"Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)" - milli yaddaşın hüquqi sənədləşdirilməsi

Səməd Vəkilovun təqdim etdiyi “Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” adlı elmi tədqiqat əsəri 1948–1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan ərazisində) yaşayan azərbaycanlıların deportasiyasına, bu ağrılı hadisənin tarixi, hüquqi və insani nəticələrinin araşdırılmasına həsr edilmişdir. Kitabı bu mövzuda aparılan araşdırmalar sırasında fərqləndirən əsas cəhət həm arxiv sənədlərinə, həm də şahid ifadələrinə əsaslanması və deportasiyanın Salyan bölgəsinə məcburi köçürülən azərbaycanlı icmaları üzərində aparılmış tədqiqatla konkretləşdirilməsidir. Müəllif deportasiyanın tarixi köklərini və siyasi motivlərini araşdıraraq deportasiyanın SSRİ-nin və xüsusilə Stalin rejiminin Qafqazda apardığı etnik-siyasi siyasətin bir hissəsi olmasını qeyd edir və II dünya müharibəsindən sonra SSRİ-nin Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları (Qars, Ərdahan məsələsi) ilə paralel, Ermənistan rəhbərliyinin “xaricdəki ermənilərin repatriasiyası” üçün torpaq və yaşayış yeri axtarmasının buna rəvac verməsini faktlarla sübuta yetirir. SSRİ Nazirlər Sovetinin 23 dekabr 1947-ci il qərarı ilə Ermənistan SSR-dən 100 min azərbaycanlının köçürülməsi qərarı rəsmi sənədlərdə “könüllü köçürülmə” kimi təqdim edilsə də, müəllif arxiv materiallarına əsasən sübut edir ki, bu, zorakı deportasiya idi:"Məktubun nə imzası, nə də tarixi var idi. Bu isə göstərirdi ki, guya ‘Bağırovun Stalinə məktubu’ könüllülük pərdəsi altında saxta hazırlanmış sənəd idi" .
1948–1953-cü illərdə deportasiya dalğalarla həyata keçirilmiş, Ermənistanın 24 rayonundan 200-dən çox kənd boşaldılmış, köçürülənlərin əksəriyyəti Salyan, Sabirabad, Saatlı, İmişli, Zərdab, Kürdəmir, Göyçay kimi Kür-Araz ovalığındakı rayonlara yerləşdirilmişdi.
Kitabda deportasiyanın mədəni genosid tərəfləri də göstərilir, Azərbaycan məktəblərinin, qəzetlərinin və teatrlarının bir-bir bağlanması, İrəvanda Azərbaycan dilində fəaliyyət göstərən Pedaqoji İnstitutun fakültələrinin ləğv edilərək Azərbaycana köçürülməsini
müəllif Azərbaycanlıların Ermənistandakı varlığını tamamilə silmək üçün sistemli siyasətin tərkib hissəsi olduğunu xüsusi qeyd edir.
Səməd Vəkilovun təqdim etdiyi araşdırmanın əsas bölümü Salyan rayonuna deportasiya olunan ailələrin bioqrafik məlumatları, şəxsi xatirələri və yaşayış şəraiti geniş təsvirinə həsr olunub. Müəllif “Qarabağlı”, “Yeni Uluxanlı”, “Qaraçala”, “Xalaç” kimi kəndlərdə məskunlaşmış icmaların xatirələri, bugünkü yaşamı fonunda deportasiyanın nəticələrini insan taleyi fonunda işıqlandırır.

Qərbi Azərbaycandan deportasiyaya dair yazılmış ən sistemli tədqiqatlardan biri olan kitabın müəllifi olaraq
Səməd Vəkilov Qərbi Azərbaycandan deportasiyanı – sadəcə miqrasiya deyil, planlı etnik təmizləmə aktı kimi qiymətləndirir.
Qərbi Azərbaycandan deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” kitabı SSRİ-nin totalitar siyasətinin Azərbaycan xalqına vurduğu zərbəni sənədlərlə sübut edən, Ermənistanın azərbaycanlılardan etnik təmizlənməsini açıq göstərən bir araşdırma olaraq həm tarixi faktlara, həm hüquqi sənədlərə, həm də insan talelərinə söykəndiyi üçün həm elmi, həm də emosional dəyərə malikdir.

Elnarə Qaragözova,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi

Xırdalanda “Qərbi Azərbaycan həqiqətləri”

mövzusunda bilik yarışı keçirilib

Xırdalan şəhərində yerləşən Heydər Əliyev Mərkəzində “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron bölməsinin təşəbbüsü, Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə rayonun ümumtəhsil məktəbləri arasında Qərbi Azərbaycan həqiqətləri mövzusunda bilik yarışı keçirilib.

Tədbir Azərbaycanın Dövlət Himninin səsləndirilməsi və Ulu Öndər Heydər Əliyevin, eləcə də Vətən uğrunda canından keçmiş şəhidlərin əziz xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlanıb.
Tədbirdə çıxış edən Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti başçısının müavini, İctimai-siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri Gülnar Rəhimova bildirib ki, regionlarda gənclərlə keçirilən bu kimi maarifləndirici tədbirlər Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixi faktların gənc nəslə çatdırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasından danışan G.Rəhimova Ulu Öndər Heydər Əliyevin Qərbi Azərbaycana qayıdış məsələsinə xüsusi önəm verdiyini vurğulayaraq qeyd edib ki, bu gün Ulu Öndərin siyasi kursunu uğurla və qətiyyətlə davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmiz möhtəşəm Zəfər qazanaraq öz suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tam bərpa edib. Onun sözlərinə görə, üçrəngli dövlət bayrağımız artıq əzəli və əbədi torpaqlarımızda, işğaldan azad olunan ərazilərdə qürurla dalğalanır, Qarabağ sürətlə bərpa olunur, soydaşlarımız doğma ata-baba yurdlarına qayıdırlar.
Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron rayon nümayəndəliyinin sədri Bilman Vəliyev çıxışında bildirib ki, İcma tərəfindən yüz minlərlə Qərbi azərbaycanlının hüquqlarının bərpası və onların doğma torpaqlarına – ata-baba yurdlarına qayıdışının təmin edilməsi istiqamətində genişmiqyaslı fəaliyyət həyata keçirilir. O vurğulayıb ki, bu məqsədyönlü və əzmkar fəaliyyət nəticəsində Qərbi azərbaycanlıların haqlı mübarizəsi bu gün təkcə dünya azərbaycanlıları deyil, həm də bir çox xarici ölkələrin vətəndaşları tərəfindən dəstəklənir.

Tədbirdə həmçinin Qərbi Azərbaycan İcmasının Abşeron rayon nümayəndəliyinin gənclərlə iş üzrə məsul şəxsi Heydər Vəliyev və Uşaq Səfirlər Məclisinin Abşeron rayonu üzrə nümayəndəsi Ayxan Abbaszadə çıxış ediblər. Onlar Azərbaycanın tarixi və Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyəti barədə gənclərə ətraflı məlumat verərək, tariximizin qorunmasında və nəsildən-nəslə ötürülməsində gənclərin rolunun xüsusi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayıblar.
Bilik yarışında Abşeron rayonunun müxtəlif ümumtəhsil məktəblərini təmsil edən şagirdlər Qərbi Azərbaycanın tarixi, mədəni irsi və ədalətli qayıdış ideyası barədə biliklərini nümayiş etdiriblər. Yarışın qalibləri təşkilatçılar tərəfindən sertifikat və hədiyyələrlə mükafatlandırılıblar.

“MAHİRƏ NAĞIQIZI – 65”

MONOQRAFİYA NƏŞR OLUNUB

“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru şair, publisist Zaur Ustacın Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru, Qərbi Azərbaycan İcması İdarə Heyətinin üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor, eyni zamanda tanınmış şair Mahirə Nağıqızının (Hüseynova) anadan olmasının 65 illik yubileyi münasibətilə “Mahırə Nağıqızı - 65” (monoqrafiya) adlı yeni kitabı işıq üzü görüb.
Butov.az xəbər verir ki, kitab nəfis tərtibatla Mahirə Nağıqızının yubiley tədbirləri çərçivəsində nəşr olunaraq geniş oxucu kütləsinə təqdim edilib.
“Yazarlar” jurnalının həyata keçirdiyi “Mahirə Nağıqızı - 65” layihəsinin uğurlu nəticəsi kimi ərsəyə gələn kitabın məsləhətçisi tanınmış ədəbiyyatşünas – tənqidçi Qurban Bayramov, redaktoru Hacıxanım Aida, naşiri isə Tuncay Şəhrilidir.
Birincisi “Giriş”, sonuncusu “Yekun” olmaqla 6 fəsildən ibarət olan kitabda Zaur Ustacın Mahirə Nağıqızının bayatıları, şeirləri, hekayələri və məqalələri haqqında yazdığı şərh və təbliğat xarakterli monoqrafik məqalələri toplanmışdır. Monoqrafiya şəklində tərtib olunmuş kitabda toplanmış məqalələr Mahirə Nağıqızının yaradıcılıq prinsiplərini, estetik görüşlərini, bədii dillə ifadə etdiyi aksioloji dəyərlər sistemini təbliğ və təhlil etmək nöqteyi-nəzərindən böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kitab həm mütəxəsislər, həm də geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Monoqrafiya ölkənin əsas kitabxanalarının kitab fondlarına hədiyyə olunmaqla yanaşı, müxtəlif sabit internet platformalar üzərindən elektron kitab formatında da pulsuz olaraq yayımlanır.

“Taleyim – yol yoldaşım”

Paşa Babakərlinin eyni adlı kitabı haqqında düşüncələr

Paşa Babakərlinin (Əmircanov) oxuculara təqdim etdiyi üçüncü şeir və poemalar toplusu – “Taleyim – yol yoldaşım” kitabında müəllifin son illərdə qələmə aldığı ictimai motivli, Qarabağ ağrısı və Qələbə sevinci ilə süslənən lirik şeirləri toplanıb. Nəşrə şairin “Daş türklər” və “Xocalıdan qaçan körpə” adlı iki poeması da əlavə olunub.
Müəllifin Qarabağ uğrunda mübarizə ruhlu şeirlərində canlı həyat hadisələri özünü qabarıq büruzə verir, torpaqlarımızın işğalı dövrünün ağrı-acıları, düşmənin qəsbkarlığına son qoymaq üçün aparılan savaşda ordumuzun şücaəti, bunun nəticəsində tarixi Zəfərinin qazanılması kimi məqamlar diqqət çəkir.
2020-ci il noyabrın 8-də Şuşa şəhərinin işğaldan azad olunması münasibətilə yazdığı “Şuşam, xoş gördük səni!”, 2023-cü ildə Xankəndinin yağılardan təmizlənməsinə həsr etdiyi “Xankəndi, əzizim, gözlərin aydın” şeirlərində sevinc, ağrı, həsrət duyğuları dilə gətirilir. Hər iki mətndə həm fərdi – “Mənim də sevincim böyükdür bu gün, Bayrağım ucalır zirvələrində. İndi rahat nəfəs dərdiyin üçün, Dualar edirəm Tanrıma gündə”, həm də xalq, cəmiyyət (Biz səni geri aldıq, Xəyanətin əlindən. Qurtardıq bu milləti, Xəcalətin əlindən. ) səviyyəsində ricətlər var. Ruhun, tarixi yaddaşın silahdan üstün tutulması – “Biz səni silahla yox, Ruhumuzla qazandıq. Həsrətimiz, yanğımız, Duyğumuzla qazandıq” düşüncəsi isə publisistik-milli ruhu yüksəldir, maddi güclə bərabər, mənəvi-tarixi zehnin itməməsinin, qorunmasının da önəmli olduğunu bildirir.
Bu oqat Paşanın bütün tarixi torpaqlarımızın – Qarabağın yağı tapdağından xilas olunmasına həsr olunan digər şeirlərində də yaşanır. “Sən yaşa, torpaq”da olduğu kimi:
“...Yandırıb əsrlərlə
Ruhumda alovlanan öcümü,
Axır ki, düşmənə göstərdim gücümü.
Alıb silahımı
Hücumdam-hücuma vardım.
Qarabağda, Zəngəzurda
Düşmənin başında
Tufan qopardım.
Şuşanın sıldırım qayalarını
Qanımla suvardım...”.
Müəllifin Vətən savaşı mövzusundakı poetik mətnləri sevinc və bayram duyğuları ilə başlayır və bu düşüncələrin davamı olaraq 30 illik itkilər, məğlubiyyətlər və uzun bir dövrün yurd həsrətinin ağır yükü, eləcə də dini-mənəvi sorğuları diqqət çəkir. Bu, səciyyəvidir – sevinc üzərində ağrının da kölgəsi var. Belə məqamlar oxucuda həm qürur, həm hüzn doğurur, həm də ötənləri bir daha göz önündə canlandırır – milli identiklik, tarixinin əzabları və qəhrəmanlıq dəyərləri təkrar-təkrar önə çəkilir.
Paşanın Qarabağın işğal dövrü və Zəfər şeirləri daha çox duyğuların səmimi ifadəsi, şəhid məzarlıqlarında yaddaşı oyadan, təzələyən “Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir” kimi düşüncələrlə diqqət çəkir. Bu poetik mətnlər qələbənin sevincini, 30 illik həsrətin yarasını və şəhidlərin müqəddəs yaddaşını eyni çərçivədə birləşdirir. Dil və üslub baxımından xalqın səsini daşıyır, bədii məqamları güclü olduğundan oxucuda həm qürur, həm də düşüncə yaradır. Əgər bu gün ədəbiyyatda əsas məqsəd belə demək mümkünsə, sənədli-publisistik, geniş oxucu auditoriyasına ünvanlanan milli şeir yaratmaqdırsa, müəllif yaradıcılığında bunu gerçəkləşdirir. Bu baxımdam, fikrimcə, Qarabağ şeirləri, ilk növbədə, həm tarixi bir sənəd, həm də milli duyğunun uğurlu poetik ifadəsidir.
İşğal dövründə qələmə aldığı “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” şeirində isə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də universal sorğu təsiri bağışlayır. Burada, eyni zamanda, içdən, qəlbdən gələn bir acılıq, qəzəb hiss olunur. Verilən sual, eyni zamanda, hüzn doğurur, işğala məruz qalan torpağın taleyi barədə etik-mənəvi narahatlıq ifadə edir və bu fonda müqəddəs torpağa münasibət dini-mənəvi müstəvidə diqqətə çatdırılır:
...Məkr, hiylə günümüzün içində,
Dinç qoymurlar küməmizin içində.
Gizlədəkmi sinəmizin içində,
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?

...Neçə vaxtdı, qovğa gedir başında,
Qırğın gedir, dava gedir başında.
Qurdalasan, dünya gedir başında,
Qara günlü Qarabağı neyləyək?
Ulu tanrı, bu torpağı neyləyək?
***
Paşa Qarabağ mövzusu yaradıcılığında şəhid qəhrəmanlığı və ölümün müqəddəs məkanı olan şəhid xiyabanları haqqında düşüncələrini də oxucuya çatdırmağı unutmur. “Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında” şeirində deyir:
Qoruyur bu torpağı quruca nəfəsiylə
Sönsə də işıqları, qurusa da qanları.
Qoy bizi döyüşlərə səsləsin var səsiylə
Yollarımız üstdəki şəhid xiyabanları”.
Bu bənddə vurğulanan “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” misrasında məkan və yaddaş qovuşur, birləşir, sanki bütün yollar şəhid məzarlıqlarında sonlanır, bu da torpağın azad olunmasının nə qədər qurban tələb etdiyini xatırladır.
Tanrı yazır taleyi, qisməti göylər seçir,
Əvvəli var, sonu var həyatın, varlığın da.
Şəhidlərin yanında özünüzə yer seçin,
Bütün yollar bitəcək şəhid məzarlığında.
***
Paşanın “Anamdam muğayat ol, torpaq” poetik elegiyasında ana sevgisi, ana itkisi – torpağa qovuşma acısı dərin bir yanğı ilə ifadə olunur. Bu poetik mətndə “torpaq” sadəcə fiziki məkan olmaqla bərabər, eyni zamanda, ana obrazının davamı kimi təqdim edilir. Ana və torpaq bir-birinə qovuşur, bir-birinin aynasına çevrilir. Son bənddə bu fikir açıq səslənir:
...Bu deyilmi ömür – yalan.
Kimdi gedən, kimdi qalan?!
Sən anasan, anam – balan,
Anamdan muğayat ol, torpaq.
Bu deyimlə müəllif oxucuya ananın doğulduğu torpağa qayıtdığı, həyat dairəsinin tamamlandığı qənaətini xatırladır. Torpaq isə bu andan həm qəbirə, həm də ANA bətninə çevrilir. Ana sağlığında mərhəmət, qayğı, sevgi, fədakarlıq rəmzi olur, dünyayla vidalaşandan sonra isə bu sevgini qorumaq və yaşatmaq missiyası torpağın – müqəddəs ANAnın öhdəsinə verilir.
Şeirdə məzar daşına keçiciliyin və qalıcılığın birləşdiyi nöqtə, övlad üçün ağrı və müqəddəs nişanə anlamı ilə yanaşılır. “Muğayat ol” ifadəsi isə şeirin həm dua, həm yalvarış, həm də etimad ifadəsinə çevrilir. Eyni zamanda, hər bəndin “Anamdam muğayat ol, torpaq” müraciəti ilə tamamlanması şairin, sanki, torpaqla dərdləşməsi, ondan söylənilən yalvarışın gerçəkləşməsi istəyi həm poetik dua, həm də monoloq təsiri bağışlayır.
***
Vətən haqqında yazılan saysız-hesabsız şeirlərdə çox vaxt bayağı, qondarma fikirlərə, basmaqəlib epitetlərə, sözün şitini çıxaran bər-bəzəkli qafiyələrə geniş yer verilib. Paşanın “Vətən”i isə fikrimcə, yurd, od-ocaq haqqında səslənən hansısa bir bayatı üstündə köklənib. O, bu dörd bəndlik şeiri ilə kövrək düşüncələrini ardıcıllıqla oxucuya çatıra bilib. Sonda da qəlbi Vətən sevgisi ilə döyünən, bu torpağa, bu yurda göz dikən yağıdan qisas almaq istəyilə apardığı savaşdan qalıb ayrılan neçə-neçə igidimizin surətini xəyalımızda, gözlərimiz önündə canlandırıb:
...Yağı deyibən saldırar,
Başımı göyə qaldırar.
Mənə cəbhələr yardırar,
Sərkərdəm, paşamdı Vətən.
Paşanın bu və digər şeirlərində də Vətən təkcə bir coğrafiya, bir torpaq parçası olmaqla bərabər, həm də insanın varlığının mənası, hər birimizin qanında, yaddaşında, nəfəsində yaşayan, insanın doğulduğu yerdən çox, onun ruhunu formalaşdıran, taleyinə yön verən bir müqəddəs varlıq kimi dəyərləndirilir. Müəllif bu torpaq, bu Vətən uğrunda minlərlə oğulun cəbhəyə yola düşərək analardan, körpələrdən, sevdiklərindən ayrıldığını, gedərkən həm uğur diləyi, həm də bir vidalaşma nişanəsi kimi arxalarından su səpildiyini, hər biri hər addımı ilə bir qəhrəmanlıq tarixi yazdığını bildirir. Bu qələbə ilə, bu uğurla torpağın düşməndən azad edildiyini, sınmış dağların yenidən dikəldiyini, o dağların zirvəsində bu gün o igidlərin ruhunun dolandığını, bayrağımızın dalğalandığını söyləyir. Müəllif “Oğullar şəhid olsalar da, ölüm onların sonu olmadı. Onlar mərdliyin, şərəfin, Vətən qeyrətinin simvoluna çevrildilər” deyir və fikrini belə yekunlaşdırır:
Oğullar anaların
Gözündə yaşa döndü.
Oğullar heykəl oldu,
Oğullar daşa döndü.

Oğullar aydın səma,
İşıqlı gün oldular.
Gedib torpaq oldular,
Gedib Vətən oldular!
***
“Xocalıdan qaçan körpə” poeması 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə ermənilərin adı çəkilən şəhərdə törətdikləri dəhşətli qırğından gedir. Şair qətliam vaxtı bir ananın yaşadığı əzabın, zillətin təkcə fərdi bir faciə olmadığını, həm də bir xalqın çəkdiyi ağrı-acının, məğrur səssizliyin və möcüzəli dirənişinin ifadəsi kimi xatırladır.
...O gecə qarla örtülmüş yollarda ölüm və həyatın sərhədi bir körpənin nəfəsində cızılırdı. Ananın qucağındakı südəmər balası ağlayır, düşmənin isə bu səsi eşidib ona yaxınlaşacağını düşünən qadın təlaş keçirir, qorxudan tir-tir əsirdi. Başqa sözlə, o, bir tərəfdən övladını itirməkdən qorxur, digər tərəfdən körpəsinin səsi ilə yağının izinə düşməsindən ehtiyat edirdi. Və bu zaman ana faciənin ən ağrılı, amansız qərarını verir – körpəsini boğur, amma onu atmır...
Bu səhnə bir faciə təsviri olmaqla bərabər, həm də insanın mənəvi gücünün, analıq hissinin və Tanrı möcüzəsinin bədii təcəssümüdür. Ana öz varlığını, həyatını, hətta vicdanını belə övladı naminə qurban verir, lakin onu heç zaman tərk etmir. Körpəsini sinəsinə sıxaraq, şaxtalı yollarda ölümün pəncəsindən çıxmağa çalışır.
Şair poemada körpəyə xitabən dediyi “Sən susmuşdun, ananın da gözlərində donmuşdu yaş. Qaçanlar da sürünürdü yavaş-yavaş...” sözlərdə həyatın dayanması, zamanın donması, ümidsizliyin sərhədində olan bir qadının daxili narahatlığı duyulur. Lakin növbəti misralarda gözlənilməz bir dəyişiklik baş verir – dünyanın haqsızlığından, yaşanan ölüm-itimdən xəbərsiz südəmər birdən qəfil gözlərini açır. Bu, yalnız bir bədii hadisə deyil, ilahinin insanla danışdığı bir andır. Tanrı, sanki, həm də Xocalı qətliamı gecəsində insanlığa, ədalətə və gələcəyə bir ümid göndərir və şairin sualları da bu möcüzənin mahiyyətini açır:
“Ölmüş körpə dirildimi?!
Bu günahsız zavallıya göydən möhlət verildimi?!”
Bu cavabsız suallar bəşəri ədalət müstəvisində Xocalı həqiqətlərini inkar edənlərə yönələn mənəvi ittiham kimi səslənir. Poemada körpənin dirilməsinə, sadəcə, fiziki bir hadisə kimi yanaşılmır, bu, həm də Azərbaycan xalqının dirçəlişinin, torpaqla birlikdə ruhun da yenidən doğulmasının poetik ifadəsi tək yanaşılır.
Bu əsər Xocalı soyqırımının təsadüfi bir epizodu deyil. Onun məğzində mənəvi davamlılıq və tarixi yaddaşın diriliyi dayanır. 1992-ci ilin fevralında baş verən Xocalı qətliamı, təkcə qətlə yetirilmiş insanların sayı ilə deyil, insanlığa qarşı törədilən amansızlıqla tarixin yaddaşında yaşayır, eyni zamanda, bu faciədən ümid, mərdlik və Tanrıya sığınma duyğusu doğur.
Körpənin dirilməsi Xocalının, eləcə də Azərbaycanın yenidən doğulması demək idi. Ana öz övladını qurtardığı kimi, xalq da öz taleyini, öz azadlığını – Qarabağı işğaldan qurtardı, yenidən həyata qaytardı. O körpənin nəfəsi sonradan Azərbaycanı daha da gücləndirdi, qüdrətləndirdi. O körpənin taleyi Azərbaycan xalqının yenilməzliyinin, ana müqəddəsliyinin və Tanrının ədalətinə əbədi inamın simvoluna, həm faciə, həm diriliş, həm də ədalət rəmzinə çevrildi.

Şairin poemada uca Yaradana xitabən dediyi “Şükür sənə, ulu Tanrı, sən böyüksən, sən adilsən” sözləri yalnız dini bir müraciət deyil, o, ədalətin gec-tez yerini tapacağına olan sarsılmaz inamın təcəssümüdür. Burada Tanrı həm həyat verən, həm də haqqı bərpa edən qüvvə kimi təqdim olunur.
“İstəyəndə öldürürsən,
İstəyəndə dirildirsən” –
misraları həyat və ölümün, itki və qurtuluşun, qisas və ədalətin ilahi dövranını göstərir. Xocalı kimi bir faciədən sonra belə ümidin, belə inamın qalması xalqın mənəvi gücünü nümayiş etdirir. Şeirin son bəndlərində isə şair zaman keçidini ustalıqla qurur:
“İndi gəncdi o körpələr,
Hər gün qisas hayqırırlar,
Qisas! Qisas!”
Bu, sadəcə intiqam istəyi deyil, həm də ədalətin bərpasına çağırışdır. O körpələr böyüyüb və indi tarix qarşısında həqiqətin səsini ucaldırlar. Onlar artıq silahla deyil, biliklə, milli ruhla, beynəlxalq tribunalarda ədalət mübarizəsi aparırlar.
Nəhayət, bu poetik hekayə Xocalı faciəsinin unudulmaması üçün yaradılan mənəvi bir abidədir. Əsər oxucunu ağrının içindən ümidə aparır, ölümün içindən həyatın doğulduğunu ifadə edir.
***
Müəllif mükəmməl bir məcaz sistemindən – bədii təsvir vasitələrindən yararlanmaqla şeir və poemalarının daha maraqla oxunmasını və yadda qalmasını şərtləndirir. Epitetlər, təşbehlər, metaforalar, metonimiyalar, simvollar və s. İlə bütövlükdə zəngin bədii təsvir vasitələri sistemini nəzərə çarpdırır. “Qəlbimi, ruhumu əlimdən aldın”, “Bayrağım ucalır zirvələrində” kimi misralar həm emosional, həm də vizual təsir yaradır. “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” sualı ilə təkrarlanan müraciət həm sükutlu fəryad, həm də insanlığa sorğu kimi maraq kəsb edir. Şuşaya salam (qələbə), Xankəndiyə qovuşma (həsrət və qayıdış), “Ulu Tanrı, bu torpağı neyləyək?” (ağrı və itki), “Yollarımız üstədəki şəhid xiyabanları” (ruhani yaralanma və qəhrəmanlıq) diqqət çəkib. Şeirlərdəki səmimilik və dini müraciətlərə yönəlik akkordlar isə oxucu ilə birbaşa emosional əlaqə yaradır.

Vaqif BAYRAMOV,

Əməkdar jurnalist

"Çeşmə"də çağlayan şeirlər…

Oktyabr ayının 26-da "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin növbəti yığıncağı Dədə Ələsgərin adını daşıyan bir yerdə, onun ruhu gəzən məkanda keçirildi. Tədbiri giriş sözü ilə "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, tanınmış şair- qəzəlxan Lilpar Cəmşidqızı açdı. O, tədbirdə iştirak edən qonaqları salamladıqdan sonra əlavə elədi ki, bu il Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda canından keçən 44 günlük Vətən müharibəsi şəhidlərinin beş ili tamam oldu.

Tədbirin iştirakçıları bir dəqiqəlik sükutla Vətən müharibəsi şəhidlərini yad elədi. Sonra, ilk olaraq sözü Azərbaycan Yazıçılar Birliyininin üzvü, iki "Divan" müəllifi, ustad şairə Gülarə Munisə verdi. Gülarə Munis, məclisə xeyir-duasını verdikdən sonra, belə məclislərin gənc şairlərin inkişafında xüsusi əhəmiyyət daşıyacağından danışdı və qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.

Pirşağıdan gələn, tanınmış şair-qəzəlxan, Prezident təqaüdçüsü Əşrəf Pirşağılaya söz verildi. Ustad şair, ədəbi məclisin əruzun və gənclərin inkişafında, formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət daşıyacağını qeyd edib, məclis rəhbərinə gələcək işlərində uğurlar arzuladı, tədbirə dəvət olunduğu üçün təşəkkürünü bildirdi və axırda qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.
"Bütöv Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğlu məclisə xeyir-duasını verəndən sonra, iştirakçılara uğurlar arzuladı və ayda bir dəfə keçirilən məclisin bütün iştirakçılarının şeirlərini öz qəzetində dərc edəyəcini, elə bu gündən “Çeşmə” adında xüsusi səhifə açacağını bildirdi. Məclisə ilk dəfə gələn, İlhamə Müslümova və Namiq Müslümov Türkiyə və Azərbaycan şairlərinin birgə yazdığı, 63 şəhidə həsr olunmuş "1 Şəhid, 1 Hekayə, 1 Şeir” adlı kitabın 4-cü cildinin araya-ərsəyə gəlməsindən danışdılar və öz şeirlərindən bir neçəsini səsləndirdilər.

Sonra növbə ilə digər şairlərə söz verildi və onlar da növbə ilə hər biri öz şeirlərini səsləndirdi. Məclisdə iştirak edən şairlərdən həkim-şair Səadət Salmanqızı, Gülnarə Zeynalova, Ziyafət Tovuzlu, Hatəm Əsgərov şeirlərindən səsləndirdilər. Şairlərin səsləndirdikləri şeirlərdən sonra böyük həvəslə başlayan ədəbi məclis uğurla başa çatdırıldı. Sonda "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri Lilpar Cəmşidqızı məclisin keçirilməsində göstərdiyi qayğı və dəstəyə görə “Şahənşah” restoranının rəhbəri Rəşid Süleymanova və “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgərliyə öz adından minnətdarlığını, iştirakçılar adından təşəkkürünü bildirdi.

Növbəti görüşü keçirmək ümidi ilə məclis iştirakçıları görüş yerindən ayrıldılar.

YURD HƏSRƏTLİ

ƏBDÜL MƏMMƏDOV

Bu gün haqqında söhbət açacağımız Əbdül Məmmədov uzun illər dostluq etdiyim bir ailənin, ocağın ağsaqqalı idi. Qəlbindəki xeyir niyyəti nur çöhrəsinə sirayət etmişdi. Təsadüfi deyil ki, Qərbi Azərbaycanın kameral təsvirlərində xəbər uşağı, xeyir xəbər kimi adlarla qeyd olunublar. Kimdir Əbdül Məmmədov?

Məmmədov Əbdül Yusif oğlu 15 aprel 1941-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Vedibasar mahalının Şidli kəndində anadan olub. O, taleyin hökmü ilə bir neçə dəfə köçkünlük həyatı yaşamışdır. Əbdül Məmmədov birinci dəfə ailəsi ilə birlikdə Vedibasar mahalının Şidli kəndindən 1948-ci ildə Ağdaş rayonunun Qoşaqovaq kəndinə deportasiya edilib. Türk düşməni İ.Stalinin ölümnündən sonra 1956-cı ildə yenidən ata-baba yurdu Şidli kəndinə qayıdıb. İkinci dəfə sonuncu etnik təmizləmə zamnı 7 dekabr 1988-ci ildə həyat yoldaşı və 4 övladı ilə birlikdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonunun Çalxanqala kəndinə yaşayan erməni ilə evi dəyişərək oraya köçüblər. Bir müddət orda qaldıqdan sonra Şidli kəndinin sakinlərinin böyük əksəriyyətinin Bakı şəhərinə köçməsi səbəbi ilə o da ailə üzvləri ilə birlikdə Bakı şəhərinə köçüb. Üçüncü dəfə 15 may 1991-ci il tarixində Xocavənd rayonun ermənilərdən azad edilməsini və oranın iqliminin Qərbi Azərbaycanın iqliminə oxşar olmasını nəzərə alaraq Xocavəndin Dollanlar kəndində köçmüşdür. Həmin kəndlərdə Ermənistandan deportasiya məruz qalmış azərbaycanlılar məskunlaşdırılmışdır. 02 oktyabr 1992-ci ildə Dolanlar kəndi yenidən ermənilər tərəfindən işğal edildikdən sonra Əbdül Məmmədov Bakıya qayıtmaq məcburiyyətində qalmışıdr.
Mərhum Ə.Məmmədov böyük dövlət adamı Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyində olmasını özləri üçün güvənc yeri hesab edirdilər. 1987-ci ilin oktyabrında Heydər Əliyevin istefaya məcbur edilməsi xəbəri ermənilər sevincinə azərbaycanlıların isə kədərinə səbəb oldu. Ə.Məmmədov həmin günləri belə xatırlayırdı: “İrəvan şəhərinin mərkəzi meydanda SSRİ KPMK-nin Siyasi Bürosunun üzvlərinin foto stendində Heydər Əliyevin şəkilini “yırtılması”ı Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara çox pis təsir etmişdir. Şərur rayonunda fəaliyyət göstərən fotoqraflar Heydər Əliyevin mülki və general formasında şəkilləri böyüdərək çoxaldıb həmvətənlərimiz arasında paylayırdılar. Həmin günlərdə mən də H.Əliyevin iki şəkilini özümlə Şidliyə gətirərək general formalı şəkili avtomobilinin ön şüşəsinə vurdum, mülki geyimdə olan şəkil isə evin divarına asdım”.
Təsadüfi deyil ki, 1994-cü ilin oktyabr hadisələri zamanı Heydər Əliyevin xalqa müraciətindən dərhal sonra Əbdül Məmmədov ailə üzvləri ilə birlikdə Prezident Sarayının qarşısına gedərək dəstək mitinqində iştirak etmişdir. Əbdül Məmmədov övladlarını vətənpərvərlik ruhunda böyüdüb. Oğlanları Vidadi və İsmayıl Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, Ənnağı isə hüquqşünasdır.
Yurd həsrətli Əbdül Məmmədovun ən böyük arzusu doğulub boya-başa çatdığı Vedibasar mahalının Şidli kəndinə qayıtmaq olsa da o bu həsrətlə Bakıda 10 noyabr 2020-ci ildə vəfat etmişdir. Ruhu şad olsun!

Səməd Vəkilov,
hüquqşünas

"Səbrin intiqamı"

kitabının

təqdimatı keçirilib

Gəncliyə Yardım Fondunda Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB- nin təşkilatçılığı ilə 1- ci və 2- ci Vətən müharibəsinin yenilməz döyüşçüsü Elsevər Hüseynovun qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən "Səbrin intiqamı" kitabının təqdimatı keçirilib. Kitabın müəllifi vətənpərvər jurnalist Ötərxan Eltac, redaktoru professor Gülarə Aydın, korrektoru İlahə Həbibdi.
Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin sədri Güllü Eldar Tomarlı qonaqları salamladıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının dövlət himni səsləndirilib, vətən yolunda canından keçən müqəddəs şəhidlərimiz bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.
Qəhrəmanlıq dastanına işıq tutan professor Gülarə Aydın, professor Ziyadxan Nəbibəyli, komandir qazi Babək Aslanov, komandir qazi Muxtar Həşimov, qazi Xəyyam Nəsirov, qazi Əli Hümbətov, jurnalist Bəşir İbrahim və aşıq Azad Laçınlı, eləcə də Xanım ana öz çıxışlarında vətənpərvər jurnalist Ötərxan Eltacın can yanğısı ilə yazdığı kitabın gənc nəslə bir qəhrəmanlıq nümunəsi, əslində Elsevər Hüseynovun timsalında bütün vətən uğrunda döyüşən oğullara aid olduğunu vurğulayıblar.
"Səbrin intiqamı" kitabının müəllifi Ötərxan Eltac öz çıxışında qeyd edib ki, bu kitab qazi qardaşımızın 50 illik yubiley yaşına bir töhfədir. Şəhidlərimizdən, qazilərimizdən, Qarabağımızın qanlı tarixinin canlı şahidlərindən yazmaq, təbliğ etmək vətən qarşısında borcumuzdur.
Ötərxan Eltacın vətənpərvərlik mövzusunda işıq üzü görən sayca 12- ci kitabı oxucular tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanıb.
Tədbirdə ziyalılar, alimlər, jurnalistlər, qəhrəmanımız Elsevər Hüseynovun doğmaları, dostları və yurd sevdalıları iştirak edib.

Sonda aparıcı Güllü Eldar Tomarlı tədbir iştirakçılarına və zəhməti keçən hər kəsə təşəkkürünü bildirib.

Salyanda “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” adlı tədbir keçirilib - FOTOLAR

Oktyabrın 14-də Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” İctimai Birliyi tərəfindən icra olunan “Qərbi azərbaycanlıların yurd həsrəti: Salyana deportasiya” layihəsi çərçivəsində Salyan Rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxanasında tədbir təşkil olunub.
QHT.az xəbər verir ki, tədbirdə layihə çərçivəsində hazırlanmış tədqiqatçı-hüquqşünas Səməd Vəkilovun “Qərbi Azərbaycandan Deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948–1953)” adlı kitabının təqdimatı keçirilib.
Layihə rəhbəri və kitabın müəllifi Səməd Vəkilov çıxış edərək bildirib ki, nəşrdə 1948–1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilmiş deportasiyanın tarixi və hüquqi tərəfləri təhlil olunur. Kitabda deportasiyaya məruz qalan insanların Salyanın Qarabağlı, Yeni Uluxanlı, Qaraçala, Xalac, Yolüstü və digər kəndlərdə məskunlaşdırılması, ağır həyat şəraiti, insan talelərinə təsir edən hadisələr, şəxsi hekayələr və bioqrafik məlumatlar geniş şəkildə təqdim olunur.
Tədbirdə yerli ictimaiyyət nümayəndələri, QHT rəhbərləri, ziyalılar və gənclər iştirak ediblər. Çıxışlarda Qərbi azərbaycanlıların deportasiyasının tarixi ədalətsizliyinə diqqət çəkilib, bu mövzuda elmi araşdırmaların və maarifləndirmə fəaliyyətlərinin davam etdirilməsinin vacibliyi vurğulanıb.
Salyan Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin direktoru Səidə Əliyeva tədbirin məhz Salyanda keçirilməsinin rəmzi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayaraq, bu cür təşəbbüslərin tarixi yaddaşın qorunmasına və cəmiyyətin maarifləndirilməsinə xidmət etdiyini qeyd edib.
Tədqiqatçı tarixçi Sahib Həsənov deportasiyanın tarixi aspektlərinə toxunaraq, hadisələrin həmin dövrün sosial-siyasi konteksti ilə əlaqəsini izah edib.
Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru Nübar Bayramova Qərbi Azərbaycanla bağlı maarifləndirici layihələrin gənc nəsildə milli dəyərlərə və Vətən sevgisinə marağı artırdığını bildirib.
Salyan rayonunun axundu, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazilər Şurasının üzvü Hacı Hüsnü Həsənov Dərələyəz mahalı ilə bağlı xatirələrini bölüşüb.
Şirvan-Salyan Regional Mədəniyyəd İdarəsinin Salyan üzrə nümayəndəsi Şamxal Əhmədov nəşr olunan kitaba görə müəllifə öz təşəkürunu bildirdi.
Həkim Afət Ələkbərov xatirələrini bölüşdü.
Behbud Feyruz oğlu Əhmədov Qərbi Azərbaycanla bağlı uşaqlıq xatirələrini, AYB Muğan bölməsinin rəhbəri Nəbi İbrahimov isə professor Həsən Mirzəyev haqqında fikirlərini ifadə edib.
Şair Nurlan Fərzəliyev də Qərbi Azərbaycandan olan ziyalı kimi öz düşüncələrini bölüşüb.
Qeyd edək ki, kitabın baş məsləhətçiləri Milli Məclisin Təbii Ehtiyatlar Komitəsinin sədri, dosent Sadiq Qurbanov, ADPU-nun prorektoru, professor Mahirə Hüseynova, elmi redaktoru dövlət mükafatı laureatı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Nazim Mustafa, redaktorları Cəsarət Hüseynzadə və Telman İbrahimov, rəyçiləri isə ADPU-nun Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalova və həmin mərkəzin baş mütəxəssisi Möhübbət Məmmədovdur.

Nurlanə Məmmədova

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru


“ARPAÇAYDAN XƏZƏRƏ”

KİTABININ POETİK FUNKSİYASI

Müasir ədəbiyyatda differensiallaşma prosesi inkişaf nöqteyi-nəzərindən çoxşaxəli bir istiqamətdə davam edir. Janrlarda və üslublarda eynilikdən fərqliliyə keçid cəhdi bu prosesə müsbət təsirini göstərməkdədir. Fərqlilik eyni mövzunu çatdırma bacarığında və üslubda, ədəbi simanın təxəyyül gücündə üzə çıxır. İqtisadi-coğrafi baxımdan bölgələrin fərqli strateji mövqeyi olduğu kimi ədəbiyyatda da ədəbi simaların xarakterik yaradıcılıq xüsusiyyətləri var. Xüsusilə, böyüyüb boya-başa çatdığı, havasını udduğu əraziyə sevgi və bu sevgini ifadə etmək istəyi günümüzün aktuallığını qoruyub saxladığı situasiyadır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İbrahim Yusifoğlunun yeni nəşr olunan “Arpaçaydan Xəzərə” kitabı bu duyğuların təcəssümü ilə zəngindir. Kitab 2025-ci ildə “Şirvannəşr”də işıq üzü görüb. Kitabdakı şeirlərdə insan mənəviyyatını məşğul edən düşüncələr, Vətən məfhumunun izahlı tərənnümü, payız təravətini xatırladan duyğular əks olunur.
İbrahim Yusifoğlunun şeirlərində insan hissləri təbiətin gözəlliyi ilə uyğunlaşdırılır. Bu harmoniya zamanı dərdin təbiətə təsirini tərənnüm edən şair insan dünyasını Allahın bəxş etdiyi nemətləri məhv etdiyi üçün günahlandırır, cəmiyyəti gözəlləşdirmək funksiyasını icra etməli olan insanın quduzlaşmış hissiyyatı ilə mübarizə aparır. Bir insan kimi dünyaya mənfi təsirini deyən şairin “bu dünya mənlik deyilmiş”, “bu həyat mənimlə yola getmədi”, “alışa bilmirəm mən bu yollara” fikri ilə müxaliflik yaradaraq cəmiyyətə uyğunlaşa bilməyən “çağdaş insan” obrazını oxucusuna çatdırır. Şair özgəliklərə alışmayıb, öz şəxsi varlığını üstün tutur.
Kitabda təzadların ahəngindən formalaşan şeirlər çoxdur. Kədər və sevinc, nikbinlik və pessimistlik, kövrək notlar və fərəhli hisslər bir-birini əvəzləyir. Bu cəhətdən xəstəxana şeirləri taleyin acı gərdişinə etiraz motivinə köklənir. Tanrıdan gələn ağrıya dözən şair çətin anlarda ona həmdərd olan ürəyini onu tək qoyan insanlarla qarşılaşdırır. Bu üzləşdirmə zamanı qəlbdən boylanan Vətən, torpaq uğrunda canını qurban verən Şəhidlər, övladı üçün göz yaşı axıdan Şəhid anaları, Vətəni düşməndən azad edən İgidlər, Vətənin hər qarış torpağına bələd olan Dəli Dərviş xatırlanır. Yenə təzadlar başlanır: vətəni qoruyan oğullar və vətəni tərk edən gənclər, alınan torpaqlar və itirilən igidlər, Zəfər sevinci və anaların göz yaşı... Bunların poetik ifadəyə çevrilməsi insanların kimliyinin olduğu kimi tanıdılmasına xidmət edir və obyektiv qiymətləndirməni göstərir. Təzadlı dünyanın təzadlı insanlarına etirazı aşağıdakı misralarda reallığını tapır:
Qürbətlərə düşəndə
Vətəni səsləyirik.
Vətəndə olandasa
Bölünürük bölgələrə.
İbrahim Yusifoğlunun kitabında qocalıq mövzusuna da rast gəlirik. Bir tərəfdən bu tərənnüm insan ömrünün faniliyinə, digər tərəfdən həyatın sınağından keçən bir insanın uğuruna, müdrikləşmə yaşına işarədir. Qocalıq – gənclik qarşıdurmasında keçmişə həsrət qalan təcrübənin xatirələri canlanır, arzularla xatirələri, ümidlə reallığı qarşılaşdırır, “mən ölümün qonağıyam” deyən şair ömrün gur akkordu ilə son akkordunun ahəngini yaradır:
İnsantək yaşasa hər kəs həyatda,
Hələ gəncliyindən tapar ucalıq.
Ömrün müdrikləşən ahıl çağında,
Həmişə şərəflə yaşar qocalıq.
Tənhalaşma və zamanla dəyərlərin yerini başqa dəyərlərə ötürməsi motivi köhnə pencəklə ifadə edilir. İnsan taleyi ilə köhnəlmiş geyim arasında oxşarlığın qeyd edilməsi ilə şair metafora nümunəsi yaratmışdır. “Nimdaş pencəyə oxunan şeir”də əvvəlki illərə və hisslərə qayıdış poetik işlənmə baxımından uğurlu təsir gücünə malikdir. Son dayanacaqda yaşananları yada salıb xoş günlərə bağlılıq tamamlanma düşüncəsinə xidmət edir:
Bir vaxt geyilərdin ziyafətlərə,
Gözlər min heyrətlə sənə baxardı.
Yaman xoş gəlirdin şux afətlərə,
Duruşun, biçimin ürək yaxardı.

Heç nəyin dərdinə qalmazdın, vallah,
İşıq saçılardı düymələrindən
Xoşbəxt günlər idi o günlər, Allah,
Qəlbən öyünərdin əməllərindən.
Qocalığın payız, gəncliyin yaz fəsli ilə simvollaşdırılması poetik təfəkkürdə yenilik deyildir. Fəsillərin insan mənəvi dünyası, xarici görkəmi, ruhi vəziyyəti, sağlamlıq keyfiyyətləri ilə əlaqələndirilməsi bütün janrlarda əsas istifadə edilən priyomdur. Onun şeirlərində isə payız köhnəliyi, ömrün qəmli səhifələrini xarakterizə edir. Təbiətin dəyişməsi ilə insanın dəyişməsi iki cəhətdən assosasiya təşkil edir. “Payız havasıdı şair havası”, “Payız şeirləri yazacam daha”, “Nə yaxşı ki, ömrün payızı vardır” misraları yetkinləşmə anlayışına uyğundur. Digər tərəfdən ayrılıq motivi də əsasdır. Yarpaqların tökülməsi, yağan yağışların çoxalması – payız lövhələri kövrək notlardan xəbər verir.
İbrahim Yusifoğlunun məhəbbətdən bəhs edən şeirlərində sevgidən çox ruhi sarsıntılar, həsrət, iztirab və bu duyğulardan bezməyən aşiq vardır. “Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”, “Şeir oxuyursan titrək bir səslə”, “Mənə bir məhəbbət şeiri oxu”, “Yubandım”, “Mənim şeirlərimin sonası olarsanmı”, “Yaralanmasın” şeirlərində şair obrazı daha qabarıq nəzərə çarpır və daxili hisslərini müraciət ünvanına gizli yolla deyil, sadə dillə reallığa söykənən həyati motivlərlə çatdırır. İdealizə edilmiş emosiyalar şeirlərin mətnindən uzaqdır:
Görən nə tapmısan şeirlərimdə,
Onların sevincdən kədəri çoxdu.
Elə sinəmdəki dərdlərimin də,
Qədəri varsa da, hədəri yoxdu.
(“Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”)
Yaradıcı insanın mətnlərdən görsənən obrazı iki istiqamətdə tərənnüm edilir. Birinci istiqamət müəllifin özünü, həyatını, duyğularını, düşüncələrini əhatə edir. İkinci istiqamətdə isə şair başqa bir tanınmış şəxsiyyəti öz əsərinin obrazına çevirir. Nəsr və poeziyanın xüsusiyyətlərindən istifadə edib tarixi şəxsiyyətin cəmiyyətdə yeri və mövqeyini dəyərləndirmək və müəllif yanaşmasını ortaya qoymaq İbrahim Yusifoğlunun “Arpaçaydan Xəzərə” poemasında üzə çıxır. Əsər akademik İsa Həbibbəyliyə həsr olunub. Süjetin poeziyaya inteqrasiyası zamanı hiperbolik səciyyə yoxdur. Çünki onun məqsədi akademikin elm aləminə gəlmə yoluna nəzər yetirməkdir. Naxçıvanın Şərur rayonunun Danzik kəndindən Bakıya doğru istiqamət alan alimin həyat yolunu əhatə edən hadisələr – məktəb illəri, Universitet təhsili, müəllim kimi fəaliyyəti, Milli Məclisə seçkilər keçirilməsi – AMEA-da tamamlanır. Poemanın müəllim ata, müəllim qardaşla bağlı hissələrində şöhrəti dünyaya yayılan alimin yetişdiyi və kimliyini formalaşdıran mühiti diqqətə çatdırmaq əsas amildir. Tutduğu vəzifədə və elmi, mədəni, siyasi sahələrdə fəal iştirak edən ictimai xadimin təhsil illərinə qayıtmaq və cəmiyyətdə roluna diqqət çəkmək tarixi şəxsiyyətin faydalı əməyini təcəssüm etdirir:
Beləcə, ömrünü elmə bağlayır,
Arpaçay ruh verir duyğularına.
Xəzər də fərəhlə coşub çağlayır,
Alim övladının uğurlarına.
Arpaçayı iki yerə bölən Danzik kəndi kimi İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti də iki tərəfdən tərənnüm edilir: elmi və bədii. Keçid janrda alim və şair kimi ikilikləri reallaşdırma zamanı akademikin poeziyasından nümunələr poemaya daxil edilir. “Arpaçay əfsanəsi”nin poemada yer alması süjetin içində ideya bağlılığının qurulması üçün istifadə edilən uğurlu yanaşmadır. “Apardı sellər Saranı” xalq ruhunu ifadə edən bir misradır. Sevgilisinə qovuşa bilməyən Saranı aparan Arpaçayın aşıb-daşması əhvalatı İsa Həbibbəylinin qələmində əsl məhəbbətin rəmzi xarakteri daşıyır. O, iki sevən qəlbin nakam məhəbbətinə şahid olan Arpaçayın fəryadını, səsini fəlakətdən, qəmdən uzaqlaşdırıb təbiətin möcüzəsi kimi dəyərləndirməyi məsləhət görür:
Qəmli mahnı, kədər yükü sevmir ürək,
Arpaçaya
Əsrimizin təntənəsi əks olunan
Nəğmə gərək, nəğmə gərək!
İsa Həbibbəyli

İbrahim Yusifoğlu isə İsa Həbibbəylinin bu misralarındakı öyüdünü aşağıdakı şəkildə davam etdirir:
Arpaçayı! – gizlətmirik,
incimişdik biz də ondan.
Ancaq gördük günahsızdı,
Uzaqdı o nahaq qandan.
Böhtanlamış zaman onu,
Bulandırmış saf suyunu.
Dözəmmədi böhtanlara –
coşdu-daşdı,
başımıza oyun açdı.
İbrahim Yusifoğlu

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Bunu qorumaq, saxlamaq ümummilli, ümumdövlət vəzifəsidir” sözləri İsa müəllimin əsas iş prinsipi olmuşdur. Köklü elm ocağının dayaqları üzərində Yeniləşən Akademiya islahatının aparılmasının labüdlüyü məsələsinə İbrahim Yusifoğlu poemada toxunmuş, elmi müstəvidə akademikin apardığı siyasətin nəinki AMEA-nın, eyni zamanda gənc nəslin sağlam mühitdə gələcəyin memarı kimi yetişməsinə şərait yaratdığını etiraf etmişdir.
Poemanın obyektivliyi onda üzə çıxır ki, müəllif elm adamının daxili və mənəvi keyfiyyətlərini deyil, Azərbaycan elminə töhfələrini qələmə almağa üstünlük verir. İsa Həbibbəyli şəxsiyyəti elmin əsası kimi təqdim edilir.
İbrahim Yusifoğlunun “Arapaçaydan Xəzərə” kitabı ədəbiyyat nümunəsi kimi fərqli müstəvilərdən dəyər məfhumunu özündə birləşdirən şeirlərdən ibarətdir. Onun şeirləri yalnız tərənnüm etmir, cəmiyyətdəki hadisələrə və bu hadisələrdən başlanğıcını götürən duyğulara münasibət bildirir. Kathleen McLuskienin “The values of literary studies” kitabında qeyd etdiyi kimi “ədəbiyyatın dəyəri özlüyündə təkrar bir mülahizədir. Hər hansı bir yazını ədəbiyyat adlandırmaq onun dəyəri haqqında artıq bir iddia deməkdir”. İbrahim Yusifoğlunun oxuculara təqdim etdiyi şeirləri və “Arpaçaydan Xəzərə” poeması bu iddianın formalaşmasını təmin edən poetik mətnlərdir. Onu da unutmamalıyıq ki, bir kitabın, bir əsərin dəyər ölçüsü zamanın dəyişməsinə də tabedir. Şairin yaradıcılığının yaşamağa davam etməsi məzmun baxımından oxucunun seçici yaddaşının, sənətkarlıq cəhətdən isə tənqidçinin estetik dəyərləndirməsinin nəticəsində reallığını tapır. Müəllifin yeni nəşr olunan bu kitabının aqibətinin diri kitabların sırasında olmasını diləyir, “hələ öz şeirimi yazmamışam mən” deyən şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
Müasir ədəbiyyatda differensiallaşma prosesi inkişaf nöqteyi-nəzərindən çoxşaxəli bir istiqamətdə davam edir. Janrlarda və üslublarda eynilikdən fərqliliyə keçid cəhdi bu prosesə müsbət təsirini göstərməkdədir. Fərqlilik eyni mövzunu çatdırma bacarığında və üslubda, ədəbi simanın təxəyyül gücündə üzə çıxır. İqtisadi-coğrafi baxımdan bölgələrin fərqli strateji mövqeyi olduğu kimi ədəbiyyatda da ədəbi simaların xarakterik yaradıcılıq xüsusiyyətləri var. Xüsusilə, böyüyüb boya-başa çatdığı, havasını udduğu əraziyə sevgi və bu sevgini ifadə etmək istəyi günümüzün aktuallığını qoruyub saxladığı situasiyadır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İbrahim Yusifoğlunun yeni nəşr olunan “Arpaçaydan Xəzərə” kitabı bu duyğuların təcəssümü ilə zəngindir. Kitab 2025-ci ildə “Şirvannəşr”də işıq üzü görüb. Kitabdakı şeirlərdə insan mənəviyyatını məşğul edən düşüncələr, Vətən məfhumunun izahlı tərənnümü, payız təravətini xatırladan duyğular əks olunur.
İbrahim Yusifoğlunun şeirlərində insan hissləri təbiətin gözəlliyi ilə uyğunlaşdırılır. Bu harmoniya zamanı dərdin təbiətə təsirini tərənnüm edən şair insan dünyasını Allahın bəxş etdiyi nemətləri məhv etdiyi üçün günahlandırır, cəmiyyəti gözəlləşdirmək funksiyasını icra etməli olan insanın quduzlaşmış hissiyyatı ilə mübarizə aparır. Bir insan kimi dünyaya mənfi təsirini deyən şairin “bu dünya mənlik deyilmiş”, “bu həyat mənimlə yola getmədi”, “alışa bilmirəm mən bu yollara” fikri ilə müxaliflik yaradaraq cəmiyyətə uyğunlaşa bilməyən “çağdaş insan” obrazını oxucusuna çatdırır. Şair özgəliklərə alışmayıb, öz şəxsi varlığını üstün tutur.
Kitabda təzadların ahəngindən formalaşan şeirlər çoxdur. Kədər və sevinc, nikbinlik və pessimistlik, kövrək notlar və fərəhli hisslər bir-birini əvəzləyir. Bu cəhətdən xəstəxana şeirləri taleyin acı gərdişinə etiraz motivinə köklənir. Tanrıdan gələn ağrıya dözən şair çətin anlarda ona həmdərd olan ürəyini onu tək qoyan insanlarla qarşılaşdırır. Bu üzləşdirmə zamanı qəlbdən boylanan Vətən, torpaq uğrunda canını qurban verən Şəhidlər, övladı üçün göz yaşı axıdan Şəhid anaları, Vətəni düşməndən azad edən İgidlər, Vətənin hər qarış torpağına bələd olan Dəli Dərviş xatırlanır. Yenə təzadlar başlanır: vətəni qoruyan oğullar və vətəni tərk edən gənclər, alınan torpaqlar və itirilən igidlər, Zəfər sevinci və anaların göz yaşı... Bunların poetik ifadəyə çevrilməsi insanların kimliyinin olduğu kimi tanıdılmasına xidmət edir və obyektiv qiymətləndirməni göstərir. Təzadlı dünyanın təzadlı insanlarına etirazı aşağıdakı misralarda reallığını tapır:
Qürbətlərə düşəndə
Vətəni səsləyirik.
Vətəndə olandasa
Bölünürük bölgələrə.
İbrahim Yusifoğlunun kitabında qocalıq mövzusuna da rast gəlirik. Bir tərəfdən bu tərənnüm insan ömrünün faniliyinə, digər tərəfdən həyatın sınağından keçən bir insanın uğuruna, müdrikləşmə yaşına işarədir. Qocalıq – gənclik qarşıdurmasında keçmişə həsrət qalan təcrübənin xatirələri canlanır, arzularla xatirələri, ümidlə reallığı qarşılaşdırır, “mən ölümün qonağıyam” deyən şair ömrün gur akkordu ilə son akkordunun ahəngini yaradır:
İnsantək yaşasa hər kəs həyatda,
Hələ gəncliyindən tapar ucalıq.
Ömrün müdrikləşən ahıl çağında,
Həmişə şərəflə yaşar qocalıq.
Tənhalaşma və zamanla dəyərlərin yerini başqa dəyərlərə ötürməsi motivi köhnə pencəklə ifadə edilir. İnsan taleyi ilə köhnəlmiş geyim arasında oxşarlığın qeyd edilməsi ilə şair metafora nümunəsi yaratmışdır. “Nimdaş pencəyə oxunan şeir”də əvvəlki illərə və hisslərə qayıdış poetik işlənmə baxımından uğurlu təsir gücünə malikdir. Son dayanacaqda yaşananları yada salıb xoş günlərə bağlılıq tamamlanma düşüncəsinə xidmət edir:
Bir vaxt geyilərdin ziyafətlərə,
Gözlər min heyrətlə sənə baxardı.
Yaman xoş gəlirdin şux afətlərə,
Duruşun, biçimin ürək yaxardı.

Heç nəyin dərdinə qalmazdın, vallah,
İşıq saçılardı düymələrindən
Xoşbəxt günlər idi o günlər, Allah,
Qəlbən öyünərdin əməllərindən.
Qocalığın payız, gəncliyin yaz fəsli ilə simvollaşdırılması poetik təfəkkürdə yenilik deyildir. Fəsillərin insan mənəvi dünyası, xarici görkəmi, ruhi vəziyyəti, sağlamlıq keyfiyyətləri ilə əlaqələndirilməsi bütün janrlarda əsas istifadə edilən priyomdur. Onun şeirlərində isə payız köhnəliyi, ömrün qəmli səhifələrini xarakterizə edir. Təbiətin dəyişməsi ilə insanın dəyişməsi iki cəhətdən assosasiya təşkil edir. “Payız havasıdı şair havası”, “Payız şeirləri yazacam daha”, “Nə yaxşı ki, ömrün payızı vardır” misraları yetkinləşmə anlayışına uyğundur. Digər tərəfdən ayrılıq motivi də əsasdır. Yarpaqların tökülməsi, yağan yağışların çoxalması – payız lövhələri kövrək notlardan xəbər verir.
İbrahim Yusifoğlunun məhəbbətdən bəhs edən şeirlərində sevgidən çox ruhi sarsıntılar, həsrət, iztirab və bu duyğulardan bezməyən aşiq vardır. “Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”, “Şeir oxuyursan titrək bir səslə”, “Mənə bir məhəbbət şeiri oxu”, “Yubandım”, “Mənim şeirlərimin sonası olarsanmı”, “Yaralanmasın” şeirlərində şair obrazı daha qabarıq nəzərə çarpır və daxili hisslərini müraciət ünvanına gizli yolla deyil, sadə dillə reallığa söykənən həyati motivlərlə çatdırır. İdealizə edilmiş emosiyalar şeirlərin mətnindən uzaqdır:
Görən nə tapmısan şeirlərimdə,
Onların sevincdən kədəri çoxdu.
Elə sinəmdəki dərdlərimin də,
Qədəri varsa da, hədəri yoxdu.
(“Mən çəkən dərdləri sən barı çəkmə”)
Yaradıcı insanın mətnlərdən görsənən obrazı iki istiqamətdə tərənnüm edilir. Birinci istiqamət müəllifin özünü, həyatını, duyğularını, düşüncələrini əhatə edir. İkinci istiqamətdə isə şair başqa bir tanınmış şəxsiyyəti öz əsərinin obrazına çevirir. Nəsr və poeziyanın xüsusiyyətlərindən istifadə edib tarixi şəxsiyyətin cəmiyyətdə yeri və mövqeyini dəyərləndirmək və müəllif yanaşmasını ortaya qoymaq İbrahim Yusifoğlunun “Arpaçaydan Xəzərə” poemasında üzə çıxır. Əsər akademik İsa Həbibbəyliyə həsr olunub. Süjetin poeziyaya inteqrasiyası zamanı hiperbolik səciyyə yoxdur. Çünki onun məqsədi akademikin elm aləminə gəlmə yoluna nəzər yetirməkdir. Naxçıvanın Şərur rayonunun Danzik kəndindən Bakıya doğru istiqamət alan alimin həyat yolunu əhatə edən hadisələr – məktəb illəri, Universitet təhsili, müəllim kimi fəaliyyəti, Milli Məclisə seçkilər keçirilməsi – AMEA-da tamamlanır. Poemanın müəllim ata, müəllim qardaşla bağlı hissələrində şöhrəti dünyaya yayılan alimin yetişdiyi və kimliyini formalaşdıran mühiti diqqətə çatdırmaq əsas amildir. Tutduğu vəzifədə və elmi, mədəni, siyasi sahələrdə fəal iştirak edən ictimai xadimin təhsil illərinə qayıtmaq və cəmiyyətdə roluna diqqət çəkmək tarixi şəxsiyyətin faydalı əməyini təcəssüm etdirir:
Beləcə, ömrünü elmə bağlayır,
Arpaçay ruh verir duyğularına.
Xəzər də fərəhlə coşub çağlayır,
Alim övladının uğurlarına.
Arpaçayı iki yerə bölən Danzik kəndi kimi İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti də iki tərəfdən tərənnüm edilir: elmi və bədii. Keçid janrda alim və şair kimi ikilikləri reallaşdırma zamanı akademikin poeziyasından nümunələr poemaya daxil edilir. “Arpaçay əfsanəsi”nin poemada yer alması süjetin içində ideya bağlılığının qurulması üçün istifadə edilən uğurlu yanaşmadır. “Apardı sellər Saranı” xalq ruhunu ifadə edən bir misradır. Sevgilisinə qovuşa bilməyən Saranı aparan Arpaçayın aşıb-daşması əhvalatı İsa Həbibbəylinin qələmində əsl məhəbbətin rəmzi xarakteri daşıyır. O, iki sevən qəlbin nakam məhəbbətinə şahid olan Arpaçayın fəryadını, səsini fəlakətdən, qəmdən uzaqlaşdırıb təbiətin möcüzəsi kimi dəyərləndirməyi məsləhət görür:
Qəmli mahnı, kədər yükü sevmir ürək,
Arpaçaya
Əsrimizin təntənəsi əks olunan
Nəğmə gərək, nəğmə gərək!
İsa Həbibbəyli

İbrahim Yusifoğlu isə İsa Həbibbəylinin bu misralarındakı öyüdünü aşağıdakı şəkildə davam etdirir:
Arpaçayı! – gizlətmirik,
incimişdik biz də ondan.
Ancaq gördük günahsızdı,
Uzaqdı o nahaq qandan.
Böhtanlamış zaman onu,
Bulandırmış saf suyunu.
Dözəmmədi böhtanlara –
coşdu-daşdı,
başımıza oyun açdı.
İbrahim Yusifoğlu

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Bunu qorumaq, saxlamaq ümummilli, ümumdövlət vəzifəsidir” sözləri İsa müəllimin əsas iş prinsipi olmuşdur. Köklü elm ocağının dayaqları üzərində Yeniləşən Akademiya islahatının aparılmasının labüdlüyü məsələsinə İbrahim Yusifoğlu poemada toxunmuş, elmi müstəvidə akademikin apardığı siyasətin nəinki AMEA-nın, eyni zamanda gənc nəslin sağlam mühitdə gələcəyin memarı kimi yetişməsinə şərait yaratdığını etiraf etmişdir.
Poemanın obyektivliyi onda üzə çıxır ki, müəllif elm adamının daxili və mənəvi keyfiyyətlərini deyil, Azərbaycan elminə töhfələrini qələmə almağa üstünlük verir. İsa Həbibbəyli şəxsiyyəti elmin əsası kimi təqdim edilir.
İbrahim Yusifoğlunun “Arapaçaydan Xəzərə” kitabı ədəbiyyat nümunəsi kimi fərqli müstəvilərdən dəyər məfhumunu özündə birləşdirən şeirlərdən ibarətdir. Onun şeirləri yalnız tərənnüm etmir, cəmiyyətdəki hadisələrə və bu hadisələrdən başlanğıcını götürən duyğulara münasibət bildirir. Kathleen McLuskienin “The values of literary studies” kitabında qeyd etdiyi kimi “ədəbiyyatın dəyəri özlüyündə təkrar bir mülahizədir. Hər hansı bir yazını ədəbiyyat adlandırmaq onun dəyəri haqqında artıq bir iddia deməkdir”. İbrahim Yusifoğlunun oxuculara təqdim etdiyi şeirləri və “Arpaçaydan Xəzərə” poeması bu iddianın formalaşmasını təmin edən poetik mətnlərdir. Onu da unutmamalıyıq ki, bir kitabın, bir əsərin dəyər ölçüsü zamanın dəyişməsinə də tabedir. Şairin yaradıcılığının yaşamağa davam etməsi məzmun baxımından oxucunun seçici yaddaşının, sənətkarlıq cəhətdən isə tənqidçinin estetik dəyərləndirməsinin nəticəsində reallığını tapır. Müəllifin yeni nəşr olunan bu kitabının aqibətinin diri kitabların sırasında olmasını diləyir, “hələ öz şeirimi yazmamışam mən” deyən şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!

Püstə RƏVAN,

AYB və AJB üzvü

ANAMA ƏLVİDA

(poema)

Dəhşətin anacan yeyir içimi,
Boynumu bükmüşəm bənövşə kimi.
Çəkmişəm içimə haray sədimi,
Kaş öləydim ana, sən ölən günü.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ana, mənim anam, neylədin belə,
Dayanıb səbr edib, dözmədin hələ,
Yerə-göyə sığmayan dəhşətin ilə,
Çevirdin başıma bütün dünyanı.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Qonaq kimi o gün gəlirdim ana,
Yaxınlaşıb sizə, sənə çatana.
Huh tufanı kimi düşdüm tufana,
Yummuşdun təzəcə o gözlərini,
Ana, boynubükük qoymusan məni!
Bir nöqtə ömürü saxladın niyə?
Haqq bilib ömrümü haqladın niyə.
Bağrımın başını oxladın niyə?
Nə haqla əlimdən, üzdün əlini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Nə olsun ki, diri gəzənim ama,
Ölürəm mən sənsiz, can yana-yana.
Bu dövrana lənət, lənət zamana,
Götürüb apardı əlimdən səni,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ömrünü həyatda yetirib sona,
Bəxş etdin yetimlik öz övladına.
Döndun bir dəfəlik torpağa ana,
Olmuşam tarımar, gör inləyəni.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Böyük dağdan dağım, sən idin ana!
Yanan çılçırağım sən idin ana!
Ən şirin növrağım, sən idin ana,
Qəbul etdim necə müsibətini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ey gözəl anam, hayana getdin,
Dərdlərin içində əriyib - itdin.
Qəm dolusu mənə, kədər içirdin
İndi duyuram mən hər zillətini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Göydə ulduz səni sanıram ana!
Odlanıb həsrətdən yanaram ana!
Dolu vurmuş sənsiz sanıram ana!
Mənə kim açacaq sənin süfrəni?
Boynubükük qoydun sən mən ana!
Bitib dayanmışam daşın yerinə
Sözləri qatmışan biri - birinə,
Yaş düşdü gözümdən hər bir sətrinə,
İstərəm eşitmək o xoş səsini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Yox olub uçulub, arxamda dağım,
Əbədi qaraldı, yanan çırağım.
Büründü kabusa şirin növrağım,
Olarmı unutmaq söz - söhbətini?
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Bağından-bağçandan bir gül üzmərəm,
Əkib - becərdiyin, yurdda gəzmərəm.
Yaratdığın mülkdə, sənsiz gəzmərəm,
Görürəm hər yerdə sənin yerini.
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Qəlbimi naümüd duman alıbdı,
Məni niyə fələk belə salıbdi?
Sənə deyəcəyim, sözüm qalıbdı,
Kədər aldı qəlbimi, gözümü qüssən,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Çaxıb şimşək kimi, parlayıb getdin,
Seller kimi coşub, çağlayıb getdin.
Dünyanı dünyaya calayıb getdin,
Bu dünyadan niyə üzdün əlini?
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Səndən vəfalısı yox idi mənə,
Rəvac verdin necə, bu ölümünə.
Fələk amansızlıqla qıydı özünə,
Görməmişdim belə insafsız ölüm,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Rayona getmərəm, anam yoxdursa,
Ağla yetim gözüm, dərdin çoxdursa.
Dönük ollam mən də, dönük baxtısa
Yanıram üstümdən çəkdin kölgəni,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Ana deyib hər gün, ürək dağlaram,
Sağalmaz içimdə yara bağlaram.
Bir küncə çəkilib, gizli ağlaram,
Bəzəyəndə bahar çolü - cəməni.
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Hamı döndü sənsiz gözümdə yada,
Kimsəsiz bu dünya, tənha bir ada.
Atəşə büründüm alova - oda,
Yarandı ahımdan dağların çənin,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Elə bir dağam ki, çəkilməz mənəm,
Pənahım sən idin, güvəncin mənim
Dünya sənsiz mənə kəsilir qənim,
Bilməmişəm yoxsa sənin qədrini?
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Səsindən doymadım, özündən
sənin,
Üzündən, ətrindən, gözündən sənin.
Doymamışam vallah özündən sənin
İtirmişəm sənsiz gündüz - gecəni,
Boynubükük qordun, sən meni ana!
Deyim açılan çiçəyə açmasın,
Söyləyin çaylara, bu yaz axmasın.
Durub göydən günəş, yerə baxmasın,
Görməsin gözümdən axan yaşları,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ömür kitabına sən möhür vurdun?
Belə nədən bezib, matəmi qurdun?
Fələk şirin canının, qəsdinə durdu,
Bilirdim əzəldən belə olacaq,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Dadsız-tamsız olub, yeyib-içməyim,
Mənasızdır daha sözə keçməyim.
Sən olan dünyaya qalıb köçməyim,
Gözlərəm fələyin o möhlətini,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Ən ağır dərd budur, demə ay anam!
Bu dərdə əyildim, sarsıldım yaman.
Yanıqlı bir neyəm, sızlayan kaman,
Səmalar götürmür fəryad səsimi,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Dözümlü səbirli, cəfakeş idin,
Çatmadım vaxtında olum köməyin.
Bunu danaramsa, haramdı südün,
O böyüklüyünü, o haqq səsini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Dərdini gizlədib, hey gülümsədin,
Əsas mətləbini açıb demədin.
Düşündün içində, giley etmədin,
Düşündükcə sənin hər zəhmətini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Saxladın qəlbində, ağrını, sözü,
Hər şeyi gizlədib, qorudun bizi.
Qəlbimi yandırır bu dərdin közü,
Anladıqca sənin nə çəkdiyini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Zəhmətkeş, qayğıkeş, mərdanəliyin,
Övladlar yolunda pərvanəliyin.
Paklıqda, saflıqda birdanəliyin,
Görmüşəm həmişə şirinliyini,
Boynunükük qoydun, sən məni ana!
Həyatda səmimi mehriban oldun,
Günəş kimi batdın, gül kimi soldun.
Xayalsan indi də, xəyala döndün,
Şirin xəyallarda yaşadım səni,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Təbiətin həlim xoş təbəssümün,
Əzab - əziyyətə olub dözümün.
Yaraşmayır sənə, belə ölümün,
Ayrılıq şərbətin içib camını,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Bir bayquş uladı bu gecə çöldə,
Nə xəbər var dedim, görəsən eldə.
Demə, dünyasını anam dəyişir,
Boyadın qaraya payız günəşin,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Bəd xəbər bir anlıq, düşdü ellərə,
Qoşuldun küləyə, əsən yellərə.
Mələksən uçmusan uca göylərə,
Əsirgəyib məndən öz kərəmini,
Boynubükük qoydun sən məni ana!
Ətrini çiçəklər, güllər verəmməz,
Bülbüllər səsini, sellər verəmməz.
Bir kimsə yerini, ellər verəmməz,
Qayğına möhtacam qəzirəm ana!
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
Alışıb-əridim, yanan şam kimi,
Qurd gəmirir sanki mənim içimi.
Kimi lənətləyim, bilmirəm kimi,
Edəmmirəm qəbul bu qismətini,
Boynubükük qoydun, sən bizi ana!
Hansı qaradinməz oldu düşmanın?
Qara yaylıq kimi, qaraldı qəlbin.
Qırıldı kövrələn büllür ürəyin,
Bu geniş dünyadan doydurdu səni?
Boynubükük qoydun, sən bizi ana!
Mənim ey əzizim, ey müqəddəsim,
Yoxdur səndən qeyri, özgə bir kəsim.
Əl - qolum boşalıb, batıbdı səsim,
Göstər rəhmini mərhəmətini,
Boynubükük qoydun, sən məni ana!
İlk odum - ocağım, yuvam əlvida,
Əlbida, analı dünyam əlvida!
Tək- tənha ağlaram, anam əlvida!
Tuturam müqəddəs, hər xatirəni,
Ana boynubükük qoymusan məni!