Şair-yazıçı Göyərçin Kərimi vəfat edib

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair, yazıçı-publisist Göyərçin Kərimi vəfat edib.
Bu barədə mərhumun dostu, şair Əvəz Qurbanlı bildirib.
Göyərçin Kəriminin infarktdan dünyasını dəyişdiyi qeyd edilib.
Allah rəhmət eləsin.

ŞAİR HƏYATI YAŞAYAN ŞAİR

(Faiq Balabəylinin bal kimi şeirləri)

Belə düşünürəm ki, bütün digər Şərq xalqlarında olduğu kimi bizdə də (bax bu yazını yazdığım dildə oxuyub anlayanlar) şeir yazmağa meyillilik, aludəçilik var. İstiqanlıyıq, həssasıq… Tez coşuruq… Ağına-bozuna baxmadan şeir qoşuruq… Cild-cild kitablar yazırıq. Tacir də yazır, müəllim də qoşur, alım də nəzmə çəkir və d. Əlqərəz yazmaq, qoşmaq bizim üçün adi bir işdir. Vəzifə və sənətimizdən asılı olmayaraq bu işi çoxumuz bacarırıq. Bu qabiliyyət anamızın südü, çəkdiyi bayatılarla hopur canımıza, qanımıza… Bir balaca qəmlənən və ya sevinən kimi sövqi-təbii qoşmalar qoşulur, boylar boylanır, dastanlar bağlanır… Gündəlik qayğılarımızdan dolayı məcubur olduğumuz işlə yanaşı şairliyi də yaşadırıq… Hərəmiz öz bildiyimiz kimi; həkim şair, müəllim şair, taksi sürücüsü şair və hətta qəssab şairlərimiz də var… Bir sözlə hərə öz həyatını yaşayır, şairlik şələsini də çiynindən yerə qoymur… Hərənin də öz həqiqəti və ehtiyacları var. Ələxsus son otuz ilin söz dünyasına quşbaxışı bir nəzər salsaq, mavi suların qoynunda bir şair görürük. Mən mavi sulara, sonsuz səmanın ənginliklərinə qərq olmuş bu şairə nə dənizçi, nə təyyarəçi, nə balıqçı şair deyə bilərəm. Bu əsl şair həyatı yaşayan (bütün parametrlərilə) şairdir.
Şairin qələmə aldığı ən yeni nümunələrdən birinə nəzər salaq (onun ötən əsrin sonlarında müxtəlif məkanlarda, fərqli vəziyyətlərdə, zaman şərtlərində yazdığı şerlər də var):
Mənim qoca şəhərim, mənim uca şəhərim,
neçə ilin həsrətini çəkən, yorğun Şəhərim!
Özümüzdən çox uzaq,
könlümüzə çox yaxın,
gözümüzlə görünməyən tənha, oğrun Şəhərim!
Burada şairin mühətabı Şuşa (Qala) şəhəridir. Qələmə aldığı hisslər ən son hadisələrin eyforiya qarışıq coşqunluğu ilə yoğrulsa da, cilalayıcı şair ruhu heç bir misrada çiy sözə yer verməmişdir. Bu nümunədə mühətabı Nəsimi ilə, M.Ə.Sabirlə, bütün Azərbaycanın özü ilə asanlıqla əvəz etmək olar. Əslində isə şair özü ilə söhbətləşir…
Çətin və bəzən hətta məşəqqətli olsa da şair həyatı yaşamaq hər şairə nəsib olmur… Dənizçi Faiq Balabəyli, tacir-sabunçu Sabir kimi, tacir-müəllim Hadi kimi əsl şair həyatı yaşayan barmaqla sayıla biləcək qədər az şairlərimizdən biridir.
Bu yazını yuxarıdakı qaydada əziz dostum, qardaşım Faiq Balabəylinin lap körpəlikdən qələmə aldığı istənilən nümunə ətrafında həcmcə nə qədər istəsəniz böyütmək olar. Bütün səmimiyyətimlə qeyd etmək istəyirəm ki, buna ehtiyac yoxdur.
Filologiya elmləri doktoru, professor Mahirə Nağıqızının Faiq Balabəyli yaradıcılığına həsr etdiyi "Dəniz adamı" məqaləsindən kiçik bir hissəni xatırlatmaqla yazımı yekunlaşdırmaq istəyirəm: “Bütöv Azərbaycan uğrunda mübarizədə yorulmadan çalışan, öz mənalı, məntiqli şeirləri, publisist yazıları ilə Faiq Balabəyli bir ordunun görəcəyi işi öz çiyinlərində şərəflə daşıyır, yorulmadan daşıyır.”
Bəli, Faiq Balabəylini şair edən, onu bir ömürlük şair həyatı yaşamağa məhkum edən bu qayğıdır. Onun həssas qəlbində pərvəriş tapıb bir türlü ovunmayan intizar, həsrət Azərbaycan sevdası… Bu sonluğa ustad sənətkar Bəxtiyar Vahabzadənin “Payız düşüncələri” kitabının və “Vətəndaş” şeirinin adını yazmaqla xüsusi bir rəng qatmaq istəyi keçdi könlümdən…
Əziz və dəyərli oxucum düşün ki, qeyd etdiyim bu iki nümunə də Faiq Balabəyli üçün, onun adına yazılıb, onun həyatını əks etdirir. Mənim şair qardaşım Faiq Balabəyli, 60 nədir ki??! Allah sənə uzun ömür versin, 70-də, 80-də, 90-da görüşək… Bütün Azərbaycan dağlarına, çəmənlərinə bal toplamağa getmiş arıların öz pətəklərinə dönsün… Bal kimi şeirlərin süzülsün… Necə ki, belələri var:
Doyunca əyilib içdim suyundan;
Tamı tamahlandırdı, yumdum gözümü,
dadı damağıma köçdü, içimə çəkdiyim
havanı udmaq
geri qaytarmamaq... yordum özümü...
və yaxud:
İndi hay-həşir salacaq,
uçacaq ac qağayılar.
Qayığın saldığı izə
qonacaq ac qağayılar.

Ömrünü belə yaşayar -
nəfəsi kəsilənə qədər.
İçində qayğı daşıyar
Boğular nələr və nələr...
…Can Qardaş, can. Sənin nələr çəkdiyini mən bilirəm. Mən.
14.09.2024. Bakı ş.
Hörmətlə: Zaur Ustac
“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru.

ƏDƏBİYYAT DÜNYANIN, HƏYATIN, İNSANIN MƏNASINA ÇATMAQ YOLUDUR

İnam Ata (Asif Ata) ilə bu ruhani təmasdan (müsahibədən) 31 il ötdü, 6 Köçəri ayı, 14-cü ildə (06.02.1993) yazılıb. Yazıda imperiyanın caynağından yenicə qurtulmuş, çaşqın durumda olan Azərbaycanın ədəbiyyatla bağlı çoxlu problemlərinə Ata münasibəti var.
İşıqlı Atalı: - Müqəddəs Ata, bu təmasda məqsədim Atamızın ədəbiyyatla bağlı düşüncələrini təqdim etməkdir. İlk sual belədir: Ocaq və ədəbiyyat. Doğrudanmı ədəbiyyat zamanın, şəraitin məhsuludur?
İnam Ata: - Ocağın məqsədi İnam, yalansız etiqad əsasında İnsanlaşma əməli yaratmaq, Azərbaycanda mahiyyətcə müqəddəslik səviyyəsində yaşayan xalq becərməkdir. Ədəbiyyatın məqsədi həyat hadisələrini mənalandırmaq, onun Mütləq - Əzəli, Əbədi, Sonsuz, Kamil Mahiyyətini aşkara çıxarmaqdır. Bu baxımdan Ocaq ilə Ədəbiyyat arasında qırılmaz birlik var.
Çoxları elə bilir ki, ədəbiyyat dünyanı yalnız əks etdirir. Bu, kökündən yanlış bir fikirdir. Ədəbiyyat hadisələri Mənaya, Mahiyyətə yüksəldir. Bu səbəbdən də yaxşı ədəbiyyat mütləq şəraiti ötür, mühiti ötür, yaxşı ədəbiyyat, hətta realist ədəbiyyat belə zamandan üstün olur. Bizdə isə yalnız bir şeyi daim təkrar edirlər ki, ədəbiyyatı zaman yetişdirir, şərait yetişdirir, mühit yetişdirir; unudurlar ki, şərait, mühit, zaman - siyasət yetirir, ayrı-ayrı ictimai quruluşlar yetirir, müəyyən hadisələr yetirir, lakin ədəbiyyatı zaman yetirmir. Əgər ədəbiyyatı zaman yetirirsə, onda ədəbiyyat zamanla gərək heç döyüşməsin. Ədəbiyyat daim zamanla döyüşür. Əgər ədəbiyyatı şərait yaradırsa, onda gərək ədəbiyyat şəraitlə döyüşməsin. O şərait əgər onun anasıdırsa, onda o, "şərait" adlanan anasıyla döyüşməsin. Həmçinin də mühit. Əgər ədəbiyyatı mühit yaradırsa, onda ədəbiyyat gərək öz yaradıcısı ilə döyüşməsin, onu mədh eləsin, vəsf eləsin. Əslində isə dünya ədəbiyyatında böyük nə varsa, ali nə varsa, ülvi nə varsa, o, zamana qarşıdır mühitə qarşıdır, şəraitə qarşıdır. Füzulilər, Nəimilər, Nəsimilər; onların heç biri zamançı olmayıb, şəraitçi olmayıb, mühitçi olmayıb. Hamısı şəraitə qarşı olub, mühitə qarşı olub, zamana qarşı olub, əsas odur ki, dünyaya qarşı olub.
Elə Ocağın da əsas fəlsəfəsi odur ki, İnsan gərək şəraitə sığmasın, mühitə sığmasın, zamana sığmasın, şəraiti, mühiti, zamanı ötsün. Bu səbəbdən də ədəbiyyatla Ocağın yönündə bağlılıq var, o bağlılığı açmaq gərək. Ədəbiyyatı bizim estetika, bizim tənqid, bizim ədəbiyyat çox balacalandırır, ədəbiyyatın yaradıcı mənası çox qısalır. Onun inikas mənası, əksetdirmə mənası çox şişirdilir; nəinki ədəbiyyat, ümumən insan təfəkkürünün özü təkcə əks eləmir bu dünyanı, onu yaradır, özü də təzədən yaradır. Dünyada aşiqlər olub, Məcnunu isə Füzuli yaradıb. Füzulinin yaratdığı Məcnun Füzulininkidir. Dünyada balaca Hamletlər çox olub, ancaq Şekspirin yaratdığı Hamlet olmayıb dünyada. Çoxlu balaca Qobseklər olub, ancaq Balzakın yaratdığı Qobsek Balzakın yaratdığı Qobsekdir və sairə.
Mənim zənnimcə, vaxt gəlib çatıb ki, ədəbiyyatın Mütləqliyindən əməlli-başlı, heç bir sıxılmadan danışmaq lazımdır. Ədəbiyyat - dünyanın, həyatın, insanın mənasına çatmaq yoludur. Ona görə də Asif Ata Ocağına gərəkli olan, çox emosional, idraki bir vasitədir.
İşıqlı Atalı:-Ədəbiyyatda forma-məzmun məsələsi barədə fikriniz?
İnam Ata: - Ədəbiyyatın başqa növlərindən fərqi ondadır ki, ədəbiyyatda məzmun gözəlliyi olduğu dərəcədə forma gözəlliyi var. Ədəbiyyat - məzmun gözəlliyi ilə forma gözəlliyinin birliyidir. Forma burada elə-belə yalnız ifadə deyil, o, Mənanın gözəllik səviyyəsində təzahürüdür. Ona görə də ədəbiyyat sözün gözəlliyidir, təkcə mənası deyil. Bu, məsələnin bir tərəfidir. Başqa idrak növlərində fikir gözəl olmaya bilər, ədəbiyyatda isə gözəl olmayan fikir qeyri-ədəbidir. Ona görə də çox yazıçılar var ki, yaxşı mənalı sözlər deyirlər, fikirlər söyləyirlər, gözəl olmur. İstedad - müəyyən mənada gözəl fikir deməkdir, gözəl söz deməkdir, gözəl səs deməkdir, gözəl rənglərin ahəngi deməkdir. İkinci bir tərəfdən sənətdə məzmunla forma arasında zahirilik və daxililik əlaqələri olmur. Haradasa fikir deyəndə daxili məzmunun zahiri izharı nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə, fikir xaricilik mənasındadır.
- Atanın fəlsəfi-bədii tənqidi dünya ədəbi tənqidçiliyində Göy halıdır - bu vaxtacan olmayan. Bu barədə Atanın özündən eşitmək oxucularımız üçün çox maraqlı olardı.
- İndiyə qədər olan tənqiddə zirvə Belinski tənqididir, eyni zamanda Brandes tənqidi də yüksək qiymətləndirilir. Başqa tənqidçilər də var, ancaq bu iki qütb - Belinski və Georq Brandes əsas sayılır. Bədiyyat da, ayrı-ayrı fəlsəfi fikirlər, düşüncələr də var, inkar etmək olmaz, ancaq mənə bunlar az gəldi: oradakı bədiilik də, fəlsəfilik də az gəldi. Onlar nə qədər istəsələr də, istəməsələr də, hər halda ədəbiyyatın özündən asılı oldular, hədsiz dərəcədə asılı oldular və fəlsəfə burada tam aşkarlanmadı, bədiiyyat da burada tam aşkara çıxmadı. Mən isə Şərq adamı və fəlsəfəyə bağlı olduğum üçün, eyni zamanda bədii ədəbiyyata çox meyil elədiyim üçün elə ilk tənqidçiliyimdən tənqidin yönünü tamamilə dəyişdim. Mənim əsas məqsədim - ədəbiyyatı yaxşı mənada vasitəyə çevirməkdir. Bunun ədəbiyyata qəti ziyanı yoxdur və qəti onu alçaltmır. Ədəbiyyatı vasitəyə çevirmək, ədəbiyyat vasitəsilə dünyanın, həyatın böyük fəlsəfi problemini həll eləmək.
Ədəbiyyat buna çox gözəl imkan verir. Buna ədəbiyyat qədər imkan verən heç nə yoxdur. Yəni əgər filosoflar fikirlərini təsdiq etmək üçün həyata müraciət edirlərsə, burada sən həyatdan artq olana - ədəbiyyata müraciət edirsən: burada filosofluq üçün təzə üfüqlər açılır.
Mənim bütün yazılarım bu filosofluqdur: "Sənət və şəxsiyyət", "Sənət və kəşf", "Fəlsəfə və poeziya", "Yerdəkilərin Göy Həsrəti", "Həqiqət və Yarımhəqiqət", "İnam və Şübhə"...Bunlar hamısı fəlsəfi məsələlərdir. Beləliklə, burada üstünlük fəlsəfənin özünə verilir. Əgər Belinskidə ədəbiyyat üstünlük təşkil edirdisə, burada fəlsəfənin özü əsas olur və bu, ədəbiyyatın xüsusiliyini inkar etmir, onu heç cür də alçaltmır, əksinə, onu daha da böyüdür. Onda rüşeym halında olan balaca fikirlər böyüyür. O dərəcədə ki, yazıçı özü bilmədiyini burada görür. Burada ədəbiyyat öz imkanlarından artıq olur. Bu, həmçinin bədiiyyata da aiddir.
Onu da deyim ki, Azərbaycan ədəbiyyatı nə qədər böyük olsa da, Azərbaycan tənqidi onun yanında balacadır. Hər kəs, mənim zənnimcə, azdan-çoxdan ədəbiyyatçı olan, yaxud özünü ədəbiyyatçı kimi qələmə verən adam başa düşür ki, Mirzə Fətəli Axundov tənqidi mifdir. O, tənqidi əsər yazmayıb, tənqid necə olmalıdır haqda məktublar yazıb. Onun dramaturgiyası özfəaliyyət səviyyəsindədir. Fəlsəfəsi yoxdur. "Kəmalüdövlə məktubları" fəlsəfi əsər deyil, yaxşı bir publisistikadır olsa-olsa.
Belinskidən öyrəndim, Brandesdən öyrəndim, onlar məni təmin etmədi, özümdən öyrəndim. İndi Azərbaycan ədəbiyyatında Asif Atanın yaratdığı fəlsəfi-bədii tənqid var, heç kəs bunu dana bilməz. Tamamilə təzə və dünya tənqidinin fövqündə.
- Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında Ata fikrini bilmək istəyirəm.
- Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı gərək indi tövbə eləsin. Tövbə ədəbiyyatı gərəkdir məncə. Tövbə eləsin ki, yolunu azmışdı. Ayrı-ayrı əsərlər yəqin ki, var. Söhbət yöndən gedir və "sosializm" adlanan bir varlığı süni şəkildə mədh eləyirdi.
Ədəbiyyat özünün mahiyyətindən uzaqlaşmışdı. Ədəbiyyat heç zaman şəraitlə, zamanla uyğunlaşmır, zamanı ötür. Zamana bərabər ədəbiyyat olmayıb. Burada isə hər şey sosializmə bağlanmışdı, kommunizmə bağlanmışdı. O dərəcədə ki, heç kəs görmürdü sosializm də həmişəlik deyil. Konkretlik adıyla ədəbiyyatı cılızlaşdırdılar, Əbədiyyətdən uzaqlaşdırdılar. Əbədi məsələləri mücərrəd məsələ adıyla damğaladılar. O tendensiya qalıb, beşgünlük ədəbiyyat yarandı. Kommunizmə ilişib qalan ədəbiyyat yarandı, partiyalılıq prinsipinə ilişib qalan ədəbiyyat yarandı. Ədəbiyyatın üfüqləri hədsiz dərəcədə daraldı.
İndi tövbə vaxtıdır. Təzə Füzulilərə qayıtmaq vaxtıdır, Nəsimilərə qayıtmaq vaxtıdır. Ədəbi ideyalar vaxtıdır. Ədəbiyyatın özü olması vaxtıdır: özgələşib ədəbiyyat.
- Ədəbiyyatda xəlqilik və dünyəvilik məsələsinə Ata necə baxır?
- İndikilər belə düşünürlər ki, əgər məni dünyanın hansısa bir əcnəbi ölkəsi çap edirsə, deməli, mən böyük adamam. İkincisi, əgər kimisə dünya tanıyırsa, o, böyükdür. Bu, illüziyadır. Səni dünya tanıyar, sən dünyada olmazsan. Səni dünya tanımaz, sən dünyada olarsan. Dünyəvilik coğrafi anlayış deyil, dünyəvilik məna anlayışıdır. Dünya boyda məna var sənin yaradıcılığında. Budur dünyəvilik. Sən Nizami Gəncəvi kimi Gəncədən qırağa çıxmazsan, dünyəvi ədəbiyyat yaradarsan. Və sən bizimkilər kimi orada-burada, Fransada, hardasa bir əyalətdə çap olunarsan, sənin ədəbiyyatın heç özünə də lazım olmaz, balaca bir otağına da, nəinki dünyaya.
Şəxsən mənim heç arzum yoxdur ki, məni tanısınlar haradasa. Mən burada otura-otura öz dünyəvi işimi görürəm. Heç dünya məni tanımasın da.
Hədsiz dərəcədə formalçı olmuşuq. Füzulini dünyada tutaq ki, Folknerdən az tanıyırlar, Heminqueydən az tanıyırlar. Məgər onlar bir yerdə Füzulinin bir beytinə bərabərdirlərmi? İndi deyək ki, Folkner böyükdür, Füzuli böyük deyil? Bu səviyyədə anlam var. Bu səviyyədə anlamaq - anlamsızlıqdır. Dünyəvilik - xəlqilik deməkdir. Xüsusi dünyəvilik yoxdur. Əgər xəlqilik əsildirsə, o, elə dünyəvidir. Şərq ölkələrindən başqa muğamatı tanıyan yoxdur. Məgər bunun muğamatın dünyəvi mahiyyətinə bir ziyanı var? Özündən küssün. Mahiyyətcə olan dünyəvidir, mənası dünyəvi mənadır, insanın pillə-pillə artması, müəyyən bir səviyyədə ilahiləşməsidir. Camaat savadsızlığından, idraksızlığından hər şeyi çox bəsitləşdirir, çox asanlaşdırır. Filan sənətkar getdi Amerikada qastrolda oldu, deməli, bu, dünyəvidir. Bu isə burada oturdu "Bayatı-Şiraz" yaratdı, dünyəvi deyil.
Son 70 ildə insanların beyni azaldı. Ona görə çox bəsit, çox yanlış, tələm-tələsik fikirlərlə dolub tənqid də, ədəbiyyat da, fəlsəfə də.
- Atamızın romantizm və naturalizmə qiyməti.
- Ümumən "izm"lərin əleyhinəyəm indiki səviyyəmdə. Burada çox ehtiyatlı olmaq lazımdır. Yazıçıları bağlayırlar məktəblərə, cərəyanlara bölməyə və yazıçı şəxsiyyəti itir. Məgər Bayron romantik məktəbin nümayəndəsi idi, yoxsa böyük şair idi?
Bu nümayəndəlik, bu məktəblər, bu sxemlər hamısı buxovdur, ədəbiyyat üçündür. Realizm: Balzak olmasaydı, realizm olacaqdı? Mən belə deyərdim: xəyalın gerçəklik üzərində üstünlüyü olur ki, sonra o da gətirib fəlakətə çıxardır və "romantizm" adıyla sxematik şəkildə təsvir olunan hadisə budur. Xəyala vurulurlar, hadisəyə vurulurlar, istəyə vurulurlar Bayronlar; sonra həyat bunların bütün bu istəklərinin hamısını məhv eləyir, onlarda dəhşətli bədbinlik əmələ gəlir.
15-ci, Bakı (1993-cü il, fevral)

Respublika Gənclər Kitabxanasında gənc şairə Arzu Əyyarqızının “Ən müqəddəs pay kəlağay” kitabının təqdimatı keçirilib.

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə gənc şair Arzu Əyyarqızının “Ən müqəddəs pay kəlağay” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Tədbirdə mədəniyyət, ədəbiyyat, ictimaiyyət, media nümayəndələri, tələbə-gənclər iştirak edib.
Tədbirdə Ulu Öndər Heydər Əliyevin və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda canlarını fəda etmiş Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.
Tədbiri giriş sözü ilə açan “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin sədri, Kəlağayı muzeyinin direktoru, şair-publisist Güllü Eldar Tomarlı gənc şairə Arzu Əyyarqızını yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verərək, “Ən müqəddəs pay kəlağay” kitabı, müəllifin sayca üçüncü kitabı olduğunu qeyd etdi. Redaktoru araşdırmaçı, yazar, publisist Vaqif Osmanlı, ön söz müəllifi Güllü Eldar Tomarlı, məsləhətçisi Elvira Həmidli olan kitabın Azərbaycan kəlağayısının UNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilməsinin 10 illiyinə bir töhfə olduğunu tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırdı.
Kitabxananın Elmi işlər üzrə direktor müavini Günay Həsənova tədbir iştirakçılarını salamlayaraq, bu səpkili tədbirlərin, kitab təqdimalarının, gənc müəlliflərlə görüşlərin kitabxanalarda, keçirilməsi əhəmiyyətindən və gələcəkdə geniş audioriyada təbliğ olunması imkanından danışdı. Şairə Arzu Əyyarqızının poeziya janrında yazıb-yaratdığını və yaradıcılığında müşahidə edilən mövzu rəngarəngliyindən, şeirlərində vətənpərvərlik ruhunun, Vətənə, həyata ali sevgi motivlərinin üstünlük təşkil etdiyini söylədi. Poeziyanın, ədəbiyyatın çox mühüm, eyni zamanda çox həssas, incə bir janrı olduğunu vurğulayaraq, bu gün poeziya janrında vətənpərvərlik ruhlu əsərlərin yazılması əhəmiyyətini vurğuladı. Gələcəkdə müəllifin kitablarının elektron variantının hazırlanaraq Respublika Gənclər Kitabxanasının elektron kitabxanasına verilməsini də təklif etdi.
Tədbir iştirakçıları Arzu Əyyarqızının lirik dünyasının onun milli ruhu, azadlıq, haqq-ədalət savaşı, sevgisi kimi saf və duyğulu olduğunu, şeirlərinin milli ruh nəğmələri olduğunu bildirdilər, şairənin poetik nümunələrində Əlibəy Hüseynzadə, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun dəsti-xəttinin sezildiyini dilə gətirdilər. Şairənin gənc olsa da, müdrik düşüncələri, milli mənəvi dəyərlərə sonsuz ehtiramı ilə hər bir oxucusuna nümunə olduğunu söylədilər.
Müəllif Arzu Əyyarqızı poeziyanı, şeiri ruhunun, qəlbinin ayrılmaz bir hissəsi olduğunu deyərək, yaradıcılığa gənc yaşlarından başladığını və bu gün kitablarının işıq üzü görməsindən, geniş oxucu auditoriyasına təqdim edilməsindən qürur duyduğunu söylədi, tədbirin təşkilinə görə əməyi keçən hər bir kəsə öz dərin təşəkkürünü bildirdi.
Tədbirdə şairənin “Kəlağay”, “Düşüb könlümə”, “Kaşki”, “Alın darıxmağın əlindən məni” və digər şeirləri, sözlərinə bəstələnən mahnılar səsləndirildi. Tədbirin sonunda müəllif kitablarını kitabxanaya hədiyyə etdi.

“Məni oxumağa vaxt tapılarmı?”

Yaxın vaxtlarda dil-ədəbiyyat müəllimi Vidadi Loğmanoğlunun “Məni oxumağa vaxt tapılarmı?” kitabı şapdan çıxıb. “Kəlbəcər harayı" qəzetinin baş redaktoru Zahid Muxtar kitaba ön sözü yazıb. Həmin ön sözü və şairin kitabda çap olunmuş şeirlərindən bir neçəsini oxucularımızın diqqətinə çatdırırıq.
Vidadi müəllim 1952-ci ildə Şahbuz rayonunun Kükü kəndində anadan olub. 1979-cu ildə Naxçıvan DPİ-nun dil-ədəbiyyat ixtisasını bitirib.
"Hələ bu dünyaya sözüm var mənim" kitabından sonra bu, Vidadi Loğmanoğlunun ikinci kitabıdır. "Tanrıya gedən yol" şeirində belə yazır Loğmanoğlu:
Üzü Tanrı dağınayam,
Həm Göytürkəm, Qara xanam,
Dədəm Qorqud, Oğuz xanam,
Oğul olan qandan keçir.
Çox-çox uzaqlara boylanır şeir müəllifi, keçmişi ilə nəinki fəxr edir, iftixar hissi ilə söz açır öz keçmişindən. Öz torpağına bağlı olanları, ölümün üzünə dik baxanları, qanını bu torpağa halal edənləri əsl oğul hesab edir. Elə bu niyyətlə də başqa bir şeirində erməni faşistlərinin təcavüzünə məruz qalmış xalqımıza belə səslənir:
Tanrı dözüm vermə mənə,
Bu halımdan məst olaram.
Qaytar məni öz donuma,
Qürurumdan qurd olaram.
Şair Vidadi Loğmanoğlu "Özündən güc alana bax" şeirində özgəsinin quyusuna su tökənləri ittiham edir:
Dərman gəzmə yad qapıda,
Səni, məni tapsa qada.
Gəl üzünü tutma yada,
Özündən güc alana bax!
Zaman-zaman sərhədləri kiçilən Vətənin bu gün azadlığa qovuşduğunu, nəhayət özünə gəldiyini "Sən ocaqsan Məmməd Araz" şeirində aşağıdakı kimi qələmə alır:
Yüzillərdir söndüyüm gün,
Çox bölündüm həmin o gün,
Gəl, özümə döndüyüm gün,
İndi gəlib Məmməd Araz.
Dərdi çox böyükdür Loğmanoğlunun; dünyada bütün xalqların birləşdiyi halda bu Vətənin hələ də ikiyə bölünməsi bir düyün kimi qalır. Açılmır bu düyün, ona görədir ki, "De bildinmi, de kiməm mən?!" şeirində belə yazır müəllif:

Bir bədəndə iki canam,
İki canda bir bədənəm,
Çoxu bilməz daha kiməm,
De, bildinmi, de kiməm mən?!

Qədim Naxçıvan torpağına bağlı olan Loğmanoğlu "Naxçıvanım" şeirində onun yetirdiyi dahi şəxsiyyətlərlə belə öyünür:
Ordubadi, Cavid oğlu,
Mirzə Cəlil qəlbə nurdu,
Məmməd Araz çələng qurdu,
Zirvələrdə zirvəm, tacım,
Heydər yurdu Naxçıvanım.
İmzası şeir-sənət pərəstişkarlarına çoxdan tanış olan Vidadi Loğmanoğlunun şeiriyyət aləmi çox zəngindir. Burada mövzu rəngarəngliyi ilə forma müxtəlifliyi vəhdət təşkil edir. Şeirin hansı formasında, hansı mövzuda bir şeir yazıbsa hamısı xoşagələndir, hamısı diqqəti cəlb eləyəndir, çünki burada bir əsl şair ürəyi döyünür, bir əsl şair qələmi tərənnüm eləyir. İnsan qəlbinin incə hissləri olan məhəbbət də, təbiət təsvirləri də, nəsihət- didaktika da, haqq-ədalət də, Vətən sevgisi də bu şeirlərdə çox məharətlə, kamil ustalıqla öz əksini tapır.
Azərbaycan xalqına çox görkəmli söz övliyaları, dahi şəxsiyyətlər bəxş eləyən Naxçıvan torpağının boya-başa yetirib ilham verdiyi Vidadi Loğmanoğlu poeziyası fəxrə, fəxarətə layiqdir. Çünki, əvvəlcədən də qeyd etdiyim kimi, burada əsl bir vətəndaş şair ürəyi çırpınır.
Dağımız, qanımız, canımız, dərdimiz, sevincimiz bir olan Naxçıvan torpağının od qoruyanı qüdrətli bir qələm sahibi şair qardaşım Vidadi Loğmanoğluna əzəmətli Kəlbəcər dağlarından, İstisu hərarətindən qucaq-qucaq sevgi dolu salamlar çatdırır, ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları, can sağlığı arzulayır və yeni bir şeir toplusu ilə onu oxucuları ilə baş-başa qoyuruq.
Zahid Muxtar,
"Kəlbəcər harayı" qəzetinin baş redaktoru,
Azərbaycan Mətbuat Şurasının üzvü.

ÖZÜNDƏN GÜC ALANA BAX..!

Zaman mənə dərs veribdi,
Qanı saxta olana bax,
Kimlərəsə tərs veribdi,
Ruhu yalan olana bax.

Tarixləri salsan yada,
Oda salar məni oda.
Yol birsə də bu arada,
Düyünləri salana bax.

Namərd olan yola gəlməz,
Girov düşən bir də gülməz,
Belə dərdi naşı bilməz,
Dön saçını yolana bax.

Uyma düşmən hiyləsinə
Qazsan quyu pilləsi nə?
Gəlsən tamah gülləsinə,
Söylədiyin yalana bax.

Dərman gəzmə yad qapıda,
Səni, məni tapsa qada,
Gəl üzünü tutma yada,
Özündən güc alana bax.

SAZ VƏ ONUN QARA KÖYNƏYİNƏ
Duydum niyə, duydum nədən,
Biçilib qara köynəyin,
Örtüyün özündən incə,
Tikilib qara köynəyin.

Sən tarixim, sən yaddaşım,
Sən əzəlim, sən yurddaşım,
Söylə, nələr çəkib başım,
Tikilib qara köynəyin.

Gülüşümü çəkdin dara,
Çeşid-çeşid dərdim ara,
Ürəyimə düşən yara,
Tikilib qara köynəyin.

Dərd bilənsən, dil bilənsən,
Çox ağlayıb, az gülənsən,
Hərdən məni öldürənsən,
Tikilib qara köynəyin.

Dərdlərimin yaşın saxlar,
Hamı dağılar, yox olar,
Sən qalarsan, tək saz qalar,
Tikilib qara köynəyin.

Dərdimlə əkiz doğuldun,
Əhdinə sadiq sən oldun,
Sən Nəsimi tək soyuldun,
Tikilib qara köynəyin.

Loğmanoğlu təbib olsun,
Bilsin ki, nəyin var, nəyin.
Səni duymayanım ölsün,
Tikilib qara köynəyin.
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
6 sentyabr 2024-cü il

GÖZLƏNİLMƏZ HAL
(Hekayə)

Günəşli bir yay günü idi. Altı yaşlı iki əkiz qardaş Vitya və Kirill valideynləri ilə birlikdə kəndlərinə gəliblər. Artıq saat on bir idi. Atam işə getdi, anam isə iş üçün harasa gedirdi. Uşaqları küçədən evə çağırdı.
- Vitya, Kiryuşa, mən işə getməliyəm. Hələlik evdə qalın, çölə çıxmayın. Mən qayıdacağam, sonra gəzməyə gedə bilərsən, tamammı?
“Yaxşı,” oğlanlar bir ağızdan cavab verdilər.
- Yaxşı uşaqlar, qapını bağlayın və heç kimə açmayın.
Ana getdi, oğlanlar oynamağa başladılar. Bir çanta köhnə oyuncaqlar çıxarıb hamısını bir anda yerə tökdülər. Qırmızı avtomobil hər ikisinin xoşuna gəlirdi. Vitya əvvəlcə onu götürdü, lakin Kirill dərhal reaksiya verdi:
- Geri ver, o, əslində mənim idi.
"Sənin idi, indi mənimdir",- Vitya gülümsəyərək cavab verdi və qaçmağa başladı.
Qardaşı onu qovanda o, küçəyə qaçmaq qərarına gəldi. Həyət çox gözəl idi! Tezliklə maşını unudub, qabaqlarında qanad çalan xallı kəpənəyi tutmağa başladılar.
- Birdən Kirill qardaşına xatırlatdı: “Anam bizə evdə çıxmamağı tapşırmışdı.
- Oh, gedək, - deyə qardaşı cavab verdi.
Uşaqlar tez qaçaraq evə girib qapını bağladılar. Kirill mətbəxə daxil olaraq yerə, divana və sınıq boşqaba tökülən şəkər gördü.
- Kirill, boşqab sındırmısan? – Vitya təəccüblə soruşdu.
-Hansı boşqab? – oğlan mətbəxə girdi və bütün mənzərəni gördü. - Yox, mən yox.
- Mən də yox..
-Vitya, biz bayırda olanda kimsə evə giribsə? Qorxuram... Gəl valideynlərimizin otağında gizlənək, ananın gəlişini gözləyək, ona hər şeyi danışarıq.
- Kirill qorxmuş səslə razılığını bildirdi.
Oğlanlar valideynlərin otağına girib nəfəsləri kəsilmiş halda oturub, boşqabı kimin sındırdığını anlamağa çalışır və indicə hansısa hadisələrin baş verəcəyini gözləyirdilər. Onlar yarım saat belə oturmuşdular ki Vitya yuxuya getdi. Birdən Kirill nəsə cingiltili bir səs eşitdi və təlaşla qışqırdı. Vitya qışqırtıya oyandı.
- Gəl qaçaq! – Kirill qışqırdı və orada kimin olduğunu görmək üçün otaqdan qaçdı. Vitya onun arxasınca qonaq otağına qaçdı. Orada oğlanlar qırıq bir vaza gördülər.
"Heç kim yoxdur" Vitya əllərini araladı.
- Bəlkə ruhdu ... ola bilər? – Kirill titrək səslə dedi.
"Bilmirəm, çox qorxuram" deyə,- qorxa-qorxa cavab verdi.
"Gəl bir yorğan götürək, altında gizlənək və gözləyək" dedi Kirill. Beləliklə uşaqlar böyük bir yorğan götürüb altında gizləndilər. Ancaq çox gözləməli olmadılar. Tezliklə divanın cırıltısını eşitdilər. Yorğanın altından sürünərək çıxdılar və bütün vəziyyətin günahkarını gördülər...
-Vay? – qardaşlar bir-birinə baxıb güldülər. Onların qarşısında qonşunun qırmızı tüklü pişiyi- Boriska var idi.
- Bəs ona görə belə qorxduq? – Vitya təəccüblə soruşdu.
Oğlanlar pişiyi tutub bayıra atdılarr və evi yığışdırdılar. Ana gələndən sonra qardaşlar ona sərgüzəştlərini danışdılar. Ana, əlbəttə ki, itaətsizliklərinə görə onları danladı, amma cəzalandırmadı: uşaqlar artıq kifayət qədər qorxmuşdular və yəqin ki, dərslərini almışdılar. Bu hadisədən sonra oğlanlar analarına tabe olub, baş verən hər şeyə daha diqqətli olmağa başlayıblar.
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
6 sentyabr 2024-cü il

BƏXTİYAR VAHABZADƏ - 99
(Yaddaşlarda əbədi yaşayan Şairin anım günü keçirildi)

Böyük filosof şairimizin - Türk Dünyasının Bəxtiyarının dünyaya göz açdığı gündür bu gün. 99 il bundan öncə elə bu müqəddəs ocaqda dünyaya gəlib və öz gəlişiylə də doğulduğu torpağı, əhatəsində olan insanları, milləti, vətəni bəxtiyar etməyi bacarıb. Yaşadığı ömür ona, biz həmyerlilərinə və bütün həmvətənlərinə başucalığı gətirib. Ruhu şad olsun böyük şairimizin, qüdrətli söz sənətkarımızın!
Bu gün Bəxtiyar Vahabzadənin Ev Muzeyi hər gün və hər an olduğu kimi yenə əziz, dəyərli qonaqlarını - Bəxtiyar poeziyasının vurğunlarını hərarətlə və səmimiyyətlə ağırlamaqdadı. Var olsun bu ocağın fədakar qoruyucusu və Bəxtiyar sevdalısı Elşən Zəkəriyyəbəyli! Yenə o məşhur samovar tüstülənməkdə, o şirin nəğmələr pərdə-pərdə yüksəlməkdə, o bənzərsiz poetik nümunələr ruhları oxşamaqdadı...
Bəxtiyar Gününü gözəlləşdirənlər arasında AYB Şəki Bölməsinin sədri, şair Vaqif Aslanı, görkəmli həkim və ictimai xadim, professor Adil Qeybullanı, sevilən ziyalımız Firəngiz Əsgərzadəni, Şəkidə yazıb-yaradan şair və yazıçıları, elm, mədəniyyət və incəsənət xadimlərini görmək olduqca xoş idi.
Bütün söhbətlərin, çıxışların məğzini ünlü filosof-şair Bəxtiyar Vahabzadə şəxsiyyəti və yaradıcılığı təşkil edirdi. Musiqi ifaçılarının oxuduqları muğam və mahnı mətnlərinin də sözləri bu dahi şairin yaradıcılığından götürülmüşdü. “Həyat, sən nə şirinsən”, “Nədən oldu”, “Gecələr bulaq başı”, “Bəxtiyaram mən”, “Biri sənsən, biri mən”, “Azərbaycan”, “Bu torpağa borcluyam”, “Arzular”... insanları ən ülvi mənəvi duyğulara kökləyirdi.
Gənc və istedadlı rəssam Gül Nar xanımın şairin iki portretini muzeyə hədiyyə etməsi, Elşən müəllimin də qeyd etdiyi kimi, günün ən yaddaqalan hadisəsi olaraq tarixə yazıldı.
Gələn il böyük Bəxtiyarımızın 100 illik yubileyidir. Bəxtiyar Vahabzadənin Ev Muzeyinin direktoru Elşən Zəkəriyyəbəyli bu münasibətlə görülən və görülməsi nəzərdə tutulan işlər barədə məlumat verdi. Bəxtiyar şəxsiyyətinə və bənzərsiz yaradıcılığına qiymət verən bütün ziyalıları bu möhtəşəm yubileyin yüksək səviyyədə keçiriləməsinə öz töhfəsini verməyə dəvət etdi.
Qiymət MƏHƏRRƏMLİ

Qərbi Azərbaycan icması bəyanat yaydı

Qərbi Azərbaycan İcması Ermənistanda revanşist qüvvələrin Qərbi azərbaycanlıların qayıdış hüququnu danmasını kəskin şəkildə pisləyib.

Sentyabrın 2-də Ermənistanda revanşist qüvvələrin, qondarma rejimin tör-töküntülərinin Azərbaycanın suverenliyi və ərazini bütövlüyünü təhdid edən təxribatçı açıqlamalarını, o cümlədən Qərbdəki havadarlarına arxalanaraq yenə “beynəlxalq təminat altında Qarabağa qayıdış”dan dəm vuranların biz Qərbi azərbaycanlıların qayıdış hüququnu danmasını kəskin şəkildə pisləyirik. Bu barədə Qərbi Azərbaycan İcmasının bəyanatında bildirilib.
Bəyanatda, həmçinin qeyd olunub: “Qərbi Azərbaycan İcması son vaxtlar bir neçə dəfə Ermənistan hökumətindən öz ərazisində Azərbaycanın suverenliyinə qarşı çıxan qüvvələrin fəaliyyətinə son qoyulması ilə bağlı çağırış edib. Görünən odur ki, Ermənistan hökuməti nəinki bu addımı atmır, əksinə, üzdə sülhdən danışaraq kənarda anti-Azərbaycan addımlara rəvac verir.
Qərbi Azərbaycan İcmasının Ermənistanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü təhdid etmədiyi halda, özünü “mühacirətdə olan hökumət” kimi qələmə verən qondarma rejimin tör-töküntülərinin, Ermənistanın sabiq xarici işlər nazirinin rəhbərlik etdiyi “repatriasiya komissiyası”nın Ermənistanda belə rahat fəaliyyət göstərməsi qəbuledilməzdir.
Bəyan edirik ki, Ermənistan bu təhlükəli siyasətdən əl çəkməsə, onda biz Azərbaycan Respublikasında mühacirətdə olan Qərbi Azərbaycan hökumətinin təsis edilməsi istiqamətində işlərə başlayacaq və bu xüsusda, ilk olaraq yeni seçilmiş parlamentdə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” komissiyasının yaradılması məqsədilə Milli Məclisə müraciət ünvanlayacağıq".

Azərbaycan Cümhuriyyətinin görkəmli şəxsiyyətlərindən Abbas bəy Vəkilov

Azərbaycan Xalq Cümhiriyyətinin qurulması tariximizin ən ziddiyətli və gərgin dönəmlərinə təsadüf edir. Cümhuriyyətin işğalından sonra isə bir müddət Sovetlər İttifaqı xalqlar arasında özünə inam yaratmaq üçün öz əsl simasını gizlədirdi. Lakin Sovetlər Birliyi özünün möhkəmləndirdikdən sonra artıq 37-ci illərdə vaxtıilə AXC-də təmsil olunmuş şəxslərin ağır repressiyası başaldı.
Cümhuriyyət dönəmində ingilislərin diqqət mərkəzində olan Şərur-Dərləyəz qəzasında fəaliyyət göstərən yerli müsavatçıların liderlərindən olan Abbas bəy Vəkilovun da taleyi digərlərindən fərqlənmədi.

Abbas bəy Vəkilov kimdir?
Abbas bəy Baxşəli bəy oğlu Vəkilov 2 yanvar 1873-cü il tarixində Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində anadan olub. Onun mənsub olduğu Vəkilovlar nəsli Dərbənd-Qazax (Tiflis)-İrəvan-Şərur-Dərləyəz ərazilərində məskunlaşmış əsilzadə solyardandır.
Professor Fərrux Rustəmovun araşdırmalarına görə Abbas bəy Vəkilov 1884-1887-ci illərdə İrəvan kişi gimnaziyasında Hüseyin Ələkbərov, Məmməd Əlibəyov, Əli Ağabababəyov, Həsən Ağayev, Məmməd Bağırbəyov, İsmayıl bəy Vəkilov, Teymur bəy Vəkilov, İrza Hacıbəyli (hərbi xadimi, polkovnik. İrəvan şəhər zadəganlarının nəslinə mənsubdur) Abbasəli Hacırzayev və Qadir Hacıbəylinski ilə birlikdə III sinifini bitirib. Onu da qeyd edək ki, Abbas bəy Vəkilovun təhsil aldığı bu illər Azərbaycanın xalqının milli iftixarı Firudin bəy Köçərlinin dərs deyi illəri əhatə edir.
Abbas bəy Vəkilov ali təhsilini Kiyev Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsində tamamladıqdan sonra öz doğma kəndlərinə Şərur-Dərələyz qəzasının Çivə kəndinə qayıdıb. Musavatın yerli özəyini yaradıb və ona rəhbərlik edib. Qafqaz İslam Ordusu gələnə kimi Xalq Qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun rəhbərlik etdiyi Çivə taborunda ermənilərə qarşı vuruşub. Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana daxil olduqdan sonra isə ordunun tərkibində zabit kimi xidmət edib. Qərbi Azərbaycan və Naxçıvan əhalisi ilə birlikdə Çivə kəndinin bütün əhalisi ilə birlikdə Cənubi Azərbaycan ərazisinə keçib sonra isə kənd əhalisi ilə birlikdə geri qayıdıblar.
Azərbaycan Cümhuriyyəti rus imperalizmi tərəfindən işğal edildikdən sonra Abbas bəy Vəkilov ağır məhrumiyyətlərlə qarşılaşıb. Vəkilovlar nəslinin bütün üzvləri kimi onlarında şəxsi mülkləri alınaraq yerli bolşeviklərin vasitəsi ilə kolxozun mülkiyyətinə verilib.
Abbas bəy Vəkilov Dərləyəz mahalının Ardaraz kəndindən olan Qəndab İsmayıl qızı ilə ailə qurub. Bu nigahdan onların Bülbül, Ziba, Rüşdü, Sabir, Ziyadxan adında övladları olub Bülbül xanım kiçik yaşalrında vəfat etdiyi üçün sonradan onun xatirəsini yaşatmaq üçün sonra doğulan qızına Bülbül adını veriblər. Ziyadxan bəy Vəkilov gənc yaşlarında dünyasını dəyişib.

Ziyadxan bəy Vəkilov
Bülbül xanım Vəkilova hazırda Şərur rayonu Dizə kəndində yaşayır. Qeyd etmək yerinə düşər ki, farnsız əsilli rus səyyahı İ.İvanoviç Şopenin hazırladığı Kameral siyahıya əsasən Dizə kəndi Abbas bəy Vəkilovun babası Həsənalı Sultan Vəkilovun şəxsi mülkləri siyahısna daxil olmuşdur. 1931-ci ildə Şərur-Dərləyəz qəzasının Çivə kəndində görkəmli dövlət xadimi Abbas bəy Vəkilovun ailəsində doğulan Bülbül xanım Vəkilova 1949-cu ildə Dizə kəndinin saylı-seçilən kişilərindən olan İmanov Müzəffər Həmid oğlu ilə ailə qurub. Müzəffər İmanov bir müddət Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı olmuşdur.
Abbas bəy Vəkilovun represiya olunması ilə bağlı tarixi həqiqətlərə Bülbül xanım Vəkilova işıq salır. B.Vəkilova: “Atam Qarakilsədə müəllim işləyirdi. 1937-ci ildə onu bir neçə milis nəfəri gəlib evdə həbs etdilər. Sonra isə Dərləyəzin Çivə kəndindəki evimizdə axtarış apardılar. Atamı İrəvan türməsində saxlayırdılar. Anamla qardaşım Ziyadxan üç dəfə İrəvanda türmədə atamla görüşdülər. Əlbəttdə biz atamın qayıdacağına inanırdıq. Ancaq dördüncü dəfə atamın dalınca gedəndə anama məlumat vermişdilər ki, onu müharibəyə göndəriblər. Lakin sonra biz heç bir məlumat ala bilmədik”.
Onu da qeyd edək ki, Abbas bəy Vəkilovla bərabər Çivə müsavatçılarının əksəriyyəti repressiya olunudu.
Şübhəsiz ki, ömrünü Azərbaycan xalqının istiqlalına həsr etmiş Abbas bəy Vəkilovun nisgilli həyat hekayəsinin kiçik bir parçasını əhatə edən bu yazı gələcək tədqiqatlar üçün ilkin mənbə rolu oynamaqla yeni araşdırmalara yol açacaqdır. Bu yazı Abbas bəy Vəkilovun parlaq ruhuna kiçik bir töhədir.

Tədqiqatçı-hüquqşünas, Səməd Vəkilov
ADPU-nun Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar
Mərkəzinin rəhbəri, tarix üzrə f.d. Leyla Calalova

KÖNÜL HƏSƏNOVA YAZIR: İKİ ÖMÜR HAQQINDA BİR HEKAYƏ

Babamı çox sevirdim və indi də onun məni qucaqlayıb öpəndə qəhərlənməyi, onun gözlərindəki nəmi ovcumla silərək göz yaşlarının axdığı yerdən öpməyim elə bil dünən olmuşdu. Əlimdən tutub həyəti gəzərdik, susardı, arabir elə dərindən “ah” çəkərdi ki, mən istər-istəməz dönüb onun üzünə baxar və “baba, qayıdaq, gedək evə”- deyərdim. Babamın bu pərişan halının səbəbləri barədə sonralar anam danışardı və deyilənləri diqqətlə dinləyərdim. Onda artıq babam yox idi və mən onun çəkdikləri ahın və bu dünyadan erkən getməyinin səbəbləri barədə təzə-təzə nələrisə bilir, itirdiyi Vətənin həsrətilə dünyasını tərk etdiyini öyrənirdim.
Bunları anam danışır, mənim isə düşmənə olan nifrətim son həddinə çatır, nə edəcəyimi bilmirəm. Axı babamın, babam kimi minlərlə insanın nə günahı vardı ki?! Anam aramla o günləri xatırlayır: 1988-ci ilin payızı, yox lap dəqiq desəm, 1988-ci il oktyabr ayının son günləri idi. Camaat arasında vahimə dolu çaxnaşma düşmüşdü. Hamı arasında bircə mövzu ətrafında söhbət dolaşırdı: Dərələyəz mahalında yaşayan bütün azərbaycanlıları uşaq-böyük demədən hamısını çıxarırlar. Niyə çıxarırlar? Kim çıxarır? İndi nə edək? İlahi, Sən özün kömək bizə! Qızım, atan, əmin yük maşını tutub Dilican tərəfdən qorxulu, hər dərədə, hər kolun dibində bir əlisilahlı “saqqallı”nın dayandığı yollarla Dərələyəzə – atasını, qardaş-bacısını gətirməyə getdilər. Mən qorxurdum, hər an hər şey ola bilərdi. Həmin vaxt eyni məqsədlə Dərələyəzə gedənlərin yolda saqqallı ermənilər tərəfindən öldürülməsi barədə xəbərləri çox eşidirdik. Beləcə, atan və əminin yola düşdüyü vaxtdan günlər keçir, onlardansa heç bir xəbər yox idi. Gecənin birində səhərə yaxın qapımızda bir maşın dayandı. Onda biz Mehdiabadda yaşayırdıq. Hay-küy və ağlaşma səsinə çölə çıxdıq. Maşının banında ev əşyaları, kabinəsində isə bütöv bir ailənin üst-üstə qalandığını görmək onların hansı vəziyyətdə gəlməsindən danışırdı. Payızın soyuq günləri, qışın ilk əlamətlərinin özünü göstərməsinə baxmayaraq onlar elə ev paltarındaca maşına doluşmuşdular. Hansı əzablarla deyə bilmirəm, onu o uşaqları görənlər bilər, onların ağlaya-ağlaya maşından düşüb evə girdikləri gözlərimin önündən getməyib. Atanla əmin, bir də sürücü maşını boşaldırdılar. Ev əşyalarından yığıb gətirə bildiklərini ehmallıca, zədələnmədən götürür, həyətimizdəki qarajın qabağına yığırdılar. Bu məqamda mənim nəzərimi bir-birinə bağlanmış dördayaq (duvax), oxlov cəlb etdi. Mən nə baş verdiyini anışdıra bilməyən adamlar kimi donuxub bir tərəfdə qalmışdım. Əslində, dağdan ağır qaynatamı əzizləməli, onun rahatlığı üçün çalışmalı idim, amma qəfildən gözümə sataşan və iki daşın arasında çəkib xatirələrin yanına aparan dördayaq və oxlovla danışırdım.
Mən təəccüblə anama baxdım. Anamsa gözlərini bir nöqtəyə zilləmişdi və eləcə də sözünə davam edirdi: “Bu oxlov-duvaq bir ailənin çörəyini bişirərdi. Təndirəsərlərdə çölün-bayırın çır-çırpısından gətirib təndiri qalayar, qız-gəlin yığışar, geniş süfrələr açar, obaşdan qırmızı buğdadan üyüdülmüş undan xəmir yoğurar, üstünü möhkəm-möhkəm basdırar və xəmirin acımasını gözləyərdilər. Aradakı vaxtı boş keçirməmək üçün iş axtarmaq lazım gəlmirdi, həmin vaxt ilkin olaraq təndirin üstündə məxsusi düzəldilmiş güncdəki çaydanda qaynayan sudan dəmlənən çay içilərdi. Bundan sonra yoğrulmuş xəmir süfrələrə gətirilər, dördayaqları qoyub üstündə kündə edərdilər. Kündələrin arasına un səpib qalaq-qalaq yığardılar, üstünü isə səliqəli ağappaq örtüklə örtərdilər, təndirin odu isə öləziməkdə olardı. Bu məqamı gözləyən çörəkbişirən qadın qollarına qolçaq geyinər, rəfətəni dizinin üstünə qoyar, təndirin qıpqırmızı qızarmış badını yaş əski ilə bir-iki dəfə silərdi. Qızlar da öz işində, duvaxların üstündə vərdənə yayılar, bir az sonrasa vərdənələr qulac-qulac lavaşlara çevriləcəkdi. Lavaşı təndirə vuran qadın köpəşimiş, bir qədər qızarmış lavaşları təndirdən çıxarar, qarşı tərəfə çin-çin yığardı. O, aradabir külfəni açıb təndiri nisbətən soyutmağı yaddan çıxarmazdı. Təndirarası isti dəstanalardan sapsarı inək yağında döyməncin döyülməsi isə adət halını almışdı. Lavaşlar biririlib yığılandan sonra qız-gəlin deyə-gülə döyməncdən yeyər, yenə işlərinə davam edərdilər. Beləcə gün başa çatardı və bütün bunlardan sonra xüsusən uşaqların hər dəfə təndir qalananda gözlədikləri məqam yetişərdi, məftilə düzülmüş şəkər çuğundurları təndirin öləzimiş közünə atılardı. Evin xanımı da öz işində idi. O, duvaxları, oxlovları təmiz əski ilə silib bir kənara yığar, qat-qat tığılanan lavaşlardan qız-gəlinlər üçün pay tutardı. Mənim üçün çoxdan doğmalaşan və hətta tez-tez onlar üçün darıxdığım oxlov-duvax bir evin yox, həmin evdə böyüyən hər kəsin azuqəsi kimi gəlir mənə. Onları görəndə gəlinliyimi, Dərələyəzdə keçən günlərimizi xatırladım, qızım. Bunlar mənə çoxdan doğmalaşan oxlov-duvax idi. İndi o da yetim qalmışdı. Gəl, qızım, kömək elə, onları əl dəyməyən bir yerə qoyaq”.
Mən anamın sözlərlə yaratdığı mənzərədən o qədər xoşhal olmuşdum ki, istəyirdim anam bu söhbəti davam etsin. İndi xətrinə dəymirəm, əziyyət vermirəm. Amma günün birində belə suallardan anama ünvanlayacağımı da bilirəm.
Anam kövrəlib susur, amma bu susqunluq elə də uzun çəkmir, babamın Ələyəzdəki evindən danışır, o həyətdəki təndirəsərdən danışır, o təndirdən ki, atam həmin təndirdə bişən çörəklə böyüyüb.
Anam danışdıqca gözlərimin qarşısına babam Əyyub Müseyib oğlu Hüseynov gətirirəm. O, Dərələyəz mahalının sayılıb-seçilən ziyalılarından biri olub. Onu deyim ki, babam indi mənim çalışdığım ADPU-nun Filologiya fakültəsinin məzunu olub. Sonralar öz doğma kəndi Ələyəzdə orta məktəbdə Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənnini tədris edib, yüzlərlə yetirmələri respublikamızın müxtəlif bölgələrində çalışaraq onun yolunu davam etdiriblər. Respublikamızın müxtəlif guşələrində deməkdə yanılmadım, çünki orta məktəbi bitirən, Bakıda və müxtəlif şəhərlərdə ali təhsil aldıqdan sonra vətənə qayıdan gənclər öz doğma yurdlarında müxtəlif bəhanələrlə sıxışdırılır, onların inkişafına yol verilmirdi. Bir sözlə, onlar sükutlu təzyiqlərin məngənəsinə düşür, özlərinindəki potensialı ortaya qoymaq üçün yollar axtarmaq məcburiyyətində qalır, müxtəlif bölgələrdə öz işlərini davam etdirirdilər. Deyim ki, onların əksəriyyəti özlərini təsdiq edə bildi. Həmin admların çoxu üçün 1927-ci il iyulun-də Dərələyəz mahalının Ələyəz kəndində anadan olan Əyyub babam bu gün də dəyərli müəllim kimi qalıb. Onun qaynatası Bayramqulu Dərələyəzin tanınmış ziyalılarından, sözü keçən ağsaqqallarından idi. Babamın fəaliyyətinin çox hissəsi sonralar Yeğeqnadzor adlandırılan Keşkənd rayon Təhsil Şöbəsinin inspektoru kimi keçib. İşini bilən, sayılıb-seçilən, ancaq rayonumuzda deyil, bütün mahalda hörmət-izzət yiyəsi olan Əyyub babam qaçqınlıq həyatını sinirə bilmədi. O, 63 yaşında üz çevirib bu dünyadan gedəndə- 1990-cı il yanvar ayının 18-də artıq mənim 3 yaşım var idi. Babamın söhbətlərindən bəziləri yadımdadır. Hələ o vaxtlar mənim çox da dərk etmədiyim məsələləri anam sonralar təfərrüatı ilə danışırdı.
Anam deyir ki, həyətimizdəki armud ağacının altında çay süfrəsi açmışdım. Baban süfrə arxasında oturub bizi gözləyirdi. Onu deyim ki, 2 əmin, 1 bibin olanda nənən Rəhilə dünyasını dəyişib. Sənin atan onda 6-7 yaşında olarmış. Təmkinli, vüqarlı Əyyub müəllim uzun zaman ailə qurmur, övladlarına öz bacıları baxır. Sonralar məsləhət görürlər ki, bu cür olmur, evlən. Ağbirçəklərin məsləhəti ilə babam Gülüş nənə ilə evlənir. 3 övladı Səidə, Ayna, Malik dünyaya gəlir. Yəni babanın həyatı da təlatümlü, əziyyətli olubdur. Hamı süfrədə əyləşəndən sonra baban aram-aram, özünəməxsus ləngərlə sözə başladı: deyirəm, yadınızdan çıxmasın, ölüm- itim dünyasıdır. Bu ermənilərə inanmaq olmaz, onlar öz işlədiyimiz halal əməkhaqqımızdan hər ay tutub Eçmiədzinə köçürürdülər. Guya kilsəyə kömək idi bu. Sən demə, öz pulumuzla silah alıb özümüzə tuşlayacaqmışlar. Süfrəmizdə əyləşib bizə düşmən kəsildilər, gəmiyə minib, gəmiçi ilə yola getmədilər, “özümə yer edim, gör sənə nələr edəcəyəm”- dedilər. Ev-eşiyimizə, var-dövlətimizə yiyə çıxdılar, bizi pərsəng saldılar, qəbirlərimizi girov qaldı, bala! Biz necə qayıdacağıq həmən yerlərə, bu beləcə nə vaxta qədər qala bilər? Onların havadarları- ilana zəhər verən kərtənkələlər çoxdur, gözümüzün içinə baxa-baxa silahlandırdılar, bu nankorlar isə etdiklərinin cəzasını görmədikcə həyasızlaşdılar. Onlar üçün uydurulan yalanlarlara inanıb ömrü boyu xəyallarında qurduqları “Böyük Ermənistan” sevdası ilə yol getdilər, həqiqəti deyən azsayda özününkülərini daşqalaq etdilər. Dünya malı üçün şeytana yoldaş olan alimləri, siyasətçiləri onları qəflət yuxusundan ayıltmaq əvəzinə, zəhər üstündən zəhər içizdirdilər, guya ki, dünyada hərşeydən üstün bildikləri xalqı qaynar qazanın içinə atdılar. Xalq bu yalanların içində çırpınır. İndi görərsiniz, bala, “çalxalandıqca, bulandıqca zaman nehrə kimi, yağı yağ üstündə qalar, ayranı ayranlıq olacaq”. Bu bədbəxt xalq nə zamansa ayılacaq, hesab-kitab soracaq, amma onda gec olacaq, çox gec. İlahi, sən özün bu işləri yoluna qoy!- dedi və susdu. Süzülən çaylar soyumuşdu. Gülüş nənə ağlayırdı. Bibilərim bikef idi. Mən əmim Malikə “Balik” deyirdim. Balikin də gözləri dolmuşdu. Babamgil ailəliklə 2 il bizim evdə qaldı. Sonra Bakıxanov qəsəbəsində ev aldılar. Babam Ələyəzdəki evi bir erməni ilə dəyişmək istədi. Ona görə bir neçə adamla guya ki, sülh yaratmaq üçün bölgədə peyda olan rus ordusunun bir qrup hərbçisinin müşayiəti ilə Ələyəzə gedən və bir həftədən sonra qayıdan babam heç nə əldə edə bilmədiyini söyləyir. Babamdan Ələyəz haqqında qalan son xatirə isə bunlardır və onları tez-tez xatırlayıram: “Biz rus tanklarının müşayiət etdiyi hərbi maşınlarla Dərələyəzə gedirdik. Bu vəziyyətdə getməyimizdən o qədər təsirlənmişdim ki, daha ev filan da gözümdə deyildi. Sadəcə son dəfə doğma yurdun havasını alım, doyunca bir də baxım deyə, özümə təsəlli verirdim. Beləcə gəlib Ələyəzə çatdıq. Əli avtomatlı rus əsgərləri bizi məktəbin qabağına apardı. Bacım Qəmzənin evi məktəbə yaxın idi. Boş olduğunu bilə-bilə onların həyətinə boylandım. Ağ pişik həyətdəki qoz ağacının dibindəcə oturub naməlum bir nöqtəyə baxırdı. Sanki diksindim və üzümü döndərdim. Növbə mənə çatdı, mən, bir rus əsgərinin müşaiyəti ilə həyətimizə tərəf getdim. Uzaqdan evin qapısının açıq olduğunu gördüm. Düşündüm ki, “xaraba qalsın”- deyə bir söz varmış ha, bax, o səhnə bu imiş. Sarı inək həyətin ortasında dayanıb, hərdən açıq qapıya tərəf boynunu uzadıb mələyirdi. İlahi, bu türkürpədən mənzərə məni niyə orada öldürmədi?! Necə oldu ki, sağ qaldım?! Mənim də ürəyim daşdanmış ha! Qayıtdım. Məktəbin həyətinə döndüm. Sonra məndən nə soruşdular bilmirəm, ağzımdan təkcə bir söz çıxdı: Nə satmıram, nə də dəyişmirəm.
O yadıma gəlir ki, kəndimizə etdiyi sonuncu səfərdən sonra babam evə qapandı. Yanına gələnlərə, qaçqın düşmüş elinə isə “mən gördüyümü gördüm”-deyirdi. Daha babamın həyətdəki armud ağacının altında oturub kitab oxuduğunu da görmədim. Bir müddət sonra o, dünyasını dəyişdi.
Onu Mehdiabad qəbiristanlığında dəfn etdilər. İllər keçəcək və cavan yaşında qəfil vəfat edən atam babama əbədi qonşu olmaq üçün onun yanına köçəcək.

Könül Həsənova,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
ADPU – Filologiya fakültəsinin dekanı