Vidadi Mustafayev yazır:

Etnik dillərdən qorxan İran: Pezeşkian hökuməti prezidentin öz vədinə əməl etməsinə icazə vermədi?
26 fevral 2025-ci il (8 esfənd 1403) tarixində İran İslam Respublikasının 12-ci Çağırış İslam Şura Məclisinin (Parlament) plenar iclasında Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnologiya Komissiyası”nın hazırladığı “Yerli və etnik dillərin ədəbiyyatının ölkə məktəblərində tədrisi haqqında Əsas qanunun 15-ci maddəsinin icrası layihəsi” müzakirəyə çxarılmış, sonrakı müzakirə üçün bütövlükdə qəbul edilməsi səsə qoyulmuşdur.
Layihə cəmi 6 bənddən ibarətdir.
Onun ikinci bəndində Maarif Nazirliyinin layihə üzrə vəzifəsinin yeni 1404/1405-ci tədris ilindən (2025/2026) başlayaraq lazımi hazırlıqlar görüb qaydaları müəyyən etmək, həftədə 2 saat sərbəst/fakultativ olmaqla, 7 - 10-cu siniflərdə yerli dillərdə ədəbiyyatın tədrisinin həyata keçirilməsi olduğu göstərilir.
Digər bəndlərdə dərslik, dillərin müəyyən edilməsi, müəllim hazırlığı, icra mexanizmi/nizamnaməsi və s. məsələlər öz əksini tapmışdır.
Müzakirələrdə əvvəlcə Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnologiya Komissiyası”nın sözçüsü Ehsan Əzimzadə layihənin təqdimatı ilə çıxış edərək, onun Əsas qanunun 15-ci maddəsi çərçivəsində hazırlandığını və həmin maddənin tələbinə uyğun olduğunu, milli birliyin möhkəmləndirilməsi, ədalətin təhsil sahəsində də bərqərar olması istiqamətində hərəkət etməyə yardım edəcəyini vurğulamışdır.
Sonra prosedur qaydasına uyğun olaraq layihənin əleyhinə və lehinə çıxışlar olmuşdur.
Layihə əleyhinə ilk olaraq Şimali Xorasan əyalətindən olan deputat çıxış etmişdir və o, İranda çoxsaylı etnosların olduğunu, onlardan bəzilərinin separatizm istiqamətində fəaliyyət göstərdiyini bəhanə edərək, layihənin qəbulunu hazırkı şəraitdə məsləhət bilmədiyini, həmin məsələnin parlamentdə nüzakirəyə qoyulmasına qarşı çıxdığını bəyan etmişdir. O, həmçinin ölkənin təhsil sisteminin layihənin icrasına hazır olmadığını, büdcə ayrılmadığını vurğulayaraq social-iqtisadi sahədə böyük narazılıqların olduğu hazırkı şəraitdə qəbul edilməsini məsləhət bilməmişdir.
Layihənin əleyhinə danışan digər deputat isə hazırda təlim-tərbiyə məsələsinin prioritet olmadığını, layihənin qəbulunun rəsmi dil olan fars dilinin zəifləməsinə səbəb olacağını, etnoslar arasında problemlər yaradacığını, milli təhlükəsizliyə xələl gətirəcəyini və digər qondarma cəhətləri vurğulamışdır.
Daha sonra layihənin əleyhinə danışan Tehran deputatı M.Kiçikzadə yerli və etnik dillərin məktəblərdə tədrisinin Əsas qanunun 15-ci maddəsinə zidd olduğunu, layihənin icrasının hökumətin vəzifəsi olduğunu qeyd etməyin əsassız olduğunu və digər saxta iradlarını bəyan etmişdir. İran parlamentinin spikeri M.B.Qalibaf yerli dillərin və ədəbiyytın tədrisinin Əsas qanunun 15-ci maddəsinə zidd olmadığını M.Kiçikzadənin diqqətinə çatdırmışdır.
Layihənin lehinə çıxış edən birinci deputat isə ana dilinin, həmin dildə ədəbiyyatın tədrisinin xalqlar arsında milli birliyin güclənməsinə xidmət edəcəyini qeyd edərək, ana dilinin insanın dünyanı bütün rəngarəngliyi ilə dərk etmək işində, eləcə də nəsillər arasında bağların yaradılması sahəsində əvəzssiz vasitə olduğunu diqqətə çatdırmışdır.
Layihənin lehinə danışan digər deputat həmin məsələnin 40 ildən çox bir zaman kəsiyində həll edilmədiyini, təqdim edilən layihənin milli təhlükəsizliyi gücləndirəcəyini, milli və etnik mədəniyyətlərin və kimliklərin qorunması və inkişafına xidmət edəcəyini diqqətə çatdırıb.
Layihənin lehinə çıxış edən digər rəsmi şəxslər sırasında Məclisin Rəyasət heyətinin üzvü, Təbrizdən olan deputat Ruhulla Mütəfəkkir Azad əvvəlcə İran cəmiyyətinin millətlər, etniklər və mədəniyyətlərdən ibarət olduğunu yada salıb Ali dini rəhbərin dediklərinə istinad edərək etniklərin təhlükəsizlik üçün qorxulu olmadığını vurğulamış, cəmi iki saat fakultativ bir dərsin təhlüksizlik üçün qorxu yaratdığı fikrini rədd etmiş və yada salmışdır ki, belə təfəkkür tərzi Pəhləvi dövrü üçün xarakterik idi.
Parlamenn iclasının icmalından istifadə edilən “tabnak.ir” saytı layihənin lehinə çıxış edən sonuncu deputat kimi Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnolgiya Komissiyası”nın sədri və həmin layihənin təşəbbüskarı, Təbrizdən oln deputat Əlirza Monadi Səfidanın adını qeyd etmişdir. O, hökumət nümayəndəsinin layihənin əleyhinə çıxış etməsini Əsas Qanuna hörmətsizlik adlandırmışdır. Əlirza Monadi Səfidan seçki kampaniyasında prezidentin 15-ci maddənin icra olunacağını vəd etməsini, Rəhbərin şəhidin həyat yoldaşına, uşaqlarına ana dilini öyrənməyi tövsiyyə etdiyini yada salmışdır.
“Mizanonline.ir” saytının verdiyi məlumata görə, müzakirədə hökumətin nümayəndəsi Seyid Kazım Dilxoş Əbatəri də iştirak etmiş və layihənin əleyhinə çıxış etmişdir. O, 15-ci maddənin özündə problemlər oduğunu qeyd etməklə yanaşı, layihənin Əsas qanunun 15-ci və 75-ci maddəsinə, Rəhbərlik qanunvericiliyinə (?), təhsil sistemi sahəsində əsas instansiya olan Ali Mədəni İnqilab Şurasının varlığına zidd olduğunu vurğulamış və digər iradalar söyləmişdir.
Sonda layihə səsə qoyulmuş, iclasda iştirak edən 239 nəfər deputatdan 104-nün lehinə, 130-nun əleyhinə səs verməsi və 5-nin bitərəf qalması ilə qəbul olunmamışdır.
Burada diqqəti çəkən əsas məqam hökumət nümayəndəsinin prezidentin vədi və əməldə göstərmək istədiyi mövqeyinin əksinə hərəkət etməsi olmuşdur.
Hökumət nümayəndəsi Seyid Kazım Dilxoş Əbatərinin mövqeyinə ilk münasibət bildirən Şərqi Azərbaycandan olan deputat qrupunun başçısı Əlirza Nəvin olmuşdur. O, hökumət nümayəndəsinin belə mövqeyinə görə təəssüfləndiyini bildirmiş və əlavə etmişdir ki, 15-ci maddəyə təhlükəsizlik baxımından yanaşılmasına, Fars dili və Ədəbiyyatı Akademiyasına, Ali Mədəni İnqilab Şurasına məsələni öz inhisarına alaraq, milyonlarla iranlının haqqının tapdalanmasına icazə verilməməlidir.
Sonda Əlirza Nəvin təbrizli deputatlar R.Mütəfəkkir Azad və Ə.M. Səfidana təşəkkür edərək demişdir: “Biz var gücümüzlə səsimizi ucaltdıq, lakin hökumət və məclis eşitmədi”.

ASAP Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar xarici ölkələrdə silsilə tədbirlər keçirib

Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi ilə Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platforması (ASAP) tərəfindən Avstriya, Macarıstan, Gürcüstan, Şotlandiya, Türkiyə və Böyük Britaniyada Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümünə həsr olunmuş silsilə anım tədbirləri keçirilib.

Macarıstanın Budapeşt şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondu, Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platforması (ASAP), Macarıstandakı Azərbaycan Evi və “Azərbaycan-Macarıstan Məzunları” İctimai Birliyinin (AHAU) birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Macarıstanda yaşayan azərbaycanlı gənclərin iştirak etdiyi tədbir zamanı XX əsrin dəhşətli faciəsi olan Xocalı soyqırımı qurbanlarının əziz xatirəsi ehtiramla yad edilib. Ölkəmizin Macarıstandakı səfiri Tahir Tağızadə və Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun icraçı direktoru vəzifəsini icra edən Qədir Xəlilov çıxış edərək qeyd ediblər ki, Xocalı soyqırımına hüquqi-siyasi qiyməti ilk dəfə dahi liderimiz Heydər Əliyev verib. Məhz Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə 1994-cü ilin fevral ayının 24-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi “Xocalı Soyqırımı Günü haqqında” qərar qəbul edərək BMT-yə və dünya dövlətlərinə bu qətliamın mahiyyətini açıqlayıb, beynəlxalq ictimaiyyəti erməni terrorizminə qarşı təsirli tədbirlər görməyə çağırıb. Tədbir "Xocalıya Ədalət" kampaniyası çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi, CVN TV, Belə-belə işlər və "CAVAN" Gənclər Hərəkatının birgə təşkilatçılığı ilə hazırlanmış "Əsirlikdə 8 gün" adlı filmin nümayişi ilə davam edib.

Avstriyanın Vyana şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondu, Avstriyadakı Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi və Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platformasının (ASAP) birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş tədbir keçirilib. Tədbir zamanı gənclərlə 26 fevral 1992-ci ildə erməni qəsbkarları tərəfindən xalqımızın başına gətirilən Xocalı faciəsi haqqında müzakirələr aparılıb. Bildirilib ki, Xocalı faciəsi bütün insanlığın faciəsi olmaqla yanaşı bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş vandalizm aktıdır. Çıxışlarda Avstriya Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktor müavini Elgün Niftəli, ölkəmizin Avstriyadakı səfirinin müavini Mahur Qasımov, Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun icraçı direktoru vəzifəsini icra edən Qədir Xəlilov və Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platformasının icraçı direktor müavini Güldanə Dadaşova Xocalı soyqırımının tarixi, Ulu Öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Xocalı soyqırımına dövlət səviyyəsində münasibət bildirməsi və Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ordumuzun 44 günlük Vətən müharibəsində Xocalı soyqırımının günahsız qurbanlarının qisasını döyüş meydanında alması haqqında danışıblar. Daha sonra Xocalı soyqırımının canlı şahidi olmuş, mərhum Dürdanə Ağayevanın həyatına həsr olunmuş "Əsirlikdə 8 gün" adlı film nümayiş etdirilib.

Şotlandiyanın Aberden şəhərində Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümünə həsr olunmuş aksiya keçirilib. Məlumatlandırma xarakterli aksiya zamanı Şotlandiyada yaşayan azərbaycanlı gənclər paytaxt sakinlərinə və şəhərin qonaqlarına bukletlər paylayıb. Bukletlərdə erməni vandalizminin acı nəticələri, eləcə də faciə qurbanları ilə bağlı statistik faktlar qeyd olunub. Aksiyanın əsas məqsədi ermənilərin Xocalıda törətdikləri qətliamın insanlığa qarşı ağır cinayət olduğunu yerli ictimaiyyətə və xarici vətəndaşlara çatdırmaq olub.
Gürcüstanın Tbilisi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı Səfirliyinin təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlı gənclərin iştirakı ilə baş tutan tədbir zamanı Xocalı faciəsinin tarixi, həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində aparılan işlər, soyqırıma hüquqi qiymətin verilməsi ilə bağlı ölkəmizin səyləri və oxşar hadisələrin təkrarlanmaması üçün tarixdən ibrət almanın önəmindən bəhs olunub. Ölkəmizin Gürcüstandakı səfiri Faiq Quliyev çıxış edərək erməni silahlı dəstələrinin Xocalı şəhərində törətdikləri vəhşiliklər, o cümlədən Ulu Öndər Heydər Əliyevin sayəsində Xocalı soyqırımının dünyaya tanıdılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər haqqında danışıb. Eyni zamanda, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-sına keçən gecə ermənilərin Xocalıda törətdikləri insanlıqdan uzaq vəhşiliklərindən bəhs edən videoçarx nümayiş etdirilib.
Böyük Britaniyanın London şəhərində Azərbaycan Respublikasının Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığındakı Səfirliyinin təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımın 33-cü ildönümünə həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Azərbaycanlı tələbə və məzunların iştirakı ilə keçirilən görüş zamanı ölkəmizin Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığındakı Fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Elin Süleymanov çıxış edərək bildirib ki, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ordumuz 44 günlük Vətən müharibəsində Xocalı soyqırımının günahsız qurbanlarının qisasını döyüş meydanında aldı. Tədbir zamanı, həmçinin soyqırım vəhşiliklərini əks etdirən videoçarx da nümayiş etdirilib, gənclərin sualları cavablandırılıb.
Əlavə olaraq, Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar onlayn tədbir keçirilib. ASAP Türkiyə nümayəndəliyinin aktiv üzvləri, Türkiyədə yaşayan azərbaycanlı gənclər və Üsküdar Universitetinin akademik heyətinin iştirak etdiyi tədbirdə Xocalı qətliamının insanlığa qarşı törədilmiş cinayət kimi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınması, bu faciəni törədənlərin hüquqi müstəvidə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi və haqq səsimizin dünyaya çatdırılması məqsədilə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə fəaliyyət göstərən “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində petisiyaya imza toplanması ilə bağlı danışılıb, faciənin ağrı-acısını özündə əks etdirən şəkillər nümayiş olunub. Çıxışlar zamanı qeyd olunub ki, illər ötsə, əsrlər bir-birini əvəz etsə də, Xocalı soyqırımı xalqımızın qan yaddaşından heç vaxt silinməyəcək. Bu faciə zamanı qədim Azərbaycan şəhəri Xocalı yerlə-yeksan edilib, uşaq, qadın, qoca bilmədən insanlar vəhşicəsinə qətlə yetirilib, itkin düşüb, əsir alınaraq əzab və işgəncələrə məruz qalıblar.

Xankəndidə Xocalı qurbanlarının xatirəsi yad edildi -Fotolar

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəliyi və Qarabağ Unversitetinin birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar anım tədbiri keçirilib. Dövlət himninin səsələnməsi, şəhidlərin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlayan mərasimdə Xocalı şahidləri də, Xocalı şəhidlərinin doğmaları da o dəhşətli gecədən danışıblar. Oğlu, qardaşı, həyat yoldaşı ilə birlikdə ailəsinin 14 üzvünü Xocalı faciəsində itirən Elmira Allahverdiyeva bu sözləri ilə hamını kövrəldib:Bu gecə səhərədək gözümə yuxu getmədi. Açılan qara səhərinizə qurban olum ay xocalılar.
Tədbirdə çıxış edən digər natiqlər də faciənin xalqımıza yaşatdığı ağır mənəvi-psixoloji iztirablarıdan, erməni vəhşiliklərindən söz açıblar.Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəliyinin əməkdaşı Səbuhi Qəhramanov Xocalı soyqrımının bəşər tarixində ən ağır faciələrdən biri olduğunu, ermənilərin dinc əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşiliklərdən danışaraq, Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması sahəsində aparılan genişmiqyaslı işləri tədbir iştirakçılarının nəzərinə çatdırıb.S. Qəhramanov 2023- cü ilin 15 oktyabr tarixində Prezident İlham Əliyevin Xocalı şəhərində Azərbaycanın dövlət bayrağını qaldırdığını, Xocalı faciəsi qurbanlarının qisasının döyüş meydanında alındığını vurğulayıb. Anım mərasimində Xocalı soyqırımına dair hazırlanan videoçarxlar da nümayiş olunub.

Xankəndi, Xocalı və Ağdərədə bayraqlar yarıya qədər endirildi- FOTOLAR

Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar Xankəndi şəhərində, Xocalı və Ağdərədə dövlət orqanlarına məxsus inzibati binaların qarşısında ucaldılan dövlət bayrağımız yarıyadək aşağı endirilib. Bu gün saat 17.00-da isə Azərbaycanın bütün ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad ediləcək.

“Xocalıdan gələn var”

Niderland krallığında, Haaqa şəhərində Xocalı sakini, ailə üzvlərini Xocalı faciəsində itirmiş jurnalist, yazıçı-publisist Səriyyə Müslümqızının “Onlar heç zaman böyüməyəcəklər” (Ze werden nooit volwassen “) və “Xocalıdan gələn var” (Geesten uit Khojaly) adlı kitablarının Holland dilində təqdimatı olub. Yazıçı Henri van Rens təfəfindən tərcümə olunmuş, o dəhşətli gecədə həyatını itirən qadınlar və uşaqların ölüm anını təsvir edən bu kitab, iştirakçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılanıb. Kitabın holland dilində tərcümə olmasının əsas səbəbi isə Dünya Ədalət Məhkəməsinin məhz Niderland Krallığında yerləşməsidir. Müəllif, 32 ildən sonra Xocalıya qayıdan Səriyyə Müslüm qızı çıxışında bildirib ki, ədalətin ocağı sayılan Niderland, Xocalı soyqırımının ədalətli həlli, bu qətliamı törədənlərin cəzalanmasını təmin etməlidir.Uzun illər həsrətində olduğu Xocalıya, bu gün yenidən həyatın qayıdıtdığından danışan Səriyə xanım bundan sonra vətənimiz və xalqımızın bir daha belə məşəqqətlər görmək istəmədiyini də arzulayıb. Qeyd edək ki, Xocalı Soyqırımının 33-cü ildönümü ilə bağlı Niderland Krallığında anım mərasimi də keçirilib. Haaqa şəhərində Xocalı faciəsi qurbanlarının xatirəsini əbədiləşdirən abidə ziyarət olunub. Xocalı qurbanları, vətən uğrunda şəhid olmuş qəhrəmanların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla anılıb. Abidə önünə əklil və çiçəklər qoyulub. Anım mərasimini təşkil edən Holland- Azərbaycan Türk Kültür Dərnəyinin başqanının video çıxışı izlənilib. Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bu gün Almaniyada da yad ediləcək. Xocalıya qayıdış, Prezident İlham Əliyevin Xocalıya səfəri, Xocalıya dönən xocalılarla görüşünü əks etdirən videolar nümayiş olunacaq.

Yeganə Qəhrəmanova
ADPU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Azərbaycanda milli dil uğrunda mübarizə tarixindən
Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı, məktəblərimizdə ana dilinin tədrisi, dilimizin yazı qaydaları kimi məsələlərə hələ XIX əsrin ortalarından başlanılmışdır. Anadilli məktəblərin açılması, dilimizin tədrisi uğrunda mübarizə aparan maarifpərvər ziyalılar bu yöndə var gücləri ilə çalışmış, XIX əsrin əvvəllərindən milli maarifçilik hərəkatının meydana gəlməsi ilə dilimizin qorunması və inkişafı uğrunda xüsusi işlər görmüşlər. Görkəmli maarifçilər A.Bakıxanov, H.Zərdabi, M.F.Axundov, M.Ş.Vazeh, İ.Qutqaşınlı və digər ziyalılar yeni tipli məktəblərin yaradılması və inkişaf etdirilməsi, ana dili dərslərinin tədrisi məsələsinə diqqət yetirmiş, həmin məktəblərdə təhsil alan uşaqlarının sayının artırılması istiqamətində böyük səylə çalşmışdılar. Həmin vaxta qədər ölkəmizdə fəaliyyət göstərən mədrəsə və dini tipli məktəblərdə ərəb və fars dilləri əsas tədris dili olsa da, dövrün ədəbi, bədii və elmi əsərləri bu dillərdə yazılsa da, XIX əsrin başlanğıcından məktəblərimizdə ana dilində tədrisin təşkili məsələsi dilimizin inkişafı və qorunması yönündə xüsusi mərhələ təşkil etmişdi. Azərbaycan dili nəinki Zaqafqaziyada, bütünlükdə Yaxın Şərqdə əhəmiyyətli rolunu genişləndirmiş, həmin dövrə qədər əhali arasında ancaq danışıq dili vəzifəsini yerinə yetirsə də, bu dövrdən müstəqil fənn olaraq Azərbaycanda və Qafqazın İrəvan, Tiflis, Dərbənd, Qori, Stavropol, Kutaisi və başqa böyük şəhərlərində təzə açılan dövlət məktəblərində tədris planlarına və proqramlara daxil edilmişdi.
Dilimizn bu dövrdəki vəziyyətini təhlil edən Fəxriyyə Cəfərova “Dil hər bir xalqın varlığının təzahürü, onun milli sərvətidir” adlı məqaləsində yazır ki, “Maarifpərvər ziyalılar cəmiyyətin inkişafını, ictimai-milli təfəkkürün yüksəldilməsini, ilk növbədə, dilə münasibətdə görürdülər. Onların fikri belə idi ki, dünyəvi elmlər hər bir xalqa öz ana dilində çatdırılmalıdır”.
Azərbaycanda milli mətbuatımızın ilk qaranquşu sayılan "Əkinçi" qəzeti ana dilimizin qorunması, bu dili inkişaf etdirmək və geniş xalq kütlələri ilə aydın, anlaşıqlı dildə danışmaq və ünsiyyət yaratmaq baxımından böyük işlər görmüşdür. Qəzetin bu istiqamətdəki fəaliyyəti bu gün də öz əhəmiyyətini itirməmiş, hər zaman ana dilimizin qorunması işində nümunə olmuşdur. "Əkinçi" Azərbaycan-türk dili probleminə xüsusi diqqət yetirir, dilimizin təkmilləşdirilməsi məsələsini vacib hesab edirdi. Qeyd olunan məsələ ilə əlaqədar qəzetin səhifələrində təbliğati məqalələlər dərc olunurdu. Qəzetdəki yazıların hər zaman sadə, aydın anlaşıqlı olması, xalq dilini əks etdirməsi özü fikrimizi sübut edir. Bu məsələ böyük mütəfəkkir M.F.Axundzadəni də çox düşündürdüyündən o, H..Zərdabiyə də "Əkinçi"nin dilinin necə olması haqqında tövsiyələr verirdi. M.F.Axundzadə Həsən bəy Zədabiyə 1875-ci il 21 aprel tarixli məktubunda qəzetin üslub gözəlliyindən, məlumatların incə və aydın şərhindən yazırdı. Bu məktubda orfoqrafiyanın düzgünlüyünü də vurğulayır, qəzetin dilimizi qüsurlardan təmizləmək üçün nümunə olduğunu yazırdı. O bu işdə öz komediyalarının orfoqrafiyasındakı imla qaydalarını əsas tutmağı məsləhət görürdü. İlk dəfə dilimizdə durğu işarələrindən istifadə və durğu işarələri təlimini “Əkinçi” qəzetində tətbiq edən M.F.Axundzadə böyük vətənpərvər kimi, dilimizlə, onun yazısı ilə bağlı çətinlikləri aradan qaldırmağa çalışırdı.
Həsən bəy Zərdabinin həyat yoldaşı Hənifə xanım göstərirdi ki, Həsən bəy hər zaman saf türkcə tərəfdarı olmuşdur. Onun nəşr etdirdiyi qəzetin dilini də Qafqazın bütün müsəlmanları aydın anlayırdı. Hənifə xanımın yazdıqlarından aydın olur ki, Həsən bəy Zərdabi krımlılardan, sibirlilərdən, volqaboyu tatarlarından ərəb dilində yazılmış məqalələr alır, onları ərəb dilini mükəmməl bilən Qazanlı bir mollaya tərcümə etdirirdi. Tərcümələri nümunə kimi yazı müəlliflərinə qaytarır, hər birindən ana dilində yazmalarını istəyirdi. Həmin müxbirlər tədricən öz ana dillərində yazırdılar. Həsən bəy müxbirlərə ana dilində məqalə yazmağı öyrətdiyi üçün fəxr edirdi.
H.Zərdabi başda olmaqla “Əkinçi”nin əməkdaşları maarifçiliyin mühüm əlamətlərindən biri kimi kitab çapına xüsusi önəm verirdi. Lazım olan əhəmiyyətli kitablar başqa dillərdən dilimizə tərcümə olunurdu. O göstərirdi ki, millət qeyrəti çəkənlər Türkiyədə çap olunan kitablardan gətirib, öz ana dilimizdə çap elətdirib, xalqa pulsuz və ya ucuz qiymətə paylasa, məktəblərimizdə lazımsız kitabların əvəzinə həmin yeni kitablar oxunar…
“Əkinçi“ qəzeti xalqın maariflənməsi işinə xidmət etdiyindən türk-müsəlman dünyasında böyük əks-səda yaratmışdı. Böyük türkçü, “Tərcüman“ qəzetinin baş redaktoru İsmayıl bəy Qaspıralıya “Əkinçi“nin və şəxsən Həsən bəyin göstərdiyi müsbət təsiri də qeyd etmək lazımdır. İ.Qasprinski Baxçasaraydan, Krımdan Həsən bəyə Zərdabiyə məktub yazmış, “Tərcüman“ adlı bir qəzet nəşr etdirmək istədiyini xəbər vermiş, ondan xeyir-dua istəmişdi. Daha vacibi bu idi ki, Həsən bəydən qəzetin idarəçiliyinə rəhbərliyi öz üzərinə götürməyi xahiş etmişdi.. Bu məktub Həsən bəy Zərdabidə böyük ruh yüksəkliyi, bayram əhvalı yaratmışdı. Həsən bəy sonralar Zərdabda yaşayarkən “Tərcüman“ qəzetinə abunə olmuş, qəzeti alıb oxumuş, başqa insanlara da oxutdurmuşdı.
Əlimərdan bəy Topçubaşov özünün “Azərbaycanın mayakı” xatiratında yazırdı ki, İsmayıl bəy daim deyirdi ki, Rusiya ərazisində türk mətbuatının tarixi məhz “Əkinçi“ qəzetindən başlanır və Həsən bəy Zərdabi bu mətbuatın patriarxıdır. İsmayıl bəy mütərəqqi ziyalı kimi Həsən bəyi öz müəllimi adlandırırdı.
Türk dünyasının böyük ziyalılarından olan Yusif Akçuranın Həsən bəyə münasibəti də çox yüksək səviyyədə idi. O göstərirdi ki, İsmayıl bəy Qaspiralının “Dildə, fikirdə, işdə birlik” şüarı məhz Həsən bəy Zərdabidən qaynaqlanır. Y.Akçura bu barədə məlumatı İ. Qaspıralının şəxsi kitabxanasında saxladığı “Əkinçi” qəzeti kolleksiyasından aldığını yazır, Azərbaycanda maarifçilik mədəniyyətinin və maarifçilik fəlsəfəsinin yaranması və inkişafında "Əkinçi” qəzetinin, eləcə də H.Zərdabinin rolunu tarixə yazılmış xüsusi xidmət kimi qiymətləndirirdi.
Burada maraqlı məsələlərdən biri də yazılarını qəzetdə “Vəkili-naməlum” adı nəşr etdirdiyi dostu M. F. Axundzadənin "Əkinçi”yə məktublarıdır. M.F.Axundzadə insanları nəzəri maarifçilikdən real, praktiki maarifçiliyə çağırırdı, yəni döyüşkən maarifçiliyi təbliğ edirdi, Onun əsas prinsipi bu idi ki, “Damcı daşı deşər”..
M.F.Axundzadə “Kəmalüddövlə məktubları” əsərində və digər əsərlərində sadə yazmaq, sözləri düzgün seçmək, durğu işarələrindən istifadə etmək kimi önəmli məsələlərə, o cümlədən milli dildə terminologiya məsələsinə xüsusi önəm verirdi. Köhnə ərəb-fars sözlərinin və terminlərinin yeni rus-Avropa sözləri və ya milli sözlərlə əvəzlənməsini zəruri hesab edirdi. Mütəfəkkir öz elmi əsərlərini, yəni traktat və məqalələrini daha çox Azərbaycan türkcəsində yazırdı, ana dilimizin ən yeni elmi mülahizələri əks etdirməyə qabil dil olduğunu göstərirdi. Onun elmi üslubu XIX əsrdə Azərbaycanda elmi üslubumuzun inkişafında xüsusi bir mərhələ təşkil edir. Belə ki, Azundzadə özünəqədərki prosesi həm yekunlaşdırmış, həm də perspektivlər müəyyənləşdirmişdir.
Beləliklə, XIX əsrin əvvəllərindən başlayan maarifçilik hərəkatının milli dil siyasəti əsrin ortalarına və sonlarına doğru daha böyük vüsət almağa başladı ki, bu işdə həm ədəbiyyatımızın, həm də milli mətbuatımızın, o cümlədən ilk mətbuat orqanımız olan “Əkinçi” qəzetinin danılmaz rolu var idi. Maarifçilər dilimizin gələcək inkişafına böyük ümidlərlə baxır, başa düşürdülər ki, ardıcıl və fədakar mübarizə nəticəsində ana dilimizin fəaliyyət və nüfuz dairəsi də günbəgün artacaq, bu dildə təhsil alanların, bu dildə çəkinmədən danışan və bundan qürur duyanların sayı daha da çoxalacaq.
XIX əsrdə başlayan milli dil uğrunda mübarizə XX əsrin əvvəllərində daha da güclənmişdi. Azərbaycan mətbuatı həmin dövrdə ədəbi dil uğrunda mübarizənin önündə dayanır, ziyalılarımız bu işdə xüsusi rol oynayırdılar. Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Nəriman Nərimanov, Firudin bəy Köçərli, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Üzeyir Hacıbəyli, Əhməd Cavad və digər milli ruhlu ziyalılar bütün gücü ilə ana dilimizin müdafiəsinə çalışırdılar. Bu elə bir dövr idi ki, hələ dilimizin statusu tam dəqiqləşdirilməmiş, ziyalıların bir çoxu ədəbi dil kimi osmanlı türkcəsini qəbul edirdi.
Bu şəxslərə qarşı mübarizədə C.Məmmədquluzadənin böyük xidmətləri olmuşdu. Onun yaradıcılığındaəsas mövzulardan biri ana dilinin saflığı və əlifba məsələsi, eləcə də ortaq türk ədəbi dili məsələsi idi. C. Məmmədquluzadə ana dilimizi inkişaf etdirmək, cəmiyyətdə ana dilin əhəmiyyətini dərk etmək məsələsini yüksək qiymətləndirirdi.
Milli dil uğrunda gedən mübarizənin qabaq cərgələrində gedən Cəlil Məmmədquluzadə bildirirdi ki, “Molla Nəsrəddin” jurnalının əsas mövzularından birincisi məhz ana dil məsələsi idi. Sonralar “ Xatiratım”dı yazarkən C.Məmmədquluzadə ana dili məsə¬lə¬sinin jurnalın ilk nömrələrindən strateji məsələ kimi qoyulduğunu göstərərək yazırdı: “Necə ki oxucularımıza məlumdur, biz “Molla Nəsrəd¬din” məcmuəsini açıq ana dilində yazmağa başladıq. Biz bu dilə o səbəbdən ana dili adı qoyuruq ki, bu dildə yazı yazanda və ortalığa “ana” söhbəti gələndə biz “ana”nı, “ana” da yazırıq, am¬ma qeyri yazıçılarımız, xah o vədə və xah indi yazılarında “ana” ləfzi rast gələndə, “ana” sözü əvəzinə “madər” yazırlar və həmçinin “ata” sözü əvəzinə “padər” yazırlar”.
C.Məmmədquluzadə molla nəsrəddinçilərin dil barəsində xüsusi mövqeyi olduğunu vurğulayır, bu əqidə ilə “Mol¬¬la Nəsrəddin”i meydana gətirdiklərini bildirirdi. Onların xalq dilinə uyğun aydın, anlaşıqlı şəkildə istifadə etdiyi ana dilimiz ümumtürk xalqlarıı üçün ünsiyyət vasitəsi olaraq arzu et¬di¬kləri bir dil idi.
Göründüyü kimi, M.Cəlil ümumtürk dili üçün ortaq imla və ədəbi dil məsələsini ən vacib amil kimi irəli sürürdü.
XX əsrin əvvəllərindən etibarən xalqımızın azadlığı və milli dirçəlişi uğrunda çalışanlardan biri də Ö.F.Nemanzadə idi.
Ömər Faiq 1919-cu ildə “Milliləşmək” adlı məşhur məqaləsini “Azərbaycan” qəzetində nəşr etdirir. Burada milli dil məsələsini azərbaycançılığın mühüm atributu olaraq diqqət mərkəzində saxlanılır. Müəllif milli dilin önəmini qeyd edərək yazır ki, milli dildən məhrum olduğu, ondan uzaqlaşdığı gün millətin qəbrinə yaxlaşmış deməkdir”.
“Yazımız, dilimiz, ikinci ilimiz” adlı əhəmiyyətli məqaləsində müəllif dilimizin əsas fonomorfoloji qanunu olan ahəng qanununu unudub sözlərimizi ərəbləşdirmək, farslaşdırmaq istəyənlərə kəskin cavab verir, milli dil problemininin necə önəmli olduğunu anlayan Ömər Faiq yazırdı ki: “Bədbəxt o millətdir ki, özgə millətin silahından ziyada dil və ədəbiyyatına əsir olaraq yaşamaqdadır…”
“Molla Nəsrəddinçi”lər arasında M.S.Ordubadinin də xüsusi yeri var idi. O, haqlı olaraq yazırdı ki, hər bir xalq hər zaman öz doğma ana dilinə sonsuz rəğbət və məhəbbət bəsləməli, yeni nəsillərdə də ana dilinə əbədi sevgi aşılamalıdır.
M.S.Ordubadi çox düzgün göstərirdi ki, ana dilinin qorunması və saflığı yolunda mübarizədə xalqın bütün qələm adamları eyni mövqedən çıxış etməli, hər bir yazar bu işə töhfəsini verməlidir. Onun fikrincə, dil hər zaman inkişafda olmalı, bu inkişafı ana dilinə bütün ruhu, varlığı ilə bağlı olan görkəmli şəxsiyyətlər öz əsərləri ilə gerçəkləşdirməlidir.
M.S.Ordubadi doğru olaraq qeyd edirdi ki, yazıçılar dilin inkişaf qanunauyğunluqlarını dərindən bilməli, qayda-qanunlarına vaqif olmalıdır. Özünün “Şeirimiz haqqında bir neçə söz” adlı məqaləsində mütəfəkkir şairlərimizin əsərlərindəki dil hərcmərcliyini, yazıçıların ədəbi dil normalarını bilməmələrini, bu normalarla hesablaşmamalarını qəbul etmir, doğma dilin inkişafı naminə çalışmasını hər bir yazarın əsas vəzifələrindən biri hesab edirdi.
Ana dilimizin saflığı, qorunması və inkişafı uğrunda mübarizə görkəmli dövlət xadimi, publisist, yazıçı, dramaturq Nəriman Nərimanovun da marifçilik fəaliyyətininin əsas xəttini təşkil edirdi. N. Nərimanov öz fəaliyyətində azərbaycançılıq ideyasını ana xəttini məhz milli dil məsələsində görürdü.
Azərbaycan tarixinin böyük simalarından, tarixi şəxsiyyətlərindən biri kimi adını, həyat və mübarizə yolunu xalqımızın milli mübarizə tarixindən, ictimai-siyasi, milli-mədəni, elmi-pedaqoji fəaliyyət yolundan ayrı təsəvvür etmək mümkün olmayan böyük ictimai-siyasi xadim, inqilabçı, maarifçi, nasir, dramaturq, publisist, müəllim, həkim, teatrşünas kimi məşhurlaşmış Nəriman Nərimanovun yaradıcılığı müxtəlif sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycan dili və dilçilik araşdırmaları baxımından da dəyərli və zəngin mənbə rolunu oynayır. Dilimizi həm xalqımızın, həm də digər xalqların nümayəndələrinə öyrətmək məqsədilə dərsliklər yazan, ana dilini yad ünsürlərlə korlayanlara qarşı daim mübarizə aparan, öz ana dilini dərindən sevən və sevdirməyə çalışan, milli dillərin istismar olunduğu bir dövrdə Azərbaycan dilinin dövlət dili olması haqqında fərman imzalayan N.Nərimanovun dilçilik elmi sahəsində apardığı ardıcıl və fədakar mübarizəni, bu sahəyə aid yazdığı çoxsaylı qiymətli əsərləri və əhəmiyyətli fikir və mülahizələrini araşdıranlar haqlı olaraq onu dilçi alim hesab edir, Azərbaycan dilçilik elminə xüsusi xidmətlər göstərdiyini vurğulayırlar. Çünki dil məsələsi N.Nərimanovun marifçilik, elm və mədəniyyət sahəsində apardığı fəaliyyətin əsasını təşkil edir, davamlı və məqsədyönlü xarakter daşıyırdı. O, ta XIX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq bütün həyatı boyu mədəni sərvətlərimizin mühafizəsinə, ana dilimizin saflığı məsələlərinə diqqət yetirmiş, Azərbaycan dilçilik elminin, maarif və mədəniyyətimizin inkişafı istiqamətində ciddi səylə çalışmışdır.
Azərbaycan dili və milli dil uğrunda mübarizə aparanlardan biri də Məhəmməd ağa Şahtaxtlı olmuşdur. Ümumilikdə “Azərbaycan dili” məfhumunun və ya anlayışının təşəkkülündə böyük tarixi xidmətləri olan bir ziyalı kimi M.Şahtaxtlı hələ 1891-ci ildə bu məsələ ilə əlaqədar “Kaspi” qəzetində 93-cü nöm¬¬rədə “Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandırmalı?” adlı məqalə çap etdirmiş və orada öz narahatlığını ifadə edərək göstərmişdi ki, “Yaxın zamanlara qədər Zaqafqaziya islam əhlini rus dilin¬də müsəlman adlandırırdılar. Bu anlayış altında təkcə is¬lam dininə sitayiş edənləri yox, ümumiyyətlə türk dilində da¬nı¬şan Rusiya Zaqafqaziyasının əhalisini nəzərdə tuturdular. Din¬lə¬rinə görə ruslar tərəfindən xalqın belə adlandırılması mü¬səl-man¬ların özlərindən qaynaqlanır. Çünki onlar indiyə qədər mil¬li dil və din anlayışlarını itirib, öz xalqlarını və öz dillərini mü¬səlman adlandırırdılar”
Azərbaycan xalqını uzunmüddətli müharibələrdən xilas edib müasir dünya mədəniyyətinə qovuşdurmaq, Şərq və Qərb mədəniyyətini bir-birinə yaxınlaşdırmaq, Qərb mədəniyyətinə daha yaxından yiyələnmək maarifçilərin əsas məqsədlərindən biri idi və bu prosesdə dilimizin rolunun yüksəldilməsi uğrunda ciddi iş aparırdılar. Yeni düşüncə tərzinə malik ziyalılar ayrı-ayrı dövrlərdə Qafqazda inzibati-mədəni mərkəz olan Tiflis şəhərində məskunlaşaraq milli- mədəni və ideoloji baxımdan hərtərəfli mühit yarada bilmişdirlər. Həmin dövrüdə “Şərqi-Rus” qəzeti və “Molla Nəsrəddin” jurnalı Tiflisdə nəşr olunmuşdu. Bu mərhələni tədqiq edən mütəxəssislər yazır ki, “XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandan Rusiyanın, Qərbin elm-mədəniyyət mərkəzlərinə təhsil arxasınca gedənlər, həmin mərkəzlərdə bu və ya digər səviyyədə Azərbaycan mühiti, yaxud təəssüratı formalaşdıranlar ilk mühacirətin (mədəni mühacirətin) ənənələrini davam etdirirdilər” (Nizami Cəfərov, Vüqar Sərdarov, Altay Cəfərov. Azərbaycançılıq ideologiyasının etnoqrafik əsasları. «Elm və təhsil», 2016)
Müəlliflər ilk mədəni mühacirət hadisəsini izah etdikdən sonra Azərbaycanda ikinci mühacirət dövrü haqqında yazılır: “Xalq Cümhuriyyətinin yaranıb süqut etməsi, ölkədə ictimai-siyasi, ideoloji mübarizələrin meydanının genişlənməsi ilə Azərbaycan mühacirətinin tarixində ikinci dövr başladı ki, onun xarakteri əvvəlki dövrdən fərqlənirdi: bu, siyasi mühacirət idi. Xalq Cümhuriyyətinin süqutu, sovet-kommunist repressiyalarının gücləndiyi illərdə 50 mindən artıq azərbaycanlı Türkiyəyə köçməyə məcbur olmuşdur. Onların içərisində süqut etmiş Cümhuriyyətin rəhbərləri də vardı. Türkiyəyə köçmüş mühacirlərin bir hissəsi oradan müxtəlif Qərb ölkələrinə (Fransa, Almaniya, ABŞ və s.) yayılmışlar” (Nizami Cəfərov, Vüqar Sərdarov, Altay Cəfərov Azərbaycançılıq ideologiyasınm etnoqrafik əsasları «Elm və təhsil», 2016).
Yuxarıda göstərdiklərimiz XIX əsr Azərbaycan ictimai mühitində dilimizin milli dil kimi inkişafı və məktəblərdə tədrisi istiqamətində atılmış addımlar, o dövrkü maarifçilik hərəkatının ümumi məqsədləri barədə məlumat almağa imkan yaradır. Lakin bunu deməyi özümüzə borc bilirik ki, Azərbaycan dili uğrunda ziyalılarımız nə qədər inadlı və ardıcıl mübarizə aparsalar da, milli dilimizin inkişafı üçün ən münbit şərait ölkəmizin müstəqillik əldə etməsindən sonra yaranmışdır. Xüsusilə Ulu öndər H.Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra dilimizin inkişafı ilə bağlı zəruri fərmanlar verildi. “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman böyük tarixi əhəmiyyət kəsb etdi. Ümummilli lider H. Əliyevin Sərəncamı ilə avqustun 1-i hər il ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilir.
Cənab İlham Əliyev 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncama uyğun olaraq 150 cilddən ibarət “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası”, 100 cilddən ibarət “Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası”, yenə 100 cilddən ibarət “Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası” seriyasına uyğun nəşrlər latın qrafikası ilə çap olunmuşdur. 23 may 2012-ci ildə isə “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” ölkə prezidentinin sərəncamına əsasən ölkəmizdə dilimizin milli varlığının qorunması və daha da inkişafı istiqamətində böyük perspektivlər açılmışdır. Bu baxımdan bizim əsas işlərimizdən biri də dilimizin saflığı və qorunması uğrunda mübarizə aparmış tarixi şəxsiyyətlərimizin və ziyalıların fəaliyyətini geniş və hərtərəfli öyrənmək, onların qoyduğu şərəfli yolu davam etdirməkdən ibarətdir..

Dil ilahi bir qüvvədir!

Heydər ƏLİYEV: "Mən fəxr edirəm ki, türk dillərinə mənsub olan Azərbaycan dili bu qədər zəngindir, bu qədər bədii ifadələrlə doludur və biz həyatın bütün sahələrinə aid olan fikirlərimizi öz ana dilimizdə ifadə edə bilərik".
Dil mədəniyyətin bünövrəsidir, çünki dilin köməyi ilə ünsiyyət qurulur, mədəni normalar müəyyən edilir, bir sözlə, onsuz insanın cəmiyyətdə həyatı mümkün deyil. Məhz dilin sayəsində mədəniyyətlər nəsildən-nəslə ötürülür və uşaqlar öz ana dillərini mənimsəyərək əvvəlki nəsillərin ümumiləşdirilmiş təcrübəsini də mənimsəyirlər. Dil obyektləri, hadisələri və onların əlaqəsini düzgün qiymətləndirməyə kömək edir, insan fəaliyyətinin təşkili və əlaqələndirilməsini şərtləndirir.
Eyni zamanda dil təfəkkürə və mədəniyyətə münasibətdə müəyyənedici vasitə olaraq dünyanın spesifik mədəni simasını dərk edən insanın şəxsiyyətini formalaşdıran amildir. Hər bir xalqın, hər bir millətin var olmasının ən başlıca səbəbi özünəməxsus dilinin olmasıdır. Biz də fəxrlə deyə bilərik ki, bir xalq, bir toplum kimi zamanın bütün sınaqlarından ləyaqətlə keçərək dilimizi, mənəvi dəyərlərimizi qoruyub bu günümüzə qədər gətirib çıxara bilmişik. Şükürlər olsun ki, dərin tarixi kökləri olan dilimiz, mədəniyyətimiz və öz tariximiz var. Qürurluyuq ki, bu dildə danışan 50 milyondan çox həmvətənimiz dünya mədəniyyətinə böyük şairlər, yazıçılar, alimlər, siyasətçilər və dahilər bəxş etmişdir.
Məşhur etnoqraf Lev Qumilyov etnosun qorunmasında dil ünsürünün ən vacib amil olduğunu qeyd edirdi. Bu konteksdə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin yaşadılması və inkişafı uğrunda apardığı mübarizənin mahiyyətini dərk etmək o qədər də çətin deyil. Dil mədəniyyətinə münasibət barədə Ulu Öndər deyir: "İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə malik olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalmış bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir. Bu onun müqəddəs vətəndaşlıq borcudur".
Heydər Əliyev bu dahiyanə fikri ilə dili əyilməzliyin, ölməzliyin simvolu sayır, onu milli sərvət adlandırır, bu müqəddəs mirasın babalarımızın əmanəti olduğunu, qorunmasını isə vətəndaşlıq borcu hesab edir.
Heydər Əliyev öz ana dilini bilməyənləri şikəst adam adlandırmaqla millətin bütövlüyünün milli dildən keçdiyini çatdırır. Bütün bu göstərilənlər uzun illər Azərbaycana rəhbərlik etmiş böyük dövlət adamının mübarizələrlə dolu həyatının əsas leytmotivini təşkil edir. Ulu Öndər dil məsələsində mövqeyini hələ Azərbaycan Konstitusiyası hazırlanmazdan əvvəl, SSRİ Konstitusiyası barədə cəsarətlə söylədiyi fikirlərində bildirmişdi. Azərbaycanın rəhbəri SSRİ Konstitusiyası haqqında danışarkən xüsusi vurğulayırdı ki, Konstitusiya vətəndaşlara təhsil hüququ vermişdir. Bu hüquq ana dilində oxumaq imkanı ilə təmin olunur. Belə mövqe, əslində, dil məsələsi ilə bağlı gözlənilən təhlükənin qarşısını almaq, çətin şəraitdə ana dilinin dövlət dili statusunu qorumaq məqsədı güdürdü.
Tarixə nəzər salaq. Respublikanın SSRİ-nin tərkibində olduğu vaxtda, 1978-ci ildə SSRİ-nin yeni Konstitusiyası qəbul edilərkən Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasında Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit edilmişdir. Rus dilinin hakim dil olduğu Sovetlər Birliyi dönəmində buna nail olmaq qeyri-real görünürdü, lakin Heydər Əliyev dühası və cəsarəti bu məsələdə həlledici rol oynadı. Burada xüsusi vurğulamalıyıq ki, Sov.İKP MK-nın bu sahəyə məsul olan katibi Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi Konstitusiya layihəsinə salınmasına etiraz edirdi. Hətta bəzi müttəfiq respublikaların rəhbərləri də bu məsələdə Heydər Əliyevə qarşı idilər. Tarixçi-alim M.Qasımlı öz kitabında qeyd edir ki, Ukrayna MK-nın birinci katibi Şerbitski Heydər Əliyevə qarşı çıxaraq deyirdi ki, siz konstitusiyanıza belə bir maddə yazdıqda gərək biz də dövlət dili haqqında maddə əlavə edək. Lakin Azərbaycanın rəhbəri ona bildirir ki, sizə heç kim mane olmur, böyük respublikasınız, ölkədə sizin xüsusi çəkiniz vardır, istəsəniz yaza bilərsiniz, kimsə sizə mane olmaz. Ulu Öndərin o dövrdə xalqımız üçün necə böyük, müqəddəs iş görməsi bu gün Rusiya-Ukrayna münasibətləri fonunda daha aydın görünür. Heydər Əliyev L.İ.Brejnevə problemi əhatəli, dərin məntiqi ilə əsaslandırır və bu məsələni Azərbaycan xalqının xeyrinə həll edir. Azərbaycan dilinin Konstitusiya layihəsində əksini tapması ilə yanaşı, bu layihənin 73-cü maddəsində yazılan, hüquqi cəhətdən SSRİ-nin federativ dövlətdən unitar dövlətə keçməsinə zəmin yaradan "SSRİ qanunları Azərbaycan SSR ərazisində məcburidir" maddəsi də layihədən çıxarılır.
2 aprel 1978-ci ildə IX çağırış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Azərbaycan SSR-in Konstitusiya layihəsi və onun ümumxalq müzakirəsinin yekunlarına həsr olunmuş sessiyasında məruzə ilə çıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin təklifi ilə 73-cü maddə yeni redaksiyada verilir: "Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir". Heydər Əliyevin bu təşəbbüsü 21 aprel 1978-ci ildə qəbul olunmuş Azərbaycan SSR Konstitusiyasında öz əksini tapmışdır. Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Heydər Əliyevin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir. Ulu Öndər bununla gələcək müstəqil dövlətçiliyin milli rəmzlərindən birini məharətlə qorumuşdur.
Qeyd etməliyik ki, 1921-ci ildə Azərbaycan SSR Konstitusiyasında dilimiz haqqında heç bir maddə salınmamışdır. 1937-ci ildə isə Azərbaycan SSR Konstitusiyası layihəsində nəzərdə tutulur ki, dövlət dili türk dilidir. Moskvadan tapşırıq gəlir ki, həmin maddə çıxarılsın. Belə də olur, sonra isə bu məsələ tamamilə unudulur.
Ulu Öndər Heydər Əliyev "xalqımız əsrlər boyu böyük sınaqlardan, çətinliklərdən keçmiş, ancaq öz mənliyini, milliliyini, öz dilini itirməmişdir" söyləyərək bu məsələdə müstəsna xidmətlərinin olmasına baxmayaraq, bu tarixi uğuru xalqımızın böyük qələbəsi kimi qiymətləndirirdi. Əlbəttə, Heydər Əliyevin ana dili məsələsində prinsipial, qəti və barışmaz mövqe tutması rus dilinin tam əleyhinə getməsi demək deyildi. O yaxşı başa düşürdü ki, Sovet İttifaqı xalqlarının elmi, mədəni tərəqqisi, dünyaya çıxışı əsasən rus dili vasitəsilə həyata keçirilir. Dünyanın ən son elmi və mədəni nailiyyətləri ölkədə məhz ilk olaraq rus dilinə, sonra isə milli dillərə çevrilirdi. Buna görə də Ulu Öndər azərbaycanlıların ikinci dil kimi rus dilini mükəmməl bilmələrinin qəti tərəfdarı kimi çıxış edirdi. Böyük rəhbər azərbaycanlıların yalnız ana dili çərçivəsində məhdudlaşıb qalmasının da əleyhinə idi.
Heydər Əliyevin ana dilinə münasibətində Azərbaycan ədəbi dilinin saflığının qorunması və inkişaf etdirilməsi xüsusi yer tuturdu. Ümummilli Lider ana dilinin saflığına çalışaraq bunu alim, şair, yazıçılardan, bütövlükdə, ziyalılardan qətiyyətlə tələb edirdi. Azərbaycanın rəhbəri, hətta rəsmi toplantılarda bu məsələ barədə öz prinsipial mövqeyini açıq-aydın, birbaşa bildirirdi. Məsələn, Azərbaycan yazıçılarının VII qurultayındakı nitqində Heydər Əliyev ana dili haqqında uca səslə, çəkinmədən deyirdi: "Dil xalqın böyük sərvətidir. Ədəbi dilin tərəqqisi olmadan mənəvi mədəniyyətin tərəqqisi mümkün deyildir. ...Azərbaycan dili görünməmiş zirvələrə qalxmış, müasir poeziyanın və nəsrin, elm və texnikanın, kargüzarlığın və fəal ictimai-siyasi həyatın hərtərəfli inkişaf etmiş dilinə çevrilmişdir. Biz tam inamla deyə bilərik ki, çoxəsrlik tariximizdə Azərbaycan dili heç vaxt belə zəngin, nüfuzlu və hörmətli olmamışdır. Lakin mədəniyyət və elmin səviyyəsi yüksəldikcə, həyatın axarı sürətləndikcə dilin təkmilləşməsinə, inkişaf etməsinə və zənginləşməsinə, onun söz ehtiyatının genişlənməsinə daha çox qayğı göstərmək lazımdır".
Məhz Ümummilli Liderin sayəsində ilk dəfə olaraq bir neçə dilçi alimə dövlət mükafatı verildi. Azərbaycan dilçilərinin nüfuzu qalxdı. Mükafatların verilməsi ana dilinin istifadə dairəsinin genişlənməsinə kömək edirdi. Heydər Əliyev yalnız bununla kifayətlənmir, əvvəlki illərdə müəyyən təzyiqlərə məruz qalmış alimlərə qayğı göstərirdi. Azərbaycanın rəhbərinin ana dilinə diqqət və qayğısı nəticəsində respublikada ana dilində nəşr edilən kitabların tirajı artırılırdı. Məsələn, 1979-cu ildə Azərbaycanda nəşr edilən 1300 adda 13 milyon 800 min nüsxə kitabın 11 milyon 100 min nüsxəsi ana dilində idi.
Heydər Əliyevin ana dilinə və doğma torpağa sıx bağlılığı Azərbaycanın yeni himninin müzakirəsi zamanı özünü bir daha büruzə verdi. O, Azərbaycana diyar, region kimi deyil, SSRİ-nin bərabərhüquqlu müttəfiq respublikası kimi baxır, onun hüquqlarını qətiyyətlə qoruyur, hətta hər ifadə üstündə təkidlə israr edirdi. Onun sədrliyi ilə keçirilən Azərbaycan KP MK-nın 1978-ci il 14 aprel tarixli iclasında respublikanın yeni himni haqqında məsələ müzakirə edilərkən məlum oldu ki, himnin mətnində "respublika" sözü yoxdur. Müzakirə zamanı Heydər Əliyev mətnə "respublika" sözünün salınmasının vacibliyini söyləyir. Çıxış edən bəzi şəxslər himnin mətninə "respublika" sözünün salınmasının heç cür alınmadığını deyirlər. Azərbaycanın rəhbəri isə israrla və açıq şəkildə bildirir: "Mən çox istərdim ki, "respublika" sözü mətndə olsun. Mənə deyirlər ki, heç cür alınmır. Mən hesab edirəm ki, belə sözün olmasına nail olmaq lazımdır. Biz Azərbaycan, dövlət, diyar haqqında danışırıq, amma bura respublikadır. Yaxşı olardı ki, burada "respublika" sözü olsun".
Təkidlərdən, məntiqli izahlardan sonra mətnə "respublika" ifadəsi daxil edildi və bəyənilərək Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən təsdiq olundu. Bununla bağlı Azərbaycan rəhbəri deyirdi: "Himn bizim ümumi iftixarımız, ümumi qürurumuzdur, sərvətimizdir. Mən özümü də hansısa dərəcədə bu himnin müəllifi hesab edirəm".
Azərbaycan dilinin inkişafından, qorunmasından danışarkən Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişindən sonra müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsi zamanı dil məsələsinə necə həssaslıqla yanaşmasının bir daha şahidi olduq. Məhz Konstitusiyanın dillə bağlı maddəsinin televiziya ekranlarından canlı yayımda ziyalıların iştirakı ilə müzakirə edilməsi də bunun bariz nümunəsi idi. Demokratik düşüncəyə malik böyük dövlət adamı Heydər Əliyev Konstitusiyanın həmin maddəsini müzakirə edərkən öz fikrini sonda deyəcəyini, heç kimi təsir altına salmaq istəmədiyini bildirir və ziyalılara öz düşüncələrini müstəqil ifadə etmək üçün şərait yaratdı. Müzakirələr zamanı dövlət dilinin necə adlandırılması ilə bağlı müxtəlif təkliflər irəli sürüldü.
Geniş müzakirələrdən sonra 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul olunmuş Konstitusiyanın 21-ci maddəsində Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olması öz əksini tapdı. Əsas qanunumuz qəbul edildikdən sonra bu sahədə məqsədyönlü strateji siyasət özünü göstərdi. Dövlət başçısı ana dilimizin tarixi keçmişi ilə yanaşı, mövcud durumunu və problemlərini daim diqqət mərkəzində saxlayaraq bu yöndə bir sıra mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsinə nail oldu. Ulu Öndər Heydər Əliyev dövlət dilinin yeni inkişaf dönəmində yaranmış vəziyyəti nəzərə alaraq 2001-ci il iyunun 18-də "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında" fərman imzalamışdır.
İlk növbədə, müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsi, formalaşması və möhkəmləndirilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyan bu tarixi fərman dövlət dili ilə bağlı hərtərəfli və geniş məlumatları özündə ehtiva edir. Sözügedən fərmanla həmçinin Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət Dil Komissiyası yaradılmışdır. Qanunvericilik bazasının möhkəmləndirilməsi baxımından çox mühüm addımlar atılmaqla bərabər dilimizin daha da inkişaf etdirilməsi və gənc nəslə sevdirilməsi ilə bağlı tədbirlər sırasında Ulu Öndər 9 avqust 2001-ci il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününü təsis etmişdir. Bu fərmana əsasən, hər il avqustun 1-i ölkəmizdə Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilir. Sözsüz ki, bu istiqamətdə aparılan siyasətin ən vacib tərkib hissələrindən biri də "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsidir.
30 sentyabr 2002-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq işlədilməsini öz müstəqil dövlətçiliyinin başlıca əlamətlərindən biri sayır, onun tətbiqi, qorunması və inkişaf etdirilməsi qayğısına qalır, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan dili ilə bağlı milli-mədəni özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi üçün zəmin yaradır. Həmin qanun Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğun olaraq ölkədə Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi hüquqi statusunu nizamlayır.
Bütün sahələrdə olduğu kimi, Heydər Əliyevin uğurlu siyasi varisi Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev bu strategiyanı davam etdirir. Prezident İlham Əliyevin bu sahədə apardığı siyasətə qiymət verərkən onun latın qrafikası ilə Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərlərinin kütləvi tirajla Azərbaycan dilində çap olunmasını qeyd etmək lazımdır. Ölkə başçısının "Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında" 1 noyabr 2018-ci il tarixli fərmanı ana dilimizin inkişafına dair mühüm əhəmiyyət kəsb edən vacib sənədlərdən biridir. Prezident Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışındakı çıxışında qeyd etmişdir ki, "Bizim mənəvi dəyərlərimizin, Azərbaycan dəyərlərinin inkişafı, qorunması üçün ədəbiyyatımızın, musiqimizin çox böyük əhəmiyyəti var. Muğam həm ədəbiyyatdır, həm musiqidir, həm də Azərbaycan dilinin saflığını qoruyan sənətdir".
Prezident İlham Əliyevin qeyd edilən çıxışında əsas məqamlardan biri də dilin qorunması və inkişafının məhz mədəniyyətlə dilin vəhdətində öyrənilməsinin vacibliyidir. Bu prizmadan baxdıqda Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın folklorumuzun, aşıq musiqisinin, muğamlarımızın, maddi və qeyri-maddi mədəni irsinin inkişafında göstərdiyi misilsiz xidmətlər ana dilimizin qorunması üçün ən vacib amillərdən biri kimi dəyərləndirilməlidr.
Heydər Əliyev və dil mədəniyyətimiz haqqında yazını böyük şairimiz B.Vahabzadənin "Ana dili" şeiri ilə tamamlamaq istəyirik.

Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır,
Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır.
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,
Bu dil əcdadımızın bizə miras verdiyi
Qiymətli xəzinədir...onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.

Sadiq QURBANOV,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar,
energetika və ekologiya komitəsinin sədri

Dərələyəzdən deportasiya edilmiş deputat Sona Hüseynovanın həyat həqiqətləri

SSRİ-də müsəlman və türk xalqlarına qarşı həyata keçirilən deportasiyaların içərisində qədim türk yurdu Qərbi Azərbaycanda yaşayan həmvətənlərimizə qarşı gerçəkləşdirilmiş bu akt səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə digərlərindən fərqlənir. Qəribə də olsa Ermənistan SSR ərazisində öz doğma yurdlarında yaşayan yüz minlərlə əhalinin deportasiyası yeganə belə aktdır ki, SSRİ-də rəsmi qərarla həyata keçirilib. İ.Stalin Kür-Araz ovalığında pambıqçılığın inkişafı ilə əlaqədar Qərbi Azərbaycandan əhalinin köçürülməsini o vaxtkı Azərbaycan və Ermənistan rəhbərlərinin müraciətləri əsasında həyata keçirilməsini əsaslandırmışdır. Lakin, sonradan bəlli oldu ki, Azərbaycan rəhbərliyi adından göndərilmiş müraciətdə fəaliyyəti birmənalı qarşılanmayan Mircəfər Bağırovun imzası yoxdur. Lakin, Türk dünyasının quru sərhədlərinin pozmağa yönəlmiş süni Ermənistan dövlətinin yaradılması (xristian bufer zolağı) layihəsinin növbəti mərhələsi İ.Stalin tərəfindən “uğurla” davam etdirildi. Kolxozçuların köçürülməsi adı ilə eyni zamanda, Qərbi Azərbaycanda yaşayan böyük bir ziyalı kütləsi öz doğma yurdlarından deportasiya edildilər.
Bu gün yüz yaşını qeyd etdiyimiz Sona Əli qızı Hüseynovada belə şəxslərdəndir. Ermənistan SSR Ali Sovetinin deputatı olmuş Sona Əli qızı Hüseynova 20 fevral 1925-ci ildə Dərələyəz mahalının Çivə kəndində anadan olub. 1932-1939-cu illərdə 7 illik Çivə kənd məktəbini əla qiymətlərlə bitirib. Məktəbi bitirdikdən sonra kolxozda işə başlayıb. Tütünçülük üzrə manqa başçısı kimi, 1950-ci ildə Ermənistan SSR Ali Sovetinə Mikoyan rayonunun Çivə, Qovuşuq, Ağkənd, Ələyəz, Qabaxlı, Gədikvəng, Gülüdüz kəndlərinin kolxozçuları özlərinin seçkiqabağı yığıncaqlarında Sona Əli qızı Hüseyinovanı 229 nömrəli Şadin seçki dairəsindən Ermənistan SSR Ali Sovetinə deputatlığa namizəd göstərmiş, o 29 fevral 1951-ci ildə Ermənistan SSR Ali Sovetinə deputat seçilib.
1950-ci ildə “Sovet Ermənistanı ” qəzeti Sona xanım haqqında geniş məqalə də vermişdir.
SSRİ Nazirlər Soveti № 4083 23 dekabr 1947-ci il, Kolxozçuların və digər azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqındakı bədnam qərarı ilə, onun Ermənistan SSR Ali Sovetinin deputatı olması nəzərə alınmadan 1951-ci ilin sonlarında, ailəsi ilə birlikdə sovet Azərbaycanına deportasiya olunub. Bərdə rayonunun İmirli kəndində bir müddət yaşadıqdan sonra, ailəsinin iqlim şəraitinə uyğunlaşmaması səbəbindən yenidən Çivə kəndinə qayıdan ailə, ermənilər tərəfindən xoş qarşılanmırlar. Bir müddət Çivə kəndində yaşayan Sona xanım, övladlarının təhsil və iş problemi səbəbindən 1976-cı ildə, təkrar sovet Azərbaycanına üz tutur. Bir müddət İmirli kəndində yaşadıqdan sonra, 1979-cu ildə Gəncə şəhərində məskunlaşırlar. Ömrü deportasiyalarda, köçlərdə yollarda keçmiş yurd həsrətli Sona xanımın ən böyük və son arzusu doğulduğu, uşaqlıq və gəncliyinin ən gözəl illərini keçirtdiyi Çivə kəndinə qovuşmaqdır. Sona xanım , hal-hazırda Qərbi Azərbaycanlıların kompakt yaşadıqları, Bərdə rayonunun İmirli kəndində yaşayır. 3 övladı, 8 nəvəsi, 16 nəticəsi var.
Sona xanımın doğulduğu Çivə kəndi Azərbaycan xalqına bir çox görkəmli şəxsiyyətlər bəxş etmişdir. 1918-ci ildə Çivə kəndinin əhalisi xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun komandanlığı ilə könüllü tabor təşkil edərək Andranikin qoşunları ilə şücaətlə vuruşmuş, ermənilərə ciddi itki yaşatmışdır. Onlar kəndi erməni quldurlarına heç vaxt təslim etməmişlər. Kənd camaatı yalnız Qərbi Azərbaycan əhalisi kütləvi şəkildə Cənubi Azərbaycana keçmək məcburiyyətində qaldıqdan sonra yurdlarını tərk etmişlər. Çivə kəndinin əhalisi II Dünya müharibəsində də 29 say-seçmə övladlarını müharibəyə göndərmiş, onlardan on nəfəri qəhrəmanlıqla həlak olmuş, digərləri isə şücaətlə döyüşərək müxtəlif orden və medallarla təltif edilmişlər.
Sona Hüseynovanın fəaliyyətinin tədqiq olunmasında Prezident Qvardiyasının ehtiyatda olan polkovniki Kamil Dərələyəzlinin də adını qeyd etməyi borc bilirik.
Onu da qeyd edək ki, Dərələyəz mahalı Keşkənd icmasının rəhbəri, professor Mahirə Hüseynovanın tapşırığı ilə 100 yaşlı Sona Hüseynovanın yaşadığı Bərdə rayonu, İmirli kəndində yubileyi qeyd edilir.
Bizdə yüz yaşlı yurd həsrətli Sona Hüseynovaya doğulduğu Çivə kəndinin şəfalı sularından dadmagı, elinin yollarında addımlamağı, dağlarının havasını udmağı arzu edirik.

Səməd Vəkilov
tədqiqatçı-hüquqşünas
Leyla Calalova
ADPU-nun Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru

Vidadi Avdıoğlu Körpülü Qərbi Azərbaycanda, Körpülü kəndində dünyaya gəlib. Onun da taleyinə Erməni faşistlərinin ötən əsrdə törətdiyi faciələrdən pay düşüb. İllərdi doğulduğu ata yurdunun həsrətin çəkən Vidadi müəllim öz ellilərini Vətənə dönməyə səsləyir. Ellərimizin pozulmuş növrağına yenə düzən verməyə, Qara zurnanın sədası altında cəng tutmağa, tonqal çatmağa çağırır:

Qayıdın vətənə ay körpülülər!

Gözüm yolda, qulaqlarım səsdədir,
Oxuduğum nəğmələr ahəstədir,
Siz yoxsunuz ürəyim də xəstəsir,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!

Durna tək düzülün sizlər dəstəyə,
Vətən eşqilə uçun Körpülüyə,
Ananıztək məni alın dövrəyə,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!

Siz olanda bu diyarın hər günü,
Xoş keçirdi ayı, ili, düyünü,
Siz yoxsunuz çəkən yoxdur yükümü,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!

Sönübdür çırağın, gəlmir qonağın,
Kafirlər əlində qalıb oymağın,
Gözləyirəm kaş eşidəm sorağın,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!

Mən bir tənha qalmış qoca Çinaram,
Qayıtsanız hamınızı qucaram,
Bütün diləklərə işıq saçaram,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!

Nağaraçı qardaş toyunu çalsın,
Qara zurna yenə hay-haray salsın,
Xoş xəbər gətirən müjdəsin alsın,
Qayıdın Vətənə ay körpülülər!
Bakı, 12.09.2023.

Könlüm Vətən torpağını istəyir

Gəzəmmirəm başqa eldə, obada,
Könlüm Vətən torpağını istəyir,
Gözüm yoxdur özgə yurdda, yuvada,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

Babakar dağları, Qazıoğlu yalı,
Çubuqlu yaylağı, Ləlvər dağları,
Yadıma düşdükcə el budaqları,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

Bahar gəlib oyananda təbiət,
Baş qaldırır qəlbimdəki bu həsrət,
Vətən deyə mən çəkirəm əziyyət,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

Nə ocaq isidir, nə də od məni,
Qürbətin soyuğu dondurur məni,
Vətən hərarəti hey çəkir məni,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

İstəsəm də qanad aça bilmirəm,
Yaralı bir quşam uça bilmirəm,
Babamın məzarın quca bilmirəm,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

Demə, yollar niyə belə bağlıdı?
Qəlbim sarısimə, telə bağlıdı,
Vidadi Vətənə, elə bağlıdı,
Könlüm Vətən torpağını istəyir.

05.03.2023

















 

Ürəklərdə yaşayan Milli Qəhrəman!

Tahir Həsənov 22 fevral 1970-ci ildə Bakı şəhərində doğulub. 1987-ci ildə orta məktəbi bitirib. 1988-1990-cı illərdə hərbi xidmətdə olub. 1990-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) tarix fakültəsinə daxil olub. Ailənin tək övladı olmasına baxmayaraq, ikinci kursdan könüllü olaraq Vətənin müdafiəsinə yollanıb. Həqiqi hərbi xidmətdə desant bölüyündə xidmət etdiyi üçün kəşfiyyat qrupuna komandir təyin edilib.
Azərbaycan müstəqilliyi və torpaqları müdafiəsi uğrunda canını fəda edən igid Vətən oğulları tariximizdə əbədi iz qoymuşdur. Onlardan biri də Tahir Həsənovdur. Onun 55 illik yubileyi münasibətilə, bu qəhrəman şəxsiyyətin həyat və döyüş yoluna nəzər salmaq, onun fədakarlığını yad etmək hər birimizin vətəndaşlıq borcudur.
Vətənə, torpağa olan sevgisi onu gənc yaşlarından hərbi sahəyə yönəltdi. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə o, xüsusi şücaət göstərmiş, bir çox əməliyyatlarda iştirak etmişdir.
Tahir Həsənov adını tarixə yazan əsas məqam Qarabağ uğrunda döyüşlərdə göstərdiyi igidlikər oldu. O, düşmən hücumlarına qarşı mətanətlə dayanaraq silahdaşlarına nümunə oldu. Döyüşlərdə böyük mərdlik göstərərək, son nəfəsinə qədər Vətən torpağını Müdafiə etdi. Onun fədakarlığı sayəsində bir çox yaşayış məntəqələri düşməndən qorunmuş, əsgər yoldaşları ağır vəziyyətdən çıxmışlar.
Tahir Həsənovun qəhrəmanlığı dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və o, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. Onun adı məktəblərə, küçələrə verilmiş, xatirəsi xalqımız tərəfindən daim yaşadılır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 oktyabr 1992-ci il tarixli 273 saylı fərmanı ilə Həsənov Tahir Tofiq oğlu Azərbaycan Respublikasının suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidliyə və şücaətə görə ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. 1993-cü ildə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Bakı şəhəri 23 nömrəli tam orta məktəbə Milli Qəhrəman Tahir Həsənovun adı verilib. 1994-cü il 4 sentyabr tarixində ümummilli lider Heydər Əliyev həmin məktəbdə Milli Qəhrəman Tahir Həsənovun şərəfinə qoyulmuş xatirə lövhəsinin açılışında iştirak edib. Təhsil müəssisəsi 1934-cü ildən fəaliyyət göstərir.
Bu gün anadan olmasının 55-ci ildönümündə biz Tahir Həsənovun keçdiyi şərəfli yolu bir daha xatırlayır, onun kimi qəhrəmanların fədakarlığını gələcək nəsillərə çatdırmağın vacibliyini vurğulayırıq. O, yalnız bir ailənin deyil, bütün Azərbaycan xalqının oğlu, fəxridir.
Onun ruhu qarşısında baş əyir, əbədiyaşar xatirəsini ehtiramla yad edirik!
Yaşasın Azərbaycanın qəhrəman övladları!
Əziz Qalibə ana, Siz təkcə bir igid oğul deyil, bütün Azərbaycan xalqına qəhrəman bəxş etdiniz. Bilirik ki, bir ana üçün övlad itkisi ən ağır dərddir. Amma Siz elə bir oğul yetişdirmisiniz ki, onun adı zaman keçdikcə daha da ucalacaq, gələcək nəsillər onu bir qəhrəman kimi tanıyacaq və anacaq. Onun ruhu daim bizimlədir. O, xalqın yaddaşında əbədi yaşayacaq.
Aybəniz Quliyeva
23 nömrəli tan orta məktəbin
Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi