafizə tədbiri kimi yox, məqsədli və idarə olunan kampaniyanın tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilməlidir.
Bu hadisələr Rusiyanın hazırda üzləşdiyi struktur böhranların – hərbi, demoqrafik və siyasi – miqrantlar və etnik azlıqlar üzərindən kompensasiya olunması cəhdini ortaya qoyur. Ukrayna ilə müharibədə ciddi itkilər verən və insan resursu qıtlığı yaşayan Kreml indi miqrantları müxtəlif formada – hədə, şantaj, yalan vəd və zorakılıq yolu ilə hərbi xidmətə cəlb edir. Bu proseslərin arxa planında qeyri-rus əhali üzərində basqının dövlət səviyyəsində sistemləşdirilməsi dayanır.
Miqrantlar narkotik ittihamları, törətmədikləri cinayətlərlə şərlənmə, ailə üzvləri ilə təhdid olunma kimi alçaldıcı üsullarla “seçim qarşısında” qoyulur: ya müharibəyə gedəcəksən, ya da həbs olunacaqsan. Müharibəyə cəlb olunan şəxslər isə vəd edilən kompensasiyalardan məhrum edilir, sağ qayıtdıqdan sonra yenidən eyni mexanizmlə şantaja məruz qalırlar. Bu cür metodların tətbiqi artıq fərdi hallar deyil, strukturlaşdırılmış kampaniyanın bir parçasıdır.
Rusiya vətəndaşı olan qeyri-rus mənşəli şəxslər – tatarlar, başqırdlar, qafqazlılar, Orta Asiya və türksoylu icmalar – eyni təzyiq və diskriminasiya ilə üz-üzədir. Bu mənzərə artıq regional miqyas alıb. Rusiya İstintaq Komitəsinin rəhbəri Aleksandr Bastrıkinin bu yaxınlarda səsləndirdiyi etiraflar da problemin dövlət səviyyəsində bilindiyini, lakin aradan qaldırılmadığını göstərir.
Bu kontekstdə Azərbaycana qarşı münasibət ayrıca təhlil olunmalıdır. Azərbaycan hələ də 2024-cü ildə mülki təyyarəsinin vurulması məsələsini xatırlayır. Rusiya bu insidentə münasibətdə passiv mövqe sərgiləyərək, həm hüquqi, həm də siyasi baxımdan etimad mühitinə xələl gətirib.
Digər narahatedici məsələ Azərbaycanın informasiya resurslarına qarşı həyata keçirilən kiberhücumdur. Milli Məclisin müvafiq komissiyasının hesabatına görə, bu hücumların arxasında Rusiya mənşəli texniki və siyasi dayaqların olduğu açıq şəkildə göstərilib. Eyni zamanda, Həştərxanda keçirilən tədbirə dəvət alan azərbaycanlı millət vəkilinin Rusiya ərazisinə buraxılmaması bu ölkədə Azərbaycana qarşı sistemli siyasi münasibətin göstəricisidir.
Rusiya daxilində islamofobiyanın artması da ciddi narahatlıq doğurur. Ənənəvi olaraq digər xalqlara qarşı şovinist münasibət göstərən Kreml bu tendensiyanı indi müsəlman icmalarına qarşı da yönəltməyə başlayıb. Vladimir Solovyov kimi Kremlə yaxın mediada çalışan fiqurların açıq anti-Azərbaycan çıxışları yalnız fərdi fikirlər deyil, Kremlin icazəsi və ya təlimatı ilə yönləndirilən rəsmi ritorikanın tərkib hissəsi kimi çıxış edir.
Rusiyanın bu siyasəti onu göstərir ki, ölkə daxilində ciddi narazılıq və iqtisadi böhran fonunda yeni “düşmən obrazları” formalaşdırılır – Qərbin ardınca müsəlman xalqlar, qeyri-ruslar, xüsusilə də postsovet coğrafiyasından olan icmalar hədəfə alınır. Bu, həm də imperiya zehniyyətinin növbəti təzahürüdür.
Cənubi Qafqazla bağlı Moskvadan qaynaqlanan gərginlik də bu strategiyanın tərkib hissəsidir. Ermənistanda Koçaryan, Sarkisyan və digər Moskvayönlü siyasi qüvvələrin revanşist ritorikalarının artması təsadüfi deyil. Bu ritorika təkcə daxili siyasi mübarizə vasitəsi deyil, həm də regionda yeni münaqişə ocaqlarının yaradılması üçün siyasi zəminin hazırlanmasıdır. Məqsəd aydındır: Cənubi Qafqazı yenidən qeyri-sabitlik və müharibə arenasına çevirmək.
Bu vəziyyət Azərbaycana strateji soyuqqanlılıq, ardıcıl diplomatik fəaliyyət və regional balans siyasətinin daha da gücləndirilməsi zərurətini diktə edir. İstər informasiya təhlükəsizliyi, istərsə də beynəlxalq tribunalarda hüquqi təqib baxımından Rusiya ilə münasibətlərdə real təhlükə balansı yaradılmalı, suverenliyə qarşı atılan hər addıma adekvat cavablar verilməlidir.

Rəşad Mahmudov,
YAP İdarə Heyətinin üzvü,
Milli Məclisin deputatı

Paşinyan rəqiblərini zərərsizləşdirir - Qərb susur...

Ermənistan hökuməti ölkə daxilində keşişlərə qarşı mübarizəni genişləndirib. Nikol Paşinyanın siyasi gündəminə çevrilmiş “çevriliş planı” iddiaları fonunda artıq kilsə xadimləri, iş adamları və siyasətçilər bir-bir ardınca hədəfə alınır.
Son 2-3 gündə Ermənistanın hüquq-mühafizə orqanları din xadimlərinin evlərinə basqın edib, onlarla şəxsi həbs edib.
Qalstanyan 2024-cü ildə Azərbaycanla sülh prosesinə qarşı çıxan, ərazi iddialarını dilə gətirən revanşist mövqeyi ilə tanınan bir din xadimidir. Samvel Karapetyan isə Rusiyaya yaxınlığı ilə tanınan oliqarxdır. Onların siyasi və ideoloji xəttinin sülhə və sabitliyə qarşı olduğu açıqdır.
Ancaq məhz bu fiqurların həbsi və təqibi ilə müşayiət olunan kampaniya Ermənistanda hüququn aliliyinin pozulmasına haqq qazandırmır.
Hökumət tərəfindən “çevriliş planı”nda iştirak etdikləri bəhanəsi ilə 90-dan çox ünvanda axtarış aparılıb, 16 nəfərə cinayət işi açılıb, 14 nəfər həbs olunub. Bu proseslər hüquqi deyil, siyasi ritorika üzərində qurulub və açıq-aşkar hökumət əleyhdarlarının cəzalandırılması məqsədi daşıyır.
Bu repressiv tədbirlər beynəlxalq ictimaiyyətin səssiz müşahidəsi altında baş verir. Azərbaycanda və ya başqa bir region ölkəsində bu cür axtarışlar, həbslər və dini fiqurlara qarşı hücumlar baş versəydi, Avropa Şurası, ATƏT, ABŞ Dövlət Departamenti və “Freedom House” dərhal açıqlama verər, bəyanatlar ard-arda sıralanardı.
Nə ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu, nə Avropa Parlamentinin insan hüquqları üzrə komitələri, nə də “beynəlxalq ekspertlər” bu hadisələri qınamayıb. Bu, artıq adi diqqətsizlik deyil, açıq ikili standartların sistematik təzahürüdür. Sanki Ermənistan üçün “müvəqqəti demokratik imtiyaz” rejimi işləyir: orada istənilən hüquq pozuntusu “geopolitik səbəblərlə” görməzdən gəlinir.
Ermənistanda istər revanşist, istər radikal kilsə çevrələri olsun, bu qüvvələrin fəaliyyətinə qarşı mübarizə hüquqi çərçivədə və şəffaf şəkildə aparılmalıdır. Hazırda isə hökumət fərdi düşmənçilik və siyasi qorxu zəminində konstitusion prinsipləri tapdalayır.
Qərbin bu susqunluğu yalnız ikili standart deyil, beynəlxalq hüquq sisteminə olan ümumi etimadın itməsi deməkdir.

“İran danışıqlardan qaçmaqla müharibəyə təşviq edirdi”- VİDEO

“ABŞ İrana endirdiyi zərbələrin hansı nəticəsi olduğunu heç kim təftiş etməyib. Amma reallıqda heç kim etiraf etmir ki, İranın nüvə təsisatları məhv edilib. 45 ildir ki, İran öz siyasətini ancaq nağıllar üzərində qurub. Rəsmi Tehran hər zaman bəyan edirdi ki, nüvə silahını İsrail üçün hazırlayır. Sözsüz bu nə vaxtsa münaqişə baş verəcəyinə bir siqnal idi.”
Bu fikirləri Baku TV-nin efirində Milli Məclisin depuatı Cavanşir Feyziyev səsləndirib.
Millət vəkili qeyd edib ki, İranı bir çox ölkələr özləri üçün təhlükə hesab edirdilər.
“İran danışıqlardan qaçmaqla müharibəyə təşviq edirdi”- deyə Cavanşir Feyziyev bildirib.
Daha ətraflı videoda:

Bir neçə dövlətin hakim partiya üzvləri Xankəndidə

“Yeni dünya nizamı: geosiyasi aspektlər və qlobal çağırışlar” mövzusunda Yeni Azərbaycan partiyasının təşkilatçılığı ilə Şuşada keçirilən beynəlxalq konfransın iştirakçıları, bu gün Xankəndi şəhərinə səfər edib. Qonaqları Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsinin müavini Səbuhi Qəhrəmanov qarşılayıb.
Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə,
konfrans iştirakçıları Zəfər meydanından şəhərin ümumi mənzərəsini seyr ediblər.Onlara Zəfər muzeyi haqqında qısa məlumat verilib. Qonaqlar, Xankəndi şəhərində gedən bərpa-quruculuq və yenidənqurma işləri ilə də tanış olublar. Daha sonra "Qarabağ" universiteti də ziyarət olunub.
Xatırladaq ki, Şuşada keçirilən konfransda bir sıra ölkələrin hakim partiyalarının rəhbərləri iştirak edirlər.