Oxucu ilə görüş üçün xoş bəhanə
Azad Müzəffərlinin "Mənə dəniz verin" kitabı işıq üzü görüb.
Ötən əsrin 90-cı illərində ədəbiyyatda sanki taqətsizlik və duruxma dövrü başlandı. Bu ötəri halsızlıq dönəmində ədəbiyyat öz oxucularından məhrum oldu. Oktavio Pas “Müasir ədəbiyyatın xəstəliyi” essesində bu keçid məqamlarına doğru və dəqiq diaqnoz qoyur: “Elələri də var ki, həqiqətən yeni əsərlərin qıtlıq və azlığını taqətsizliklə izah edirlər: deyirlər ki, bütün o ənənəni dağıtmaqdan və novatorluqdan, bütün o estetik inqilablardan, ədəbiyyat anlayışının özünü sual altına alan bütün o şeirlər və romanlardan sonra, bu, təbii bir fasilədir. Nəfəsi dərmək üçün bir qədər dayanmaq lazımdır”.
Bu dayanma müddəti çox çəkmədi, 90-cı illərin sonlarından ədəbiyyata yeni dalğa gəldi. Bu dalğa özüylə yeni paradiqma gətirdi, modern estetikanın təmsilçiləri bütün qəlibləri qırdılar, dünyaya yeni baxış bucağından yanaşmaqla insanın daxili dünyasına eniş prosesi başlandı. Forma və məzmin axtarışları, eksperimentlərə meyl bəzən oxucuların da duruxmasına səbəb oldu. Düzxətli ədəbi mətnlər oxumağa alışmış oxucular bu qəfil dəyişməni həzm etməkdə çətinlik çəkdilər.
Obyektiv gerçəkliyi adekvat şəkildə əks etdirən nəsr nümunələri isə oxucuya kəsə yollar vəd edir. Ədəbiyyatımızda realist nəsrin görkəmli ustadlarından bir neçə yazıçımızın adını çəkə bilərik ki, onların əsərləri bu gün də sevilə-sevilə oxunur. Mirzə Cəlildən başlayan bu ənənə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Süleyman Sani Axundov, Tağı Şahbazi və Mir Cəlaldan üzübəri bir sıra görkəmli yazıçılarımızın yaradıcılığında mühüm yer tutub. Bu ənənə müasir ədəbiyyatımızda da dominantlıq edir.
Telejurnalist Azad Müzəffərli məhz bu qəbil yazıçılarımızdandır. Onun nəsrində telejurnalistikadan gələn lakonizm, zərif yumor hissi, təsvirin yüyrəkliyi, görüntü effektinə üstünlük verilməsi hekayələrinə özəllik qazandırır. Hekayəni sanki oxumursan, görürsən. Süjet içində ekspressiyalar çevik ovqat yaratmaq gücündədir. Azad Müzəffərli ictimai mərəzlərə, sosial bəlalara birbaşa sarkastik münasibət sərgiləmir, onun təhkiyəsində oxucunu yoran didaktik tondan əsər-əlamət yoxdur. O, sadəcə, situasiyanı lakonik tərzdə təsvir edir, nəticə çıxarmağı oxucunun öhdəsinə buraxır. Onun yaradıcılığında 60-cılar ədəbi nəslindən gələn modern nəsr ənənəsi özünü göstərir.
Məsələn, “Yuxu kimi yuxu” hekayəsi sanki presslənmiş bir romandır. Hekayənin adsız qəhrəmanı uzaq Amerikada yaşayan bir azərbaycanlıdır. O, hər cəhətdən təmin olunmuş bir həyat yaşayır, amma vətənsizdir. Azərbaycandan getmiş yaşlı bir kişi onunla Nyu-Yorkda qarşılaşır, ona vətənini xatırladır, təklif edir ki, öz yurduna baş çəksin, doğmalarını ziyarət etsin. Adam uzun ayrılıqdan sonra vətəninə gəlir, həmin tanışı onu doğulduğu kəndə aparır, baxımsız qalmış yurd yeri, valideynlərinin ot basmış məzarları qonağın genetik kodlarını oyadır. Yazıçı kimsəsiz həyət-bacada pişikləri, iti təsvir edir. Onlar bu həyətin pişikləriydi, it də adamsız həyət-bacaya sadiq qalmışdı.
“ -Tanımadın, sizin ev heyvanlarının nəslindəndilər. Yarı ac, yarı tox olsalar da, buranı hələ də doğma bilirlər... Bir parça yem üçün min bir əziyyətə qatlaşsalar da, buradan ayrılmaq fikrində deyillər... Düzü, bunlara heyvan deməyə adamın heç dili də gəlmir...”
Bu, qoca bələdçinin “qonağ”a dediyi sözlərdir. Bundan o yana oxucu özü nəticə çıxarsın. Necə deyərlər, şərhsiz...
Təhkiyə oxucunun kövrək duyğularına təmas edir, onda dərin təəssürat oyadır. Müəllif oxucu ilə məhz görüntülər vasitəsilə əlaqəyə girir. Bu da bir narrativ üsuldur. Azad Müzəffərlinin üslubu budur, onu başqalarından fərqləndirən özəlliklərdən biridir. İnsan həyatı hadisələrlə zəngindir, yazıçı bu hadisələr bolluğunda seçim edəndir və onu təxəyyül süzgəcindən keçirib bədii mətn formasına sala bilirsə, bu, onun uğuru hesab olunur.
Əməkdar jurnalist, Prezident təqaüdçüsü Əli Nəcəfxanlının redaktorluğu ilə oxucuların ixtiyarına verilən bu yeni kitabda “Hay-Tekin tənhalığı” kimi bənzərsiz bir hekayə də var ki, bu mətni daha çox alleqorik pamflet kimi təqdim etmək olar. Bu hekayə də həyatın köndələn çalarlarıyla zəngindir. Qədimliklə müasirliyin simbiozu, köhnə ilə təzənin dialoqu, uzlaşması yazıçı təfəkküründən süzülərək gözəl bir hekayəyə çevrilib. Göydələnlərin əhatəsində özlərini tənha, kimsəsiz hiss edən qədim qalalar, şəhər mədəniyyətinin hibrid qoxulu yad elementləri və bu situasiyada şəhərin gözə görünməyən ağrısı bu hekayədə bədii ifadəsini tapır.
“Robtex” hekayəsi texnikanın əsirinə çevrilmiş və beləcə, bütün hislərdən məhrum olmuş insanların faciəsini özündə əks etdirir. Avtobioqrafik elementlərlə zəngi “60-la göz-gözə” hekayəsi isə esse ilə hekayənin sintezi kimi memuar dadında bir mətndir. Bu hekayədə yazıçının ədəbiyyata, nəsrə, yaradıcılığa münasibəti açıq-aydın ortaya qoyulur və həm də mətnin yaranmasıyla bağlı maraqlı nüanslar diqqəti çəkir. Əksər yazıçılar mətn üzərində necə işlədiklərini, “mətbəx”in sirlərini açıqlamağı xoşlamır. Azad Müzəffərli isə bu mətniylə öz oxucusuna müəyyən ipucları verir.
Bu kitaba toplanmış hekayələr haqqında bir-bir danışmaq fikrim yoxdur. Hər hekayənin öz dadı-duzu var. “Qovlardan gələn Çəmənli sədası” povesti də ibrətamiz həyat hekayətləriylə zəngin bir əsərdir. Müəllif bir insanın həyat hekayətinə sözlərdən naxış vuraraq onu özünəməxsus üslubda bədii mətnə çevirib.
Bu kitab 60 yaşın hesabatıdır. Hərçənd müəllifin 60 rəqəmiylə hər hansı bir əlaqəsinə inanmaq imkan xaricindədir. Rəqəmsal dünya ilə heç cür barışmayan ədəbiyyat üçün yaşın elə bir önəmi olmamalıdır. Əsas məsələ yaradıcı enerjinin ahəngdarlığı qoruyub saxlamasıdır. Düşünürəm ki, bu da Azad Müzəffərlinin oxucularla görüş üçün bir xoş bəhanəsidir. Məhsuldar bir ömrün barlı-bəhrəli söz boxçasından siz də faydalanın, əziz oxucular!
Kənan HACI
Şair, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi
Redaksiyadan: Həmkarımız Azad Müzəffərlinin həm də 60 yaşı tamam oldu. Onu yaradıcı kollektivimiz adından ürəkdən təbrik edirik. Sağlamlıq, uzun ömür və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.