PROFESSOR KƏRİM HƏSƏNOV (VƏKİLOV) - 90

Hər bir xalqın milli dəyərini onun yetişdirdiyi ziyalısının bu keyfiyyətlərə bağlılığı şərtləndirir. Ziyalı anlayışı mücərrəd bir nəsnə deyil. O, özünü insanın davranışında, mənəvi-keyfiyyətlərində, milli məsələlərə münasibətində funksionallaşır. Bu keyfiyyətlər həmin şəxsin ictimai məsələlərə münasibətini özündə ehtiva edir. Bu gün haqqında söz açacağımız şəxsiyyət də belələrindəndir. Bu şəxs 90 illik yubileyini qeyd etdiyimiz dəyərli ziyalı, mərhum professor Kərim Hüseyn bəy oğlu Həsənovdur (Vəkilov).
10 aprel 1935-ci ildə Şərur rayonu, Danzik kəndində doğulan Kərim Hüseyn bəy oğlu Həsənov (Vəkilov) Azərbaycan tarixində müstəsna xidmətləri olan, vəkilovlar nəslindəndir. O, vəkilovlar nəslinə qarşı ağır repressiyalardan xilas olmaq məqsədi ilə bir çox nəsildaşları kimi soyadını dəyişdirmək məcburiyyətində qalmışdır.
Kərim Həsənovun anası Gülarə Gülmməd qızı Dərələyəz mahalının Amağu kəndində doğulub. Onun ailəsinin 12 nəfər üzvü 1918-ci ildə Amağu kəndində həyata keçirilən soyqırımı zamanı erməni vəşiliyinin qurbanı olub. Bu faciəvi günlərdə Gülarə xanımın atası Gülməmməd kişi Danzik kəndində qızı Gülarə xanımgildə qonaq olub. Faciəvi xəbərləri alan Gülməmməd kişinin ürəyi dayanaraq dünyasını dəyişib. Ailə üzvlərinin kütləvi şəkildə soyqırıma məruz qalmasını Gülarə xanımda və həyat yoldaşı Hüseyn bəy Vəkilovda dərin sarsıntıya səbəb olub. Gülarə xanım ömrünün sonuna qədər bu hadisələrin təsirindən çıxa bilməyib. Gularə xanım uzun müddət gərgin emosional vəziyyətdə olmasını əsas gətirən bəzi adamlar Hüseyn bəyə yenidən evlənməyi tövsiyə etsələrdə o, bundan imtina edərək ailəsinə sadiqlik nümayiş etdirərək ailə şərəfini hər şeydən uca tutur.
Göründüyü kimi Kərim müəllim kristal milli və ailə dəyərlərinə bağlı bir mühitdə böyüyüb. O, səkkiz illik ilk orta təhsilini Şərur rayonun Danzik kəndində aldıqdan sonra 9-10-cu sinifləri Şərur rayonun Yeyicə kəndində başa vurmuşdur. O, Yeyicə kəndində görkəmli dilçi alim professor Yusif Seyidovla bir məktəbdə oxumuş onunla qohumluq münasibətləri olduğu üçün yaxın dostluq münasibətləri yaranmışdır.

Orta təhsilini başa vurduqdan sonra Azərbaycan Dövlət Universiteti qəbul olmuş və (indiki BDU) 1961-ci ildə kitabxanaçılıq fakültəsini bitirmişdir. O, bütün həyatını Bakı Dövlət Universitetinə həsr etmişdir. 1963-cü ildən BDU-da pedaqoji fəaliyyət göstərmiş, müəllim, baş müəllim, dosent işləmişdir. O, görkəmli yazıçı, professor Mircəlal Paşayevin elmi rəhbərliyi ilə filologiya elmləri namizədi dərəcəsi almışdır. Xeyirxah insan, dəyərli ziyalı Mircəlal Paşayevlə doğmalaşan Kərim müəllim yazıçı dünyasını dəyişənə qədər bu münasibət davam etmişdir.
Bundan sonra 1988-ci ildə filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almış 1992-ci ildən isə BDU-nun professoru olmuşdur.
Kərim müəllim Azərbaycanda nəsil şəcərəsi janrında yazılmış ilk avtobioqrafik araşdırmanın müəlliflərindəndir. Qeyd edək ki, 1992-ci ildə Vəkilovlar nəslinin tarixinə həsr edilmiş “Nəsil şəcərəsi” adlı əsər bu mövzuda yazılmış ilk kitabdır.
Kərim Həsənovun çoxşaxəli fəaliyyətini ağıdakı kimi təsnifatlaşdıra bilərik:
Elmi pedoqoji fəaliyyəti-müəllimlik, elmi tədqiqat, kitabxana və nəşriyyat işinin təşkili.
İnzibati-prorektorluq fəaliyyəti
İctimai sosial -Həmkarlar Təşkilatındakı fəaliyyəti
Universitetin əsaslı kitabxanasının, nəşriyyatının direktoru olan Kərim müəllimin fəaliyyətinin əsasını təşkil edən universitet kitabxanasının yenidən qurulması və müstəqil universitet nəşriyyatının yaradılması çox mühüm hadisə və Azərbaycan elminə verilmiş böyük töhfə idi.

Universitet kitabxanasını rutubətli zirzəmilərdən cıxarıb müasir səviyyəli numunəvi kitabxana halına gətirən Kərim müəllim minlərlə qiymətli kitabların və dərs vəsaitlərinin məhv olasının qarşısını almışdır. Respulikamızda ilk olaraq kitabların cilidlənməsi, uzlənməsi və ceşidlənməsin emalatxanasını yaratmısdır. Gorulən bu işlər universitetdə təsilin keyfiyyətinin və tələbələrin intellktual səviyyəsinin artmasın köməklik göstərmişdir.
Kərim müəllimin ADU-nin kitabxanasına rəhbərlik etdiyi dovrdə kitabxananın inkişafına böyük onəm verilmişdir. Qısa zamanda fondun fəaliyyət dairəsinin genişliyinə və zənginliyinə görə respubıika kitabxanalarının metodik mərkəzi hesab edilərək 1974-cü ildə “Elmi Kitabxana“ statusu verilmişdir. Universitet Elmi Kitabxansı 2.5 milyondan artıq ədəbiyyat fonduna malik olmaqla 12 qiraət zalı 5 abonement söbəsinə malik elmi mərkəzə cevrilməklə bu gundə fəaliyyətini davam etdirir.

Respubilikamızda elm təhsil müəsisələrində azərbaycan dilində elmi kitabların və dərs vəsaitlərin catışmamazlığı müəllim və tələbələrin təhsil prosesinə böyük çətinliklər yaradırdı. Universitetin elmi kitabxanasının rəhbəri kimi bu poroblemlərin aradan qaldırılmasında cıxış yolunu yeni nəşriyyatın yaradımasında görur və respubilka rəhbərliyi qarsısında məsələ qaldırır. Kərim müəllimin təklifi müsbət qarşılanır və nəşriyyatın yaradılması ona həvalə olunur.Uzun mübarizədən sonra Kərim müəllimin qətiyyətli səyi nəticəsində Zaqafqaziyada ilk universitet nəşriyyatının yaradılması ucun SSRİ rəhbərliyindən icazəsi alındı. Tez bir zamanda unuversitetdə böyük nəşriyyat yaradılır. İllərlə nəşr olunmaq ucun Azərbaycan dilində yazılmış coxlu sayda elmi kitablar dərs vəsitləri işıq uzu görur. Bunlarda respublikamızda təhsilin inkişafına böyük təsir göstərir. Ömrünün sonuna qədər nəşriyyata rəhbərlik edir. Beləliklə o, necə-necə alimlərin, ixtiracıların , yazaraların elmi kitablarını çap elədrib azərbaycan elminə boyuk töhfələr vermişdir.

Kərim müəllim pedaqoji fəliyyətillə yanaşı universitetin ictimai sosial həyatındada yaxından iştirak edir. Uzun müddət universitetin Həmkarlar İttifaqının sədri vəzifəsində calışır. Bu vəzifədə işləyərkən o, universitet ucun və tələbələr ucun mühüm işlər görur. Universitetin yeni idman komandalarının yaradıması, musiqi və rəqs ansanbılının bilavasitə yaradıması və respublikamızın tanınmış incəsənət xadimlərinin ansambıllara cəlb edilməsini təşkil etmişdir. Görulən işlər universiteti SSRİ məkanında layiqincə təmsil olunmasına və tanaınmasına səbəb olmusdur. O zaman respublikaya rəhbərlik edən böyük dövlət adamı Heydər Əliyev bu sahədə görulən işləri yuksək qiymətləndirmişdir. Həmin dövrdə Kərim Həsənov respublikanın “Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına layiq görulmüşdur.
Eyni zamanda universitetin müəllim və tələbələrinin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılmasıda böyük xidmətləri olmüşdur. Respublikada ilk dəfə olaraq Kərim müəllimin təşəbusu ilə Quba rayonunun Nügədi kəndi ərazisində univesitetin tədris-təcrubə və istirahət mərkəzi yaradılmışdır. Eyni zamnada müəllimlərin mənzillərlə təmin olunması, tələbə yataxanalarında şəraitin yaxşılaşdırılmasında böyük əməyi olmuşdur.

O, 1992-ci ildən Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının professoru idi. Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatına dair monoqrafik tədqiqatların, məlumat-biblioqrafiya vəsaitinin, 100-dən çox elmi məqalənin müəllifidir.
Professor Kərim Həsənov(Vəkilov) 26.04.1996-cı il tarixində Bakı şəhərində dünyasını dəyişib, Mehdiabad qəbristanlığında dəfn edilib.
Doxsan illiyini qeyd etdiyimiz Kərim müəllimin çoxşaxəli fəaliyyətinin kiçik bir hissəsini əhatə edən bu məqalə onun parlaq ruhuna ittihaf edilir. Ruhu şad olsun!

Səməd Vəkilov
Tədqiqatçı-hüquqşünas

Leyla Calalova
ADPU-nun Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, t.ü.f.doktoru
Fotolar

Suqovuşana növbəti köç oldu

Prezident İlham Əliyevin tapşırığına uyğun olaraq, işğaldan azad edilmiş ərazilərə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramına əsasən yenidən qurulan Ağdərə rayonunun Suqovuşan kəndinə respublikanın müxtəlif ərazilərində çətin şəraitdə müvəqqəti məskunlaşmış ailələrdən ibarət növbəti köç karvanı yola salınıb.Bu mərhələdə Suqovuşan kəndinə 54 ailə - 179 nəfər köçürülüb. Bu gün kəndə çatan ailələrə evlərinin açarlarının təqdimatından əvvəl şəhidlərimizin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Sonra açarlar sahiblərinə verilib. Tədbirdə çıxış edən Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi nümayəndəsinin müavini Səbuhi Qəhrəmanov, öz doğma yurdlarına köç edən sakinləri təbrik edərək, onlar üçün yaşayış kompleksində hər cür şəraitin yaradıldığını bildirib. Qeyd edək ki, Suqovuşan kəndi fasiləsiz elektirik enerjisi, qaz, içməli su və yüksək sürətli internet xətti ilə təmin edilib.Xatırladaq ki, indiyədək Ağdərə rayonunun Suqovuşan kəndinə dörd köç karvanı olub. Kənddə ümumilikdə 180 ailə məskunlaşıb.

Komitə sədri Səməd Vəkilovu təbrik edib

Millət vəkili, Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin sədri Fazil Mustafa “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri Səməd Vəkilovu 50 illik yubileyi ilə bağlı təbrik edib.

Məktubda yubilyarın həyat və fəaliyyətinin ən önəmli məqamlarına toxunulub:

"Hörmətli Səməd müəllim,
Sizi – tanınmış ictimai xadimi və hüquqşünası 50 illik yubileyinizlə bağlı təbrik edir, möhkəm cansağlığı, həyat və fəaliyyətinizdə yeni uğurlar diləyirəm!
Çox şadam ki, yubileyinizi tarixi Zəfərimizin 5-ci ildönümünün, “Böyük Qayıdış” proqramının uğurla icrasının sevinci, qüruru içində, respublikamızda “Konstitusiya və Suverenlik İli”ndə keçirirsiniz. Siz, uzunmüddətli, səmərəli ictimai fəaliyyətinizlə çoxsaylı, təsirli layihələr həyata keçirmiş, vətəndaşlarımızda doğma el-obaya dönüşə inam aşılanması işinə öz töhfələrinizi vermisiniz.
Həqiqi hərbi xidmətinizi 1998-1999-cu illərdə döyüş bölgəsində keçmisiniz.
Siz qeyri-maddi mədəni irsin hüquqi qorunmasına dair bir sıra elmi, publisitik məqalənin, habelə AMEA Rəyasət heyətinin təsdiq etdiyi “Folklor örnəklərinin hüquqi qorunması və milli reyestrin aparılması startegiyası” adlı normativ sənədin müəl­li­fisiniz. İnsan hüquqları və məhkəmələrin monitorinqi sahəsində bir çox layihənin iştirakçısı və rəhbəri olmusunuz.
“Hüquq və mədəniyyət” (2010), “Azərbaycan folklor örnəklərinin hüquqi qo­runması” (2020), “Sədaqət və cəsarət kredosu” (2022), “Qərbi Azərbaycandan de­portasiya: İmirlidə məskunlaşma” (2023), “Etnik təmizləmənin sonuncu mərhələsi (1987-1991): Çalxanqalaya köç” (2024) kitablarının müəllifi, “Çağdaş Azərbaycanda İslam və cəmiyyət” (2009) kitabının həmmüəllifi, “İlham Əliyevin ekoloji siyasəti. Da­yanıqlı inkişaf və yaşıl dünya (2003-2023)” üçcildliyinin tərtibçisisiniz.
Təcrübəli hüquqşünas kimi, “Müstəqil Elmi-Praktiki Hüquq Mərkəzi”ndə şöbə müdiri, “İnsan Hüquqları üzrə Hüquqşünaslar Komitəsi”ndə icraçı drektor və b. ictimai vəzifələrdə uğurla çalışmısınız. 2008-ci ildən insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi”nin sədri, 2019-cu ildən həmçinin “Vaqif Səmədoğlu Mərkəzi”nin həmtəsisçisi olaraq məhsuldar ictimai fəaliyyətinizi davam etdirirsiniz. Bu yerdə, “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi”nin şəhid ailələrinə və qazilərimizə pulsuz hüquqi yardım göstərdiyini minnətdarlıqla vurğulamaq istərdim.
Sizi Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsi adından bir daha təbrik edir, ictimai fəaliyyətinizdə yeni uğurlar diləyir, ən xoş arzularımı yetirirəm"!

“Dərbənd Xeyriyyə İctimai Birliyi - 30 il“ adlı kitab çapdan çıxıb

2025-ci il 25 fevral tarixində “Dərbənd Xeyriyyə İctimai Birliyi - 30 il“ adlı kitabın II (896 səh.) və III (464 səh.) hissələri nəşr olunmuş və birliyin yaranmasının 30 illik yubileyinə həsr olunmuşdur. Geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan kitabların müəllifi “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyinin sədri, ehtiyatda olan birinci dərəcəli kapitan, tarix elmləri doktoru, professor Nurulla Əliyevdir.
Təqdim olunan kitablarda Azərbaycan və Dağıstan xalqları arasındakı əlaqələrin inkişafında “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyinin oynadığı mühüm rol vurğulanır və iki dövlət arasında bütün sahələrdə münasibətlərin daha da möhkəmlənməsi üçün fəaliyyətinə nəzər salınır, həmçinin Azərbaycan Respublikanın ictimai-siyasi həyatında birliyin üzvlərinin yaxından iştirakı və Dərbənd şəhərində həmyerlilərimiz ilə keçirilən müxtəlif tədbirlər barədə KİV-də və mətbuatda dərc edilmiş məlumatlar verilir.
Qeyd edilməlidir ki, birlik 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikasının «Dərbənd» Xeyriyyə Cəmiyyəti kimi yaradılmış və fəaliyyət göstərmişdir. Həmin ildə «Dərbənd» Xeyriyyə Cəmiyyətinin ilk sədri Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin dosenti, Rusiya Peşə təhsili Akademiyasının həqiqi üzvü, iqtisad elmləri namizədi Həmid Ənvər oğlu Zeynalov seçilmişdir və onun yaradılmasının təşəbbüskarları kimi əsli Dərbənddən olan Bakı ziyalıları çıxış etmişlər. Cəmiyyətin ilk təsisçiləri arasında: tanınmış hüquqşünas, 3-cü dərəcəli Dövlət müşaviri, general-mayor Əhməd Şahlar oğlu Ələkbərov, Azərbaycan Respublikasının Veteranlar Şurasının sabiq sədri, sərhəd xidməti general-mayoru Mustafa Cəfər oğlu Nəsirov, yüksək dərəcəli hüquqşünas, polkovnik Əli Mahmud oğlu Əliyev, Azərbaycan Respublika kooperasiya təhsilinin təşkilatçısı, professor Murad Bəylər oğlu Tabasaranski, professor, genetik İ.M.Sadıxov, həmçinin Dərbəndin ən qocaman sakini və Dərbənd şəhər tarixinin böyük bilicisi Səftər Əliyar oğlu Sultanov, dövlət xadimi və kənd təsərrüfat işçisi Əsgər Mirsaleh oğlu Seyidov, kooperasiya istehsalatının veteranı və Respublika zadəganlar iclasının üzvü Rafiq Tagı oğlu Rəhimov idi.
Mövcudluğu dövrdə cəmiyyətin fəalları yubileylərə həsr olunmuş təntənəli tədbirlərin iştirakçısı olmuşlar: onlar dahi Azərbaycan şairi Füzulinin anadan olmasının 500 illik, görkəmli şərqşünas-alim Məhəmməd Mirzə Kazımbəyin anadan olmasının 200 illik, general-leytenant Hüseyn Rəsulbəyovun anadan olmasının 80 illik yubileyləri və s. iştirak etmişlər. «Dərbənd» Xeyriyyə Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan televiziyasında Dərbənd haqqında silsilə verilişlər verilmişdir: «Dərbəndin generalları», «Qala-qapı Dərbənd», Azərbaycan musiqisinə böyük töhfələr vermiş məşhur Azərbaycan bəstəkarları Asəf Zeynallıya və Hacı Xanməmmədova həsr olunmuş konsertlər və s. nümayiş etdirilmişdir.
“Dərbənd” Xeyriyyə cəmiyyəti 2016-ci il 21 iyul tarixində Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən “Dərbənd” Xeyriyyə İctimai Birliyi yeni adı ilə qeydiyyata alınmış və ehtiyatda olan 1-ci dərəcəli kapitan, tarix elmləri doktoru, professor Nurulla Arif oğlu Əliyev birliyin sədri seçilmişdir. Hazırda «Dərbənd» Xeyriyyə İctimai Birliyinin üzvləri Azərbaycan Respublikasının siyasi, ictimai və mədəni həyatında aktiv iştirak edir və iki dövlət arasında dostluğun və əməkdaşlığın inkişafı, həmçinin Dərbəndə yaşayan soydaşlarımız ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsi üçün ictimai birliyin irəli sürdüyü təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirilir. Həmçinin, Dərbənd şəhərinin məktəblərində Azərbaycan dilinin dərindən və geniş öyrənilməsinə hərtərəfli köməklik göstərilir. Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının, Milli Məclisin və AMEA-nın nümayəndələrinin iştirakı ilə «Dərbənd» Xeyriyyə İctimai Birliyi Ulu öndər Heydər Əliyevin, görkəmli dövlət xadimi Əziz Əliyevin, görkəmli bəstəkar Asəf Zeynallının və Dərbəndin tanınmış dövlət xadimlərinin xatirəsinə həsr olunmuş anım tədbiri keçirmişdir. İctimai birlik müntəzəm olaraq görüşlər keçirir və həmyerlilərinin vəziyyəti ilə maraqlanır. İctimai birliyin üzvləri imkan daxilində bir-birinə kömək edir.
Təqdim olunan kitablar ge¬niş oxucu auditoriyasi üçün nəzərdə tutulub, ondan ölkəmizdə fəaliyyət göstərən ictimai birliklər və təşkilatlar vətənpərvərlik ruhunun tərbiyə olunmasında istifadə edə bilərlər.

“Bütöv Azərbaycan”

Doğma ocağımıza qayıdacaq, yenə qurub yaradacağıq-FOTOLAR

Aprelin 5-də Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasında Qafan rayonunun kənd icma rəhbərlərinin hesabat yığıncağı keçirildi. Qafan Rayon İcmasının sədri, professor Eldar Abbasov gündəlikdə duran məsələlər barədə məlumat verdi. Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının icma qarşısında qoyduğu tələbləri və bu ali məqsədə çatmaq üçün icma üzvlərinin üzərinə düşən vəzifələri, məsuliyyəti bir daha xatırlatdı. Qeyd etdi ki, erməni faşistlərinin silahlı təzyiqi nəticəsində Qafan rayonunun kəndləri boşaldı. Hazırda həmin kəndlərdən yalnız 33-nün sakinləri təşkilatlanaraq fəaliyyət göstərir. Ona görə də o ağır mahalın siyahıya alınması, lazım olan sənədlərin toplanması, əcdadlarımızın min illərlə yaşadığı o yerlərin toponimləri, maddi- mədəniyyət abidələri haqqında bilgilərimizi gələcək nəsillərə ötürmək missiyası bizim üzərimizə düşür.

Qərbi Azərbaycan İcmasının baş kordinatoru Faiq Kərimov bildirdi ki, Qərbi Azərbaycana aid olan bütün faktlar toplanıb tarixi sənəd kimi, küĺiyyat halında çap olunacaq. Yeri gəldikcə dövlətimiz də, gələcək nəsillər də, tarix tədqiqatçıları da həmin sənədlərdən ilkin mənbə kimi istifadə edə biləcəklər. Ona görə də 1960-1987- ci illər ərzində siyasi təzyiqlər nəticəsində köçürülənlərin siyahısını da təkminləşdirmək lazımdır.
Ermənistanın siyasi demaqoqiya ilə məşğul olan baş naziri Nikol Paşinyan mesaj verir ki, Qərbi Azərbaycana qayıdış məsələsini unudun. Bu hay balası anlamır ki, biz əcdadlarımızın min illərlə yaşadığı, özümüzün doğulub boya-başa çatdığımız yurdlarımızı unudan deyilik. Gec-tez dağıdıb viran qoyduqları doğma ocaqlarımıza qayıdacaq, yenə də qurub yaradacağıq.

Qərbi Azərbaycan İcmasının qurucularından olan Polad Poladov Qərbi Azərbaycan həqiqətlərinin öyrənilməsinin 2-ci mərhələ məlumatlarının hazırlanması ilə baglı tapşırığın icrası barədə kənd icma rəhbərlərinin verdikləri hesabatı diqqətə çatdırdı.
Müsəlləm Kənd İcmasının kordinatoru Əkrəm Mustafayev ötən əsrdə Qafan rayonunda pedaqoji fəaliyyət göstərmiş müəllimlər haqqında ensiklopedik məlumat kitabının çapa hazırlıq vəziyyəti barədə məlumat verdi.

Qafan Rayon İcma rəhbərliyinin təmsilçilərindən fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru Rauf Tağıyev, Seyfulla Abbasov, Kurud-Kirs İcmasının sədri Səxavət Hacıyev, Keypəşin İcmasının sədri Cəmaləddin Əmirov və başqaları qaldırılan məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi apardılar, təkliflərini bildirdilər. Yekunda Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn tapşırıqların yerinə yetirilməsinin sürətləndirilməsi və yaxın zamanlarda daha geniş tərkibdə görüşün təşkil olunması qərara alındı.


Qafan Rayon İcmasının mətbuat xidməti

"MILLƏTLƏR ƏDƏBIYYATINI KƏRPIC-KƏRPIC INŞA EDIR"

Bugünkü qonağımız tanınmış Alban şairi, yazıçı, tərcüməçi, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, "Kryefjala" dərgisinin redaktoru Rifat Ismilidir.
Söhbətimiz ədəbiyyat, yaradıcılıq, poeziya oxu mədəniyyəti, şəxsi baxışlar və həyat yolları barədə oldu.

-Ədəbiyyata marağınız nə vaxt başladı? Gəncliyinizdə hansı kitabları oxudunuz və sizi hansı yazıçılar ilhamlandırdı?
-Oxumağa olan marağımın necə başladığını dəqiq demək çətindir, çünki çox vaxt keçib və zaman keçdikcə insan öz şəxsi mifini həqiqətdən kənarda qurmağa başlayır. İnsanlar əvvəlcə əhəmiyyətsiz olan şeylərə sonradan yeni mənalar verirlər, amma bu şeylər sonradan əsas əhəmiyyət kəsb edir və insanın zehni aləmində yer tuturlar. Mənim oxumağa olan marağım əlifba hərflərini öyrəndiyim zaman başladı və çox keçmədi ki, insanlar mənim haqqında "Bax, bu çox kitab oxuyan balaca oğlan" deməyə başladılar. O dövrdə oxuduğum ilk kitabları dəqiq xatırlamıram, amma məktəb oxu kitablarının yanında, mən həm də Albaniya nağılları, Hans Kristian Andersenin nağılları, Brüder Grimmin nağılları, Mark Tven və başqalarını oxudum. Sonra böyüdükcə, çox gənc yaşlarımda oxuduğum Cek Londonun kitabları məni ilhamlandırdı. Mən həmçinin Tomas Hardy-nin "Tess of the d'Urbervilles" romanını və "Montezumanın Qızı" adlı romanı da oxudum. Ailəmdə oxumağa meyilli insanlar var idi, onların otağında kiçik bir kitab küncü var idi, mən də onların ardınca oxuyardım. O dövr oxuduqlarım mənim yaddaşımda həyati bir oazis kimi qalıb.
-Kitab oxuma ilə yaradıcı düşüncə arasındakı əlaqə barədə fikriniz nədir? Oxucuların şairlər və yazıçılar üçün rolu haqqında nə düşünürsünüz?
-Oxuma və yaradıcı düşüncə bir sənətkar və ya yazıçı üçün paralel gedir; onlar eyni prosesin bir hissəsidir. Heç bir yaradıcı oxucusuz tamamlanmış deyil və əksinə, yaxşı və diqqətli oxucu olmadan uğurlu və təsirli yaradıcı düşüncə ilə təcrübə keçmək mümkün deyil. Mənim üçün oxuma, sehrli bir dünyanın arxasında gizli olan bir qapı kimidir, bu dünyaya hər kəs daxil ola bilməz.
Yalnız həssas və azad ruhlar bu dünyaya səyahət edə bilər. Oxumaqla biz özümüzü zənginləşdiririk və daxili bir filtrasiya prosesi baş verir, bu təkcə həyat üçün vacib oksigenin daxil olması və zəhərli maddələrin atılması kimidir.
-Bir şair və yazıçı olaraq cəmiyyətə qarşı öz məsuliyyətinizi necə hiss edirsiniz?
-İnsan cəmiyyətində hər bir insan özünə və öz vətəninə qarşı məsuliyyət daşıyır, lakin yaradıcı insan daha böyük məsuliyyət daşıyır, çünki o, ictimai şəxsiyyətdir və kütlələrə birbaşa təsir edir. Bir yaradıcı, adi insanlardan daha çox məlumatlı olduğuna görə, həm də öz xalqının müstəqilliyini, insan haqlarını, sülh və harmoniya kimi dəyərləri qorumaq üçün ikili məsuliyyət daşıyır. Mən bunu öz məsuliyyətim hesab edirəm və sənətimlə insan haqlarının, qadınların, uşaqların və ehtiyacı olanların müdafiəsi üçün güclü bir səs olmağa çalışıram.
-Şairlər və yazıçılar cəmiyyəti necə dəyişə bilər? Onların sosial məsuliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?
-Yazıçılar icraedici gücə malik deyillər; bu, hökumətlərə aiddir.
Lakin yazıçılar, insan ruhunun təsir edənləri olaraq, dünyanı dəyişə bilərlər, köhnə və ya dayanmış zehinləri yeni, insan dəyərləri xidmətinə yönəldərək.
Ədəbiyyat əsərləri və müxtəlif müzakirələr vasitəsilə hər bir yazıcı işıq üzü görən çıraq olmalıdır. Yazıçı hər bir insana daha yaxşı bir həyat inamını aşılamağa çalışmalıdır. Eyni zamanda, yaşadığı cəmiyyətin pis vərdişlərini və neqativ cəhətlərini vurğulamalı və tənqid etməlidir.
-Şairlər və yazıçılar üçün ən vacib məqsədlər nədir?
-Yazıçı, öz təbiətinə görə, ideallara sahibdir və bu ideallar ona cəsarət, qətiyyət və ilham verir. Doğulandan bütün həyat boyu, sənətkar insan həyatını diqqətlə müşahidə edən, gələcəyi proqnozlaşdıran və həmişə öz yaşadığı cəmiyyətdən bir addım öndə gedən bir insandır. Yazıçıya xas olan fəlsəfə insanı və vətəni sevməkdir. Lakin bundan əlavə, onlar həm də naməlum olanı, görünməyəni və ali olanı axtaran insandır -insan təcrübəsinin digər tərəfində olanı. Yazıçı iki güzgü arasında yaşayır - yer üzünü və göyü və hər ikisinə məxsusdur.
Onlar üçün hər şey önəmlidir; hətta bir yarpağın düşməsi və ya bir quşun uçması onları dərindən düşündürə bilər.
- Bu günki yaradıcı insanlarda nə çatışmır, onlar üçün ən böyük çətinliklər nədir?
-Məncə, bu günkü yaradıcı insanlar keçmişdəki yaradıcı insanlarla müqayisədə heç nə itirməyiblər. Sadəcə olaraq, əlverişsiz dövrlər gəlib və onların əksəriyyəti yeni reallığa uyğunlaşmağı öyrənməlidir. Bəlkə də yazıçılara daha böyük məsuliyyət düşür ki, daha yaxşı yazsınlar. Bu, özünü tənqid etməklə başlayır və reallığı olduğu kimi görməklə, nəfsani və kiçik bir yanaşma ilə deyil, obyektiv bir şəkildə.
- Hazırkı oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
-Bu gün oxuma mədəniyyəti azalmaqdadır, bunun bir hissəsi yeni texnologiyaların kitablar və oxuma ilə mübarizə aparmasıdır. Keçmişdə insanlar daha çox oxumağa meyilli idilər, amma bu o demək deyil ki, əvvəllər insanlar daha çox oxuyurdu – həmişə kitablarla maraqlanmayanlar olub – lakin daha az medianın diqqəti olduğu üçün insanlar əvvəlki dövrlərdə kitablara daha çox vaxt ayırırdılar.
Buna baxmayaraq, oxumaq həmişə dünyaya açıq olan, nəcib ruhlar üçün bir vərdiş olub.
- Albaniya ədəbiyyatı ilə digər millətlərin ədəbiyyatı arasında əlaqə necədir?
-Bütün millətlər öz ədəbiyyatlarını kərpic-kərpic inşa edirlər və zaman keçdikcə onu keçilməz bir qala halına gətirirlər. Biz albanlar da eyni şeyi etməyə çalışırıq. Bir vaxtlar izolyasiya olmuşduq, amma indi sərbəst yaşayırıq, başqalarına qoşulmağa, əməkdaşlıq etməyə və müsbət nəticələr əldə etməyə imkanımız var.
Biz digər ədəbiyyatlara çox açıq insanlarıq, bəlkə də bəzən lazım olduğundan daha çox.
-Bugün Albaniya ədəbiyyatı necə inkişaf edir?
-Müasir Albaniya ədəbiyyatı inkişaf edir və getdikcə digər mədəniyyətlərlə inteqrasiya yolunda irəliləyir, onlardan ən yaxşılarını alır. Hər hansı bir yenidənqurma prosesində olduğu kimi, çatışmazlıqlar var, amma bu anlaşılandır.
Hər şey mükəmməl ola bilməz. Lakin ümumilikdə vəziyyət müsbətdir və Albaniya yazıçıları özlərinə çox tələbkardırlar.
-Azərbaycanla ədəbi əlaqələr qurmaq üçün hansı planlarınız var?
-Mənim Özbəkistanda çox oxunaqlı jurnallarda tərcümə edilib çap olunmaq şansım oldu. Həmçinin, Türkiyədə də çap olundum. Azərbaycanda da ədəbi əlaqələrimin olmasını istəyirəm. Xalqlarımız arasında ünsiyyət və dostluq körpüsü yaratmaq arzusundayam. Mən inanıram ki, hər bir yazıçı bu arzuyla yaşayır.
-Yaradıcı icma daxilində dostluq və əməkdaşlığın əhəmiyyəti nədir? Digər yazıçılarla əməkdaşlıq yolu ilə hansı nəticələrə nail oldunuz?
-Mənim üçün və şəxsiyyətim və yaradıcı olaraq inkişafım üçün digər yaradıcılarla əməkdaşlıq çox önəmlidir. Əməkdaşlıq vasitəsilə biz biliklərimizi genişləndirir, yaradıcı və mənəvi stimullar əlavə edir və sevinc və ilham vəziyyətinə çatırıq. Gənc yaradıcı olduğum zaman, tanınmış yaradıcılarla apardığım söhbətlər mənə qanad verdi. Onların sözləri mənə güvən və inam verdi, yazmağa olan arzum və istəklərim daha da gücləndi. Mən başqa yaradıcılarla çox açığam və gənc yazıçılara kömək edirəm.
Onların əsərlərinin nəzərdən keçirilməsində, tövsiyə və redaktə edilməsi, həmçinin əsərlərinin çap olunmasında kömək edirəm, bu məqsədlə "Gjurmë Penash" və "Kryefjala" jurnallarımda onları dərc edirəm. Əsərlərinin müxtəlif dillərdə nəşr olunması qlobal ədəbiyyat və mədəniyyətin inkişafına necə töhfə verir?
-Son vaxtlar, mənim əsərlərim dünyada bir çox dillərə uğurla tərcümə olunub və paylanıb. Mən qiymətləndirildiyimi hiss edirəm və görünür ki, nəhayət, illərlə çəkdiyim zəhmət mükafatlandırılır.
-Gələcəkdə yeni əsərlər yaratmaq üçün necə hazırlaşırsınız?
-Mənim yaradıcılığım bir çox istiqamətlərdə irəliləyir, çünki mən hər zaman axtarışdayam. Müxtəlif janrlarda işləyirəm - məsələn, romanlar və hekayələr, amma həm də esse və ədəbiyyat tənqidi yazıram, poeziyanı unutmadan. Son illərdə uşaqlar üçün ədəbiyyatla məşğul olmuşam və bir neçə kitab nəşr etmişəm. Bundan əlavə, iki jurnal çap etməklə məşğulam, burada bir çox Albaniya və beynəlxalq yaradıcıların əsərləri yer alır. Bu il də nəşrlərlə dolu olacaq və yaradıcı məmnuniyyətlərlə zəngin olacaq.
-Həqiqi sənət və ədəbiyyatın diqqətini itirdiyi bir dövrdə yazıçılar bu dəyişikliklərə necə uyğunlaşmalıdırlar?
-Bəlkə çətin dövrlər gəlsə də, yazıçının sənəti heç vaxt yox olmayacaq. Ruhlarımızı idarə edən qüvvə mövcud olduqca, yazı hər zaman bizim ən dərin hisslərimizin bir əksinə və həqiqətə doğru bir bələdçi olacaqdır. Kitablar və yazı həmişə özünə tərəfdar tapacaq, özlərini qurban verən insanlar tərəfindən irəliləyəcək və gələcək nəsillər üçün bir miras olaraq qalacaq. Bu anın içində diqqət yaradıcı insanın bütövlüyünə, özünə qarşı məsuliyyətə və yüksək keyfiyyət tələblərinə cavab verən yaradıcı düşüncəyə yönəlməlidir.
Bu yolla itirilmiş oxucu geri qaytarıla bilər və oxucu ilə yaradıcı arasında möhkəm bir əlaqə qurula bilər-bu, hər bir ədəbi əsər üçün əsas olan bir əlaqədir.

Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV,
“Bütöv Azərbaycan ”ın
Özbəkistan təmsilçisi.

"BU FACİƏ, XATIN, XOCALI SOYQIRIMLARINI GERİDƏ QOYUR...” - “Soyqırım Ensiklopediyasının yaradılması faydalı olardı”

Əziz həmvətənlər!
Bu gün - 31 mart tarixi ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı törədilmiş qanlı qırğının qurbanlarının xatirəsinin anıldığı Azərbaycanlıların Soyqırımı günüdür. 1918-ci ilin mart soyqırımları öz amansızlığına və miqyasına görə təkcə Azərbaycan tarixində deyil, bəşər tarixində də ən qanlı faciələrdən biridir. Əllərinə düşən fürsətdən istifadə edən erməni cəlladları uşaq, qoca, qadın demədən dinc əhalini kütləvi surətdə qətlə yetirmiş, on minlərlə azərbaycanlı ilə yanaşı, minlərlə ləzgi, yəhudi, rus, avar və talış milliyyətinə mənsub insanları qılıncdan, süngüdən keçirərək diri-diri yandırmış, milli memarlıq incilərini, məktəbləri, xəstəxanaları, məscid və mədəni abidələri dağıtmışlar.
Erməni soyqırımına qiymət verərkən Ümummili Lider Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli Fərmanına diqqət etməyə bilmərik. Sözügedən soyqırım hadisələrinə tarix və hüquq kontesksində dəyərləndirliməsini səciyələndirən bu fərman ermənilərin Azərbaycanın tarixi ərazilərinə köçürülməsinin əsas təməlini təşkil edən Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinə də qiymət verərək "Böyük Ermənistan" ideyalarının anatomiyasını açmışdır.
Fərmanda deyilir: “1813-cü və 1828-ci illərdə imzalanan “Gülüstan” və “Türkmənçay” müqavilələri Azərbaycan xalqının parçalanmasının, tarixi torpaqlarımızın bölünməsinin əsasını qoydu. Azərbaycan xalqının bu milli faciəsinin davamı kimi onun torpaqlarının zəbti başlandı. Qısa bir müddətdə bu siyasət gerçəkləşdirilərək ermənilərin kütləvi surətdə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi həyata keçirildi. Soyqırımı Azərbaycan torpaqlarının işğalının ayrılmaz bir hissəsinə çevrildi. İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqlarının ərazilərində məskunlaşdırılan ermənilər orada yaşayan azərbaycanlılarla müqayisədə azlıq təşkil etmələrinə baxmayaraq öz havadarlarının himayəsi altında "Erməni vilayəti" adlandırılan inzibati bölgünün yaradılmasına nail oldular. Belə süni ərazi bölgüsü ilə, əslində, azərbaycanlıların öz torpaqlarından qovulması və məhv edilməsi siyasətinin bünövrəsi qoyuldu. "Böyük Ermənistan" ideyaları təbliğ olunmağa başlandı. Bu uydurma dövlətin Azərbaycan torpaqlarında yaradılmasına "bəraət qazandırmaq məqsədilə" erməni xalqının tarixinin saxtalaşdırılmasına yönəlmiş geniş miqyaslı proqramlar reallaşdırıldı. Azərbaycanın və ümumən Qafqazın tarixinin təhrif olunması həmin proqramların mühüm tərkib hissəsini təşkil edir”.

“Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü”də bu fərmandan sonra rəsmiləşmişdir. Sözügedən Fərmanla martın 31-i “Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü” elan edilmişdir. Fərmanda deyilirdi: “Azərbaycanın XIX-XX əsrlərdə baş verən bütün faciələri torpaqlarının zəbti ilə müşayiət olunaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı düşünülmüş, planlı surətdə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-ayrı mərhələlərini təşkil etmişdir. Bu hadisələrin yalnız birinə – 1918-ci il mart soyqırımına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı olaraq soyqırımı hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir. Heydər Əliyevin təşəbüsü ilə 1 sentyabr 2000-ci il tarixdə milli qanunvericilik bazasının möhkəmləndirliməsi və təkminləşdirilməsi istiqamətində aparılan dəyişiklik nəticəsində yeni Cinayət Məcəlləsi qəbul edilmişdir. Yeni Cinayət Məcəlləsinin 103-cü maddəsinə əsasən hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupu, bir qrup kimi bütövlükdə və ya qismən məhv etmək məqsədilə qrup üzvlərini öldürmə, qrup üzvlərinin sağlamlığına ağır zərər vurma və ya onların əqli qabiliyyətinə ciddi zərər vurma, qrupun bütövlükdə və ya qismən fiziki məhvinə yönəlmiş yaşayış şəraiti yaratma, qrup daxilində doğumların qarşısını almağa yönəlmiş tədbirləri həya-ta keçirmə, bir qrupa mənsub olan uşaqları zorla başqa qrupa keçirmə - Soyqırım cinayəti kimi təsbit edilmişdir. 1918-ci ilin 30 mart - 3 aprel tarixlərində Bakı şəhərində, eləcə də Qarabağ, Naxçıvan, Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Salyan, Zəngəzur və digər ərazilərdə Bakı Soveti qoşunları və daşnak erməni silahlı dəstələri 30 mindən çox azərbaycanlını qətlə yetirmiş, 10 minlərlə insanı öz torpaqlarından qovmuşdur.

Mart soyqırımında “Daşnaksutyun” partiyasının iştirakı rəsmi tarixi mənbələrdə öz əksini tapmışıdr. Belə ki, 1918-ci il martın 31-də Bakı şəhərində azərbaycanlıların kütləvi qırğınında Bakı Sovetinin 6 min silahlı əsgəri, eyni zamanda “Daşnaksutyun” partiyasının 4 minlik silahlı dəstəsi iştirak etmişdir. Üç gün davam edən qırğın zamanı erməni silahlıları bolşeviklərin köməyi ilə azərbaycanlıların yaşadıqları məhəllələrə qəflətən basqınlar etmiş, uşaqdan böyüyədək hər kəsi qətlə yetirmişlər. Soyqırım cinayətləri demək olarki Azərbaycanın əksər ərazilərini əhatə etmişdir. Şamaxı və Quba ərazilərində baş vermiş cinayətlər miqyasına görə daha çox kütləvi xarakter daşımışdır. Şamaxının 72 kəndində ermənilər tərəfindən 7 min nəfərin, o cümlədən 1653 qadın və 965 uşağın öldürdüyü bildirilir. bu faciənin tədqiqi məqsədilə 1918-ci il iyulun 15-də yaradılmış Fövqəladə İstintaq Komissiyası tərəfindən həmin dövrdə Şamaxı qəzasındakı 120 kəndin 86-sının erməni təcavüzünə məruz qaldığı təsdiqlənmişdir Quba qırğınları zamanı şəhərdə öldürülənlərin təxmini sayının 2900-dək, Quba qəzası üzrə ümumilikdə isə 4000 nəfərdən artıq olduğu qeyd olunur. Bu soyqırımı nəticəsində Quba qəzasının 122 kəndi tamamilə dağıdılmış, 2750-dən çox ev tamamilə yandırılmışdır. Tədqiqat zamanı o da məlum oldu ki, ermənilər dinc əhaliyə divan tutan zaman odlu silahdan istifadə etməyiblər. Aşkarlanan kəllə və digər insan sümüklərində güllə yeri yoxdur. Onların hamısı küt alətlərlə öldürülüb. Araşdırmalar göstərir ki, qətlə yetirilmiş insanların baş nahiyəsindən balta ilə vurublar. Sonra xəncərdən istifadə etməklə başı bədəndən ayırıblar. Bəzi kəllə sümüklərində mismarlar aşkarlanıb. İnsanların başına mismar vurmaqla öldürülməsi bu vəhşiliyin hüdudlarının olmadığını göstərir. Xüsusi qəddarlıqla öldürülən insanlar su arxlarına və quyulara doldurulub, üzəri torpaqla örtülüb.

Quba şəhərində soyqırımı memorial kompleksi 2007-ci ilin aprelində Quba stadionunun təmiri ilə əlaqədar aparılan qazıntı işləri nəticəsində kütləvi məzarlıq aşkarlandı. Məzarlıqdan tapılan insanların cəsədləri üzərində tibbi ekspertiza, antropoloji araşdırmalar aparıldı. Məzarlıqda 500-dək insan kəlləsi vardı. Onlardan 50-dən çoxu uşaqlara, 100-dən çoxu qadınlara aid idi. Bu adamların 1918-ci ildə ermənilərin Qubada törətdiyi soyqırımı qurbanları olduğu sübuta yetirildi Bu həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin milli yaddaşının qorunması və soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 30 dekabr 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə Quba şəhərində “Soyqırımı memorial kompleksi“nin yaradılmasına qərar vermişdir.

Prezident İlham Əliyev Soyqırımı memorial kompleksinin açılışı zamanı demişdir: “1918-ci ilin mart-iyul aylarında erməni quldur dəstələri Azərbaycanın demək olar ki, bütün ərazilərində dinc əhaliyə qarşı soyqırımı törətmişlər. Beş ay ərzində 50 mindən çox soydaşımız erməni faşizminin qurbanı olmuşdur. Bakıda, Quba qəzasında, Şamaxıda, Qusarda, İrəvanda, Naxçıvanda, Zəngəzurda, Qarabağda, Lənkəranda, demək olar ki, bütün Azərbaycan torpaqlarında bizə qarşı soyqırımı törədilmişdir...Bakı soyqırımı, Quba soyqırımı, İkinci Dünya müharibəsində erməni faşizminin törətdiyi cinayətlər və keçən əsrin sonlarında növbəti dəfə erməni faşizminin təzahürləri Azərbaycan tarix elmində geniş şəkildə tədqiq edilməlidir.”

Erməni vəhşiliyinin izləri Bütöv Azərbaycan coğrafiyasını əhatə etmişdir. Soyqırımın ən qanlı izlərinə Qərbi Azərbaycan ərazilərində -Göyçə, Zəngəzur, Də-rələyəz, Basarkeçər və digər regionlarında da rast gəlinmişdir. Bu qanlı cinayətləri Yuxarı Bəyaziddən olan daşnaq “qəhrəmanlarından” biri Valıram belə təsvir et-mişdir: “Mən Basarkeçərdə heç nəyi nəzərə almadan, türk əhalisini qırdım, lakin bəzən gülləyə hayıfım gəlirdi. Bu köpəklərə qarşı ən düzgün vasitə odur ki, dö-yüşdən sonra bütün sağ qalanları toplayıb su quyularına doldurub üstündən ağ daşları tökəsən ki, onlardan əsər-əlamət qalmasın. Mən elə də etdim: bütün kişiləri, qadınları və uşaqları bir yerə topladım, əvvəlcə hamısını quyuya atdım, sonra isə quyunu ağzınadək daşla doldurub işlərini bitirdim”.

Soyqırımın ən dəhşətlisini ermənilər Pəmbək kəndində həyata keçirmişdilər. 1918-ci ilin Novruz bayramı günü gözlənilmədən erməni hərbi hissələri kəndi qəflətən mühasirəyə alaraq, iclas adı ilə 13 yaşından yuxarı 411 kişini qoyun yatağına toplamışdılar. Ermənilər belə bir hiylə işlətmişlər: “Biz qonşuyuq. Sizə qarşı heç bir düşmənçilik münasibətimiz yoxdur. Ancaq gözlənilən təhlükədən sizi xilas etmək istəyirik. Belə ki, Sasundan (Türkiyə) erməni ordusu gəlib Qarakilsəyə çatmışdır. Sizin həyatınız təhlükədədir. Ona görə bütün kişilər silahları ilə birlikdə (13 yaşdan yuxarı) kəndin ucqarındakı komaya (tövlə) toplansınlar. Silahınızı və özünüzü müdafiə edək. Sasun qoşunları Dilicana getdikdən sonra evinizə qayıdarsınız”.
Çarəsiz qalmış camaat qonşularına inanmışlar. Ermənilər onların silahını si-yahı üzrə təhvil almışlar, özlərini komaya doldurub “mühafizə” etmişlər. Sonra onlar qapı-bacanı kəsmiş, əvvəlcə güllə-baran etmiş, sonra isə bacalardan ot və neft töküb od vurmuşlar. 411 nəfər kişidən yalnız meyidlərin altında qalmış və ardınca kom tövləsinin buxarısından bir nəfər qaçıb canını qurtarmışdır (İndi həmin şəxsin Molla İsmayılın övladları Bakı şəhərində yaşayır). Kəndin digər sakinləri -qadınlar və uşaqlar hadisədən xəbər tutduqdan sonra kəndi tərki edib meşələrə, dağlara qaçmışlar, kiçik yaşlı uşaqlar meşələrdə soyuqdan tələf olmuşlar. Daşnaq hökuməti isə hadisədən bixəbər olduğunu bildirmişdir. Ümumiyyətlə, Pəmbək mahalında 9 azərbaycanlı kəndində həmin vaxtda 1000 nəfərdən çox azərbaycanlı qətlə yetirilmişdir. 1918-1920-ci illər ərzində Arçut kəndindən 60 nəfər həlak olmuşdur.

Həmçinin 1918-ci il Novruz bayramı günündə Əştərək yaxınlığında Gözəldərə (Tülkügözəldərə) kəndinə ermənilər basqın etmişlər. Kəndin 600 nəfərdən çox sakinini qətlə yetirib kəndin bütün tikililərini tam yandırmışlar ki, evlərdə və quyularda gizlənənlər olar.
Bu faciə Xatın və Xocalı faciələrini geridə qoyur. Hazırda kəndin xarabalığı mövcuddur. Həmin kənddən üç nəfər gənc qaça bilmişdir ki, bu gün onların Gürcüstanın Marneuli rayonunun Daştəpə kəndində nəsli-övladları yaşayır. Soyqırımı zamanı Qərbi Azərbaycan ərazisində elə azərbaycanlı ailəsi yoxdur ki, erməni təcavüzünə məruz qalmamış olsun, əksər ailələr isə tamamilə məhv edilmişdir.
Qərbi Azərbaycanda azərbaycanlıların soyqırımını etiraf edən bolşevik A. Lalayan yazırdı: “Ermənilər tərəfindən azərbaycanlıların qırılması çoxdan başlanıb, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırılmış və Azərbaycan hüdudlarından kənara çıxmışdır. Onda təəccüblənməyə dəyərmi ki, ancaq Ermənistanda daşnaq hökuməti “özünün 30 aylıq hakimiyyəti dövründə (may 1918-noyabr 1920) azərbaycanlı əhalisinin 60%-ni qırmışdır”.

1918-1920-ci illərdə Qərbi Azərbaycanlıların başına gətirilən müsibətlər, günahsız adamların, qadınlar və uşaqların ağlasığmaz işgəncələrlə qətlə yetirilməsi haqqında şahidlik verən arxiv sənədləri də az deyildir. Şahidlərin ifadəsinə və rəs-mi sənədlərə əsasən Zəngəzur qəzasında 115 müsəlman kəndi dağıdılmışdır. Göstərilən kəndlərdə 3257 kişi, 2276 qadın, 2196 uşaq öldürülmüş, 1060 kişi, 794 qadın, 425 uşaq yaralanmışdır. Bütün qəza üzrə 10068 nəfər müsəlman əhalisi öldürülmüş və şikəst edilmişdir.
Zəngəzur qəzasının yüzdən artıq kəndinin dağıdılması, yüz minlərlə mal-qa-ra oğurlanması, bağların, tarlaların məhv edilməsi müsəlman qəzasının iqtisadi vəziyyətini dilənçi vəziyyətinə salmış, 50 000-dən çox qaçqın Azərbaycanın kənd-lərinə pənah gətirmişlər. Sadə hesablamalara görə qəzanın azərbaycanlılarına 1 milyard manat zərər vurulmuşdur. Zəngəzurda baş verən hadisələr haqqında hər cür yalan məlumatları təkzib etmək üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti məlumat yaymışdır. Məlumatda deyilirdi: “Təqribən bir ilə yaxın Zəngəzur qəzası sahəsində yerli bolşevik əhvali-ruhiyyəli ermənilərdən ibarət müxtəlif silahlı bandit dəstələri fəaliyyət göstərmişdir. Bu bandit dəstələri əhalini qorxudaraq və Azərbaycan hökumətini tanımayaraq müsəlman kəndlərini dağıtmış, öz doğma yurdlarını tərk etməyə məcbur olan və qonşu qəzalarda sığınacaq axtaran dinc əhalini qarət etmişlər. 60 000 nə-fərdən artıq müsəlman qaçqınlar, yersiz-yurdsuz aclığın və soyuğun bütün sınaq-larını görmüşlər”.
İrəvan quberniyasında 1918-ci ilin mart ayınadək dağıdılmış və tərk edilmiş müsəlman kəndlərinin siyahısında quberniyada 15 155 təsərrüfatı təmsil edən 199 kənd (100 626 nəfər) göstərilmişdir. 1908-1918-ci ilə qədər əhali artımı da hesablanaraq dağıdılmış kəndlərin əhalisi 135 000 nəfər təşkil etmişdir.

Sadiq Qurbanov
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri

Məscidi Cənnətə bənzədən mələk

Bibiheybət ziyarətində olarkən balaca qızın sevincək halda anasına "- Ana, bura Cənnətə oxşayır" dediyini eşitdim...

Məscidi Cənnətə bənzədən mələk
Burada insanlar qəlbin açıbdır...
Duayla isinən nə qədər ürək,
Allah hüzurunda əlin açıbdır...

Sənin gözlərində fərqlidir dünya
Təbiət donunda rəngli görülür..
Üzündə gülüşlə, işıqla, nurla,
Ümiddən özünə çələng hörülür...

Şirin arzularla, xoş dualarla
Cənnəti məscidə oxşadan mələk...
Nağıla boyanan sənin dünyanda,
Məscidin özü də Cənnətmiş demək...
2023
Aytac Mübarizqızı (Babayeva)
UNEC-in I kurs MBA magistr tələbəsi

Vətən müharibəsi və mən

Ölüm, insanın hər an qarşılaşa biləcəyi, ancaq zaman-zaman unutduğu bir gerçəklikdir. Mən ölümün bu qədər yaxın, ani ola biləcəyini məhz müharibə dövründə anladım. Onda mən Malıbəyli məktəbinin 10-cu sinfində oxuyurdum.
27 Sentyabr, həmin gün bacımın Şuşa rayon üzrə ən yüksək, 664 balla “ADA” Universitetinin hüquq fakültəsinə qəbul olmasını bütün yaxın qohumlarımızla, üzərimizdə əməyi olan insanlarla birlikdə babamgildə qeyd edirdik, hamı çox sevincli görünürdü, bütün ailə birlikdəydik. Həmin gün internet kəsilmişdi. Birdən televizorda verilən xəbərlə ani bir sükut oldu və xəbərə diqqətlə qulaq asmağa başladım, aparıcı deyirdi ki, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistanın ərazilərimizə olan hücümunun qarşısını almış və əks-hücüm əməliyyatına başlamışdı, ordumuz irəliləmiş və bir neçə yaşayış məntəqəsini azad etmişdi. Bu xəbərə atam da qulaq asırdı, atam ehtiyyatda olan zabit olduğundan müharibənin nə olduğunu, bizi nələrin gözlədiyini hamımızdan daha yaxşı anlayırdı, atama sual verməyə çəkindim, çünki artıq qismən səfərbərlik elan olunmuşdu və onun da müharibəyə çağırılacağı hissi ürəyimə dammışdı. Axı atam Rəşad 1993-cü ildən 2004-cü ilədək 1-ci Qarabağ müharibəsində əsgər kimi Vətənin müdafiəsinə qalxmış, baş zabit-mayor rütbəsində ehtiyyata göndərilmişdi. O, kəşfiyyatçı idi. Tərtərin, Ağcakəndin müdafiəsində iştirak etmiş, dəfələrlə düşmən arxasına digər kəşfiyyatçılarla birgə keçərək ermənilərin niyyətlərini öyrənmiş, bacarıqlı kəşfiyyatçı olduğuna görə hərbi rütbəsi yüksəldilmişdi. Ehtiyyata göndəriləndə N saylı hərbi birləşmənin kəşfiyyat rəisinin müavini idi.
Xəbər aparıcısı müharibəni xalqa ən aydın şəkildə çatdırmağa çalışırdı, orada Azərbaycan Ordusunun Ermənistana aid olan döyüş texnikasının məhv etdiyi kadrlar da göstərilirdi, bunları görmək mənim üçün çox fəxrli anlardan biri idi, çünki 30 ilə yaxın düşmən tapdağı altında qalmış, öz balalarını görmək üçün yanıb tutuşan torpaqlarımızı bu işğaldan azad etmək hər birimiz üçün çox müqəddəs bir iş idi. Atam müharibəyə çağırılmasını arzu edirdi, çünki o da hər bir azərbaycanlı kimi doğma torpağını azad etmək üçün can atırdı.
6 Oktyabr, atamın telefonuna zəng gəldi, müharibə başlayandan tikan üstündəydim, çünki əvvəl-axır atamı çağıracaqlarını bilirdim, gələn zəng hərbi komisarlıqdan idi, atama “siz müharibəyə göndəriləcəksiniz, sənədlərinizi gətirib təqdim edin” deyildi, həmin an özümü itirdim, gözüm qaraldı, ancaq heç kimə bildirməmək üçün divanda oturub başımı əllərimin arasına aldım, həmin an gözümdən düşən yaşları saxlaya bilmədim. Atam, anam, bacım mənə baxırdılar, bacımın mənim ağlamağıma dayana bilməyib ağladığını, anamın isə doluxsunduğunu gördüm, özümü toparlamağa çalışırdım, ancaq alınmırdı.
7 Oktyabr, səhər tezdən komissarlığın qarşısına getdik, atam, anam, bacım, əmilərim, atamın əmisi və dayım da gəlmişdi. Atamı necə qucaqladımsa ürək döyüntülərini hiss etməyə başladım, mənə baxıb “narahat olma, hər şey yaxşı olacaq” dedi, ancaq qəhərini hiss etməmək mümkün deyildi, komissarlığın maşını atamla bərabər 3 nəfəri də aparmaq üçün gəlmişdi, atam maşına minənə qədər özümü saxladım, ancaq maşına minib uzaqlaşanda dayana bilmədim, ürəyimdəki qəhər tez çıxsın deyə dayanmadan ağlamağa başladım. Müharibənin qızğın vaxtında elə olurdu ki, atama zəng çatmırdı, belə hallarda ağlıma pis fikir gətirməmək üçün əlimdən gələni edirdim, ancaq nə olursa olsun səsini eşitmədən yatmırdım, atamın qoxusu mənim üçün ən əziz şey olduğundan onun yastığından ayrılmırdım, hər gün şəklinin qarşısında oturub ona dualar oxuyurdum.
Atamın qəzaya düşməsi xəbəri gəldi: həmin gün səhər bacım qabırğasının dəhşətli şəkildə ağrıdığını və içində pis bir hiss olduğunu demişdi. Bir neçə saat sonra atamla əlaqə saxlayıb onları döyüş bölgəsinə aparan maşında qəzaya düşdüyünü, möhkəm əzildiyini və yeriməkdə çətinlik çəkdiyini öyrəndim. Dəhşətli ağrıları olmasına baxmayaraq, atam daha ağır vəziyyətdə olan müharibə iştirakçılarının olduğunu deyərək hərbi hospitala yerləşdirilməkdən imtina etmişdi. Bunu eşidəndə ona olan məhəbbətim, rəğbətim və hörmətim daha da artdı. Hər gecə atamın da içində olduğu yuxular görürdüm, buna görə də oyanmaq istəmirdim, çünki o indi yanımda deyil, böyük, bizim üçün mqəddəs və dəhşətli bir müharibənin tam ortasında idi. Müharibə dövründə hər gün yaxınlarımız gəlirdi, bizimlə söhbət edirdilər, ancaq, əlbəttə, heç kim atamın yerini doldura bilməzdi.
Atam üçün çox darıxmışdım, artıq şəkilləri, yastığı bəs etmirdi, atamı görmək istəyirdim, qəzada ağır yaralandığı üçün çox narahat idim. Anam zəng vurub mənim çox darıxdığımı, mümkündürsə, yanına gətirmək istədiyini dedi, atam bunun mümkün olduğunu deyəndə qanadlanıb uçacaqdım. Həmin gün səhəri necə etdim bilmədim, tez durdum, hazırlaşdım, dayım, bacım, anam və babamla birlikdə atamı görməyə getdik.
Atamı görəndə göz yaşlarımı tuta bilmədim, çünki çox arıqlamış və gücdən düşmüşdü, ancaq bunu ona bildirməmək üçün qucaqlaşanda özümü sıxdım. Anam müharibə zamanı hazırlanması çətin olan yeməklər götürmüşdü. Yemək boyunca mən əlimi stola uzatmadım, atamın yemək yeməyinə baxırdım, həmin anda ağlımdan bir çox fikirlər keçirdi, “ona bir şey olsa nə edərdim?” tez bu sualı beynimdən sildim, amma gözümü atamdan ayırmırdım, orda olduğumuz müddətdə ağır artilleriyanın səsi aydın eşidilirdi, atam dedi ki, bu bizim ordumuzun silahlarının səsidir, narahat olmayın. Ordan gələnə qədər bir an belə atamın yanından ayrılmadım, atam qolundan saatını açaraq mənə verib: “Məndən sənə yadigar qalsın”,- dedi. Həmin saatı hələ də ayrıca bir yerdə saxlayıram.
7 Noyabr, bütün gün atama zəng çatmırdı, gecə saat 2-də atamın telefonuna zəng çatdı, atam telefonunu açıdı, silah səsləri hər tərəfi bürümüşdü, mən təlaş içində idim. Atam dedi ki, indi yüksəkliyə qalxmışıq, ona görə şəbəkə tutur. Mən təşvişlə atamdan harada olduğunu soruşanda dedi “darıxma sabah sən gözəl bir xəbər eşidəcəksən”.
8 Noyabr, doğma yurdum, Şuşa işğaldan azad edildiyi, televizorda prezident, Silahlı Qüvvəllərin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev tərəfindən elan olunduqda mən anamın üzünə baxırdım, o donub qalmışdı, olanlar ona bir yuxu kimi gəlirdi, anamı qucaqladıqda gözlərindən düşən yanaqlarından süzülüb çiynimdə hiss etdiyim yaşlar onun 30 illik həsrətə verdiyi reaksiya idi. Mən anamı ilk dəfə bu qədər qarışıq duyğular içində görürdüm, həmin gün bütün Azərbaycan xalqı bayram edirdi, küçələrdə mahnı çalıb oynayan insanları, onların hərbiçilərimizə olan dəstəyini görmək həm də bizim həmrəyliyimizdən xəbər verirdi.
9 Noyabr, müharibənin bitməsi xəbərini eşidəndə gecə saat 2 idi, yerimdən necə durdum, necə anamın yanına qaçdım bilmirəm, tək yadımda qalan hadisə atama zəng vurub bu xəbəri onunla bölüşməyimiz idi, mən də həmin vaxt atamın yanında olub onu qucaqlamaq üçün hər şeyimi verərdim.
Prezident və Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin fərmanı ilə müharibə iştirakçıları medallarla təltif edilirdi, mən də siyahılarda atamın adını axtarmağa başladım və atama “Füzulinin azad olunmasına görə”, “İgidliyə görə”, “Xocavəndin azad olunmasına görə”, “Şuşanın azad olunmasına görə”, müdafiə nazirinin “Şücaətə görə” medallarına layiq görüldüyünü öyrəndim. Bu məni çox sevindirdi və bütün layiq görüldüyü medalları zəng edərək atama çatdırdım, o da mənə artıq polkovnik-leytenant rütbəsinə yüksəldiyini bildirdi.
31 dekabr, atama zəng etdim, danışığından maşında olduğunu başa düşdüm, hara getdiyini soruşanda əvvəl cavab vermədi, sonra narahat olduğumu başa düşüb “sənə sürpriz edəcəkdim, evimizə gəlirəm” dedi, mən tez xəbəri qaçıb babamgilə dedim, səhərə qədər yatmadıq, müharibə dövründə yanımızda olan bütün hər kəsi zəng edib çağırdıq. Atama qurban kəsdik, dünyanın ən xoşbəxt insanı idim.

Vətən müharibəsi polkovnik-leytenantı Rəşad İbrahimovun oğlu,
BDU Jurnalistika fakültəsinin 3-cü kurs tələbəsi İbrahimli Əlisahibin gözü ilə.

Eluca Atalı görüşünüzə gəlib

Əziz Bütöv Azərbaycançılar, sizləri İsveçdə yaşayan Asif Ata Ocağının evladı, tarixi əsərlər müəllifi və animalist yazıçı kimi tanınan, Güney Azərbaycan mücadiləsinə "İran Hizbullah zindanında" kimi dərdlərimizə tərcüman olan bir əsər bəxş etmiş filosof Eluca Atalının görüşlərinə dəvət edirik:
7 aprel 2025-ci il saat 11:00-da Nərimanov rayon Mərkəzi Kitabxanasında,
8 aprel 2025-ci il tarixində saat 11:00-da Səbayıl rayon Mərkəzi Kitabxanasında,
10 aprel 2025-ci ildə saat 15:00-da Neftçala rayonundakı Heydər Əliyev Mərkəzində görüşləri olacaq.

13-17 apreldə yazarımız balaca tamaşaçılarla birgə Naxçıvan Dövlət Milli Dram Teatrının səhnəsində "Odunçunun nağılı" və Naxçıvan Dövlət Kukla Teatrında "Ənqa quşu" tamaşalarını izləyəcək. Həmçinin Naxçıvan Mərkəzi Kitabxanasında "Ağ Göyərçin", "Əgər quşlar olmasaydı" və "Bir cüt göz" kitablarının təqdimatı və Naxçıvan Dövlət Universitetində görüşü keçiriləcək.
22 aprel 2025-ci ildə saat 15:00-da Ağstafa rayon Mədəniyyət Evində,
24 aprel 2025-ci il tarixində saat 14:00-da Yasamal rayonundakı Heydər Əliyev Mərkəzində görüşü olacaq.
Yaradıcılığında insan və onu əhatə edən dairədən bəhs edən yazarımızın qələmə aldığı mövzular rəngarəng və bədii təhlilləri dərin olduğundan oxucularını öz təsir dairəsinə salmağı bacarır. "Ənqa quşu" romanını oxuduqda özümüzü yerdə yox, səmada hiss etdiyimiz kimi.
İnanırıq ki, oxucuları müəlliflə görüşdən zəngin təəssüratla dönəcəklər.
Sizləri bu görüşlərdə suallarınızla birgə gözləyirik.